1. MỐI QUAN HỆ GIỮA ĐỒ GỐM
VỚI CÁC NGHỀ THỦ CÔNG THỜI TIỀN - SƠ SỬ
TS. Nguyễn Sỹ Toản
Đại học Văn hóa Hà Nội

2. *NGHỀ MỘC (làm bàn xoay)
Bàn xoay xuất hiện cách đây hàng ngàn năm ở nhiều tộc người, nhiều
vùng khác nhau trên thế giới. Bàn xoay xuất hiện như một cuộc cách
mạng trong nghề sản xuất gốm. Những dấu vết bàn xoay để lại trên các
sản phẩm gốm qua bảy mức độ được Phạm Lý Hương phác thảo như sau:
§å gèm§å gèm
NGHÒ
MéC
NGHÒ xe
sîi
NGHÒ
®an
NGHÒ §óc
®ång

3. + Giai đoạn 1: Những dấu vết có thể nhận biết ở đáy đồ gốm.
+ Giai đoạn 2: Dấu vết sửa bằng bàn xoay thường gặp ở phần
miệng. Có thể bổ sung thêm dấu cắt gọt ở phần thân sát đáy.
+ Giai đoạn 3: Đáng tin cậy nhất là dấu vết tạo dáng miệng và
dấu vết làm nhẵn mặt trong phần thân trên nhờ bàn xoay và sự có mặt của
những đường xước chạy vòng quanh ở chỗ chuyển tiếp giữa vai và thân.
+ Giai đoạn 4: mặt trong của phần tiếp giáp giữa vai và thân
không có vết gồ ghề, độ dày của thành gốm ở đây bằng độ dày ở vai.
+ Giai điạn 5 Thân hằn rõ những vết giải đất,
mặt gốm không phẳng do đồ gốm được làm trên bàn xoay tốc độ thấp
(dưới 60v/phút).

4. + Giai đoạn 6: Những dấu vết của sự kéo vuốt tạo thân gốm trên
bàn xoay. ở giai đoạn này, còn thường gặp những thói quen tạo hình
bằng cách nặn tay phần đáy và phần thân dưới. Dấu hiệu dễ nhận biết là
vết nứt ở đáy không chạy thẳng mà cong.
+ Giai đoạn 7: Dấu vết ở chỗ gẫy theo chiều dọc và chiều
ngang. Nếu đồ gốm được làm hoàn toàn trên bàn xoay bằng cách vuốt
thành từ một khối đất, vết vỡ dọc sẽ chạy theo đường cong thân.
Căn cứ vào dấu ấn của bàn xoay trong các giai đoạn trên, đối
chiếu với dấu ấn bàn xoay có trên đồ gốm Tiền Đông Sơn từ giai đoạn
Phùng Nguyên đến Gò Mun, chúng ta khó xác định được dấu ấn của 7
giai đoạn một cách rõ ràng như vậy. Kỹ thuật tạo dáng gốm Gò Mun về
cơ bản vẫn theo các phương pháp truyền thống từ các giai đoạn Phùng
Nguyên và Đồng Đậu, như chế tác gốm bằng tay và chế tác bằng bàn
xoay, nhưng dấu vết bàn xoay còn hiện rõ trên đồ gốm Gò Mun…

5. Thè

6. B¸t bång

7. Như vậy, có thể khẳng định rằng ở giai đoạn văn hóa Tiền Đông
Sơn, bàn xoay đã rất phổ biến trong quá trình tạo dáng sản phẩm gốm.
* NGHỀ XE SỢI – DỆT VẢI
Căn cứ vào các dấu tích mà khảo cổ học đã phát hiện như những dấu vải
hoặc dọi xe chỉ và chì lưới bằng đá, bằng gốm trong các di tích Tiền
Đông Sơn, chứng tỏ nghề xe sợi và dệt vải truyền thống ở nước ta đã có
từ rất lâu đời. Quy trình dệt vải thô sơ hay tiến bộ thì việc xe sợi không
thể thiếu được ''quả dọi'' hay còn gọi là ''quả chỉ'. Di vật này có nhiều tên
gọi khác nhau, chúng ta có thể gọi theo cách thông thường là dọi xe chỉ.
Dọi xe chỉ có thể làm bằng các chất liệu khác nhau, nhưng phổ biến hơn
cả là được làm bằng đất nung.
* NGHỀ ĐAN
Nghề đan ở nước ta chính thức ra đời khi nào rất khó xác định. Tuy
nhiên, Bằng chứng là việc phát hiện vết tích văn đan để lại trên đồ gốm
Cái Bèo. Những hoa văn nan đan chủ yếu gặp trên gốm đáy bằng Cái
Bèo. Đến giai đoạn văn hóa Đồng Đậu, qua các cuộc khai quật phát hiện
văn nan đan trên đồ gốm khá phong phú và đa dạng như nghề làm gốm,
đúc đồng...

8. V¨n in nan ®an

9. Däi xe chØ

10. Hoa văn đan trên đồ gốm là dấu vết xác nhận đồ gốm có liên
quan đến nghề đan và từ đồ gốm chúng ta có thể hiểu được phần nào về
nghề đan ở nước ta.
Mặt khác, căn cứ vào dấu văn đan trên đồ gốm, có thể coi đây làMặt khác, căn cứ vào dấu văn đan trên đồ gốm, có thể coi đây là
cơ sở góp phần cho sự hiểu biết của chúng ta không về kỹ thuật xử lýcơ sở góp phần cho sự hiểu biết của chúng ta không về kỹ thuật xử lý
nguyên liệu, mà quan trọng hơn là có thể phát hiện được kỹ thuật đannguyên liệu, mà quan trọng hơn là có thể phát hiện được kỹ thuật đan
của người thợ thủ công Tiền Đông Sơn.của người thợ thủ công Tiền Đông Sơn.
** NGHỀ ĐÚC ĐỒNGNGHỀ ĐÚC ĐỒNG
Giai đoạn văn hóa Phùng Nguyên được coi là mở đầu cho thời đại đồngGiai đoạn văn hóa Phùng Nguyên được coi là mở đầu cho thời đại đồng
thau ở nước ta, với chứng cứ các nhà khảo cổ đã phát hiện một số xỉthau ở nước ta, với chứng cứ các nhà khảo cổ đã phát hiện một số xỉ
đồng ở Gò Bông, Xóm Rền, Đồng Vông...đồng ở Gò Bông, Xóm Rền, Đồng Vông...
Đặc biệt với việc phát hiện khá nhiều hiện vật gốm là nhữngĐặc biệt với việc phát hiện khá nhiều hiện vật gốm là những
mảnh nồi nấu đồng, khuôn đúc qua các đợt khai quật di chỉ Đồng Đậu,mảnh nồi nấu đồng, khuôn đúc qua các đợt khai quật di chỉ Đồng Đậu,
Thành Dền và một số di tích văn hóa Gò Mun, có giá trị bổ sung thêmThành Dền và một số di tích văn hóa Gò Mun, có giá trị bổ sung thêm
những cứ liệu khoa học, góp phần làm sáng rõ hơn về kỹ thuật đúc đồngnhững cứ liệu khoa học, góp phần làm sáng rõ hơn về kỹ thuật đúc đồng
và nghề luyện kim thời tiền sơ sử ở Việt Nam. Có thể nói, chính nghềvà nghề luyện kim thời tiền sơ sử ở Việt Nam. Có thể nói, chính nghề
đúc đồng đã đem lại cho người Việt cổ một nền văn minh lúa nước rựcđúc đồng đã đem lại cho người Việt cổ một nền văn minh lúa nước rực
rỡ mà đỉnh cao là văn hóa Đông Sơn.rỡ mà đỉnh cao là văn hóa Đông Sơn.

11. Nghề đúc đồng phát triển đã có tác động tích cực đến một sốNghề đúc đồng phát triển đã có tác động tích cực đến một số
nghề thủ công khác như nghề mộc (lưỡi đục bằng đồng đã dần thay thếnghề thủ công khác như nghề mộc (lưỡi đục bằng đồng đã dần thay thế
lưỡi đục bằng đá), đối với nghề dệt vải, xe sợi phải dùng đến những mũilưỡi đục bằng đá), đối với nghề dệt vải, xe sợi phải dùng đến những mũi
nhọn, dũa bằng đồng, với nghề săn bắn sử dụng các mũi tên đồng. Việcnhọn, dũa bằng đồng, với nghề săn bắn sử dụng các mũi tên đồng. Việc
phát hiện các mảnh khuôn, nồi nấu đồng đã góp phần chứng minh nghềphát hiện các mảnh khuôn, nồi nấu đồng đã góp phần chứng minh nghề
làm gốm tác động tích cực đến sự ra đời của nghề đúc đồng và giữa cáclàm gốm tác động tích cực đến sự ra đời của nghề đúc đồng và giữa các
nghề thủ công có mối quan hệ biện chứng kích thích, tác động tích cựcnghề thủ công có mối quan hệ biện chứng kích thích, tác động tích cực
lẫn nhau tạo nên sức sống của các nghề thủ công thời tiền sơ sử.lẫn nhau tạo nên sức sống của các nghề thủ công thời tiền sơ sử.
Qua đây cho thấy, nghề thủ công làm gốm phát triển đóng vai trò
quan trọng. Đồ gốm như một “trung tâm” thu hút lực lượng lao động và
tác động đến sự phát triển của rất nhiều nghề thủ công khác nhau, góp
phần tạo việc làm, tăng thu nhập nâng cao đời sống vật chất và tinh thần
của cư dân tiền - sơ sử nói chung và cư dân Tiền Đông Sơn nói riêng.
XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN !