การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ และการบริหารใบหน้า สำหรับผู้สูงอายุ เจ้าหน้าที่ และผู้ดูแล

1. ทันตสุขภาพสาหรับผู้สูงอายุ
และผู้ดูแล
โรงพยาบาลป่าบอน
ทพ.วรพจน์ ตรีประเสริฐสกุล

2. ผู้สูงอายุที่จาเป็นต้องมีผู้ช่วยเหลือดูแลช่องปาก
 ผู้สูงอายุที่ช่วยเหลือตัวเองได้น้อย
 ที่ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้
 ไม่สามารถเคลื่อนไหวได้ ต้องนอน หรือนั่งอยู่กับที่
 มีภาวะป่วยทางจิตหรือหลงลืมที่ไม่สามารถ
ดูแลตนเองได้
- แปรงเอง
- ช่วยแปรง
ช่วยแปรง

3.  ควรให้ผู้สูงอายุแปรงฟันเอง หรือช่วยจับมือ เพื่อให้ผู้สูงอายุรู้สึก
ว่า ตนเองมีความสามารถและมีอิสระอยู่
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

4. อุปกรณ์ทาความสะอาดช่องปาก
 แต่อาจช่วยหาอุปกรณ์ที่ทาให้จับด้ามแปรงได้ถนัดมือยิ่งขึ้น หรือ
ใช้แปรงสีฟันไฟฟ้ า
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

5. อุปกรณ์ทาความสะอาดช่องปาก
 ไหมขัดฟัน : เป็นเส้นใย ที่ช่วยทาความสะอาดซอกฟัน คอฟัน ที่
ให้ผลดีที่สุด
 แปรงซอกฟัน : เป็นแปรงขนาดเล็กๆ รูปร่างคล้ายแปรงล้างขวด
ใช้ทาความสะอาดซอกฟันที่ค่อนข้างกว้าง เหงือกร่น รากฟันโผล่
หรือง่ามฟันกรามหลัง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

6. อุปกรณ์ทาความสะอาดช่องปาก
 แปรงกระจุกเดียว : คล้ายแปรงสีฟันปกติ แต่มีขนแปรงเพียง
กระจุกเดียว ใช้ทาความสะอาดในจุดลึกๆ หรือแคบ เช่น
ด้านหลังฟันกรามซี่ในสุด ที่แปรงสีฟันปกติแปรงได้ไม่ถึง ไม่ถนัด
 ไม้จิ้มฟัน : ควรมีลักษณะด้ามตรง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

7.  ยกศีรษะผู้สูงอายุขึ้น เพื่อกันการสาลัก โดยให้ผู้สูงอายุการอยู่ในท่าครึ่งนั่ง
ครึ่งนอน โดยอาจใช้หมอนหนุนบนเตียง หรือให้ศีรษะพิงผู้ดูแลซึ่งยืนอยู่
ด้านหลังก็ได้ หนุนหมอน หรือไขเตียงให้ศีรษะสูงจากพื้นเตียง
ประมาณ 1 ไม้บรรทัด (ฟุต)
 เลื่อนตัวผู้สูงอายุให้ชิดริมเตียงข้างที่ผู้ดูแลยืนอยู่ คลุมผ้าเช็ดตัวที่หน้าอก
ให้ผู้สูงอายุทาความสะอาดปาก และฟัน แต่ถ้าผู้ป่วยทาเองไม่ได้ ให้ทา
ความสะอาดปากและฟันให้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

8. การดูแลสุขภาพช่องปาก
 เริ่มด้วยการให้ผู้สูงอายุจิบน้าเล็กน้อย เพื่อให้ช่องปากมีความชื้น
 เลือกยาสีฟันที่ผสมฟลูออไรด์ และไม่แสบร้อนในช่องปาก
ยี่ห้อใดก็ได้ รสชาติใดก็ได้ ตามความชอบ
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

9. การดูแลสุขภาพช่องปาก
 ควรเลือกใช้แปรงสีฟันที่มีด้ามจับได้ถนัดมือ
 ตัวแปรงไม่เล็ก หรือใหญ่เกินไป เมื่อเทียบกับขนาดของช่องปาก
 ขนแปรงนุ่ม ปลายขนแปรงมน
 ควรเปลี่ยนแปรงสีฟัน เมื่อขนแปรงบาน หรือมีอายุการใช้งาน 2-3 เดือน
นุ่ม
พอเหมาะ
ตัดตรง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

10. การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ
 แปรงฟัน และเหงือกเบาๆ โดยจับมือผู้สูงอายุแปรง หรือแปรงให้ ให้ครบทุกซี่
 หยุดพักให้คนพิการบ้วนน้าลาย หรืออมน้าเล็กน้อยบ้วนลงในชามอ่างใบเล็ก
ก่อนแปรงต่อ สลับการหยุดพัก 2-3 ครั้ง

11.  ควรวางแปรงทามุม 45 องศา กับตัวฟัน มีขนแปรงบางส่วนอยู่ที่คอฟัน และ
ขอบเหงือก ซึ่งบริเวณนี้จะเป็นส่วนที่สะสม ของคราบจุลินทรีย์ ที่เป็นสาเหตุ
ของโรคเหงือกอักเสบ และฟันผุที่ต้องกาจัดออก
 ขยับแปรง ไปมา สั้นๆ เบาๆ ในแนวนอน ให้ขนแปรงแทรกเข้าไปในขอบ
เหงือก และซอกหิน
 ปัดขนแปรงจากขอบเหงือก โดยฟันบนปัดลง ฟันล่างปัดขึ้น ด้านบดเคี้ยวถูไป
มา
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

12.  แปรงให้ทั่วทุกซี่ ทั้งด้านในและด้านนอก
 แปรงฟัน 3-5 นาที โดยประมาณ
 หลังแปรงฟันแล้ว อาจจะแปรงลิ้นเบาๆ ลิ้นจะได้ปราศจากการ
หมักหมมของกลิ่นอาหารด้วย
 หลังการแปรงฟัน ควรล้างแปรงสีฟันให้สะอาด สะบัดและผึ่งให้แห้ง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

13. การดูแลสุขภาพช่องปาก
 อาจใช้น้ายาบ้วนปากชนิดผสมฟลูออไรด์ อมบ้วนปากกรณีที่มีฟัน
เหลืออยู่ในปาก เพื่อป้ องกันฟันผุ สาหรับน้ายาบ้วนปากแบบฆ่าเชื้อโรค
ก่อนใช้ควรปรึกษาทันตบุคลากร
 เลือกชนิดที่มีส่วนผสมฟลูออไรด์และไม่แสบร้อนในปาก
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

14.  การดูแลริมฝีปาก ควรดูแลริมฝีปาก โดยเฉพาะมุมปากไม่ให้แห้ง มีรอย
แตก เป็นแผล โดยการทาวาสลินหลังแปรงฟัน หลังรับประทานอาหาร
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

15.  ดูแลภายในช่องปากให้ชุ่มชื้น ถ้าช่องปากแห้งควรให้จิบน้าบ่อยๆ
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

16.  กรณีใส่ฟันเทียม ควรมีการถอดออกทาความสะอาดทั้งฟันเทียม และ
ช่องปากของผู้สูงอายุทุกครั้งหลังรับประทานอาหาร
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

17.  สามารถช่วยทาความสะอาดช่องปากได้ โดยใช้ไม้กดลิ้นเปิดช่องปาก
ผู้สูงอายุ
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

18. การดูแลสุขภาพช่องปาก
 ใช้ปากคีบ คีบผ้าก๊อส สาลี ที่ชุบน้าหมาดๆ เช็ดฟัน ลิ้น เหงือก กระพุ้ง
แก้มให้ทั่ว หรือใช้นิ้วพันผ้านุ่มชุบน้าหมาด เช็ดในปากให้ทั่วก็ได้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

19. ฟันปลอม
 ทาความสะอาดทุกครั้งหลังรับประทานอาหาร พร้อมกับทาความ
สะอาดฟันแท้ในปาก เพื่อป้ องกันไม่ให้เกิดฟันผุ และกลิ่นปาก
 ควรถอดฟันปลอมออกก่อนนอนทุกครั้ง ทั้งกลางวัน และกลางคืน
เพื่อให้เหงือกได้พักผ่อน และฟันปลอมที่ถอดออกต้องล้างให้สะอาด
และแช่น้าไว้ทุกครั้ง เพื่อไม่ให้ฐานพลาสติกของฟันปลอมแห้ง ซึ่งจะทา
ให้แตกชารุดได้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

20. ฟันปลอม
 ห้ามนาฟันปลอมแช่ในน้าเดือด น้าร้อน เพราะจะทาให้บิดเบี้ยว และไม่
ควรทิ้งฟันปลอมตากแห้ง เพราะอาจแตกร้าวได้
 ฟันปลอมบางชนิดมีอายุการใช้งาน อาจต้องซ่อมแซม หรือเปลี่ยนใหม่
ถ้ามีการแตกหัก อายุเฉลี่ยประมาณ 5 ปี
 ฟันปลอมที่ทาให้เกิดการระคายเคืองต่อเหงือก และเนื้อเยื่อช่องปาก
ควรได้รับการแก้ไข หากทิ้งไว้ อาจเป็นสาเหตุหนึ่งที่ทาให้ เกิดแผล
มะเร็งในปาก
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

21. ผู้ดูแลควรจะสังเกตความผิดปกติอื่นๆ ในช่องปากผู้สูงอายุ ขณะทาความ
สะอาดด้วย โดยดูว่า
 ฟันเทียมของผู้สูงอายุที่ใส่อยู่หลวมหรือไม่
 ฟันเทียมเสื่อมสภาพแตกหักไปบางส่วน บาดเนื้อเยื่อในช่องปากเป็น
แผลหรือไม่
 มีการอักเสบของเนื้อเยื่อบริเวณใต้ฟันเทียมหรือไม่
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

22. ผู้ดูแลควรจะสังเกตความผิดปกติอื่นๆ ในช่องปากผู้สูงอายุ ขณะทาความ
สะอาดด้วย โดยดูว่า
 ตรวจดูในปากว่ามีรอยโรคลักษณะอื่นๆ เช่น ฝ้ าขาว แผล เนื้องอกเป็น
ก้อนที่ผิดปกติ เชื้อราหรือไม่ ถ้าสงสัยให้ปรึกษาเจ้าหน้าที่สาธารณสุข
หรือทันตบุคลากรเพื่อทาการรักษาต่อไป
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

23. การบริหารใบหน้า
ช่วยปลุกเส้นประสาท กระตุ้นกล้ามเนื้อใบหน้า เช่น แก้ม ปาก และลิ้น ให้เคลื่อนไหวได้ดีขึ้น
แนะนาให้ทาหลังล้างหน้าตอนเช้า มี 3 ขั้นตอน แต่ละขั้นใช้เวลาประมาณ 10 วินาที แล้วผ่อน
คลาย จากนั้นให้ปฏิบัติซ้าตั้งแต่ต้นอีก 3 รอบ ดังนี้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

24. การบริหารลิ้น
ช่วยให้การเคลื่อนไหวของลิ้นดีขึ้น คลุกเคล้าอาหารได้ดี ช่วยให้ออกเสียงพูดได้ชัดเจนขึ้น และ
ช่วยกระตุ้นการหลั่งน้าลาย แนะนาให้ทาก่อนรับประทานอาหาร มีวิธีบริหาร 2 แบบ คือ การ
บริหารโดยการเปิดปาก และการบริหารโดยการปิดปาก มีขั้นตอนดังนี้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

25. การบริหารลิ้น
ช่วยให้การเคลื่อนไหวของลิ้นดีขึ้น คลุกเคล้าอาหารได้ดี ช่วยให้ออกเสียงพูดได้ชัดเจนขึ้น และ
ช่วยกระตุ้นการหลั่งน้าลาย แนะนาให้ทาก่อนรับประทานอาหาร มีวิธีบริหาร 2 แบบ คือ การ
บริหารโดยการเปิดปาก และการบริหารโดยการปิดปาก มีขั้นตอนดังนี้
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

26. การกระตุ้นการทางานของต่อมน้าลาย
การนวดต่อมน้าลาย จะช่วยกระตุ้นให้ต่อมน้าลายผลิตน้าลายมากขึ้น แนะนาให้ทาก่อน
รับประทานอาหาร การนวดต่อมน้าลายมี 3 ต่อม ได้แก่ ต่อมใต้หู ต่อมใต้คาง ต่อมใต้ลิ้น
หลังจากตรวจสอบตาแหน่งที่จะนวดแล้ว ให้ปฏิบัติตามขั้นตอน 1-3แล้วทาซ้าอีก 2-3 ครั้ง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

27. การกระตุ้นการทางานของต่อมน้าลาย
การนวดต่อมน้าลาย จะช่วยกระตุ้นให้ต่อมน้าลายผลิตน้าลายมากขึ้น แนะนาให้ทาก่อน
รับประทานอาหาร การนวดต่อมน้าลายมี 3 ต่อม ได้แก่ ต่อมใต้หู ต่อมใต้คาง ต่อมใต้ลิ้น
หลังจากตรวจสอบตาแหน่งที่จะนวดแล้ว ให้ปฏิบัติตามขั้นตอน 1-3แล้วทาซ้าอีก 2-3 ครั้ง
การดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุ

28. ขอบคุณข้อมูลภาพและเนื้อหาจาก
 สานักงานทันตสาธารณสุข
 คณะทันตแพทย์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์
 www.thaihealth.or.th
 healthybeautyroom.blogspot.com
 http://www.dental.anamai.moph.go.th/oralhealth/PR/E-
book/elderly/keld.html
 http://happysmile.anamai.moph.go.th/dentalh/elderly.html
 http://www.info.dent.nu.ac.th/dentalHospital/index.php/2012-
09-18-18-57-27/2-2012-09-27-23-42-04/78-2015-07-14-03-
42-09
 www.researchgate.net
 www.google.co.th

29. ขอบคุณครับ
ทพ.วรพจน์ ตรีประเสริฐสกุล
รพ.ป่าบอน จ.พัทลุง
มาช่วยกันดูแลสุขภาพช่องปากผู้สูงอายุกันนะครับ