1. ТЭЭВРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН УДИРДЛАГЫН ЗАГВАРЧЛАЛ
Илтгэгч: Ж.Чойндонням: Логистик менежмент - 2 /Механик инженерийн сургууль/
Б.Намуун: Олон улсын тээврийн менежмент – 2 /Механик инженерийн
сургууль/
Удирдагч багш: Ph.D. Проф Б.Батбаяр
Е-мэйл: choindon.j@gmail.com, namuunnamuuka@yahoo.com
btbyrb@yahoo.com
Илтгэлийн хураангуй
Олон улсад ашиглагддаг тээврийн системийг Монголын тээврийн системтэй
харъцуулж ялгаа мөн ашиглалтанд нэвтрүүлэхийн ач холбогдлыг харуулсан.
Түлхүүр үг:мэдээллийн технологи,
хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж
тээвэрлэлтийн
төлөвлөгөө,
оновчлол,
Оршил
Манай оронд тээврийн салбар нь бусад салбаруудын хөгжилд ихээхэн
нөлөөлдөг чухал салбар бөгөөд томоохон систем юм. Өдийг хүртэл тээврийн
салбарын шинэчлэл маш удаан бараг зогсонги байдалд байна. Тиймээс монголын
тээврийн салбарын удирлагын системийн үр ашиг мөн дэлхийн эдийн засаг, олон улс
орнуудын тээврийн салбартай харилцан уялдаатай ажиллах талыг сайжруулахын
тулд өөрчлөлт эсвэл шинэлэг зохион байгуулалтын загвар хэрэгтэй байгаа билээ.
Хэрэв өнөөгийн тээврийн салбарын удирдлагын системийг сайжруулбал үр ашиг
ихээр нэмэгдэж олон улсын тээврийн хөгжилтэй хөл нийлүүлэн алхахад нилээд том
хувь нэмэр оруулах нь дамжиггүй юм. Манай орон зах зээлийн эдийн засагт
шилжсэн ч өмнөх социалист нийгмийн тээврийн удирдлагын хэлбэр, систем нь
хараахан бүрэн өөрчлөгдөөгүй байгаа нь шинэлэг удирдлагын систем хэрэгтэй
болсны нэг илрэл юм.

2. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улс орнуудынчингэлэгт тээвэр, агаарын тээвэр,
усан замын тээвэр зэрэг салбруудын арга туршлага дээр үндэслэн монголын
тээврийн салбарт зохицсон удирдлагын системийг бий болгох нь тулгамдсан
асуудал болжээ. Мэдээж улс оронд хамгийн чухал нөлөөлөл болсон тээврийн салбар
мөн л араасаа асар их хөрөнгө эсвэл алдагдлын эрсдлийг дагуулдаг нь нууц биш.
Харин өнөөгийн манай тээврийн салбар дэлхийн улс орнуудын байгаа түвшнээс хэр
хол байна вэ?
Тэгвэл бусад улсын тэр тусмаа өндөр хөгжилтэй орнуудын тээврийн
салбарын бүтэц зохион байгуулалт нь хэрхэн явагддаг мөн тэдний үүрэг хариуцлага
шаардлага гэх мэт зүйлсийг Монгол орны тээврийн салбарт шинэчлэн нэвтрүүлснээр
томоохон өөрчлөлт, урагш алхахад түлхэц болохоор байна. Тиймээс бид олон орны
жишиг дээрээс хамгийн тохиромжтой адил төстэй шинж чанар бүхий загвар
системийг нэврүүлэх нь гол асуудал юм.
Аливаа улсын бүхий л салбартай тээврийн салбар нягт холбоотой байдгийг та
бид мэдэх билээ. Манай оронд Усан замын тээвэр, Төмөр замын тээвэр, Агаарын
тээвэр зэрэг төрлүүдийг ихэвчлэн ашигладаг.
Төмөр зам
Социалист нийгмээс ардчилсан нийгэмд шилжсэн тэр үеэс манай тээврийн
салбар хаашаа чиглэн явахаа үл мэдэх болсон санагдана. Жишээлбэл ОХУ-ын төмөр
замыг харахад өнөөгийн нөхцөлд дэлхийн 60 гаруй хувь нь нарийн царигтай төмөр
замын сүлжээнд холбогдсон байхад манай улс өргөн царигтай ОХУ төмөр замыг
хэрэглэсээр байна. Нийт төмөр замын 17 орчим хувь нь ийм буюу өргөн царигтай
төмөр зам байдаг байна. Азийн ихэнх хөгжиж буй орнууд /Хойд Өмнөд Солонгос,
Тайвань, Хятад г.м/ мөн адил нарийн царигтай төмөр замын сүлжээг хэрэглэдэг. Мөн
өнөөгийн ашигт малтмалын их орд маань дэлхийнийтийн анхаарлын төвд байгаа энэ
үед бид төмөр замын асуудлыг хэрхэн шийдэх нь энэ салбрын хувь заяа хаашаа
чиглэхийг шийдэх чухал алхам юм.

3. Агаарын тээвэр
Агаарын тээврийн салбар бол манайд мөн л төдийлөн эрчимтэй хөгжөөгүй
салбар юм. Зах зээл жижиг, хүн ам багатай зэрэг шалтгаануудаас болоод хөгждөггүй
гэх боловч үнэн хэрэгтээ агаарын тээвэр бол мөн л чухал бөгөөд их ашиг дагуулах
салбар яах аргагүй мөн билээ. Чингис Хаан ОУБ-ын 2011 оны тайлангаас үзэхэд
зорчигч 32,95% буюу 220603-р, хөөрөлт 30,7% буюу 14700-р, ачаа 39% буюу 5452тнр, шуудан 38,1% буюу 772,2тн-оор тус тус өмнөх оноосоо өссөн байна.
Усан замын тээвэр
Усан замын тээвэр манайд хамаагүй гэж та бодож байж магадгүй харин усан
замын тээвэр бол бидний мэдэхгүй нэгэн чухал салбар гэдгийг бид мартах ѐсгүй.
Учир нь усан замын тээврийг нь далайд гарцтай орон л зөвхөн хэрэглэнэ гэсэн
ойлголт бол буруу юм. Өнөөгийн байдлаар дэлхийн худалдааны зах зээлийн дийлэнх
хувь нь усан замын тээврээр дамждаг байна. Харин манай улсын хувь 350 орчим
Монголын далбаатай онгоц далайд үйл ажиллагаа идэвхтэй явуулж байна. Мөн
Монгол Улсын Далайн Захиргаа бусад орны 3 боомтой хамтран үйл ажиллагаа
явуулдаг бөгөөд эдгээр нь БНХАУлсын Тяньжин мөн Чидао, БНАСАУлсын Расоны
эдийн засгийн бүс болон Ражин боомт юм.
Боомт нь усан онгоц зангуугаа хаях, ачаа буулгах, ачих, мөн усан онгоцны
зогсоол газар юм. Түүнчлэн боомт нь далай болон хуурай газрын тээвэр хоорондын
харилцааг харуулсаар иржээ. Боомт нь усан онгоцны тал, ачааны талд гэсэн хоѐр
үндсэн үйл ажиллагааг явуулдаг. Хэдий тийм боловч ачаа ачих, ачаа буулгахаас
боомтын гол үүргийг мэдэж авч болно. Гэхдээ боомтын хамгийн гол үйл ажиллагаа
нь усан онгоцыг аюулгүй зангуу хаях газар, зогсоолоор хангах явдал юм. Боомтыг
ашиглахад бэлэн үйл ажиллагаа нь өргөн тархсан хоѐр үйлчилгээний категорит
хуваагддаг: усан онгоц удирдах үйлчилгээ мөн ачааачилт, буулгалт, тээвэрлэлтийн
үйлчилгээ. Эдгээр хоѐр төрлийн үйлчилгээ нь нэг төрлийн нөхцөлд
бие даасан
байдаг тул бусаддаа шууд хамаарах юмуу нөлөөлдөггүй. Нэг үйлчилгээний зардлын
түвшин нь бусад үйлчилгээнээс бие даасан байдаг. Усан онгоцруу чиглэсэн ихэнх
үйлчилгээ нь усан онгоцны хэмжээний дагууүн элэгдсэн байна. Харин ачааруу
чиглэсэн үйлчилгээ нь ачааг ачиж буулгах тоо хэмжээн дээр үндэслэн үнэлэгддэг.
Хэрвээ ачааны тоо хэмжээ хувьсах хүчин зүйлийг ашиглаж байсан бол усан
онгоцонд чиглэсэн үйлчилгээ нь тогтсон үнэтэй, ачаа ачих буулгах үйлчилгээтэй
хамааралтай хувьсах үнэ юм.

4. Үндсэн хэсэг
Аливаа асуудлыг бүрэн шийдвэрлэхийг хүсвэл түүнийг бий болгох хүчин зүйл
тэдгээрийн оршин байх үндэс суурийг өөрчлөх хэрэг гардаг. Бид өөрсдийн
баримталж буй бодлого, стратегиа өөрчлөхгүй бол Монгол улсын засгийн газрын
мөн хувийн хэвшлийн бүх байгууллага өөрсдийн гэсэн ялгаатай дотоод бүтэц,
зохион байгуулалттай. Харин тэр дундаа тээврийн салбарын бүтцийн асуудлуудыг
дурдвал
Олон улсын жишигт бүрэн төгс нийцсэн биш
Хүний нөөцийн шинэчлэл муу
Ажиллах хүчний мэргэшсэн байдал тааруу
Зардал өндөр
Зах зээлд байгаа шинэ боловсон хүчинд анхаарахгүй байх
Шинэ техник технологийн нэтврэлт бага
гэх мэтээр маш олон асуудлуудыг дурьдаж болно.
Эдгээр асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд дэлхийн тээврийн хөгжлийн арга
барилыг авч үзье.
Тээврийн менежментийн зохион байгуулалт
Тээвэрлэлтийн гол асуудал бол зорчигч болон илгээмжийг үйлчлүүлэгчийн
хүссэн газар хүргэх явдал. Үүнээс үзэхэд төлөвлөлт,оновчлол гэдэг асуудлууд гол
асуудал болох юм. Дэлхийн жишиг хандлага бол захиалагч эсвэл үйлчлүүлэгчид
хамгийн хялбар аргаар хямд зардлаар хүссэн газраа захиалгаа авч хүссэн газраа
саадгүй зорчих явдал юм. Үүний тулд маш нарийн төлөвлөлтийн систем хэрэглэх
шаардлага тулгарч байгаа билээ.
Мэдээллийн технологи ашиглах.
21-р зуун гарснаас хойш дэлхий нийт мэдээллийн технологийг бүхий л
салбарт ихээр хэрэглэдэг болсон нь энэ салбар зах зээл дээр хэрэгтэй мөн чухал

5. хэрэглэгдэхүүн болох нь харагдаж байгаа юм. Гадаадын өндөр хөгжилтэй орнууд
жишээлбэл АНУлс дотроо ачаа барааг 1-2 ажлын хоногт хүргэж өгч үйлчилдэг байх
юм. Харин энийг мөн л мэдээллийн системийн тусламжтайгаар явуулдаг байна. Ачаа
бараа хаана яваа хэзээ хөдлөх гээд бүхий л шаарлагатай зүйлсийг мэдээллийн
технологи ашиглан мэдэх боломжтой. Энэ нь нарийн төлөвлөлтийг бий болгосон
учир шалтгаануудын нэг юм. Та гэртээ сууж байгаад л интернэтээр захиалга өгөн тэр
өдөртөө юмуу маргааш нь гар дээрээ захиалгаа авах тухай ярьж байгаа юм. Мэдээж
байгалийн гамшиг гэх зайлшгүй асуудлаас болж хойшлохгүй бол шүү дээ. Монголд
хот хоорондын тээвэр цаг их зарцуулдаг, чанаргүй гээд олон асуудалтай. Харин
мэдээллийн системийг ашигласанаарүйлчилгээг нарийн төлөвлөх, үйлчлүүлэгчдийн
сэтгэл ханамжийг сайжруулах бас нөгөөтэйгүүр ажилыг түргэн шуурхай нарийн нягт
болгож өгнө.
Хэрэглэгч захиалгаа авахад
Захиалга
Тээшийг бэлтгэх
Хүргэлт
Хүлээн авалт
Байгууллагын
төлөвлөлт
Захиалгыг авах
Хүргэлтэнд бэлдэх
Буцах холбоо
Үргэлжилсэн төлөвлөлт
Ачааг
нэгтгэх
шилжүүлэх
Хэлбэр
сонгох/нийлүү
лэгчид
Захиалга
тендер
Хөндлөнг
ийн хяналт
Төмөр
зам/Мөр
Хэрэглэгчийн сэтгэл ханамж
Цагт нь гүйцэтгэх
Тээвэрлэгчийн шинжилгээ
Дотоод систем
Агуулахын
менежмент
Захиалгын
менежмент
Санхүүгийн
менежмент
Тээвэрлэлтийн төлөвлөгөө ба оновчлол
Оновчтой шийдвэр гаргах: Зам, хэлбэр, цаг хугацаа, тоног төхөөрөмж, нэгдэлт,
үйлчилгээ хангагч гэх асуудлууд дээр шийдвэр гаргах хэрэгтэй болно.

6. •
•
•
•
•
•
Олон төрлийн бэхжүүлэлтийн үе шат
Нийтийн батжилт
Multi Stop нийлэлт
Multi-Tier Сүлжээ
LTL нийлэлт
Үргэлжилсэн хөдөлгөөн
Нийлүүлэгчид
Тээвэрлэлт
Хувиарлалтын төв 1 2
Хятад – АНУ Захиалга
(Guangzhou)
(Hong Kong)
(Lost Angeles) (Chicago)
гэх мэт.
Нэг захиалга нь олон төрлийн тээвэрлэлтийг шингээдэг
Оновчлол маш их үүргийг гүйцэтгэдэг
Монголын өнөөгийн тээвэрлэлт/ачаа бараа/ бол үйлчлүүлэгчийн байнгын өөрийн
хараа хяналтан дор явагдаж чадахгүй байгаа. Харин электрон систем ашигласнаар
хэрэглэгч нь өөрийн бараа бүтээгдэхүүнд хяналт тавьж болох тул зардал бага
бөгөөдүйлчлүүлэгчдийн сэтгэл ханамж өндөр байх юм.
Дүгнэлт
Монгол улс ойрын хэдэн жилд уул уурхайн баялагийн экспортоороо дэлхийн
томоохон нийлүүлэгч улс болох гэж байгаа билээ. Тиймээс энэхүү салбарын хувьд
өнөөгийн хийх шийдвэр нь хэтийн улсын хөгжил мөн түүнчлэн улсын аюулгүй
байдалтай холбоотой асуудал юм. Бид тээвэрлэлтийн зардлыг багасгаж бараа
бүтээгдэхүүнд нөлөөлж буй үнийн хөөргөдлийг арилгаж болох юм. Мөн
нөгөөтэйгүүр түүхий эдийг түргэн гадагшаа нийлүүлэх нь ашиггүй бөгөөд
дотооддоо боловсруулан гаргах нь дээр юм. Түүнчлэн бараа үйлчилгээний үнийг
ийм хэлбрээр нэмэх нь ашиггүй, учир нь түүхий эд бол шавхагдах нөөц харин бараа
үйлчилгээ бол сэргээж болох буюу ахин үйлдвэрлэж болох учир түргэн шуурхай

7. тээвэрлэлт нь хэрэглэгчдийн сэтгэлд нийцэж байр сууриа олохоос гадна ашиг
орлогыг нэмэгдүүлнэ. Дээрх үр дүнд хүрэхийн тулд манай тээврийн
байгууллагуудмэдээллийн технологийг ашиглах болон удирдлагын өөр оновчтой
загварыг ашиглах нь манай орны хамгийн чухал салбруудын нэг болох тээврийн
салбарт цоо шинэ шинэчлэлтийг авчрах юм.
Ишлэл татсан ном, зохиолын нэрс
[1] “Менежмент” Дорж Т., Чимэд Ү., 2000
[2] “Макро эдийн засаг” АлтанцэцэгБ., Отгонтөгс Б., 2000
[3] “Тээврийн менежмент” илтгэл, БатбаярБ.