Я.Баярцэцэг Д.Болортуяа - Дампуурлын эрсдэлийн загварыг тодорхойлох нь
- 2. Агуулга
Сэдэв: Дампуурлын эрсдэлийн загварыг тодорхойлох нь
Удиртгал
Нэгдүгээр бүлэг. Компаний дампуурлын эрсдэлийн онолын
үндэслэл
1.1 Компаний дампуурлын эрсдэл, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйл
1.2 Компаний дампуурлын эрсдэлийн онолын загварууд
Хоёрдугаар бүлэг. Монголын нүүрсний салбарын дампуурлын
эрсдэлийн судалгаа
2.1 Монголын нүүрсний салбарын дампуурлын эрсдэлийн
өнөөгийн байдал
2.2 Нүүрсний салбарт тохирсон дампуурлын эрсдэлийн
монголчилсон загвар
Дүгнэлт, санал
Ашигласан материал
Хавсралт
- 3. Удиртгал
Үндэслэл: Хөрөнгийн зах зээл өргөжих → компаний дампуурах эрсдэл ↑
Ач холбогдол:
Үйл ажиллагаандаа хяналт тавих
Тогтворжих
Эдийн засаг ↑
Зорилго: Монголын хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа арилжаалдаг нүүрсний
салбарын компаниудын дампуурлын эрсдэлийн загварыг тодорхойлох
Зорилт:
Санхүүгийн байдлыг шинжлэх
Дампуурлын эрсдэлийн загваруудыг судлах
Дампуурлын эрсдэлийн загварыг зөв тодорхойлох
Судлах болсон шалтгаан: МУ Э.Альтманы загварыг шууд авч ашигладаг→ МУ-н
хувьд учир дутагдалтай
Судлагдсан байдал:
1933 Э.Альтман /1977/
1935 Смит, Винокар
1942 Мэрвин
1965 Хикман
2008 Б.Цолмон /МУ-д/
- 4. I БҮЛЭГ. КОМПАНИЙ ДАМПУУРЛЫН
ЭРСДЭЛИЙН ОНОЛЫН ҮНДЭСЛЭЛ
1.1 Компаний дампуурлын эрсдэл, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Дампуурлын тухай хууль IV зүйл- “Өөрийн хөрөнгийн 10%-с доошгүй хувьтай тэнцэх
хэмжээний үүргээ хууль буюу гэрээнд заасан хугацаанд биелүүлэхгүй тохиолдолд
төлбөрийн чадваргүйд тооцно”
Компани дампуурахад нөлөөлөх хүчин зүйлс:
Дотоод:
Үйлдвэрлэл үйлчилгээний зохион байгуулалт, бүтэц, удирдлагын арга барил
Техник технологийн шинэчлэлийг үйлдвэрлэлдээ нэвтрүүлээгүй
Зорилтот зах зээл, найдвартай түншээ сонгож олоогүй
Нарийн мэргэжлийн боловсон хүчин дутмаг
Чанаргүй бараа бүтээгдэхүүн
Ажилчдын идэвхижүүлэлт сул
Гадаад:
Төрийн бодлого
Эдийн засгийн байдал
Татвар
Байгаль цаг уурын гэнэтийн аюул
- 5. 1.2 Компаний дампуурлын эрсдэлийн загварууд
Альтманий Z болон Zeta загвар:
Zeta=V1X1+V2X2+V3X3+V4X4+V5X5+V6X6
Энд: Xi - санхүүгийн тайлангаас авсан өгөгдлүүд
V1….V7 – салбарын параметрүүд
Х1=Ажлын капитал/нийт хөрөнгө
Х2=Хуримтлагдсан ашиг/ нийт хөрөнгө
Х3=Хүү болон татвар төлөхийн өмнөх ашиг/нийт хөрөнгө
Х4=Өөрийн хөрөнгийн зах зээлийн үнэлгээ/ өр төлбөр
Х5=БО/нийт хөрөнгө
- 6. Э.Альтманы хоёр хувьсагчтай загвар
Z=-0.3877-1.0736Kтл+0.0579Kзс
Z<0 бол дампуурах магадлал 50%-аас бага
Z=0 бол дампуурах магадлал 50%
Z>0 бол дампуурах магадлал 50 хувиас их
Э.Альтманы таван хувьсагчтай загвар
Z=1.2X1+1.4X2+3.3X3+0.6X4+1.0X5
Z<1.810 дампуурах магадлал их
1.810≤ Z<2.675 дампуурах магадлал дунд зэрэг
Z=2.675 дампуурах магадлал 0.5
2.675<Z≤2.990 дампуурах магадлал их биш
Z>2.990 дампуурах магадлал бага
/Энэ загвар нь дампуурах магадлалыг жилийн хугацаанд 85-90
хувийн, 3 жил хүртлэх хугацаанд 83 хувийн магадлалтай
тооцдог. /
- 7. Лисогийн дөрвөн хувьсагчтай загвар
Z=0.063X1+0.092X2+0.057X3+0.001X4
Z<0.037 дампуурах магадлал их
Z>0.037 дампуурах магадлал бага
Таффлерийн дөрвөн хувьсагчтай загвар
Z=0.53X1+0.13X2+0.18X3+0.16X4
Z<0.2 компаний үйл ажиллагааны хэтийн хөгжил байхгүй болсон
Z>0.3 дампуурах магадлал бага
Беликовын дөрвөн хувьсагчтай дампуурлын загвар 1998
Z = 8.38X1+X2+0.054X3 +0.63X4
Z < 0 дампуурах магадлал маш их (90-100%)
0 ≤ Z < 0.18 дампуурах магадлал их (60-80%)
0.18 < Z < 0.32 дампуурах магадлал дунд зэрэг (35-50%)
0.32 < Z <0.42 дампуурах магадлал бага (15-20%)
Z > 0.42 дампуурах магадлал хамгийн бага (10 % хүртэл )
- 8. II БҮЛЭГ. МОНГОЛЫН НҮҮРСНИЙ САЛБАРЫН
ДАМПУУРЛЫН ЭРСДЭЛИЙН СУДАЛГАА
2.1 Монголын нүүрсний салбарын дампуурлын эрсдэлийн өнөөгийн
байдал
хүснэгт1
№
1
Харьцааны шинжилгээ
Томъёны утга
Тэмдэглэгээ
Санхүүгийн тогтвортой байдлын шинжилгээ
Бие даалтын коэффициент
ЭӨ/Σ хөрөнгө
М1
2
Зохицуулалтын коеффицент
(ЭХ-БХӨТ)/ЭӨ
M2
3
Богино хугацаат өр төлбөрийн хувийн жин
БХӨТ/ Σ хөрөнгө
M3
4
Үйл ажиллагааны шинжилгээ
Эргэлтийн хөрөнгийн эргэц
ЦБорлуулалт/ЭХ
M4
5
Нийт хөрөнгийн эргэц
ЦБоруулалт/ Σ хөрөнгө
M5
6
Үндсэн хөрөнгийн ачаалал
БО/эргэлтийн хөрөнгө
M6
7
Нийт авлагын эргэц
БО/Авлага
М7
8
Нөөцийн эргэц
БО/ ΣЭҮ
М8
- 9. №
9
Харьцааны шинжилгээ
Томъёны утга
Тэмдэглэгээ
Ашигт ажиллагааны шинжилгээ
Үндсэн үйл ажиллагааны ашигт ажиллагаа
БО/ББӨ
М9
10
Нийт хөрөнгийн өгөөж ROI
ТДЦАшиг/ Σ хөрөнгө
М10
11
Өөрийн хөрөнгийн өгөөж ROE
ТДЦАшиг/хувьцаат
капитал
М11
12
Өрийн шинжилгээ
Өрийн харьцаа
ӨТ/
М12
13
Өр барагдуулах өнөөгийн боломж
УХӨТ/ЭӨ
М13
14
Өр барагдуулах ойрын боломж
Мөнгөн Хөр/БХӨТ
М14
15
Дампуурлын онош /Альтманы Z
индекс/
Z=1.2X1+1.4X2+3.3X3+0.6X4+X5
Х1
Ажлын капитал/ Σ
хөрөнгө
М15
16
Х2
Хур Ашиг/ Σ хөрөнгө
М16
17
Х3
ТТӨАшиг/ Σ хөрөнгө
М17
18
Х4
ЭӨ/Өр төлбөр
М18
19
Х5
БО/НХ
М19
- 10. МОНГОЛЫН НҮҮРС ОЛБОРЛОГЧ КОМПАНИУДЫН ДАМПУУРЛЫН
ЗАГВАРУУДЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ҮР ДҮН
ХҮСНЭГТ 2
Компаний нэр
Z
BEL
LS
TFL
Z-MGL
Адуунчулуун
4,2683
5,1288
0,0589
0,7735
5,5493
Багануур
0,2675
3,3041
-0,0116
0,1788
2,3016
Баянтээг
-0,2964
-0,2183
-0,0378
-0,0473
0,7807
0,5483
1,5832
-0,0167
0,0918
2,4282
Шивээ овоо
0,3484
2,6071
-0,0363
0,1674
1,4767
Тавантолгой
20,3929
20,9338
0,2203
4,0697
21,6706
4
1
5
4
0
Адуунчулуун
4,3184
4,9969
0,0666
0,0864
6,0471
Багануур
-0,1043
2,1394
-0,0367
0,0989
1,9422
Баянтээг
-0,0034
0,3040
-0,0376
-0,042
1,5457
0,5510
-0,1243
-0,0343
-0,0176
2,5177
Шивээ овоо
0,0793
2,7644
-0,0072
0,1646
1,3493
Тавантолгой
10,7266
11,1485
0,1822
1,6682
13,9422
Дампуурсан
4
2
5
5
0
Дампуурах интервал
Z<1.81
Z<1.1
Z<0.037
Z<0.2
Z<-0.47819
Шарын гол
Он
2007
Дампуурсан
Шарын гол
2008
- 11. МОНГОЛЫН НҮҮРС ОЛБОРЛОГЧ КОМПАНИУДЫН ДАМПУУРЛЫН
ЗАГВАРУУДЫН ҮНЭЛГЭЭНИЙ ҮР ДҮН
ХҮСНЭГТ 3
Компаний нэр
Z
BEL
LS
TFL
Z-MGL
Адуунчулуун
3,5895
4,5450
0,0675
0,5902
4,8706
Багануур
-0,1208
1,5468
-0,0424
0,0614
1,9137
0,7114
1,2752
-0,0132
0,1989
1,3854
0,6466
0,5549
-0,0308
-0,0327
2,7661
Шивээ овоо
-0,3426
1,6421
-0,0215
0,0707
0,6857
Тавантолгой
12,3784
13,4067
-0,1968
2,1511
14,8279
4
1
5
4
0
Адуунчулуун
3,9277
3,8166
0,0672
0,6042
4,8999
Багануур
0,1884
1,9542
-0,0146
0,1195
3,2453
Баянтээг
0,6973
1,4316
-0,0122
0,1857
1,5909
0,4813
-1,1643
-0,0180
-0,0131
0,8183
Шивээ овоо
0,7577
1,8207
-0,0060
0,1337
2,0018
Тавантолгой
9,5650
10,7721
0,1808
1,5233
12,2427
Дампуурсан
4
1
4
4
0
Дампуурах интервал
Z<1.81
Z<1.1
Z<0.037
Z<0.2
Z<-0.47819
Баянтээг
Шарын гол
Он
2009
Дампуурсан
Шарын гол
2010
- 12. 2.2 Нүүрсний салбарт тохирсон дампуурлын эрсдлийн
монголчилсон загвар
Дампуурсан гэж үзэх үндэслэл 1
Хүснэгт4
Нэр
Он
Z
BEL
LS
TFL
Баянтээг
2007
-0,2964
-0,2183
-0,0378
-0,0473
Багануур
2008
-0,1043
2,1394
-0,0367
0,0989
Багануур
2009
-0,1208
1,5468
-0,0424
0,0614
Шивээ овоо
2009
-0,3426
1,6421
-0,0215
0,0707
Дампуурсан гэж үзэх үндэслэл 2
хүснэгт5
Баянтээг
2007
0,14
0,03
-0,35
-0,11
0,49
L
0
Багануур
2008
1,02
0,16
-0,50
-0,17
0,67
0
Багануур
2009
1,08
0,16
-0,55
-0,12
0,66
0
Шивээ овоо
2009
2,78
0,49
-0,32
-0,12
0,18
0
Нэр
Он
М2
М14
М16
М17
М19
- 13. ЛОЖИТ ЗАГВАРЫН ҮР ДҮНГ ЭКОНОМЕТРИКИЙН
ШИНЖИЛГЭЭ ХИЙДЭГ EVIEWS 5.0 ПРОГРАММААР
ТООЦОН ҮЗВЭЛ:
Dependent Variable: COAL_Z
Method: ML - Binary Logit (Quadratic hill climbing)
Date: 12/04/11 Time: 17:52
Sample: 1 24
Included observations: 24
Estimation settings: tol= 0.00100, derivs=accurate mixed (linear)
Initial Values: C(1)=0.02391, C(2)=1.34793, C(3)=1.37134,
C(4)=0.31128
Convergence not achieved after 5 iterations
QML (Huber/White) standard errors & covariance
Variable
Coefficient
Std. Error
M14
2.026045
0.224827
M17
84.97523
5.810323
M19
10.13993
0.813239
M2
1.502483
0.204444
Mean dependent var
0.833333 S.D. dependent var
S.E. of regression
0.065270 Akaike info criterion
Sum squared resid
0.085203 Schwarz criterion
Log likelihood
-0.699145 Hannan-Quinn criter.
Avg. log likelihood
-0.029131
z-Statistic
9.011553
14.62487
12.46857
7.349128
Prob.
0.0000
0.0000
0.0000
0.0000
0.380693
0.391595
0.587938
0.443685
- 14. ЛОЖИТ ЗАГВАРЫН ҮР ДҮНД:
Z = 1-@LOGIT(-(2.026044541*M14 + 84.97523468*M17 + 10.13993083*M19 +
1.502482861*M2))
Бодит утга, загварын утга болон алдааны хүснэгт
хүснэгт6
Ob Actu
s
al
Fitted
Residual
Residual Plot
1
1
0.999999999906
9.3516971944e-11
|
. * .
|
13
1
0.999994197049
5.80295132457e-06
|
. * .
|
2
1
1
8.27116153346e-14
|
. * .
|
14
1
0.999987246922
1.27530781587e-05
|
. * .
|
3
1
0.999999999838
1.61954449851e-10
|
. * .
|
15
1
0.999997775573
2.22442739295e-06
|
. * .
|
4
1
0.99999999998
2.03626004946e-11
|
. * .
|
16
1
0.996807613931
0.00319238606895
|
. * .
|
5
1
0.91639303454
0.0836069654598
|
. | .*
|
17
1
0.999585127532
0.000414872467773
|
. * .
|
6
0
0.00303248250405
-0.00303248250405
|
. * .
|
18
1
0.999319303249
0.000680696750799
|
. * .
|
7
0
0.173958938276
-0.173958938276
|*
. | .
|
19
0
0.0390839018385
-0.0390839018385
|
.*| .
|
8
1
0.999999999993
6.56785736908e-12
|
. * .
|
20
1
0.999999999731
2.69481881254e-10
|
. * .
|
9
0
0.0161813733035
-0.0161813733035
|
. *| .
|
21
1
1
0
|
. * .
|
10
1
0.940889557119
0.0591104428813
|
. | *
|
22
1
1
0
|
. * .
|
11
1
0.810901624531
0.189098375469
|
. | .
*|
23
1
1
0
|
. * .
|
12
1
0.916994926186
0.0830050738138
|
. | .*
|
24
1
1
0
|
. * .
|
- 15. МОНГОЛЫН НӨХЦӨЛД ТОХИРСОН
НҮҮРСНИЙ САЛБАРЫН ДАМПУУРЛЫН
ЭРСДЭЛИЙН ЕРӨНХИЙ ЗАГВАРЫН УТГА
НЬ:
COAL_Z = 2.026044541*M14 + 84.97523468*M17 + 10.13993083*M19 +
1.502482861*M2
Энд:
М2=(Эргэлтийн хөрөнгө-БХӨТ)/ЭӨ
М14=Мөнгөн хөрөнгө/БХӨТ
М17=ТТӨА/Нийт актив
М19=БО/Нийт актив
COAL_Z≥ 1.375211 гарвал дампуурахгүй байх магадлал 100%
-1.68671≤COAL_Z<1.375211 гарвал дампуурах эсэх нь
эргэлзээтэй
1.375211≥COAL_Z дампуурах магадлал 100%
- 16. COAL_Z ЗАГВАРЫН ҮР ДҮНД
ХҮСНЭГТ7
Байгууллага
Адуун
чулуун
Багануур
Баянтээг
Шарын
гол
Шивээ
овоо
Таван
толгой
2007
22.88746
2.634227
-3.79074077
11.75244
7.9099
131.1267
2008
30.27652
-5.91545
2.704592
11.01277
7.348844
98.71195
2009
22.56355
-1.68671
1.375211
12.70245
-3.21209
106.4909
2010
24.34338
25.71994
2.362561
5.526524
21.58383
99.33988
- 17. ДАМПУУРАХАД НӨЛӨӨЛЖ БУЙ ХҮЧИН
ЗҮЙЛ
Хүснэгт8 /салбарын дундаж/
2007
2008
2009
2010
Утга
m2
m14
m17
m19
coal_z
Өөрчлөлт
Утга
Өөрчлөлт
Утга
Өөрчлөлт
Утга
1.56
1.96
0.17
0.82
28.75334
-50.5%
-35.1%
-23.6%
14.0%
-16.5%
0.77
1.27
0.13
0.94
24.023203
32.4%
-40.2%
13.7%
-18.9%
-4.1%
1.02
0.76
0.14
0.76
23.038885
88.7%
31.1%
44.9%
-7.2%
29.4%
1.93
1.00
0.21
0.71
29.812685
Хүснэгт9
Хувьсагчид
Салбарын
жилийн дундаж
Параметр
Дүн
Эзлэх хувь
m2
m14
m17
m19
1.318
1.245
0.161
0.808
1.50248
2.02604
84.9752
10.1399
1.98077
2.52182
13.7093
8.19511
7.5%
9.5%
51.9%
31.0%
26.407
100%
нийт
- 19. АШИГЛАСАН МАТЕРИАЛ
1. МХБ –д бүртгэлтэй Хувьцаат компаний санхүүгийн
тайлан
2. “Эрсдэлийн удирдлага” доктор.ph . А.Ганзориг (2007 он)
3. “Аж ахуйн нэгжийн санхүү” доктор.ph . Ц.Аюурзана
(2004 он)
4. “Санхүүгийн тайлан шинжилгээ” Док(ph) Б.Сайнжаргал
5. “Санхүүгийн байгууллагын эрсдлийн удирдлага”
З.Оюунцацрал (2006он)
6. “Санхүүгийн шинжилгээ” Д.Моломжамц (2001он)
7. Reto R. Gallati (2003) “Risk Management and Capital
Adequacy”, McGraw-Hill.
8. Philippe Jorion (2003) “Financial Risk Manager Handbook”,
Second Edition, John Wiley and Sons.
9. www.mse.mn