1. “ИНГЭНИЙ ХООРМОГНЫ ҮЙЛДВЭРЛЭЛ” БАЙГУУЛАХ
Удирдагч багш. Д.Ганбаатар
Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль,
Компьютерийн Техник Менежментийн сургууль,
Маркетинг үйл ажиллагааны удирдлагын профессорын багийн ахлах
Багийн ахлагч. Г.Лхагвасүрэн
Багийн гишүүд. М.Уянга
Б.Золжаргал
Т.Оюун-Эрдэнэ
П.Ариунзаяа
Г.Сувд-Эрдэнэ
Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль,
Компьютерийн Техник Менежментийн сургууль,
3-р курс
И-мэйл: oyuka_092163@yahoo.com
Хураангуй
Монголчууд ингийг сааж сүүг ашиглах эртний уламжлалтай цагаан идээг
боловсруулж өрх гэрийнхээ өдөр тутмын хүнсний хэрэглээнд хэрэглэж ирсэн боловч
зах зээлд борлуулах, улсад бэлтгэх таваарын бүтээгдэхүүн маягаар бэлтгэж
борлуулж төдийлөн заншаагүй байгаа билээ. Гэтэл нийгмийн тогтолцоо өөрчлөгдөж
зах зээл өргөжин хөгжиж буй өнөө үед ингэний сүүний эрэлт хэрэгцээ мэдэгдэхүйц
өсөж байна. Зах зээлийн энэ эрэлт хэрэгцээг ингэний сүүг бэлтгэх зохион
байгуулалтыг зөв бүрдүүлж, сүүг үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулж зах зээлд
нийлүүлэх шаардлагатай байгаа юм. Сүү, сүүн бүтээгдэхүүнийг орон нутагт
байгуулахад үндсэн түүхий эдээ цуглуулахад ойрхон, хорогдол гарахгүй давуу талтай.
Үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн болох ингэний хоормогны зах зээл, түүний өнөөгийн төлөв

2. байдал, өрсөлдөөний хэв маяг болон тухайн бүтээдэхүүний талаарх хэрэглэгчдийн зах
төлвийг судалсны үндсэн дээр үйлдвэрлэлийн технологи, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнийг
зах зээлд ямар стратеги баримталж гаргах, ач холбогдлыг нь хэрхэн таниулах болон
үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулахад шаардлагатай хүчин зүйлсийг тодорхойлсон
болно.
Түлхүүр үг. Ферм, үйлдвэрлэл, аминдэм, ач холбогдол, ингэний сүү
Оршил
Монгол улс 1990 оноос зах зээлийн нийгэмд шилжсэнээр жижиг дунд үйлдвэрлэл
эрчимтэй хөгжиж, улс орны эдийн засагт багагүй хувь нэмрээ оруулах болсон. Эдгээр
жижиг дунд бизнес нь төв суурин газруудаар төвлөрөн үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
Хот суурин газар хөгжинө гэдэг нь улс орон хөгжинө гэсэн үг биш юм. Иймээс монгол
улсын хөгжлийн нэг тулгуур бол сум, орон нутгийн хөгжлийн асуудал болоод байна.
Хөдөө орон нутагт жижиг дунд үйлдвэрлэлийг хөгжүүлэх нь хөдөө аж ахуйн
бүтээгдэхүүн болох сүү, сүүн бүтээгдэхүүнд анхан шатны болон бүрэн боловсруулалт
хийж, дотоодын хэрэгцээг хангах замаар импортыг багасган, экспортын
бүтээгдэхүүний хэмжээг нэмэгдүүлэхэд чиглэгдэх учиртай. Иймээс хөдөө орон нутаг
дахь малчдын өрхийн үйлдвэрлэлийг дэмжин дотоодын хэрэгцээг үндэсний
үйлдвэрлэгчдийн бүтээгдэхүүнээр хангах асуудал чухлаар тавигдаж байна. Сумдыг
хөгжүүлэхийн тулд тухайн сумын нөөц бололцоон дээр нь тулгуурлан жижиг дунд
үйлдвэрлэл явуулах нь зүйтэй. Уг судалгааны хүрээнд Дорноговь аймгийн “Айраг”
сумыг сонгон авч судалсны үндсэн дээр тэмээн сүргийн ашиг шимийг хүртэх замаар
“Ингэний хоормог боловсруулах үйлдвэрлэл” явуулах нь тохиромжтой болохыг олж
тогтоолоо.
Монголын тэмээний гарал үүсэл, өсөлт хорогдол, ашиг шим, биологийн чадавхи, үржил
үржил удамшлын асуудлаар дотоод гадаадын олон эрдэмтэд судалсны дотор эрдэмтэн
Б. Лувсан тэмээг тал бүрээс нь судалсан байдаг. Ингэний сүүн ашиг шим, сүүний гарц
чанарыг доктор Б. Лувсангаас гадна доктор Р. Индраа, багш Д. Дашдэндэв,
М.Наваанчимэд, У.Осорхаан, сүү боловсруулах технологийн талаар доктор Д. Батсүх
нар олон жилийн туршид судалж практикт нэвтрүүлэх эхлэлийг тавьж байна.
Ийнхүү тэмээн сүргийн ашиг шимийг хүртсэнээр малчдын орлогын эх үүсвэр
нэмэгдэнэ. Ингэснээр малчдын дунд тэмээгээ өсгөх сонирхол бий болж, энэ нь
цаашлаад Монгол улсын засгийн газрын зүгээс хэрэгжүүлж буй “тэмээний тоо толгойг
өсгөх” бодлогод дэмжлэг үзүүлэх болно.
Ингэний сүүний ашигт чанар, ач холбогдол
Ингэний сүү, цагаан идээ нь говь нутгийн хүн амын зөвхөн хоол ундны хэрэгцээг
хангаад зогсохгүй бие махбодид зайлшгүй шаардлагатай кальци, фосфор, аминдэм
болон үл орлох уургийн үндсэн эх үүсвэр болдог. Сүүнд казин гэдэг бодис агуулагддаг.
Энэ бодис хүний биед гаднаас орж буй хорт утаа, хорт бодисуудыг өөртөө шингээн
хүний бие махбодиос гадагшлуулах үйлчилгээтэй. Иймээс хорт утаа, архины хорны
эсрэг одоогийн нөхцөлд ингэний сүү хэрэглэх нь хамгийн үр дүнтэй арга юм. Мөн элэг,

3. цөс болон ходоодны архаг эмгэгийн vед эмчилгээний чухал ач холбогдолтой болохыг
судалгааны үр дүнгүүд нотолж байна.Тиймээс хот суурин газрын хүн ам өсөн нэмэгдэж
буй өнөө vед ингэний сүүг үйлдвэрийн аргаар боловсруулж, зах зээлд нийлүүлснээр
иргэдийг дээр дурьдсан өвчин, гадны хорт бодисоос урьдчилан сэргийлэх боломжийг
олгож байна.
Аливаа үйлдвэрлэлийг явуулахад түүхий эдийн ойр дөт байдал чухал байдаг. Ингэний
хоормогны үйлдвэрлэлийн хувьд тэмээний тоо толгой болон байршил нэн тэргүүнд
шийдвэрлэх асуудал юм. Тэмээний байршлыг судалж үзвэл Өмнөговь /70,8/,
Дундговь/20,7/ Дорноговь /28,0/ Говь- Алтай /25,0/ Баянхонгор /22,8/ гэх мэт говийн
аймгуудад бүх тэмээний 66% байна. Тэмээ бүхий сумдын дотор 400-с дээш ингнэтэй
сум 48, 200-400 ингэтэй сум 33, 100-200 ингэтэй сум 49 байна. Үйлдвэрлэлийн
байршлыг сонгохдоо тухайн суурин газрын дэд бүтэц, зам харилцаа зэргийг харгалзан
үзсэний үндсэн дээр дорноговь аймгийн Айраг сумыг сонгон авсан нь илүү үр дүнтэй.
Дорноговь аймгийн зарим сумдын тэмээн сүргийн тоо толгойг харуулбал:
Хүснэгт 1.
Хүснэгт 1.Сумдын тоо толгой
Сумын нэр
1
2
3
4
6
Айраг
Даланжаргалант
Сайхан дулаан
Эрхэт
Алтан ширээ
Нийт
Тэмээ
Нийт
797
572
1882
191
801
4243
Ингэ
215
155
509
52
217
1148
Зураг 1.
Зураг 1. тэмээн сүргийн тоо толгойны өсөлт

4. Ингэний хоормогны зах зээлийн судалгаа
Шинэ тутам бий болж буй компаниуд үйл ажиллагаа явуулж эхлэхийн өмнө тухайн зах
зээлийн төлөв байдлыг судалж боломжоо нээн илрүүлэх, түүний онцлогийг таньж
мэдэхийн сацуу хэрэглэгчийн зан төлвийг зайлшгүй тодорхойлох шаардлагатай байдаг.
 Судалгааны объект
Ингэний хоормогны зах зээлд үйлдвэрлэл явуулдаг Улаанбаатар хотын “Үлэмж өсөх”
ХХК, Өмнөговь аймгийн “Мандалговь” ХХК болон тэдгээрийн бүтээгдэхүүнүүд,
Дорноговь аймгийн Айраг болон бусад сумууд, тэмээн сүрэг зэргийг судалгаа явуулах
объектоор тус тус сонгон авсан болно.
 Судалгааны аргазүй:
Судалгаанд санамсаргүй түүвэрлэлт, ажиглалт, асуулга болон ярилцлагын аргуудыг
ашигласан.
 Судалгааны хамрах хүрээ:
Судалгаанд Улаанбаатар хотын хүн ам ихээр төвлөрсөн 6 дүүргийн 226 хүнээс
судалгаа авсан.
 Судалгааны үр дүн
Улаанбаатар хот нь аж үйлдвэр төвлөрсөн, бизнесийн үйл ажиллагаа
эрчимтэй
явагдаж байгаа монголын томоохон зах зээл юм. Улаанбаатар хотын хүн амын жилийн
дундаж өсөлт 3% байхад баруун болон зүүн бүсэд энэ үзүүлэлт 0,2%, төвийн бүсэд
0,4%, хангайн бүсэд 1,3% байна. 2008 оны 1-р сарын байдлаар Улаанбаатар хотын хүн
амын тоо 1025,2 мянга байгаа бөгөөд хүн амын өсөлт идэвхтэй явагдаж байгаа болон
одоогийн байдлаар монгол улсын хүн амын 40 гаруй хувь нь суурьшдаг. Мөн
үйлдвэрлэл явагдах Дорноговь аймгийн айраг сум нь Улаанбаатар хоттой зам
харилцааны хувьд бүрэн шийдэгдсэн гэсэн үндэслэлүүдээр Улаанбаатар хотыг
зорилтот зах зээлээ болгон сонгон авлаа.
Зах зээлийн багтаамж
n=234743 (Улаанбаатар хотын нийт өрхийн тоо 2008 оны 1сарын байдлаар)
p=1800төгрөг (0.5литрийн савалгаатай ингэний хоормогны зах зээлийн дундаж үнэ)
q=3 (1,5 литр буюу 3 ширхэг 0.5литрийн савалгаатай ингэний хоормог)
Q= 234743*1800*3=1267612200 /төгрөг жилд/
Хүснэгт 2.
Үзүүлэлтүүд
Хүснэгт 2. Компаниудын төлөв байдал:
“Үлэмж өсөх” ХХK –ний “Мандалговь”
Уламжлалт аргаар

5. хоормог
ХХK-ний хоормог
9.3%
Зах зээлд эзлэх хувь 4.5%
боловсруулсан
хоормог
86.2%
хэмжээ
Өрсөлдөөний шинж Улиралын шинжтэй ба хавар зуны улиралд эрэлт нь нэмэгдэж
байдал
өвлийн улиралд нийлүүлэлт нь багасдаг. Өмнөговь, Баянхонгор
аймгуудад үйлдвэрлэдэг тул зах зээл нь олигопоь, цөөхөн хэдэн
Байр суурь нэр хүнд
нийлүүлэгчээс хараат.
Улаанбаатар хотод төдийлөн танигдаагүй, Хэрэглэгчдийн
хэрглэгчид хугацаа нь хэтэрсэн, исгэлэн гэж дунд
байгалийн
үздэг. Зах зээл дээр бага хувь эзэлдэг.
цэвэр
.
бүтээгдэхүүн,
эрүүл мэндэд сайн
гэсэн
ойлголттой
байдаг
боловч
эрүүл
ахуйн
шаардлага
төдийлөн
Бүтээгдэхүүн
ий нэр төрөл
Үнэ
Борлуулалтын суваг
300граммын савалгаатай 300,
нэг
500
сайн
хангадаггүй.
грамм, Хэрэглэгчдийн
төрлийн 5литрын
хүссэн хэмжээгээр
бүтээгдэхүүн гарагдаг.
1500-1550төгрөг
Сансар хүнсний сүлжээ,
савалгаатай
1500
Баянзүрх,
борлуулдаг.
1800-2500төгрөг
Хүн ам ихээр
номин сүлжээ дэлгүүр,
бөмбөгөр, шонхор
үйлчлүүлдэг
миний сүлжээ дэлгүүр,
зэрэг захуудаар
томоохон зах,
Оргилуун супер маркет
борлуулагддаг.
сүлжээ дэлгүүр
зэрэг томоохон хүнсний
дэлгүүрүүдээр байрладаг.
Зураг 2.
Зураг 2. Зах зээлд эзлэх хувь хэмжээ

6. З ах зэ э лд э злэ х хув ь
хэ мжэ э
100
0
З ах зээлд
эзлэх хувь
хэмжээ
Хэрэглэгчийн судалгаа
Хэрэглэгчдийн судалгааг асуулга, ярилцлага болон тандалтын аргаар авсан болно. Нийт
хэрэглэгчдийн төлөөлөл болгож 112 хүнээс анкет ашиглан судалгаа авсан бөгөөд
судалгаанд оролцогчдын 28.6% нь ингэний хоормог хэрэглэдэг байна. Ярилцлагын
аргаар доорх жижиглэнгийн болон бөөний цэгүүдийн худалдагч нараас уг
бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдийн худалдан авах зан төлөв болон борлуулалтын
хэмжээний талаар мэдээлэл авсан.
Хүснэгт 3.
Хүснэгт 3. Хэрэглэгчийн судалгаа
Байршил
тоо
Эрэлт хэрэгцээ
Худалдан авах
чадвар
Хэрэглээний
Онцлог
Баянзүрх
Баянгол
Чингэлтэ
й
Сонгинохайрхан
Сүхбаатар
Нийт
34
22
23
Судалгаанд
оролцогчдын
28.6% нь ингэний
хоормог
хэрэглэдэг.
Нийлүүлэлт
их
байвал
уг
бүтээгдэхүүнийг
хэрэглэх сонирхол
их байна.
30-34 насны
хэрэглэгчид орлогын
түвшин хамгийн
өндөр буюу худалдан
авах чадвар сайн
байна. 56.7 нь 90000150000, 30.6нь
150001-250000, 9.1%
нь250001-350000,
үлдсэн нь 350001
дээш төгрөгний
орлоготой байна.
Хэмжээ:
13.5%-0.33л
45.9%-0,5л, 37,8%,-1л
2.8%-1.25л
Савалгаа:
59.4% - тетрапак
29.7%- хуванцар
8.1%-шил
2.8%-лааз
Үнэ:
81,9% нь 0.5л
14
19
112
хоормогт 1500-1800₮
төлөхөд бэлэн байна.
Худалдан
авалтанд
нөлөөлөх
хүчин зүйлс
Амт 75%
Үнэ 7,7%
Савалгаа 5,1%
Орц 5,8%
Урамшуулал
2,6%
Үйлдвэрлэгчий
н нэр хүнд
3,8%

7. Үйлдвэрлэх бүтээгдэхүүний шийдэл, түүний давуу тал
Ингэний сүү нь исэг цагаан идээний төрөлд багтдаг бөгөөд энэ утгаараа тусгай
стандартуудыг шаарддаг бөгөөд үйлдвэрлэн гаргах бүтээгдэхүүн болох
“Сайхан”ингэний хоормог нь тэдгээр шаардлагыг бүрэн хангасан тетрапак
савалгаатайгаар 0.5 литрийн хэмжээтэй байх ба 1600 төгрөгний үнэтэйгээр тус
борлуулагдана.
Хүснэгт 4.
Хүснэгт 4. Бүтээгдэхүүний орц найрлага, үзүүлэх үйлчилгээ
¹
1
Бүтээгдэхүүний нэр
төрөл
“Сайхан” ингэний
хоормог
Орц, найрлага
Үйлчилгээ
Ингэний сүү
Цацраг идэвхт туяанаас бие махбодид
үүсэх хордлогыг тайлах, эд эсийн нөхөн
төлжилтийг
идэвхжүүлэх,
өвчин
эсэргүүцэх чадварыг сайжруулж хоол
боловсруулах эрхтэний архаг үрэвслийн
явц, эдгэрэлтэд эерэг нөлөөтэй. Мөн чийг
бамын өвчиний үед болон хаван хөөх
зорилгоор хэрэглэнэ.
Хүснэгт 5.
Хүснэгт 5.Ингэний сүүний аминдэмийн харьцуулсан үзүүлэлт
Сүүний төрөл
Үнээний сүү
Наран ингэний сүү
Монгол ингэний сүү
А
0.03
500
0.02
Е
0.09
0.045
С
1.5
23.7
8.3
В1
0.04
0.33
0.09
В2
0.15
0.416
0.105
Хүснэгт 6.
Хүснэгт 6. Ингэний сүүний аминхүчлийн бүтцийг бусад малтай харьцуулсан үзүүлэлт
/мг/
Аминхүчил
Фенилаланин
Метионин
Лейцин
Изолейцин
Ингэ
166
158
549
300
Үнээ
175
83
283
189
Хонь
268
134
518
278
Ямаа
136
80
298
172
Гүү
233
65
174
117
Хүснэгт 7.
Хүснэгт 7.Бүтээгдэхүүнд тавигдах шаардлага

8. Бүтээгдэхүүнд тавигдах
шаардлага
№
Хүчин зүйлүүд
1
Амт үнэр
2
Өнгө
3
Биет байдал
Эсэг цагаан идээ. Техникийн шаардлага /MNS4229:2003/
Баллын үнэлгээ
18-20
4-5
12-15
Шинж чанар
Нэр төрөлдөө тохирсон өвөрмөц
исгэлэндүү амт үнэртэй.
Цагаанаас цагаан шаргал
Жигд шингэвтэр биет байдалтай,
уургийн бөөгнөрөл болон шар
сүүний ялгаралгүй.
Зураг 3.
Зураг 3. Бүтээгдэхүүний сав баглаа боодлын шийдэл
Ингэний саалийн зохион байгуулалт, сүүг боловсруулах технологийг нэвтрүүлэх
нь
Ингэний ферм байгуулах
Ингэний саалийн ферм гол зорилго нь төв суурин газрын хvн амыг сvv, цагаан
идээгээр хангах, ялангуяа эмнэлэг-сувиллын газар хэрэглэхээр саалийн ингийг говийн
нөхцөлд саамшуулан ингэний сүүг vйлдвэрийн аргаар боловсруулахад оршино.
Ингэний фермийг байгуулахдаа малчдаас ингийг нь түрээслэх бөгөөд 45 ботготой, 45
торомтой ингэ, 2 аттай байхаар тооцож байна.
Хүснэгт 8.
Хүснэгт 8. Сүргийн бүтэц
Тэмээ Үржилд Анхны Хээлтүүлэгч Тээх
Нэг
Үржлийн
орох
хээл
,
хугацаа/өдөр жилд
хугацаа/жил
/сар/
авах
хээлтэгчийн /
амьгүй /
Заазлах
нас
харьцаа
төрөх
ердийн
/сар /
/хяналттай/
төлийн
нас/жил
тоо
/
Ат
20-24
58-60
1
10
15
Ингэ 46-48
46-48
25-30
405
0,5
14
18

9. Хүснэгт 9.
Хүснэгт 9. Саалийн хугацааны хуанли
Сар
1
2
3
4
/1дэх жил/
/2дахь жил/
5
6
7
8
9
10
11
12
-Хээл хүндрэх үе тул энэ үед саалинд оруулахгүй
-Төллөнө
-Ботгыг бойжуулах тул саалинд оруулах нь зохимжгүй.
-Саалийн хугацаа
-Ширгэх үе
-Хээлтүүлэгт орох
-Ингэний хашаа хороо
Саалийн ингэний хашаа хороог орон нутгийн хямд, бат бөх материал, тоосго, чулуу,
шургаагаар барьж дээвэрт нь зэгс хулс ашиглаж болно. Ботготой ингэний хорооны
ханын өндөр 2,0-2,4 саравчных нь 3,1 метр байх ёстой. Нэг бvдvvн тэмээнд дунджаар
найм, ботгонд гурван ам метр талбай байхаар тооцно. Хашаа саравчны дотор хэд хэдэн
тасалгаатай, тэдгээрийн нэгд нь 30-35 тэмээ байх болно. Саравчны тасалгаа бvр тэжээл
өгөх, цэвэрлэгээ хийх, тэмээг оруулж гаргах хоёр хаалгатай байна. Саравчны дээвэр
битvv, дээвэр хана туургыг шавардсан байхаас гадна агаар оруулах салхивчийг
саравчны ханын доод хэсэгт гаргаж ботгыг эхийн хамт тусгай дулаан байранд байлгана.
Эхээс гараад 15 хоносон ботгыг тусгаарлан зургаа, зургаагаар нь байлгана.

10. Үйлдвэрлэлийн хэсгийн үйл ажиллагаа
Ингэний хоормог боловсруулах технологийн бүдүүвч
t0-100C
Ñ¿¿ã õ¿ëýýí àâàõ
Сүүг шүүх
тос , исгэлэн , цэврийн бүлэг, дулаан
тэсвэрлэх чанар , мэдрэхүйн үнэлгээ
Ариутгах
t0- 45….500C
Сүүг халаах
Сүүг хөргөх
Хөрөнгө нэмэх
Бүлэх
Исгэх
t0- 63….650C
/30минут/
t0-25 ….300C
L.acidophilis /Str.lastis, Sacefr.lactis, L.Casei,
Torula/ 1:3, 1:4 хөрөнгө сүүний харьцаа
20-30 минут /1минутанд 60-100 удаа/
t0- 20….250C /4-6 цаг/
t0- 5….100C / 2сар /
Савлах
Хадгалах
Сүү боловсруулах технологийн нэвтрэлт
Хүснэгт 10.
Хүснэгт 10. Сүү боловсруулах тоног төхөөрөмж
Зориулалт
Ерөнхий загвар
Үзүүлэлт

11. Шүүх тоног
төхөөрөмж
 18,75-40 доллар
Ариутгах болон
халаах /хөргөх,
холих/
 Үнэ 4800-6100
доллар
Савлах
 Үнэ – 2700
доллар
 1 минутанд 45
ширхэг савлана.
Ингэний сүүний үйлдвэрлэлийг дараах чиглэлүүдээр нэмүү өртөгтэй бүтээгдэхүүн
үйлдвэрлэн өргөжүүлэн хөгжүүлэх боломжтой.
- Гоо сайхны бүтээгдэхүүн
- Хүүхдийн нэмэлт тэжээл
- Аарц
- Тос, цөцгий
- Ааруул
- Коктейл
- Зайрмаг гэх мэт
Мөн уг үйлдвэрлэлийн үндсэн бус үйл ажиллагааны хүрээнд тэмээний ноос ноолуурыг
ашиглах болон хүнсний хэрэглээнд зориулан ашиглах боломжтой юм. Үүнээс гадна
Зүүн Өмнөд Азийн зах зээлд бүтээгдэхүүнээ экспортлох бололцоотой.
Ажлын зохион байгуулалтын зарим асуудал
Саалинд орох ингэ элдэв өвчингүй бүх талаар эрүүл, баталгаа бүхий сүүг төвлөрүүлэн
боловсруулж жинхэнэ экологийн цэвэр бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд нийлүүлэх, иж
бүрэн үйлдвэрлэл байгуулахад багагүй хөрөнгө оруулалт, ажиллагааны зардал
шаардана.
- Үйлдвэрлэлийг зохион байгуулахад бүхэл бүтэн үйлдвэрийн хамт олон, баг
бүрдүүлж, хүний нөөцийн бодлогыг боловсруулж, мэргэжлийн ажилчид,
малчид, техникийн ажилтан, сэхээтнийг шалгаруулан олж сонголт хийж,
сургалтаар мэргэшүүлэн дадлага олгох урьдчилсан бэлтгэлийг хангах хэрэгтэй.
- Зохиогдох ажлын ач холбогдол, эдийн засгийн өгөөжийг тэмээчид, нийт
хүмүүст мэдээллийн болон төрөл бүрийн хэрэгслээр дамжуулан хүргэх, сургалт
сурталчилгааны ажлыг явуулж ойлгуулах.

12. -
-
Ингэ бөөгнөрүүлэх, саах зохион байгуулах / суурийн хэмжээ, үйлчилгээнд ингэ
хамруулах алслалт –R, зай/ цар хүрээг урьдчилан тооцож, төрийн захиргааны
байгууллага, орон нутгийн газрын албатай тохиролцож нутаг бэлчээр эзэмших
эрхийн гэрээ байгуулах, цаг агаарын хүндрэл тохиолдох үед буурь сэлгэх, оторт
гарах түр эзэмшлийн зөвшөөрлийг албан ёсоор батлуулах хэрэгтэй.
Нутагших газраа тогтоож, малчидтай ингэ нэгтгэн бөөгнүүлэх арга хэлбэрийн
талаар ойлголцож дэмжлэг хүлээсэн нөхцөлд дэд бүтцийн хөгжлийн түвшин/
зам харилцаа,
холбоо, цахилгаан дулаан, уур усны хангамж зэрэг/-ийг
харгалзаж сүү боловсруулах үйлдвэрийнхээ байршлыг тогтоох асуудлаа
шийдвэрлэсэн тухайд төсөл боловсруулж, эрх бүхий газарт хүсэлт тавих гэх
зэргээр үйл ажиллагааг эхлүүлэх боломж бүрэн дүүрэн нээлттэй байна.
Ä¿ãíýëò
-
Òýìýýíèé ñ¿¿ àøèãëàëò ñàéæèð÷ òýìýýíèé õîðîãäëûã çîãñîîæ, óðüä÷èëàí òºëºâëºñºí
õóðäöààð áèø ÷ ãýñýí òýìýý ºñºõ çàìäàà ýðãýæ îðíî.
Ингэний эрүүлжилтээс эхлээд саах, боловсруулах, борлуулах дамжлагын бүх
шатанд ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нарийн хяналт шинжилгээтэйгээр эцсийн бэлэн
баталгаатай бүтээгдэхүүн болж хэрэглэгчдэд хүрнэ.
Тэмээнээс ашиглаж болох бүх төрлийн бүтээгдэхүүний нөөцийг бүрэн дүүрэн
ашиглаж, хариулга, маллагаа сайжирч тэмээн үржлийн тодорхой чиглэлээр өснө.
Тэмээн сүргийн эдийн засгийн үр ашиг дээшилж, малчдын орлого нэмэгдэж орлого
дээшилнэ.
Ингэ, ботго, торомны маллагаа, тэжээллэг бэлчээрийн менежментэд шинэ арга,
боловсронгуй технологийг нэвтрүүлэх бүрэн боломжтой болно.
Тэмээ єсгєхєд энэ сїргээс олох орлогыг нэмэгдїїлэх явдал чухал юм. Жилд 0.8
мянган тонн ингэний сїї бэлтгэж байгаа баримтаас їзэхэд ингийг саалинд бараг
ашиглахгїй байна. Ингийг саалиндсургах, саамшруулах журмаар саалийг нь
нэмэгдїїлэх боломж бий. Гэвч нэг кг сїї саахын тулд нэг орчимтэжээлийн нэгж
ордог. Ингэний сїїний биологийн онцгой чанар, хадгалалт, тээвэрлэлт даах байдал,
эмчилгээ сувилгааны чанараас болж хот суурин газарт эрэлт хэрэгцээ их байдаг гэж
судлаачид їзжээ. Ингэний саалийн ферм, сїїнд анхан шатны боловсруулалт хийдэг,
сїї хоормогийг ариутгаж савладаг жижиг оврын їйлдвэр байгуулж алс холоос сїї,
хоормог тээвэрлэдэг асуудлыг шийдэж чадвал тэмээчдийн орлогын эх їїсвэрийг
нэмэгдїїлэх боломжтой гэж їзсэн байна.
Àøèãëàñàí íîìûí æàãñààëò:
1. äîêòîð ïðîôåññîð ä.Áàòñ¿õèéí “Èíãýíèéí õîîðìîãûã ¿éëäâýðëýëèéí àðãààð áîëîâñðóóëàõ”
äîêòîðûí àæëûí äåñåðòàöè
2. äîêòîð ïðîôåññîð Ñ.Ëóâñàíäîðæèéí “òýìýýí æèíãèéí öóâàà” íîì
3. äîêòîð ïðîôåññîð Ñ.Ëóâñàíäîðæèéí “Òýìýýí ñ¿ðãýý ºðãºõ èòãýëýýð ò¿ìýíäýý ºðãºõ
ñàíàëûí òîâ÷îîí”
4. Ñòàòèñòèêèéí ýìõòãýë / 2005-2007 îí/
5. Ýð¿¿ë ìýíäèéí õºãæëèéí òºâèéí 2006 îíû òàéëàí

13. Àøèãëàñàí âåá ñàéò:
1. Google.mn
2. Airag.org.mn
3. Alibaba.com
4. Wikeipedia
Зохиогчийн тухай. Тус илтгэлийг бичсэн оюутнууд нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургууль,
Компьютерийн Техник Менежментийн сургуульд Хүний нөөцийн удирдлага, Маркетингийн удирдлага,
Олон улсын бизнесийн удирдлага, Санхүүгийн удирдлага мэргэжлүүдээр суралцдаг болно. Удирдсан
багш Д. Ганбаатар нь Шинжлэх Ухаан Технологийн Их Сургуулийн
Компьютерийн Техник
Менежментийн сургуулийн Маркетинг үйл ажиллагааны удирдлагын профессорын багийн ахлах.