1. А-421 Б.АлтанзулА-421 Б.Алтанзул

2. 1. Нугас хүний биед ямар
үүрэгтэй вэ? Белл Мажандын
хууль
Үүрэг:
•Дамжуулах
Нугасны өөрийн зам-Биеийн янз бүрийн хэсгийн
хөдөлгөөн, булчингийн байрлал, биеийн байрлалын
уялдааг зохицуулна.
•Өгсөх зам
Нугас-таламус
Нугас-бага тархи
•Уруудах зам
Тархи-нугас (пирамид болон экстрптрамид замууд)
•Рефлекс үүсэхэд оролцох

3. • Нугас үйл ажиллагааны үечилсэн
бүтэцтэй бөгөөд мэдрэхүйн ширхэг
нугасны арын ёзоороор орж,
хөдөлгөөний ширхэг урд ёзоороор
гарах нь үечилсэн бүтцийн үндэс
бөгөөд үүнийг Белл Мажандын
хууль гэнэ.

4. Нугасанд ямар рефлекст үйл
ажиллагааны төвүүд байх вэ?
• Булчингийн суналтын (Миостатик)
• Булчин хэдхэн мм-р түргэн сунахад эсвэл шөрмөсөн дээр
механикаар цохиход булчин агшин хөдөлгөөн хийнэ.
Жишээ нь: өвдөгний рефлекс
• Арьсны: Цочруулын хүч, шинж чанар, рецепторын
хэлбэрээс хамаарах ба нугалах булчингийн хүчтэй
агшилтаар илрэнэ.
• Дотор эрхтэн-хөдөлгөөний (Висцеромотор): дотор
эрхтэний афферент мэдрэл цочирход хэвлийн хана, цээж,
нурууны тэнийлгэх булчингийн агшилтаар илрэнэ.
• Вегататив: арьс, булчин, дотор эртэнүүдийгцочроохор
судас болон дотор эрхтэнүүд хариу урвал үзүүлэх
байдлаар илрэнэ.
• Чиглэсэн зорилготой хөдөлгөөн үүсгэгч нарийн нийлмэл
рефлекс: ухамсарт хөдөлгөөнтэй холбоотой. Рефлекс
хэрэгжихэд их тархины гадрын пирамид эс, экстрапирамид
тогтолцоо, нугасны альфа, гамма мотонейрон, булчингийн
ээрүүлийн экстрафузаль, интрафузаль ширхэгүүд
оролцоно.

5. 2.Уртавтар тархины үүрэг, Байрлах
төвүүдийн тухай, тархины гүүр ямар
үүрэгтэй вэ?
• Рефлексийн үйл ажиллагаа
• Ургал мэдрэлийн рефлекс
• Амьсгалын рефлекс
• Судас хөдөлгөх рефлекс
• Хамгаалах рефлекс
• Байрлалаа хадгалах рефлекс
• Мэдрэхүйн үүрэг
• Гурвалсан мэдэрлээр нүүрний арьс
• Хэл залгиурийн мэдрэлээр амтны ахндагч шинжилгээ
• Дунгийн мэдрэлийн бөөмөөр-сонсголын цочруул
• Уртавтар тархины түвшинд эдгээр мэдрэхүйн үүрэг нь
цочролын хүч болон шинж чанарын анхдагч шинжилгээ
хийдэг.
• Дамжуулах үүрэг
• Бүх өгсөх, уруудах замууд дамжин өнгөрнө.
• Мөн гавал-тархины VIII, IX, X, XI, XII мэдрэлийн бөөмүүд
байна.

6. Байрлах төвүүд:
Амьдралын амин чухал
үйл ажиллагааны буюу
амьсгал, зүрх судасны
төвүүд байна.
•Амьсгал авах, гаргах
төвүүд: O2 багасаж CO2
ихсэхэд амьсгалын төвийн
нейроны идэвх ихсэнэ. O2
ихсэж CO2 багасахад
сааталд орно.
•Судас хөдөлгөх төв:
•Судас нарийсгах
•Судас өргөсгөх

7. Гүүрний үүрэг:
• Өгсөх, уруудах замууд явна.
• Их тархины гадрыг идэвхжүүлэх,
саатуулах
• Амьсгал авах, гаргах төвүүд байрлаж
янз бүрийн нөхцөлд амьсгалыг
тохируулж байдаг.

8. 3. Дунд тархины үндсэн бүтэц,
тэдгээрийн үүргийг тайлбарлана уу?
Дөрвөн толгод, тархины
хөлүүдээс тогтоно.
•Дөрвөн толгод: хараа
сонсголын баримжаалах
рефлексийн төв
Урд 2 нь харааны
Хойд 2 нь сонсголын
анхдагч төв
•Улаан бөөм
•Хар бие
•Торлог байгууламж

9. • Улаан бөөм: Тархины хөлийн дээд хэсэгт байрлах
ба их тархины гадрын хөдөлгөөны бүс, гадрын доорх
бөөмүүд, бага тархинаас хөдөлгөөний аппаратын
байдлын тухай болон бэлэн болж буй хөдөлгөөний
тухай мэдээлэл хүлээн авч тохирсон мэдээллийг
нугасны мотонейронд илгээж булчингийн чангарлыг
тохируулж байдаг. Улаан бөөм болон уртавтар
тархины торлог байгууламжийн холбоо алдагдахад
нумалсан таталт үүснэ.
• Хар бие: тархины хөлөнд байрлах ба зажлаад
залгих үйлдлийн дарааллыг зохицуулах, уран
нарийн оновчтой хөдөлгөөнийг удирдана. Дофамин
нийлэгжүүлэх ба аксоноор тархины суурин
зангилаанд очно.
• Торлог байгууламж: нойрсох механизмд оролцдог.
Идэвхжил буурахад нойрсож, идэвхжихэд сэрдэг.

10. Дунд тархинд бөөм нь байрлах гавал
тархины хос мэдрэлүүдийн үүргийг
тайлбарлана уу?
Нүд хөдөлгөх мэдрэл
(III)-
• нүдний дээд зовхийг
өргөх, нүдийг дээш,
доош, хамар руу
дотогш, хамрын доод
өнцөг рүү хөдөлгөх
үүрэгтэй.
Нүд эргэлдүүлэх
мэдрэл, буланцар (IV)-
• нүдний алимны дээд
ташуу булчинг
мэдрэлжүүлж, нүдийг
гадагш дээш нь
эргүүлэх хөдөлгөөнийг
хариуцдаг.

11. 4. Завсрын тархины үндсэн үүрэг,
түүний бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг
нэрлэнэ үү?
Завсрын тархи нь бие махбодын
нэгдмэл үйл ажиллагааг хангахад
зайлшгүй чухал хэсэг ба энэ нь
ургал мэдрэлийн болон мэдрэхүй,
хөдөлгөөний урвалуудыг нэгтгэж
өгдөг.
Гол бүтцүүдэд:
•Таламус
•Гипоталамус
•Өнчин тархи

12. Таламус бие махбодид ямар
үүрэгтэй вэ?
• Таламус нь суурин
зангилаа, бага тархи,
дунд тархи, нугасны
нейронуудаас их
тархинд очих бараг бүх
мэдээллийг
боловсруулж нэгтгэн
дүгнэж байдаг
тогтолцоо юм.
• Таламуст 120 гаруй
бөөм байна.

13. Үйл ажиллагааны
шинжээрээ
таламуст орж гарч
байгаа бөөмүүдийг
•өвөрмөц
•өвөрмөц бус
•холбогч бөөм гэж
ангилна.

14. • Таламуст хараа сонсгол, амтны мэдрэхүй
тодорхойлогдоно.
• Өвөрмөц бөөмүүд нь их тархины гадрага руу явж
байгаа замуудыг шилжүүлэлтэнд оролцдог.
• Холбогч бөөмүүдийн 2,3 сэртэнт эсүүд нь олон
мэдрэхүйг хүлээн авах ба олон мэдрэхүй энд ирж
нэгтгэгдэ, цомхотгогдож, тэр нь ИТГ-руу очдог.
• Өвөрмөц бус нейронууд цочроход ИТГ-т ээрүүл
хэлбэрийн цахилгаан идэвхжил илэрдэг бөгөөд энэ
нь нойрсолт үүсэж байгааг илтгэнэ.
• Таламус дах дээрх бөөмүүдийн оролцойтойгоор
хөхөх, зажлах, залгих, инээх зэрэг хөдөлгөөнийг
хийнэ. Таламуст ургал болон мэдрэхүйн үйлдэл
нэгтгэн дүгнэгдсэний дүнд эдгээр үйл ажиллагаа
явагдана.

15. Гипоталамус
бие махбодид
ямар үүрэгтэй
вэ?
Гипоталамус нь
бие махбодын
дотоод орчин,
үйлдэл төрх,
сэтгэл
хөдлөлийг
жолооддог төв
юм.

16. Бие махбодид олон чухал үүрэг гүйцэтгэх
ба үүнд:
• Вегататив тохируулгыг удирдах төв болно.
• Урд талын бөөмүүд цочирход парасимпатик, арын бүлгийн
бөөмүүд цочирход симпатик идэвхжинэ.
• Их бие, вегататив, дотоод шүүрлийн үйл ажиллагааг
нэгтгэн зангидах төв болдог. Гипоталамуст бие махбодын
дотоод орчин, биеийн дулааны, өлсөх, цангахын, бэлгийн
зан үйлийн, сэтгэл хөдлөлийн, дур-хүслийн, унтах-сэрүүн
байх мөчлөгийн тохируулгын төвүүд байдаг.
• Гипоталамусын урд бүлгийн нейронууд гипофизын урд
хэсгийн аденогипофизийн идэвхийг тохируулах рилизинг
дааврууд ялгаруулдаг.
• Гипоталамусын дунд хэсгийн нейронууд цусны
температурын өөрчлөлт, цахилгаан соронзон хэлбэлзэл,
сийвэнгийн осмос даралт, цусны дааврын найрлага
хэмжээг мэдрэн тохируулах үүрэгтэй.
• Гипоталамусын арын бүлэг нейронуудыг идэвхжихэд БС
эрчимжиж, зүрхний цохилт олширч, булчин чичирч, биеийн
дулаан үүсэлт нэмэгдэнэ. Харин урд хэсгийн бөөмүүд
цочирход судас өргөсөж, амьсгал түргэсэж, хөлс ялгарч
дулаан алдалт нэмэгддэг.

19. 5. Тархины торлог байгууламж,
түүний үүрэг
• Тархины багана хэсэгт
амьдралын чухал үүрэг
гүйцэтгэдэг бөөмийн
бөөгнөрөл үүсгэсэн
нейроны торон сүлжээ
байдаг. Үүнийг торлог
байгууламж гэнэ. Энэ нь
ТМТ-ны бараг бүх
хэсэгтэй холбогдоно.
Торлог байгууламж нь
уртавтар тархи, дунд
тархи, завсрын тархины
бор бодисын гүнд
байрлана.

20. Торлог байгууламжийн
үүрэг:
• Тархины хөдөлгөөний, мэдрэхүйн, дотор эрхтэний,
зан үйлийн тогтолцоонуудыг сонгомлоор
идэвхжүүлж саатуулна.
• Янз бүрийн мэдрэхүйн замын дохио дамждаг.
• Таламусын бөөмөөр явж байгаа мэдрэхүйн
мэдээллийг хөнгөвчилдөг.
• Хараа болон тэнцвэрийн дохионууд гүүрний торлогт
нийлдэг.
• Дотор эрхтэн, булчингуудаас ирж байгаа өвдөлтийн
цочруулд мэдрэмтгий нейронууд байж өвдөлтийн
цочролыг мэдрэнэ.

21. • Торлог байгууламжаас нугас, гавал тархины
хөдөлгөөний нейронуудад толгой их биеийн бусад
хэсгүүдийн байрлалыг зохицуулагч импульс очдог.
Гүүрнээс эх авсан замууд нугалах булчинг
мэдрэлжүүлдэг нугасны мотонейроныг саатуулж,
тэнийлгэх булчинг хариуцсан мотонейроныг
идэвхжүүлнэ. Уртавтар тархины торлог
байгууламжаас эх авсан замууд дээрхийн эсрэг
үйлдэл үзүүлнэ.
• Нойрсолтонд оролцох ба түүнийг цочрооход сэрэх
процесс үүснэ.
• Торлог байгууламж нь ИТГ болон нугаснаас бага
тархи руу, мөн эсрэг чиглэлд мэдээлэл дамжуулна.
Торлог байгууламжийг цочрооход нугасны зарим
рефлекс саатаж, зарим нь амархан явагдана.

22. 6. Бага тархи ямар үүрэгтэй вэ?
Түүний гүйцэтгэх үүрэгтэй
холбоотой онцлогийг дурьдана уу
• Ухамсартай хөдөлгөөний
тохируулгад оролцоно.
• Ухамсаргүй хөдөлгөөний
тохируулгад оролцоно.
• Хөдөлгөөний уялдааг
тохируулна.
• Вегататив үйл ажиллагааг
зохицуулна.
• Үйлдэл төрхийн
зохицуулгад оролцоно.

23. Бага тархины хөдөлгөөний үндсэн
үүрэг нь:
•Биеийн байрлал, булчингийн тонус хадгалахад оролцох
•Аажим зорилготой чиглэсэн хөдөлгөөнийг хийх үед
засварлах
•Эдгээр хөдөлгөөнийг байрлал хадгалах рефлекстэй
тэнцвэржүүлэх
•ИТГ-с ирсэн чиглэсэн зорилготой хөдөлгөөнийг илүү нарийн
гүйцэтгэх
•Ухамсартай нийлмэл хөдөлгөөний програмыг нарийвчлан
сурах

24. 7. Тархины суурийн зангилаа,
түүний үүргийг дурьдана уу?
Тархины суурийн зангилаа 3 хос
бүтэцтэй:
•Неостратиум (сүүлэн бөөм болон
скорлуп)
•Палеостратиум (цагаан
бөмбөлөг)
•Оград

25. 8.Ой тогтоолт, түүний
хэлбэр, механизм, ач
холбогдол
Ой тогтоолт нь мэдрэлийн
тогтолцооны үндсэн шинж бөгөөд
бие махбод болон гадаад
ертөнцийн талаар мэдээллийг урт
удаан хугацаагаар хадгалж
шаардлагатай үед эргэн санах
чадвар юм.

26. 2 төрлийн ой тогтоолтийн
систем
Далд Ил
Amygdala-driven Hippocampus-
driven
• Үйл
ажиллагааны
• Сэтгэл
хөдлөлийн
• Ерөнхий
• Хүүрнэх
• Аутобиографик
ал
• Утга зүйн
• Тодорхой хам
утга

27. Ой тогтоолтын ангилал
Ой тогтоолтыг
хэлбэрээр нь:
• Дүрсийн ой тогтоолт: Энэ нь
урьд үзэж харсан цочруулын
хэлбэрийг хадгалан, эргэн
санах процесс юм.
• Сэтгэл хөдлөлийн ой : Урьд
нь сэтгэл хөдөлгөж байсан
цочруул дахин үйлчилхэд
түүний тухай сэргээн санах
процесс юм.
• Үгэн ой: Энэ нь болсон
явдал, зүйлийг үгээр
илэрхийлэхэд үүснэ.
Хугацаагаар нь
• Агшин зуурын
• Түр зуурын
• Удаан хугацааны

28. AMYGDALA
HIPPOCAMPUS

29. Лимбийн систем
• Энэ нь нарийн нийлмэл
зан төрх, сэтгэл хөдлөл,
дур хүслийг
тохируулахад оролцдог
үйл ажиллагаагаараа
нэгдсэн тархины бүтэц
юм.
A.Cingulate gyrus
B.Fornix
C.Anterior thalamic
nuclei
D.Hypothalamus
E. Amygdaloid
nucleus
F. Hippocampus
•

30. 1. Лимбийн тогтолцооны замууд
Хөдөлгөөний зам чухал бөгөөд дотоод шүүрлийн болон ургал
үйл ажиллагаанд хяналт тавь, дараа нь үйлдэл төрхөнд
оролцоно.
2. Гипокамп
Түүний олон холбоо нь сурах явцад идэвхжлийн эргэлтийг
хангана. Түүний гэмтлийн үед тухайн үеийн эргэн санах
үйл явц алдагдана.
Бүх мэдээллийг хадгалах, шинэ мэдээллийг боловсруулах,
орн зайн мэдээллийг ялгах зэрэг үйл явц өөрчлөгдөнө.
Мөн сэтгэл хөдлөл болон мэдрэлийн үндсэн үйл явцууд
удааширна.
3. Буйлсан бие
Хамгаалах үйлдэл төрх, ургал, хөдөлгөөн, сэтгэл хөдлөлийн
урвалууд, нөхцөлт рефлекст үйлдэл төрх үүсэхэд
оролцоно.
Буйлсан биеийн янз бүрийн нөлөөлөл нь дотор эрхтнийг
зохицуулдаг гипоталамустай холбоотой байдаг.

31. Болзолт рефлекс
• Болзолт рефлекс
нь болзолт цочруул
болон болзолт бус
рефлексын
хооронд түр зуурын
холбоо тогтоосны
үндсэн дээр
амьдралын явцад
юмуу эсвэл тусгай
су ргалтын дүнд
үүссэн бодгаль
биеийн дасан
зохицох урвал мөн.

32. Болзолт рефлекс үүсэх
зарчим:
• Болзолт рефлекс үүсгэж байгаа амьтан
эрүүл байх
• Болзолт цочруул нь болзолт бус
цочруулаас ялимгүй урьтаж эсвэл зэрэг
өгөгдөх ёстой.
• Болзолт цочруул биологийн хувьд болзолт
бусыг бодвол хүчээр арай сул байх ёстой.
• Болзолт болон болзолт бус цочруул нь
хоёул сэрэл үүсэхэд тохирсон хүчтэй байх
ёстой.
• Болзолт рефлекс үүсгэж буй амьтан гадны
цочруулаас тусгаарлагдсан байна.

33. Болзолт рефлексийн
ангилал
• 1-р зэрэг: Ямар нэг
болзолт бус
рефлекс дээр
суурилагдан бий
болсон
• 2-р зэрэг: Ингэж
боловсрогдсон
болзолт рефлекс
дээр бий болсон
• 3-р зэрэг: Үүний
ёуурин дээр
Болзолт рефлекс
үүсэх цочруулын
үйлчлэл ба
хугацааны
харьцаагаар нь:
•Давхцлын
•Үлдэгдэл
•Хожимдсон

34. • Батжуулалтын шинжээр нь:
Хооллох
Хамгаалах
Булгийн
Шинжилгээний
Болзолт
рефлексийн
хүлээн авуурын
байдлаар нь:
•Гадна
•Дотор
•Үений
Үүсгэж байгаа
цочруулаар нь:
•Гэрлийн
•Дууны
•Хүрэлцэхүйн
•Үнэрлэхүйн