1. Хорт хавдар.
Шалтаан, эмгэг жам
ЭМШУИС, А-421, Б.Алтанзул

2. Шалтгаан

3. Үндсэн 3 төрлийн карциноген байна
1. Химийн
2. Физикийн
3. Биологийн

4. Хорт хавдар үүсэхэд туяаны нөлөө
Аль туяа нь надад муу юм
болоо?
Элекрон
соронзон
долгион
Үл
Ионжуулагч
ионжуулагч

5. Ионжуулагч туяа (e.g
Туяаны үл ионжуулагч Рентген) –ны нөлөөн
спектрийн хэсэг: шууд дор атом, молекул
молекулыг задлах, химийн элетроноо алдаж энэ
холбоог өөрчлөх нь эдийн гэмтэл үүсгэн
хэмжээний энергиггүй хавдар үүсэх хүчин
зүйл болно.

6. ҮЛ-ИОНЖУУЛАГЧ ИОНЖУУЛАГЧ
 Тогмол электрик болон
o Хэт ягаан туяа
соронзон орон
o Рентген туяа
 Цахилгаан хэрэгсэлүүд: үс
хатаагч, ТВ, утас гэх мэт o Цөмийн цацраг
 Радио
 Богино долгионы зуух
 Инфрарэд
 Нүдэнд үзэгдэх гэрэл

7. α хэсэг: хэмжээ томтой, эерэг
идэвхит туяа цэнэгтэй, арьсаар нэврэхгүй
β хэсэг: сөрөг цэнэгтэй. 5 см гүн
Радио
орвол эд эсийг задлана. Хор бага
γ хэсэг: Эс хордуулах нь бага
Нейтрон: эсэд гүн нэвтрэнэ. Удмын
аппаратыг гэмтээнэ.

8. Хэт ягаан туяа
UV-A = 320 - 400 nm урт
долгион, арьсны эдэд гүн
нэвтэрч холбог эдийн
бүтцийг гэмтээнэ.
UV-B = 280 - 320 nm дунд
долгион, А-с илүү гэмтээх
чадвартай
UV-C = 200 - 280 nm
арьсны өнгөц давхаргад
үйлчилж меланом үүсэх
эрсдэлийг ихэсгэнэ

9. UV-B
UV-C Озоноор
шүүгдэнэ
Эсийн хуваагдлыг Хавтгай эст
саатуулна өмөн
Ферментийг
идэвхгүйжүүлнэ
Суурь эсийн
өмөн
Мутаци үүсгэнэ
Өндөр тунгаар Меланокарц
эсийг үхүүлнэ инома

10. Хорт хавдар үүсгэгч химийн бодисын 1000-
5000 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой.
Органик нэгдлүүд Органик бус нэгдлүүд
• Формальдегид • мыщъяк
• Ацеталдегид • Хром
• 1,4-Диоксан • Берилли
• Этилкарбамат • Кадми
• 2 нитропропан • Хар тугалга
• Стерин • Никель
• Тиоацитамид • Селениум
• Тиоуреа

11. • Хавдар үүсгэх шууд Прокарциноген
нөлөөтэй
 Олон цагирагт үнэрт
 циклофосфамид нүүрстөрөгч
 хлорамбуцил  үнэрт аминууд
 бусулфан
 афлатоксин B1
 мелфалан
 Нитрозамид болон
Хавдар үүсгэх магадлалтай амидууд асбестоз
 Сахарин болон цикламат  Венилхлорид
 Эстроген
 Хром, никель болон бусад
металууд
 Арсеник

12. Ямар бүлгийн химийн бодисууд
хавдар үүсгэх нөлөөтэй вэ?
Эпоксидууд:  Нитроз нэгдлүүд
Этилен оксид Нитрозметиламин
Пропилин оксид  Үнэрт аминууд:
Органогалогент нэгдлүүд: Бензидин
Венилхлорид Анилин
Карбонтетрахлорид
Хлороформ  Үнэрт нүүрстөрөгч:
Гексахлорбензен Бензен
Трихлорэтилен Бензпирен
Гидразинууд: Бензантрацен
Гидразин
1,2-Диметилгидразин

13. Эдгээр канцироген бодисууд биед
хэрхэн нэвтрэх вэ?
Арьсаар. Олон төрлийн уусгагчид болон бусад
химийн нэгдлүүд арьсаар шууд нэвчих
боломжтой.
ХБЗ. Карциноген бодис агуулсан хоол
тэжээлээр
Амьсгэлын зам.
• Хавдар үүсгэгч»»БС »»идэвхжих=жинхэнэ
хавдар үүсгэгч
• Хавдар үүсгэгч=шууд хавдар үүсгэгч

14. Химийн карциноген нэгдлүүд
Үе шат:
Инициаци (эхлэл) – анхдагч
нөлөө
промоци- трансформаци
Прогресс – Хавдрын ургалт
Frank Cancer

15. • Etiology • Site of Malignancy
Арсеник Уушиг, арьс, элэг
асбестоз Мезотелиум, уушиг
Benzene Лейкеми
Benzedine Цөсний хүүдий
Chromium cpds Уушиг
Radiation (mining) Олон төрлийн
Mustard gas Уушиг
Олон цагирагт нүүрстөрөгч Уушиг, арьс
Венилхолрид Элэгний ангиосаркома

16. Тамхи+ Архи Амны хөндийн өмөн
Улаан хоолойн өмөн
тамхи+ асбестоз
тамхи + уул уурхай Амьсгалын замын
өмөн
тамхи + уран+ радиум
Уушигны өмөн

17. Болсон махан дахь канцероген
ГГетероцикл үнэрт аминууд
• Багадаа нэг гетероцагираг
цикл, нэг амин бүлэг
агуулсан нэгдлүүд байна.
• Тэдгээрийн зарим нь
өндөр мутаген чанартай
бодис юм.
• Эдгээр мутаген нь махыг
болгох явцад үүсч болдог.

18. Нитрат
Давс
A, C, E витамины • Ходоодны өмөн
дутагдал
• Улаан хоолойн
Шар ногоон өнгөтэй
хүнсний ногооны өмөн
бага хэрэглээ

19. Өөхны өндөр • Гэдэсний өмөн
хэрэглээ
• Нойр булчирхайн
Эслэг бага хэрэглэх
Кальци бага авах өмөн
Шарсан хоол их • Түрүү булчирхайн
хэрэглэх өмөн
• Хөхний өмөн
• Умайн өмөн
микотоксин Элэгний өмөн

20. Сексийн зан үйлийн эрсдэлт
хүчин зүйл
Сексийн замбраагүй
амьдралSexual
promiscuity Умайн хүзүүний хорт
хавдар
Бэлгийн олон хавьтагч
Хамгаалалтгүй хавьтал
Хүний папилома вирус

21. Таргалалт
• Умай, бөөр, ходоодны хавдар өвчлөх
эрсдэл их
• Шулуун гэдэс, хөхний хорт хавдраар илүү
өвчлөнө.

22. Биологийн хорт хавдар үүсгэгчид

23. VIRUSES NEOPLASMS
DNA VIRUSES
Human papilloma virus Cervical Ca, warts, ano-
genital carcinoma
Herpes simplex virus II Cervical carcinoma
Epstein-Barr virus NPCa, African Burkitt’s
Human Herpes virus 8 Kaposi’s sarcoma
Hepatitis B virus Hepatocellular Ca
Herpes simplex virus 6 Certain B cell
(HBLV) lymphomas

24. VIRUSES NEOPLASMS
RNA VIRUSES
Human T-cell leukemia virus I Some T-cell
leukemia,
lymphoma
Human T-cell leukemia virus II Some cases of
hairy
cell leukemia
Human immunodeficiency virus I Lymphoma;
Kaposi’s
sarcoma

25. VIRAL AGENTS: RNA viruses
Human T-cell Leukemia Virus [HTLV]
 a retrovirus
 tropism: CD4+ cells
 mechanism: Tax protein
transcription c-fos, c-sis, IL-1 and IL-2
Viral replication T cell proliferation

26. Эсийн хуваагдлыг хариуцсан генд
мутаци үүссэнээр хавдар үүснэ
Хавдрын үүсэл нь энэ 2 гений төрөлд гарсан
мутацитай холбоотой байдаг.
1.Онкоген
Прото-онкоген эсийн хэвийн хуваагдлыг идэвхжүүлнэ.
Онкогенд мутаци үүсэх нь хуваагдлын идэвхийг
ихэсгэнэ.
2.Хавдар дарагуйлагч ген
Эсийн хуваагдлыг дарангуйлна.
Мутацийн улмаас ген идэвхгүй болоход эсийн
хяналтгүй хуваагдал үүснэ.

27. • Дараах тохиолдлуудад прото-онкогеноос онкоген
үүснэ.
– Мутацийн улмаас уургын идэвхи нэмэгдэнэ.
– Гений олшрол явагдах тусам уургын
нийлэгжил ихсэнэ.
– Вирусын ген эзэн эсийн хромсомд орж нэгдсэнээр
– Прото-онкогений мутациар үүсч болно.

29. ONCOGENE FAMILY
Classification of Oncogenes
A. Secreted Growth Factors
c-sis, hst
B. Cell Surface Receptors
erb B, fms, ret, trk, fes, fms Components of
signal transduction
C. Intracellular Transducers pathways
c-src, c-abl, mst, ras
D. DNA-binding Nuclear Proteins
myc, jun, fos
E. Regulators of the Cell Cycle
bcl, bax, bad

30. Classification of TS genes
A. Cell Adhesion Molecules
APC, DCC
B. Regulators of the Cell Cycle
RB1, Tp53

32. Proto-oncogene DNA
Mutation within Multiple copies Gene moved to
the gene of the gene new DNA locus,
under new controls
New promoter
Oncogene
Hyperactive
growth- Normal growth-
stimulating Normal growth-
stimulating
protein in stimulating
protein
normal protein
in excess
amount in excess

33. ONCOGENE FAMILY
Mechanisms of Oncogene Activation
4. Viral Gene Integration
promoter
Viral promoter

34. Хавдар дарангуйлагч ген Мутаци болсон хавдар дарангуйлагч ген
Хэвийн
Дефекттэй үйл
өсөлт
ажиллагаагүй
саатуулагч
уураг
уураг
Хяналттай
эсийн Хяналтгүй эсийн
хуваагдал хуваагдал

35. – 4 болон түүнээс дээш соматик мутаци үүсэхэд
хавдрын эс үүснэ.
– Онкогений иджвхжил нь эсийн хуваагдалыг
ихэсгэнэ.
– Хавдар дарангуйлагч ген идэвхгүйжих нь хоргүй
хавдар үүсэх шалтгаан болно.
– Нэмэлт олон мутаци үүсэх нь хорт хавдарт хүргэнэ.

37. 1 Мутаци 2
Хромосомууд 3 Мутаци 4 Мутаци
Мутаци
Хэвийн эс Хорт
хавдрын
эс

38. Өмөн үүсэх замууд
1. Пролифераци
2. Эсийн мөчлөгийн дараалал
3. ДНХ-н репераци
4. Үхэшгүй байдал
5. апоптоз
6. ангиогенез
7. Метастаз болон нэвчилт

39. Үе шат
Инициаци Промоци Прогресс

40. 1.Пролифераци

41. 2.Эсийн мөчлөгийн дараалал

42. Хэвийн дохио дамжуулах замд
согогтой уураг саатуулах нөлөө
үзүүлнэ.
– Эсийн хуваагдлыг идэвхжүүлэх дохио
дамжина.
• Өсөлтийн даавар рецептортой
холбогдох дохиог ras прото-онкогены
бүтээгдэхүүн дамжуулдаг.
• ras онкогены бүтээгдэхүүн даавар
холбогдоогүй байхад эсийг хяналтгүй
өсгөх дохиог дамжуулдаг

43. – Эсийн хуваагдлыг саатуулах дохио дамжина.
– p53 хавдар дарангуйлагч гений бүтээгдэхүүн
нь транскрипцийн фактор юм.
– P53 транскрипцийн фактор нь эсийн
хуваагдлыг зогсоодог факторуудын генийг
хэвийн үед идэвхжүүлдэг.
– P53-н үйл ажиллагаа доголдсоноор
саатуулагч уургууд нийлэгжихгүй болж
эсийн хуваагдал тасралтгүй явагдана.

45. Эсийн мөчлөгийн хяналтын системд
өсөлтийн фактор дохио дамжуулна
– G1 хяналтын цэгт байгаа эсд өсөлтийн факторын
үзүүлэх нөлөө
– Өсөлтийн фактор плазмын мембрантай
холбогдсоноор эсийн доторх дохиолол дамжих
систем идэвхжиж эсийг S шатруу орохыг өдөөнө.

47. Өсөлтийн хяналтаас гарсанаар
хавдрын эс нь хорт хавдар болтлоо
үржинэ
– Хорт хавдрын эс
эсийн мөчлөгийн
зохицуулгагүй
болдог.
– Ихэвчлэн өсөлтийн
хүчин зүйлүүдтэй
хамааралгүйгээр
хавдрын эс нь
хурдацтай өсдөг.

48. (Growth Factor Signaling Pathway)
• Зохицуулалтгүй, хяналтгүй пролифераци
• Хяналтгүй өсөлт үүсэх нь дараах зүйлстэй
холбоотой. Өсөлтийн факторын ялгарал
ихсэх
1. Өсөлтийн рецепторын тоо ихсэх
2. Тодохой ферментүүд ыолон уургын
бүтээгдэхүүны зохилдолгллгүй идэвхжил

49. Immortilization-үхэшгүй

50. Most normal adult tissues have NO telomerase activity
Telomerase activity is present in 90% of tumors
Telomeres- specialized structures at chromosome
ends generated and maintained by telomerase
Telomerase- ribonucleoprotein enzyme which
preserves the integrity of telomeres
* key component in immortalization of cancer
cells
Telomere length- represents a molecular clock
that determines the life span of the cell

51. Angiogenesis
• Process of new blood vessel formation.
• Clinical importance:
– Tumor vessel number correlates positively with
risk and degree of dissemination.
– Several cytokines that stimulate endothelial cell
proliferation also stimulate proliferation of
malignant cells.

52. • Formation of new blood vessels from existing
vascular bed
• Carried out by endothelial cells (EC) and extra
cellular matrix (ECM)
• Regulated by angiogenic factors (inducers and
inhibitors)
* A tumor is unable to grow larger than 1 mm3
w/o developing a new blood supply

53. INVASION AND METASTASIS