Φιλοσοφία Β Λυκείου, 3.1, Σκεπτικισμός

1. 3_1. Το ερώτημα για τη
δυνατότητα της γνώσης

2. Τι είναιο σκεπτικισμός;Ποιουςφιλοσόφους
αποκαλούμε«σκεπτικιστές»;
• Γνώση της πραγματικότητας:
• μπορούμε με τον νου μας να συλλάβουμε την πραγματικότητα
γύρω μας;
• ποιοι περιορισμοί υπάρχουν;
• οι αισθήσεις μας λένε την αλήθεια;
• οι υπολογισμοί μας, οι κανόνες της σκέψης μας είναι πάντοτε
σωστοί;
• ποιες εντυπώσεις και ποιες κρίσεις μας πρέπει να
εμπιστευόμαστε;
• Οι σκεπτικιστές φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι δεν διαθέτουμε
ασφαλή κριτήρια για να γνωρίσουμε την πραγματικότητα
όπως είναι αληθινά

3. Πότε εκδηλώνεται ο σκεπτικισμός
ως τάση και ως φιλοσοφική στάση;
• σκεπτικιστικές αμφιβολίες:
• προσωκρατικοί, σοφιστές, Σωκράτης
• συστηματική φιλοσοφική στάση:
• οπαδοί του Πύρρωνα από την Ηλεία (3ος αι. π.Χ.)

4. • Ο Πύρρων ο Ηλείος (360 – 270) ήταν Έλληνας φιλόσοφος, ιδρυτής της Σχολής
του Σκεπτικισμού. Ιερεύς και περίφημος για την ψυχική του γαλήνη, συμπαθών της
απλότητος των Κυνικών και επηρεασμένος από τον Δημόκριτο, κήρυξε μία
αδιατάρακτη ηρεμία του θυμικού μέσω της διαρκούς αμφιβολίας και της
παραιτήσεως από κάθε γνώμη ή ροπ
• ή («εποχή», αποφυγή κάθε κρίσεως) λόγω του παντελώς αδύνατου της
σιγουριάς. Κατά τον Πύρρωνα, τίποτε δεν μπορεί να είναι καθαυτό (από μόνο του)
ηθικά καλό ή κακό, ωραίο ή αισχρό, δίκαιο ή άδικο (καθώς η ανθρώπινη
συμπεριφορά ρυθμίζεται από τη συμβατικότητα, «νόμω και έθει» , δηλαδή από την
καθιερωμένη συνήθεια και το έθιμο).
• Βασικό αξίωμα των Σκεπτικών είναι η λεγόμενη «Αρρεψία» (αμφιβολία), ενώ ως το
μόνο πραγματικό αγαθόν αναγνωρίζεται η Αρετή. Δεν μπορούμε να διακρίνουμε,
μετρήσουμε και κρίνουμε τα πράγματα, που χαρακτηρίζονται «αδιάφορα,
αστάθμητα και ανεπίκριτα». Ούτε τα δεδομένα των αισθήσεων, ούτε οι κρίσεις μας
μπορεί να είναι αληθείς ή ψευδείς.
• Ο Πύρρωνας ίδρυσε γύρω στο 320 π.Χ., στην πατρίδα του την Ηλεία, την πρώτη
σχολή Σκεπτικισμού. Δίδασκε ότι δεν υπάρχουν απόλυτες αξίες και αλήθειες. Τίποτα
δεν μπορεί να θεωρηθεί εκ φύσεως καλό ή κακό, δίκαιο ή άδικο, αληθινό ή ψεύτικο.
Δεν υπάρχει κάτι για το οποίο να μπορούμε να βάζουμε το χέρι μας στη φωτιά.
Βασικό σημείο της σκέψεώς του ήταν και η κατάκτηση της αταραξίας, που την
εννοούσε ως απουσία αγωνίας.
• Ο Πύρρωνας ήταν αδιάφορος για ότι συνέβαινε γύρω του. Μια μέρα, εκεί που
περπατούσε με τον δάσκαλό του τον Ανάξαρχο, ο τελευταίος έπεσε μέσα σε έναν
βαθύ λάκκο Ο Πύρρωνας δεν τα ‘χασε… Συνέχισε να βαδίζει και να συζητά μόνος του.
Έπειτα από λίγο, ο Ανάξαρχος τον φτάνει καταλασπωμένος και τον συνεχάρη για την
αταραξία που επέδειξε!

5. Τι χαρακτήρα είχε η σκεπτικιστική
σχολή του Πύρρωνα;
• πρακτικός χαρακτήρας:
• επίτευξη αταραξίας, ψυχικής γαλήνης
• η γνώση είναι ανέφικτη
• για κάθε θέμα υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά ισοδύναμες
απόψεις
• δεν μπορούμε να αποφασίσουμε ποια είναι σωστή
• τήρηση στάσης ουδετερότητας («επέχω» = διστάζω να μιλήσω ή
να ενεργήσω, εφεκτική στάση: αναβλητική

6. Ποια είναι τα επιχειρήματα των
αρχαίων σκεπτικών;
• τρόποι: τα επιχειρήματα των αρχαίων σκεπτικών
• το ίδιο άτομο έχει διαφορετικές εντυπώσεις για το ίδιο
πράγμα, ανάλογα με τη συναισθηματική κατάσταση που
βρίσκεται
• η απόσταση από την οποία παρατηρούμε ένα αντικείμενο
επηρεάζει την ευκρίνεια (π.χ. μέγεθος ουράνιων σωμάτων
που βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση)
• η κοινωνική θέση, τα ήθη και έθιμα επηρεάζουν τις ιδέες μας
για τα πράγματα
• Καρνεάδης: ακαδημαϊκός (δάσκαλος στην Ακαδημία του
Πλάτωνα): οι πεποιήσεις μας έχουν κάποιο βαθμό
πιθανότητας να είναι αληθείς, αλλά δεν μας παρέχουν καμία
βεβαιότητα

7. Σε ποιες ακραίες μορφές σκεπτικισμού
κατέληξε ο Ρενέ Ντεκάρτ;
• εποχή ραγδαίας ανάπτυξης της επιστήμης και συγκρούσεων
ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες
• δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε με βεβαιότητα την κατάσταση
του ονείρου από εκείνη της εμπειρίας όταν είμαστε ξύπνιοι
• ακόμα και οι μαθηματικές αλήθειες θα μπορούσαν να μην
ισχύουν στην πραγματικότητα, αν κάποιος μοχθηρός
δαίμονας μας έχει κάνει να τις πιστεύουμε
• αφού ο άνθρωπος μπορεί να αμφιβάλλει για αυτά που
βλέπει, κατανοεί ότι πρέπει τουλάχιστον να υπάρχει:
«σκέφτομαι, άρα υπάρχω».

8. Πώς αποδεικνύει ο Ντεκάρτ
την ύπαρξη του θεού;
• Η ενέργεια της σκέψης, με την οποία διαπιστώνω την ύπαρξή
μου, είναι η αμφιβολία. Αλλά η αμφιβολία μαρτυρεί
ατέλεια. Είμαι λοιπόν ατελής. Για να το ξέρω όμως πως είμαι
ατελής, θα πει πως έχω και την ιδέα τής τελειότητας. Από
πού άραγε έχω αυτή την ιδέα τού τέλειου; Μια τέτοια ιδέα
μπορεί να προέρχεται μόνο από ένα ον τέλειο, δηλαδή τον
Θεό. Άρα υπάρχει Θεός.
• Ένα ον μη τέλειο, που έχει την ιδέα τού τέλειου, δεν μπορεί
να δημιουργήθηκε μόνο του. Αλλιώς θα είχε δώσει στον
εαυτό του την τελειότητα. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει κάποιος
δημιουργός, και δικός μας και της ιδέας τού τέλειου: Ο Θεός.
Συνάμα, αποδείχνεται πως ο Θεός είναι απαλλαγμένος από
κάθε ατέλεια. Ατέλεια θα είταν και το να είναι ο Θεός φύση
σύνθετη — νοητική και σωματική. — Επομένως, είναι φύση
αποκλειστικά νοητική, από την οποία εξαρτιέται ό,τι υπάρχει.

9. Καρτεσιανός δυισμός
• Σε τι συνίσταται όμως η πραγματικότητα; Σε δύο υποστάσεις
ή ουσίες: την έκταση (χώρος, υλικά σώματα) και τη νόηση
(ψυχή, νους, ιδέες). Αυτός είναι επιγραμματικά ο περίφημος
καρτεσιανός δυϊσμός.
• Με την έννοια αυτή ο άνθρωπος ορίζεται ως ένωση δύο
υποστάσεων, σώμα-ψυχή, οι οποίες βρίσκονται σε
αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με το ψυχικονοητικό στοιχείο να
κατέχει πάντως προνομιακή θέση.
• Σ' αυτή τη θέση εξάλλου ο Καρτέσιος αποδίδει την ελεύθερη
βούληση του ανθρώπου, το αυτεξούσιο: ως προς την
ελευθερία του ο άνθρωπος αποτελεί τρόπον τινά
μικρογραφία του Θεού.

10. • Για ν’ αμφιβάλλει όμως θα πει πως σκέπτεται, και για να
σκέπτεται θα πει πως υπάρχει. Τα δυο αυτά αποτελούν ένα.
«Σκέπτομαι, άρα υπάρχω» είναι η πρώτη αρχή τής
Μεταφυσικής του (§ 36).
• Αφού βεβαιώθηκε πως υπάρχει, ο Ντεκάρτ εξετάζει το τί
είναι. Διαπιστώνει πως αντιλαμβάνεται την ύπαρξή του
μονάχα χάρη στο ότι σκέφτεται. Επομένως είναι σκέψη,
ψυχή, που υφίσταται ανεξάρτητα από κάθε ύλη, κι είναι
συνεπώς ξεχωριστή από το σώμα (§ 37).