Благица_Ангелеска-Магистерски труд

Универзитет Св.„Климент Охридски“ – Битола
Факултет за администрација и
Менаџмент на информациски системи –
Битола
Студиска програма
Менаџмент на информациски системи
Благица Ангелеска
“Постигнување стратегиска конкурентност со примена на
информациски системи во компаниите во Република
Македонија”
Магистерски труд
Битола, април 2014 година

2
Ментор: проф. д-р. Виолета Пановска-Бошкоска
Факултет за администрација и менаџмент на информациски системи - Битола
Комисија за оценка и одбрана:
1. Ред. проф. д-р. Виолета Пановска - Бошкоска
2. Ред. проф. д-р. Димитар Ефтимоски
3. Вонр. проф. д-р. Костандина Вељановска
Факултет за администрација и менаџмент на информациски системи - Битола

3
До
Наставничкиот совет на Втор циклус студии при
Факултетот за администрација и менаџмент на
информациски системи при Универзитетот
Св. “Климент Охридски” – Битола
ИЗЈАВА
Јас, Благица Ангелеска, со број на индекс 167/11/II, студент на последипломски
студии (Втор циклус) на Факултетот за администрација и менаџмент на информациски
системи при Универзитетот Св. “Климент Охридски” – Битола изјавувам дека при
изработка на магистерскиот труд со наслов “Постигнување стратегиска конкурентност
со примена на информациски системи во компаниите во Република Македонија”, ги
почитував позитивните законски прописи од областа на интелектуалната сопственост и
авторските права и не користев реченици или делови од трудови на други автори, без
притоа да ги почитувам методолошките стандарди. Изјавата ја давам под материјална и
кривична одговорност.
Битола Изјавил:
14.06.2014 Благица Ангелеска
студент на II циклус студии на студиската програма
Менаџмент на информациски системи
со Досие бр. 167/11/II

4
“Постигнување стратегиска конкурентност со примена на информациски
системи во компаниите во Република Македонија”
АПСТРАКТ
Скоро сите компании кои делуваат во денешниот бизнис свет, без разлика дали се
работи за големи, средни или мали, имаат потреба од користење на информатичка
технологија. Поради тоа се почесто во нивното работење применуваат најнова технологија
и имплементираат информациски системи. Нивната имплементација го олеснува и
забрзува извршувањето на задачите и работата.
Анализата на окружувањето во дејноста, заедно со анализата на купувачите,
конкурентите и добавувачите помага за да се откријат сите потреби кои се важни за
успешно функционирање на една компанија. Таквото делување овозможува компанијата
полесно да постигне конкурентска предност, која е загарантирана преку
имплементирањето на информациски системи.
Во магистерскиот труд преку спроведено истражување е прикажана важноста за
постигнување стратегиска конкурентност со примена на информациските системи во
работењето на компаниите во Република Македонија, посебно стратегиските
информациски системи. Преку стратегиските информациски системи менаџерите полесно
одредуваат стратегии кои ќе им донесат вредност и ќе им овозможат подолг период да
опстојуваат на пазарот, надпросечен профит и надминување на трошоците. Добиените
резултати доведуваат до заклучок кој ќе ја претстави важноста за примена на стратегиски
информациски системи во работењето на компанијата.
Клучни зборови: анализа на окружувањето во дејноста, конкурентска предност,
стратегиска конкурентност, информациски системи, стратегиски информациски системи.

5
“Achieving strategic competitiveness by applying information systems in the
companies in Republic of Macedonia”
SUMMARY
Almost all companies that operate in today`s business world, whether it is a large,
medium or small, have necessity of using information technology. Because of that, very often in
their working, they are using the latest technology and implementing information systems. Their
implementation facilitates and accelerates the execution of the tasks and the work.
Industry environment analysis, along with the analysis of the buyers, competitors and
suppliers helps to discover all the needs that are important for successful functioning of a
company. Such operating allows the company easier to achieve competitive advantage, which is
guaranteed through the implementation of information systems.
In the master thesis through conducted research is shown the importance of achieving
strategic competitiveness by using information systems in the operating of companies in
Republic of Macedonia, especially strategic information systems. Through strategic information
systems managers easily determine strategies that will bring value and will allow longer period
to survive in the market, above-average profit and cost exceeding. Procured results lead to the
conclusion that will represent the importance of using strategic information systems in the
operations of the company.
Keywords: industry environment analysis, competitive advantage, strategic competitiveness,
information systems, strategic information systems.

6
СОДРЖИНА
Список на слики............................................................................................................................ 9
Список на графикони.................................................................................................................. 10
Список на табели ........................................................................................................................ 11
ВОВЕД ......................................................................................................................................... 12
I ДЕЛ: ТЕОРЕТСКА ЕЛАБОРАЦИЈА НА ПРОБЛЕМОТ ..................................................... 14
ГЛАВА 1...................................................................................................................................... 14
1. КОНКУРЕНТСКИ АМБИЕНТ ВО 21 ВЕК..........................................................................14
1.1. Глобална економија............................................................................................................. 16
1.2. Технологија и технолошки промени.................................................................................. 19
1.3. Ера на информатиката......................................................................................................... 23
ГЛАВА 1: ЗАКЛУЧОК............................................................................................................... 28
ГЛАВА 2...................................................................................................................................... 29
2. АНАЛИЗА НА ОКРУЖУВАЊЕТО ВО ДЕЈНОСТА.......................................................... 29
2.1. Портеров модел на конкурентски сили ............................................................................. 32
2.1.1.Закана од влез на нови конкуренти.................................................................................. 34
2.1.2. Закана од супститути на производи и услуги ................................................................ 36
2.1.3. Моќта на преговарање на купувачите............................................................................. 37
2.1.4. Моќта на преговарање на добавувачите......................................................................... 38
2.1.5. Ривалство помеѓу постоечки конкуренти....................................................................... 39
2.2. Анализа на купувачи ........................................................................................................... 39
2.3. Анализа на конкуренти ....................................................................................................... 45
2.4. Анализа на добавувачи........................................................................................................ 51
ГЛАВА 2: ЗАКЛУЧОК............................................................................................................... 56
ГЛАВА 3...................................................................................................................................... 58
3. ГРАДЕЊЕ НА КОНКУРЕНТСКА ПРЕДНОСТ НА КОМПАНИИТЕ.............................. 58
3.1. Конкуренција и конкурентска предност на компаниите.................................................. 58
3.2. Процес на конкурентска предност ..................................................................................... 62
3.3. Столбови на конкурентска предност ................................................................................. 68
3.3.1. Конкурентска предност преку ефикасност .............................................................. 69
3.3.2. Конкурентска предност преку иновативност........................................................... 69
3.3.3. Конкурентска предност преку задоволување на клиентите ................................... 71
3.3.4. Конкурентска предност преку квалитет ................................................................... 72
ГЛАВА 3: ЗАКЛУЧОК............................................................................................................... 76

7
ГЛАВА 4...................................................................................................................................... 77
4. ВИДОВИ НА ИНФОРМАЦИСКИ СИСТЕМИ И НИВНА ПРИМЕНА ЗА
ПОДОБРУВАЊЕ НА КОНКУРЕНТСКАТА ПРЕДНОСТ НА КОМПАНИИТЕ................. 77
4.1. Поим и значење на информациските системи .................................................................. 77
4.2. Системи за поддршка на работата (Operational Support Systems)................................... 81
4.2.1. Менаџмент информациски системи (Management Information Systems)............... 82
4.2.2. Системи за обработка на трансакции (Transaction Processing Systems) ................ 86
4.2.3. Планирање на ресурсите во претпријатието (Enterprise Resource Planning)......... 89
4.2.4. Системи за поддршка на одлучување (Decision Support Systems) ......................... 93
4.3. Информациски системи за постигнување конкурентска предност ................................ 97
4.3.1. Стратегиски информациски системи (Strategic Information Systems).................... 98
4.3.2. Активности во компанија која применува Стратегиски информациски системи
..................................................................................................................................................... 105
ГЛАВА 4: ЗАКЛУЧОК............................................................................................................. 112
II ДЕЛ: МЕТОДОЛОГИЈА НА ИСТРАЖУВАЊЕ................................................................ 114
ГЛАВА 5.................................................................................................................................... 114
5. ИСТРАЖУВАЊЕ ................................................................................................................. 114
5.1. Вовед во истражувањето................................................................................................... 114
5.2. Проблем на истражувањето .............................................................................................. 115
5.3. Предмет на истражување .................................................................................................. 116
5.4. Цели на истражување ........................................................................................................ 117
5. 5. Хипотетска рамка на истражувањето ............................................................................. 118
5.5.1. Генерална хипотеза................................................................................................... 118
5.5.2. Посебна хипотеза 1................................................................................................... 118
5.5.2.1. Поединечна хипотеза 1.1................................................................................. 118
5.6. Методи, постапки и инструменти во истражувањето .................................................... 121
5.7. Популација и примерок за истражување......................................................................... 122
5.8. Постапка на истражување................................................................................................. 123
5.9. Обработка на податоците.................................................................................................. 123

8
III ДЕЛ: АНАЛИЗА И ИНТЕРПРЕТАЦИЈА НА ДОБИЕНИТЕ РЕЗУЛТАТИ.................. 125
ГЛАВА 6.................................................................................................................................... 125
6. КЛАСИФИКАЦИЈА НА ДОБИЕНИТЕ РЕЗУЛТАТИ ..................................................... 125
6.1. Процентуална обработка на податоците од анкетниот прашалник.............................. 125
6.2. Обработка на податоците со Хи-квадрат......................................................................... 140
6.3. Обработка на податоците со Корелација......................................................................... 146
ЗАКЛУЧОК ............................................................................................................................... 153
ПРЕПОРАКИ ЗА ИДНИ ИСТРАЖУВАЊА.......................................................................... 156
КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА.................................................................................................. 157
Прилог........................................................................................................................................ 161

9
Список на слики
Слика 1-1: Технолошка промена............................................................................................... 22
Слика 1-2: Податоци, информации и знаење........................................................................... 25
Слика 1-3: Електронски бизнис (Е-Бизнис) ............................................................................. 27
Слика 2-1: Чекори во животниот циклус на дејноста ............................................................. 30
Слика 2-2: Портеров модел на конкурентски сили ................................................................. 33
Слика 2-3: CRM циклус.............................................................................................................. 42
Слика 2-4: 10 чекори за успех на CRM..................................................................................... 45
Слика 2-5: Фази за анализа на конкурентот............................................................................. 47
Слика 2-6: Компоненти за анализа на конкурентот ................................................................ 49
Слика 2-7: Рамка за анализа на конкурентот ........................................................................... 51
Слика 2-8: Управување со добавувач ....................................................................................... 53
Слика 2-9: Управување со односот на добавувачите.............................................................. 54
Слика 3-1: Нивоа на конкуренција............................................................................................ 60
Слика 3-2: Повеќе стратегиски потези може да делуваат заедно за постигнување
конкурентска предност ........................................................................................................... 64
Слика 3-3: Основен модел на конкурентска предност............................................................ 65
Слика 3-4: Основни типа на конкурентска предност.............................................................. 67
Слика 3-5: Четирите столбови на конкурентска предност ..................................................... 68
Слика 3-6: Шест C за имплементирање на TQM..................................................................... 74
Слика 4-1: Компоненти на информациски систем .................................................................. 79
Слика 4-2: Функции на информациски системи...................................................................... 80
Слика 4-3: Компоненти на МИС ............................................................................................... 83
Слика 4-4: Како МИС ги добиваат нивните податоци од организацискиот СОТ................ 84
Слика 4-5: Систем за обработка на трансакции за плата........................................................ 86
Слика 4-6: Циклус за обработка на трансакции....................................................................... 88
Слика 4-7: Трендови за развој на СПР апликации .................................................................. 92
Слика 4-8: Процес за планирање на стратегиски информациски системи (СИС) ............. 101
Слика 4-9: Портеров модел на конкурентски сили со потенцијално стратегиско користење
на информациски ресурси .................................................................................................... 102
Слика 4-10: Портеров синџир на вредности .......................................................................... 104
Слика 4-11: Дијаграм на класа................................................................................................. 106
Слика 4-12: Дијаграм на компоненти ..................................................................................... 107
Слика 4-13: Дијаграм за распоредување................................................................................. 107
Слика 4-14: Дијаграм на активности....................................................................................... 109
Слика 4-15: Дијаграм на секвенци .......................................................................................... 110
Слика 4-16: Дијаграм на состојба............................................................................................ 111
Слика 4-17: Дијаграм на Use case............................................................................................ 111

10
Список на графикони
Графички приказ 6-1: Информативно прашање .................................................................... 125
Графички приказ 6-2: на прашање 1.1. ................................................................................... 126
Графички приказ 6.5: на прашање 1.4. ................................................................................... 127
Графички приказ 6-10: на прашање 2.2. ................................................................................. 130
Графички приказ 6-12: на прашање 2.4 .................................................................................. 131

11
Список на табели
Табела 6-1: Хи-квадрат тест на зависност за прашањето 1.4. со 1.5.................................... 140
Табела 6-9: Корелација за прашањето 1.4. со 1.5. ................................................................. 147
Табела 6-10: Корелација за прашањето 1.2. со 1.3................................................................. 147

12
ВОВЕД
Конкурентскиот амбиент во 21-от век е под влијание на голем број конкуренти кои
дејствуваат помеѓу на пазарот поради што потребно е да се одвиваат некои активности со
кои ќе се намали нивното влијание и нема да биде многу опасно за компаниите кои веќе
опстојуваат на пазарот. Појавата и брзиот раст на технологијата и информатичката
технологија под влијание на условите на екстерното окружување кои може да бидат
несигурни и непредвидливи, предизвикува скоро секоја компанија која се натпреварува на
пазарот, без разлика на нејзината големина, во своето работење да имплементира и
применува информациски системи. Нивната примена е од големо значење за компаниите
бидејќи овозможува побрзо извршување на работните задачи со заштеда на финансиски
средства, ресурси и време.
Примената на информациските системи има се поголемо значење при истражување
на окружувањето во дејноста и неговите заинтересирани страни, а тие се купувачи,
конкуренти и добавувачи. Нивната анализирање со помош на информациските системи
помага компаниите да ги дознаат сите потреби и барања на купувачите, конкурентите кои
можат да бидат од иста или слична дејност, заедно со нивната понуда на производи и
услуги, и добавувачите од кои ги добиваат потребните ресурси кои се потребни за
добивање на краен производ.
Главната цел поради која секоја компанија постои и настапува на пазарот со
понуда на свои производи и услуги е да оствари профит. Остварувањето на профит значи
дека компанијата успеала да ги надмине основните трошоци кои се вложуваат при
започнувањето на бизнисот. Остварувањето на надпросечен профит значи дека
компанијата покрај надминувањето на основните трошоци успева да добие профит со кој
менаџерите и вработените ќе добијат дополнителни добивки кои се остваруваат
благодарение на успешното работење на компанијата. Од голема помош претставуваат и
столбовите на конкурентска предност а се однесуваат на ефикасност, иновативност,
задоволување на клиентите и квалитет кои менаџерите ги применуваат во своето работење
за постигнување успех.
Постоењето на различни информациски системи овозможува компаниите да
извршуваат различни бизнис активности и работни задачи кои се однесуваат на целата
компанија, а може да бидат поврзани со сметководство, финансирање на проекти и
исплата на плати за менаџери и вработени, планирање на ресурси кои се потребни во
претпријатието, контрола на процесот на производство, маркетинг и промоција,

13
донесување на одлуки, обработка на трансакции итн. Информациските системи кои
помагаат при одредување на тоа кои стратегии ќе му помогнат на бизнисот да се оддржи
одреден период или повеќе години, или стратегии за тоа како ќе се настапи на пазарот или
ќе се делува во претпријатието, со цел да му помогнат на бизнисот се наречени
стратегиски информациски системи (СИС). Целта на самото истражување на
магистерскиот труд е да се дознае дали компаниите во Република Македонија ги
применуваат или не информациските системи во своето работење, посебно стратегиските
информациски системи, и какви можности им овозможува нивната примена.
Магистерскиот труд се состои од теоретска елаборација на проблемот и
методологија на истражување, или подобро кажано од 5 глави. Првата глава се однесува
на конкурентскиот амбиент во 21-от век и влијанието од глобалната економија,
технологијата и технолошките промени и ерата на информатика. Втората глава се
однесува на анализа на окружувањето во дејноста каде се објаснува моделот на
конкурентски сили на Портер и се анализираат купувачите, конкурентите и добавувачите.
Третата глава се однесува на градење на конкурентска предност на компаниите, односно
општите карактеристики на конкуренијата, начинот на добивање конкурентска предност и
нејзино одржување, како и столбовите кои помагаат да се постигне конкурентска
предност. Четвртата глава се однесува на информациските системи и нивната примена за
постигнување конкурентска предност, а посебно стратегискиот информациски систем за
постигнување стратегиска конкурентност (предност). Петтата глава која се наоѓа во
вториот дел за истражувањето, се однесува на методологијата на истражување каде се
поставени проблемот, предметот, целите, хипотезите кои ќе помогнат да се разјасни
одговорот на прашањата кои се однесуваат на примената на стратегиски информациски
системи во компаниите и анализа на добиените одговори.
Благодарност за насоките и забелешките добиени при изработка на магистерскиот
труд од страна на менторот проф. д-р. Виолета Пановска-Бошкоска, како и на членовите
на комисијата.

14
I ДЕЛ: ТЕОРЕТСКА ЕЛАБОРАЦИЈА НА ПРОБЛЕМОТ
ГЛАВА 1
1. КОНКУРЕНТСКИ АМБИЕНТ ВО 21 ВЕК
Конкурентскиот амбиент во 21-от век е многу поразличен од оној на 20-тиот век.
Тоа е така бидејќи менаџерите се соочуваат голем број на предизвици и бизнис
активности кои е потребно да ги постигнат за да може да опстанат на пазарот и да
постигнат натпросечен профит. Појавата на се поголемата конкуренција, како и на се
поголемиот број на нови производи и услуги, брзиот развој на технологијата и
глобализацијата, темпото на брза промена, се дел од причините поради кои организациите
и нивните менаџери се почесто се соочуваат со опасен бизнис свет во кој владеат многу
закани, па потребно е постојано да бидат иновативни и да воведуваат нешто ново во
процесот на производство, да инвестираат повеќе во однос на своите конкуренти кои се од
иста или слична дејност, да се стекнат со поголемо знаење и искуство за да бидат
успешни, за секогаш да бидат пред конкурентите бидејќи ако неуспеат последиците ќе
бидат сериозни.
Компаниите кои делуваат во дејностите дел од конкурентскиот амбиент во 21-от
век се карактеризираат со производство на најразлични производи, кои може да бидат
исти или слични супститути и ги задоволуваат потребите на клиентите. Најблиските
конкуренти на компанијата, односно нејзините конкуренти, се тие кои ги задоволуваат
истите основни потреби на клиентите. Границите во кои тоа се случува може да бидат
многу нејасни и несигурни бидејќи не се знае кога ќе настапи нов конкурент со иста или
слична понуда на производи со намалени цени.
Конкурентски амбиент на 21-от век веќе споменавме дека се карактеризира со
голем број на конкуренти кои многу тешко може да се препознаат и да се анализираат
како и да се предвиди дека може да влезат и кога ќе влезат на пазарот, па поради тоа
компаниите имаат тешка задача која мора да ја остварат ако сакаат да постигнат успех, а
тоа е да се натпреваруваат ефективно во тешките услови кои екстерното окружување ги
наложува, да ги идентификуваат и истражат можностите и да ги избегнат ограничувањата
и заканите, а сето тоа да го прават додека постигнуваат и одржуваат конкурентска

15
предност. Откривањето на можностите и избегнување на ограничувањата, во исто време
преку постигнување на конкурентска предност е успех кој е загарантиран за одреден
период.
Знаењето кое менаџерите и вработените во компаниите го поседуваат е клучно за
успех, но неговото значење се зголемува кога се применува во конкурентскиот амбиент во
21-от век кој се карактеризира со несигурно окружување, бидејќи со него полесно се
постигнува конкурентска предност бидејќи е еден од изворите кои помагаат при
постигнување конкурентска предност.
Веројатноста за постигнување на стратегиска конкурентност во конкурентскиот
амбиент во 21-от век е зголемена за фирмите кои разбираат дека нивниот опстанок зависи
од способноста за привлекување интелигенција, обработка во корисно знаење и брзо
ширење низ компанијата.1
Честата појава на нова конкуренција на пазарот која постојано се зголемува и
динамиката со која таа се развива е причина за појава на термин наречен
хиперконкуренција со кој се прикажува реалната слика за тоа како изгледа
конкурентскиот амбиент во 21-от век. Хиперконкуренција2
е ситуација во која постои
многу голема конкуренција помеѓу компаниите, пазарите се менуваат многу брзо и е
лесно да се влезе на нов пазар, па така не е можно компанијата да одржува конкурентска
предност долго време. Таа се карактеризира и со успешно позиционирање на пазарот
преку цената и квалитетот на производите кои ги нуди, како и знаењето кое го поседува и
го применува за успешно остварување на зацртаните цели. Хиперконкуренцијата
предизвикува појава на хипеконкурентски пазар на кој зголемените агресивни движења на
компаниите ги предизвикуваат конкурентските компании да ја докажат нивната
моментална позиција и нивната крајна изведба. Предизвик е компаниите подобро да
делуваат во условите кои ги креира хиперконкуренцијата и хиперконкурентскиот пазар, за
успешно остварување на зацртаните цели кои ќе им овозможат полесно постигнување
конкурентска предност. Голем број од познатите компании сфатиле дека им е потребна
помош да бидат креативни и иновативни во нивната работа поради конкурентското
окружување во 21-от век. Таквото делување се презема благодарение на направените
грешки на многу познати и профитабилни компании во 20-тиот век поради кои
1
Hanson D., Hitt M. A., Ireland R. D., Hoskisson R. E. (2011): Strategic Management: Competitiveness and
Globalization, Cengage Learning Australia Pty Limited, 4th
Asia-Pacific Edition, стр.13
2
Достапно на: http://lexicon.ft.com/Term?term=hypercompetition

16
пропаднале и прогласиле банкрот поради не преземањето на новини во услови на
несигурното конкурентско окружување.
Постојат голем број на можности за компаниите кои се натпреваруваат во
конкурентскиот амбиент во 21-от век. За нив се овозможува поголемо време да научат
како да се натпреваруваат во услови на несигурно конкурентско окружување, како и на
пазари кои се нови и непознати за нив.
Менаџерите при извршување на задачите потребно е да се преориентираат кон нов
начин на размислување кое ќе им овозможи полесно и побрзо постигнување стратегиска
конкурентност преку користење на изворите кои помагаат за постигнување конкурентска
предност. Имплементирањето и примената на стратегија во услови на несигурно
конкурентско окружување претставува еден вид на воспоставување план за кои и какви
акции ќе бидат преземени за да се намалат несигурните услови кои го попречуваат
успехот на компанијата.
Неколку важни фактори кои креираат хиперконкурентско окружување и влијаат на
природата на конкурентски амбиент во 21-от век се: брзата технолошка промена;
драматичниот развој во информатичките и комуникациските технологии; зголемената
потреба од знаење; луѓето, добрата, услугите и идеите кои слободно се движат преку
географските граници; итн. Нив подобро ќе ги разбереме преку глобалната економија,
технологијата и технолошката промена, како и ерата на информатика.
1.1. Глобална економија
Глобалната економија или уште подобро е позната како светска економија.
Глобалната економија значително го усложнува конкурентското окружување на
компанијата бидејќи голем број на добра, услуги, вештини, идеи, луѓе се движат помеѓу
нејзините географски граници без поголеми ограничувања. Од големо значење за успехот
на организацијата во услови на глобална економија претставува примената на физички
средства и ресурси, машини, технологија, интерни и екстерни извори од кои се добиваат
најразлични податоци кои ќе помогнат во натамошното работење. Но сето во денешното
време на брзи промени и напредоци, не би успеало доколку меѓу нив не се вклучи
информатичка технологија, информациски системи, интелектуални способности, култура
во работењето и знаењето на човечкиот капитал кои се дел од организацијата и кои може
да помогнат при остварување на зацртаните цели кои менаџерите ги одредиле и им

17
помагаат за постигнување успех на пазарот и конкурентска предност во глобалната
економија. Сепак, традиционалните фактори,3
како што се трошоците за работа, пристап
до финансиски ресурси и сурови материјали и заштитени или регулирани пазари,
остануваат извори на конкурентска предност, но во помал степен.
Голем број на можности и предизвици се поврзуваат со појавата на глобална
економија кои доколку се искористат ќе бидат од големо значење. Најчесто тоа го
користат поголемите и попрофитабилни компании кои полесно и побрзо се решаваат да
настапат на глобален пазар во кој владеат многу предизвици и ризици, а нивните
менаџери имаат поголемо искуство да се справат со такви услови, но во последниот
период се поголем број на мали и средни компании покажуваат спремност да настапат на
глобален пазар поради желбата за постигнување поголем успех и поголема конкурентска
предност. Помош добиваат од надворешни менаџери од поголемите компании кои имаат
искуство за соочување во такви ситуации.
Новата технологијата која постојано се појавува и развива, телекомуникациските
мрежи, а посебно појавата на Интернетот во 21-от век, се причини поради кои движењето
на глобалната економија е олеснето и со поголеми придобивки за компаниите, но сеуште
со постоечки ризици и предизвици кои треба да се постигнат. Многу мали локални
компании успеваат да влезат на глобален пазар преку претставување и понуда на нивните
производи преку Интернет.
Глобализацијата е клучен концепт на глобалната економија и преку неа се врши
зголемена економска и финансиска интеграција на сите економии низ светот. Со нејзина
помош добрата, услугите, луѓето, вештините и идеите кои се движат слободно преку
географските граници, се воспоставува економска независност која овозможува поголема
можност компаниите да постигнуваат конкурентска предност и глобално, на
надворешните пазари.
Глобалната економија ја одликуваат некои предности и недостатоци:4
Предности
 Докажан квалитет – Слободното движење на сите производи и услуги преку
географските граници овозможува лесно докажување на нивниот квалитет. Тоа
3
Hitt M. A., Ireland R. D., Hoskisson R. E. (2011): Strategic Management: Competitiveness and Globalization:
Concepts, South-Western Cengage Learning, 9th
edition, стр.73
4
“The Global Economy”: Достапно на: http://www.whatiseconomics.org/the-global-economy

18
може да биде придонесено поради зголемиот број на конкуренти. Локален
производител ќе биде присилен да произведува поквалитетни производи и да нуди
поквалитетни услуги бидејќи купувачите имаат повеќе опции за да купат
производи или услуги од странски земји, бидејќи најверојатно е дека тие ќе бидат
со подобар квалитет по пристапна цена. Истиот локален производител ќе треба
повеќе да се потруди ако сака да има поголеми шанси за да настапи на странски
пазар кој се одликува со голем број на конкуренти во глобалната економија;
 Раст – Секој кој е дел од странски пазар, кој презема многу ризици и предизвици
има голема можност да оствари поголем раст на своето производство и компанија
бидејќи на таков начин е дел од глобалната економија. Нормално е дека на поголем
пазар со производители постојат најразлични купувачи кои имаат различни
потреби и барања;
 Постојани стандарди – Глобалната економија овозможува истиот производ да
биде достапен на повеќе странски пазари по иста достапна цена. Блуза произведена
во САД, може да се најде и на пазарот во Македонија по иста цена. На таков начин
стандардите на секој пазар се постојани и не се менуваат што би значело
експлоатација на производството во зависност од животниот стандард.
Недостатоци
 Раст со нееднаквост – Кога компаниите ги претставуваат своите производи на
странски пазар, секогаш постои можност од висок економски нееднаков раст, што
предизвикува побрзо преземање предности од можностите, а сиромашните
остануваат со малку или ништо;
 Експлоатација на работа – Претходно ја споменавме глобализацијата, која покрај
неа се појавува уште еден концепт, а се однесува на аутсорсинг. Преку него се
делегира работата од развиените земји во тие кои се развиваат, каде трошокот за
работа е многу поефтин. На тој начин, големите профитабилни компании
настапувајќи во земја која се развива, го намалуваат трошокот за работа и
остваруваат поголем профит. Оваа постапка за работник од неразвиена земја е
експлоатирање на работата.
Глобалната економија често се карактеризира со тренд кој се однесува на појава и
раст на конкуренција. Поради тоа компаниите забрзано се обидуваат да пристапат до

19
пазарите и ресурсите преку кои ќе се обидат да постигнат одреден степен на конкурентска
предност со која ќе бидат напред во однос на засилениот влез на нови конкуренти.
Менаџерот кој е задолжен за донесување стратегиски одлуки не секогаш успева во
својата замисла бидејќи не е сигурен дали ќе бидат успешни. На тоа влијание имаат
условите од конкурентското окружување кои не секогаш се сигурни. За таа цел, во
глобалната економија е потребно менаџерите да остваруваат големи инвестиции во
областа на човечкиот капитал, кој ќе им помогне подобро и полесно донесување
стратегиски одлуки, како и за воспоставување стратегии кои се од особено значење за
загарантирано постигнување стратегиска конкурентност. Исто така, компаниите заедно со
нивниот човечки капитал полесно ќе може да се движат на пазарите на кои може да ги
искористат придобивките кои им се нудат бидејќи е општо познато дека човечкиот
капитал полесно дејствува на пазарите во услови на несигурно конкурентско окружување
во дејноста. Нивните усовршени способности и вештини овозможуваат полесна иновација
на производи, со што се нудат уште поголеми можности компанијата да постигнува
стратегиска конкурентност во глобалната економија.
1.2. Технологија и технолошки промени
Технологија
Компаниите постојано се натпреваруваат меѓу себе, без разлика дали се работи за
воведување на сосема нов производ, воведување новини во начинот на производство или
нешто друго. На сето тоа големо влијание има технологијата и технолошките промени.
Технологијата постојано се менува и надоградува поради условите на пазарот. Анализата
која компаниите ја спроведуваат често покажува дека на пазарот корисниците бараат
подобар квалитет за производите кои се купуваат. Тоа за компаниите значи воведување на
нова технологија која го овозможува тоа за да може да останат конкурентни на пазарот
покрај останатите конкуренти. Ако не го сторат тоа во одреден временски период,
купувачите своето внимание ќе го насочат на страната на други компании кои нудат
производ или услуга по цени и квалитет прифатливи за нив.
Технологијата е широк концепт кој го опфаќа користењето и разбирањето на
алатки и вештини од страна на одреден вид суштество и како тоа влијае на неговата
способност да ја контролира и да се приспособи на својата природна околина.
Технологијата е термин со етимолошки корени од грчкото “technologia”, “τεχνολογία” –

20
“techne”, “τέχνη” (“занает/вештина”) и “logia”, “λογία” (“изрека”).5
Исто така, таа е
составена од материјали и компоненти, уреди и врски кои се комбинираат во целосен
работен систем. Сите тие сочинуваат конфигурација кој ја извршува работата за која е
наменет.
Начинот на кој технологијата се менува, значително влијае на напредокот на кој
работата се изведува внатре во организацијата; ова може да се одвива во две форми:
изведувањето на задача е многу ефикасно или е многу специјализирано.6
Компанијата која сака да воведе нова технологија, неможе претходно да знае дали
таа ќе биде успешна. Затоа ќе ги искористи сите можни алтернативи и ќе спроведе
истражување на пазарот и корисниците кои опстојуваат на тој пазар. Тоа е така поради
производот кој ќе се произведува и услугата која ќе се нуди, а тоа ќе се оствари со
воведувањето на нова пософистицирана технологија. Кога компанијата се решава на таков
чекор неизбежно е истражување и на конкуренцијата за да одреди како нивната
технологија ќе биде покорисна од таа на конкурентите.
Било која технологија која ќе се воведе во некоја компанија може да предизвика
одредени импликации, било тоа да се позитивни или негативни. Кај некои компании
одредена технологија може позитивно да влијае, додека кај други истата технологија
негативно да влијае. Тоа значи дека кај оние компании кај кои позитивно влијае им нуди
можности, а кај другите кај кои негативно влијае им нуди ограничувања. Тоа
предизвикува компаниите на пазарите да остваруваат помал или поголем удел – да бидат
повеќе или помалку конкурентни.
Иако технологијата постојано се менува со самите потреби кои ги бараат
корисниците и пазарот покрај огромната конкуренција која постојано се јавува, самата
компанија не може да се менува толку често бидејќи тоа нема да биде толку ефикасно. Тоа
е така бидејќи потребни се дополнителни обуки за вработените да може да научат да
работат и да се справуваат во неочекувани ситуации со новата технологија, а тоа носи
дополнителни трошоци за компанијата. Прифаќањето на нова технологија е проследено со
голем ризик. Таквиот ризик се однесува на нејзино неприфаќање од страна на вработените
и корисниците, како и несигурност дека таа ќе работи во согласност со потребите за
извршување на работните задачи. Може лесно да се утврди дека самото воведување и
претставување на нова докажана технологија е зависен процес, кој брзо може да понуди
нови производи со врвен квалитет и да поддржи производство на супститути на
5
Достапно на: http://mk.wikipedia.org/wiki/Технологија
6
Достапно на: http://www.uteg.edu.ec/_documentos/file/investigacion/influence.pdf, стр.12

21
производите. Тоа е еден вид забрзување и зголемување на производството, со што
трошоците и цените се намалуваат.
Иако технологијата се смета како извор на стратегиска предност, компаниите
чекаат долго пред да бидат сигурни дека технологијата која им е потребна е доволно
созреана за да може да ја применуваат. Таквото чекање доведува до намалување на
стратегиската позиција и остварената конкурентска предност која претходно ја оствариле.
Еден од најголемите предизвици да се применува технологијата како конкурентска
предност внатре во организацијата, овозможува да се прилагодат човечките потреби и
нивното знаење со што технолошката промена се подобрува на безбеден начин. Новините
во технологијата овозможуваат развој и на гласовни технологии преку кои се намалува
времето на постојано движење од еден до друг компјутер, оневозможените луѓе лесно ги
извршуваат различните задачи, побрзо се извршува работењето преку зборување отколку
со пишување итн.
Технолошки промени
Преку идејата за постигнување на посакувани технолошки исходи, следи
дефиниција за технолошка промена7
– процес во кој се вклучуваат многу актери со
различни интереси и способности, каде никој од нив не е во состојба да го контролира
вкупниот процес. Технолошка промена е термин преку кој се објаснува целокупниот
процес на инвенција, иновација и дифузија:8
 Инвенција – Креирање на нешто ново кое не секогаш стигнува до иновирање;
 Иновација – Искористување на идеја која претходно не била комерцијализирана;
 Дифузија – Успешна иновација која малку по малку станува достапна за користење
од страна на компании и индивидуалци.
Тој процес може да се забележи во следниот дел (види слика 1-1):
7
Rip, A., Kemp R.P.M. (1998): Human Choice and Climate Change – Battelle Press, Columbus, Ohio, стр.376
8
Достапно на: http://en.wikipedia.org/wiki/Technological_change

22
Слика 1-1: Технолошка промена
Извор: Достапно на: http://en.wikipedia.org/wiki/Technological_change
Самиот поим на технолошка промена може да се претстави како воведување на
нова технологија во компанијата, нови работни процеси за производство, нов работен
систем итн. Со нејзина помош компанијата и нејзините вработени може да започнат
процес на постојано учење на новите процеси кои одат заедно со воведувањето на нова
технологија.
Технолошката промена како дел од поимот технологија е важен елемент за
работењето на сите компании, бидејќи со негова помош се зголемува квалитетот на
произведените услуги, се зголемува конкурентската предност, се засилува моќта и
контролата на бизнис процесите и активностите, се зголемува профитот и уделот на
пазарот наспрема конкурентските компании, се креира помало време за производство на
производите, се елиминираат можните грешки и неуспеси, се зголемуваат вештините и
способностите на менаџерите и вработените итн.
Разбирањето на процесот на технолошка промена е важен поради две големи
причини:9
Прво, околинското влијание на општествена и економска активност е под
влијание на стапката и насоката на технолошка промена. Новите технологии може да
креираат или олеснат зголемена опасност, или може да ублажат или заменат активности
9
Jaffe A.B. et al: Handbook of Environmental Economics, Volume 1: Environmental Degradation and Institutional
Responses, стр.463

23
од постоечка опасност. Второ, самите интервенции за политики во окружувањето
креираат нови ограничувања и стимулации кои влијаат на процесот на технолошка
промена.
Технолошките промени кои произлегуваат од различна комбинација на опрема,
знаење и вештини различно влијаат врз работењето на организацијата и одлучувањето на
менаџерите бидејќи за одредени организации може да содржат опасности, како и големи
можности кои доколку се искористат го унапредуваат и зголемуваат развојот на
организациите, се постигнува поголем удел на пазарот и се остварува повисок профит. Тоа
значи дека во еден момент промената на технологијата нуди креативност, додека во друг е
деструктивна.
1.3. Ера на информатиката
Времето во кое живееме носи многу предизвици за компаниите. Тие предизвици се
однесуваат на огромните промени кои постојано се спроведуваат во областа на
информатичката технологија (ИТ) и ќе продолжат да се спроведуваат и во иднина. Самиот
термин кажува дека информатичката технологија содржи компјутери и комуникациска
технологија кои се поврзуваат со помош на софтвер, а тоа резултира да се намали бројот
на средни менаџери и службеници бидејќи со ИТ се заменува нивната работна сила.
Брзиот развој на информатичката технологија во сите сфери на човековото
живеење предизвикува намалување на цените на хардверот и софтверот кои се потребни
за полесно извршување на работата. Некогаш била користена како синоним за
компјутерите, но поради големиот број на технолошки производи кои се создадени со
текот на годините и промените кои истите ги претрпеле, информатичката технологија ги
вклучува сите уреди кои помагаат при пренос на информации кои имаат за цел користење
од страна на клиентите за кои се наменети во окружувањето.
Во денешно време секоја голема или средна компанија од развиените и помалку
развиените земји користи информатичка технологија. Во последниот период голема
употреба се забележува и кај малите компании кои на тој начин се обидуваат да бидат
конкурентни на големите и средните компании. На пример, можностите за одржување на
директни состаноци помеѓу менаџерите и нивните соработници насекаде низ светот
овозможува постигнување конкурентска предност бидејќи комуникацијата меѓу нив е
подобрена, а со тоа и работата се извршува побрзо и поефикасно.

24
Иако до пред одреден период информатичката технологија најмногу беше
застапена кај некои големи компании кои се наоѓаат во САД, Европа и Јапонија, во
последните години ниту една компанија, без разлика дали се работи за голема или мала,
од развиени или помалку развини земји, не може да се замисли да функционира без
примена на информатичка технологија. Постои голема меѓузависност меѓу компанијата и
способноста која ја поседува за примена на информатичка технологија, како и
способноста која ја поседува за да ги имплементира стратегиите кои ќе и овозможат
постигнување на поставените цели. Поради тоа менаџерите во компаниите и нивните
вработени треба да научат како да ја применуваат за подобро да ја извршуваат работата.
Менаџерот побрзо може да донесе поефективни одлуки, компанијата ќе биде
попродуктивна, вработените ќе бидат позадоволни и нема да имаат големи потешкотии во
исполнување на зададените задачи.
Огромни промени во информатичката технологија се случија во последните години
преку појавата на мобилната технологија и мобилните телефони, виртуелната реалност и
вештачката интелигенција, големите бази на податоци во кои се складираат најразлични
датотеки и информации итн.
Примената на информатичка технологија овозможува вработените во компанијата
да бидат покреативни и поиновативни во извршувањето на работата и на тој начин да го
зголемат квалитетот на производите кои ги произведуваат и услугите кои ги нудат.
Креативноста и иновативноста за производство, покрај податоците и информациите,
произлегува и од знаењето кое вработените го поседуваат. Додека податоците се
колекција од факти, мерења и статистики, информациите се организирани или обработени
податоци кои се навремени и точни. Знаењето е информација која е содржинска, значајна
и вистинска.10
Се она што е погрешно, ненавремено, незначајно влијае во процесот на
донесување на ефективни одлуки, па важноста на информациите е незаменлива (види
слика 1-2).
10
Turban E., Leidner D., McLean E., Wetherbe J. (2001): Information Technology for Management: Transforming
Business in the Digital Firm, 3rd
edition, стр.451

25
Слика 1-2: Податоци, информации и знаење
Извор: Turban E., Leidner D., McLean E., Wetherbe J. (2001): Information Technology for
Management Transforming Business in the Digital Economy, 3rd
edition, стр.451
Претворањето на податоци во информации е процес, или збир на логички поврзани
задачи изведени за постигнување на дефиниран резултат. Процесот на дефинирање
односи помеѓу податоците за креирање на корисни информации бара знаење.11
Кога одредена компанијата не успева да ја примени информатичка технологија во
своето работење, како што претходно планирала во својата мисија и визија, поради
нејзината комплексност и сложеност за управување, за неа тоа претставува проблем
бидејќи така губи време и финансии и нема да успее да оствари профит во следниот
период. Кога успева да ја примени, успева во својата замисла и цел, ќе биде конкурентна
на пазарот и ќе оствари профит.
Пристапот до големиот број на информации може да се извршува благодарение на
Интернетот. Со негова помош индивидуалците и компаниите можат да ги дознаат сите
новости кои им се потребни и кои ќе им ја олеснат работата. Понекогаш едноставно
наречен “нет”, Интернетот претставува мрежа од мрежи каде корисниците кои се
приклучуваат на еден компјутер, добиваат информации од некој друг. Денес, голем број
на корисници од сите континенти се поврзуваат меѓу себе благодарение на Интернетот.
11
Stair R. M., Reynolds G. W. (2011): Fundamentals of Information systems – Course Technology Cengage
Learning, 6th
edition, стр.6

26
Како една од поглавните алатки кои компаниите ги користат, Интернетот е особено
важен бидејќи со неговата примена значително се менуваат нивните активности, а
компанијата може да се поврзи со друга компанија во било кое време, која е оддалечена на
друго место, односно да разменува информации кои се од особена важност во следниот
период. Ако се додадат или отстранат одреден број на мрежи, или ако се случи неуспех на
дел од системот кој помага Интернетот да функционира, нема да има влијание на
останатиот дел, па многу лесно може да продолжи да работи. Но Интернетот не е корисен
само за бизнисот. Голем број на индивидуалци го користат за лични потреби, слушање на
музика, читање вести, закажување на туристички ангажмани итн.
Сите податоци кои се наоѓаат на Интернет може и да не се точни, па затоа
потребно е да се разгледаат повеќе извори на информации за да се дознае која од нив е
најточна и најсигурна. Сепак до овој момент се смета за една од најкористените и
најважните информатички технологии, а предвидувањата се дека така ќе биде и во
иднина.
Најчесто користена апликација на Интернет претставува World Wide Web (WWW).
Функциите кои се дел од Интернетот служат за пренос на информации, а WWW како
апликација ги користи тие функции за пренос на информации.
Компаниите во последниот период се стремат бизнисот да го извршуваат
електронски. Преку е-трговија се опишува процесот на купување, продавање, пренос или
размена на производи, услуги и информации преку примена на компјутерска мрежа, т.е.
преку Интернетот. Со проширување на е-трговија, се добива нов термин кој се однесува
на е-бизнис преку кој покрај купување и продажба на производи, услуги и информации, се
овозможува и давање услуги и соработка со бизнис партнерите и купувачите, се
спроведува електронско учење, електронски трансакции итн. Во продолжение следи
пример како функционира е-бизнисот, каде што се вклучени е-набавување за
добавувачите, организациите и нивните партнери, и е-трговија кои се управуваат од
страна на менаџметот на организацијата (види слика 1-3):

27
Слика 1-3: Електронски бизнис (Е-Бизнис)
Извор: Stair R. M., Reynolds G. W. (2011): Fundamentals of Information systems – Course
Technology Cengage Learning, 6th
edition, стр.6
Безбедноста и приватноста на личните и доверливи информации се важни
предизвици за многу индивидуалци кои работат во компаниите. Некои од нив сеуште не
веруваат во е-бизнис организациите поради стравот и злоупотребата од сајбер криминал.

28
ГЛАВА 1: ЗАКЛУЧОК
 Појавата на конкуренција, големиот број на нови производи и услуги,
технологијата и глобализацијата, брзата промена, се дел од причините поради кои
организациите и нивните менаџери се почесто се соочуваат со опасен бизнис свет
во кој владеат многу закани;
 Хиперконкуренција е ситуација во која постои многу голема конкуренција помеѓу
компаниите, пазарите се менуваат многу брзо и е лесно да се влезе на нов пазар, па
така не е можно компанијата да одржува конкурентска предност долго време;
 Глобалната економија значително го усложнува конкурентското окружување на
компанијата бидејќи голем број на добра, услуги, вештини, идеи, луѓе се движат
помеѓу нејзините географски граници без поголеми ограничувања;
 Глобализацијата е клучен концепт на глобалната економија и преку неа се врши
зголемена економска и финансиска интеграција на сите економии низ светот, со
воспоставување економска независност;
 Технологијата е широк концепт кој го опфаќа користењето и разбирањето на
алатки и вештини од страна на одреден вид суштество и како тоа влијае на неговата
способност да ја контролира и да се приспособи на својата природна околина, а
технолошката промена го вклучува целокупниот процен на инвенција, иновација и
дифузија;
 Информатичката технологија ги вклучува сите уреди кои помагаат при пренос на
информации кои имаат за цел користење од страна на клиентите за кои се наменети
во окружувањето;
 Најчесто користена алатка од страна на компаниите е Интернетот, а најчесто
користена апликација на Интернет е World Wide Web (WWW);
 Примената на е-трговија и е-бизнис овозможува компаниите електронски да го
извршуваат нивниот бизнис.

29
ГЛАВА 2
2. АНАЛИЗА НА ОКРУЖУВАЊЕТО ВО ДЕЈНОСТА
Главната цел на надворешната (екстерна) анализа е да се идентификуваат
стратегиските можности и закани во работното окружување на компанијата кои ќе влијаат
на тоа како се извршува нивната мисија. Кога се презема екстерна анализа треба да се
истражат три меѓусебно поврзани окружувања: окружувањето на дејноста во кое
компанијата дејствува, државното или национално окружување и поширокото
социоекономско или макро окружување.12
Нашето внимание ќе го задржиме на
окружувањето во дејноста и неговата анализа.
Почетната точка за анализа на екстерното окружување е да се идентификува
дејноста во која компанијата ќе настапува и ќе се натпреварува. Претходно споменавме
дека дејноста е група на фирми кои произведуваат производи кои се блиски супститути.
За да може компанијата да изврши анализа на дејноста, најпрвин мора да ја дефинира
бидејќи ако тоа не го направи, компанијата уште во почетокот ќе се движи во погрешна
насока.
Анализата на окружувањето на дејноста бара проценка на конкурентската
структура на дејноста на компанијата, вклучувајќи ја конкурентската позиција на
компанијата, нејзините најголеми конкуренти, добавувачи и купувачи, анализа на
природата, чекорите, динамиките и историјата на дејноста, вклучувајќи ги и факторите и
условите кои влијаат при остварување на профит во дејноста.13
Условите кои во моментот
постојат може да ја зголемат или да ја намалат профитабилноста. Затоа понекогаш е
потребно компаниите да излезат надвор од границите на дејноста за да може да ја
преиспитаат и реорганизираат својата работа за да откријат дали оди во вистински правец
и да ја зголемат профитабилноста, со цел да изградат поголема конкурентност во однос на
останатите компании од иста или слична дејност. Ако се покаже дека дејноста е
нестабилна, компанијата ќе биде ограничена во својата изведба, нема да придобива нови
корисници, ќе биде неатрактивна меѓу останатите компании и нема да може да ги надмине
трошоците. Ако се покаже спротивното, компанијата е во состојба да опстојува во
12
Hill C. W. L., Jones G. R. (2013): Strategic Management Theory: An Integrated Approach, South-Western
Cengage Learning, 10th
edition, стр.17
13
edition, стр.18

30
следниот период, што е и целта на нејзиното постоење. Условите кои постојат во
моментот, може да влијаат и при примена на некоја стратегија. Ако во минатиот период
компанијата користела стратегија која и носела успех, не мора да значи дека и во идниот
период тоа ќе е така.
Потенцијалот на компанијата да оствари профит во дејноста е под влијание од
петте сили на конкуренција – Портеровиот моделот на конкурентски сили: закана од влез
на нови конкуренти, закана од супститути на производи и услуги, моќта на преговарање
на купувачите, моќта на преговарање на добавувачите и ривалство помеѓу постоечки
конкурентите.
Корисна алатка за анализирање на ефектите на еволуцијата на дејноста преку
конкурентски сили е моделот на животен циклус на дејноста, со чија помош се
идентификуваат пет секвенцијални чекори во еволуцијата на дејноста што води до пет
различни видови на окружување во дејноста: ембрионско, раст, тресење, зреење и опаѓање
(види слика 2-1):14
Слика 2-1: Чекори во животниот циклус на дејноста
Извор: Hill C. W. L, Jones G. R. (2010): Strategic Management Theory: An Integrated
Approach, South-Western Cengage Learning, 9th
edition, стр.57
14
edition, стр.57

Благица_Ангелеска-Магистерски труд

Благица_Ангелеска-Магистерски труд

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Благица_Ангелеска-Магистерски труд

Similar to Благица_Ангелеска-Магистерски труд (7)

Благица_Ангелеска-Магистерски труд