2.  Хүний биеийн эрхтэн тогтолцоо, түүний эд эсүүдд
гадны аливаа цочрол үйлчлэхэд дасан зохицох
чадвар бүхий нарийн зүй тогтолтой.
 Дасан зохицох чадвараас хэтэрсэн хүчээр
үйлчлэхэд эсийн гэмтэл үүсдэг.
 Эс гэмтэх гэдэг нь түүний үндсэн бүрдэл
хэсгүүдийн өөрчлөлтөөр нөхцөлдсөн эсийн өөрийн
бүрэн бүтэн байдал алдагдаж гэмтэхийг хэлнэ.

3.  Эргэх гэмтэл
 Үл эргэх гэмтэл

4. 1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Хүчилтөрөгчийн дутагдал-гипокси /цусны, амьсгалын,
эргэлтийн, эдийн гэх мэт/
Физик хүчин зүйлүүд /гэмтэл, түлэгдэл, хөлдөлт, туяа,
цахилгаан гүйдэл, агаарын даралтын цочмог өөрчлөлт
гэх мэт/
Химийн хүчин зүйлүүд /хүнд металлын давснууд, хорууд,
агаар болон орчныг бохирдуулагчид, зарим эмийн
хэтэрсэн тун гэх мэт/
Халдварууд /бактер, вирус, мөөгөнцөр, шимэгчид гэх мэт/
Дархлалын урвал /аутоиммуний өвчин, харь бодист хэт
мэдрэгших/
Удамшлын эмгэгүүд /төрөл бүрийн ферментүүдийн
дуталтай байдал, төрөлхийн цус задралын анеми гэх
мэт/
Тэжээлийн бодисын тэнцвэрийн алдагдал /витамины
дутал, ус эрдэсийн солилцоо, судас хатуурал гэх мэт/

5.  Эдийн цусан хангамжын дутагдлын улмаас эсэд





гипокси үүсч эс гэмтэнэ.
Митохондрийд исэлдэн фосфоржих үйл явц
суларснаар АТФ-ийн үүсэлт багасана
Эсэд АМФ-ийн хэмжээ ихссэнээр эсийн энергийн
хангамжийг сайжруулахад чиглэсэн дасан зохицох
урвалууд өрнөдөг. /фосфофруктокиназа,
фосфорилаза/
Нүүрс усны задрал идэвхижинэ.
Гликогеноо эмх замбраагүй зарцуулж шавхагддаг.
рН өөрчлөгддөг.

6.  Энергийн дутагдалаас эсийн ус, эрдэсийн солилцоо
алдагдалд орж эс эмэрхан хавагнаж хөөдөг.
- АТФ дутал
- Натрийн ионы шахуургын үйл ажиллагаа алдагдана
- Дотоод онкос даралт ихсэнэ
- Дотоод бүтцүүд хөөнө: - Рибосомууд гэмтэнэ
- Мембран дээр цэврүүнүүд үүснэ
- Цэврүүнүүд хагарч мембраны бүрэн бүтэн байдал
алдагдана

7.  Эсийн хүчилшил ихсэн рН багассанаар
лизосомууд хөөж мембран гэмтсэнээр түүнд
агуулагддаг ферментүүд эс дотор чөлөөлөгдөн
гарч идэвхижсэнээр эс өөрийгөө хайлуулан
задлаж эхэлдэг.
 Өөрийгөө залгих урвал буюу аутопаги /autophagy/
гэдэг.

8.  Хэвийн нөхцөлд тодорхой хэмжээгээр явагдаж
эсүүд гэмтэн мөхөж /апоптоз/ шинэ залуу эсүүд
төлжин үүсэж эд шинэчлэгдэн сэлбэгдэх үйл чвц
тасралтгүй явагдаж байдаг.
 Прооксидант /исэлдүүлэгч/
 Антиоксидант /үл исэлдүүлэгчид/

9.  Эс гэмтэх төрөл бүрийн хүчин зүйлийн улмаас эсэд
прооксидантууд давамгайлж чөлөөт радикалын
урвал өрнөснөөс эсийн гэмтэл үүсдэг.
 Нэг электрон нь дутуу атомуудыг чөлөөт радикал
гэдэг.

11.  Чөлөөт радикалууд нь эсийн мембраны липидүүд
болон эсийн уургууд , ДНХ-г исэлдүүлж задлан
эсийн бөөмийг гэмтээнэ.
 Энэ нь исэлдэлтийн урвалыг хамгаалах
антиоксидантын идэвх суларсантай холбоотой.
 Үүнийг үндэслэн хүний хөгшөлийн жам зүйг
тайлбарласан липидийн хэт исэлдэлтийн онол
гарсан.

12. Химийн хортой бодисууд:
 Эс болон эсийн бүтцийн элементүүдтэй шүүд
холбогдож гэмтээх үйлчилгээ үзүүлдэг.
 Эсийн хэвийн үйл ажиллагаанд зайлшгүй
оролцдог ферментийн тогтолцоог гэмтээж,
ферментийн идэвхийг саатүүлах ажм зүйгээр
эсийг гэмтээдэг.
 Зарим тохиолдолд эсийн бүтэц, түүний бүрдэл
бодисуудтай нь холбогдож химийн бат эмгэг
нэгдэл үүсгэж эргэшгүй хэлбэрийн гэмтэл үүсгэдэг
/хордлогын үед/

13. Биологийн хүчин зүйлийн үндсэн төрөл
болох нян, вирус, шимэгчид нь тус бүрийн
өвөрмөц жам зүйгээр эсийн гэмтэл үүсгэнэ.
 Зарим нянгууд эндо, экзо токсин ялгаруулж
химийн хүчин зүйлтэй ижил үйлчилгээ үзүүлж
эсийг гэмтээнэ.
 Вирус нь цитопатик буюу эсэд шүүд үйлчилж
эсийн гүн, бөөмд нэвтрэн эс болон вирусийн уураг
холилдон мутаген канцерген нөлөө үзүүлж эс
гэмтээдэг.
 Полимиелит аденовирус, томуугийн вирус зэрэг
өндөр ялгаран хөгжсөн вирусууд эсийг шууд
гэмтээдэг.
 Мөн вирус нь дархлалын урвал өрнүүлэх
механизмаар эсийг бас гэмтээж болно.

15. Хэсгийн цусны эргэлтийн хямрал нь хэв шинжит
эмгэг үйл явц юм. /аль ч эрхтэн, эдэд тохиолдож
болно/
 Гипереми
 Ишеми
 Цусны эргэлийн зогсонгишил
 Тромбоз
 Эмболи

16. Тухайн судасны хана тэлж өргөсөн, түүнд
агуулагдах цусны хэмжээ нэмэгдсэний улмаас үүсэх
эмгэг үйл явцыг гипереми буюу цус дүүрэлт гэнэ.
 Тараагуурын буюу артерийн
 Физиологийн
 Эмгэгийн
 Хураагуурын буюу венийн

18.  Физиологийн артерийн гипереми
 Ичих
 Биеийн хөдөлмөр /булчингийн эдэд хүчилтөрөгчийн
хэрэгцээ ихсэх/
 Хооол идэсний дараа /нойр булчирхайн/
 Тахикарди /титэм судас өргөсөх/
 Оюуны ачаалал /тархины судас/
 Эмгэгийн артерийн гипереми /эмгэг хүчин зүйлс,
патоген хүчин зүйлс үйлчилсэнээр/

19.  Хими /хүчтэй хүчил шүлт, спирт зэрэг органик ба
органик бус химийн бодисууд/
 Физик /механик хүчин зүйл үйлчилж бэртэл
гэмтэл үүсгэх, орчины хэт өндөр, бага дулааны
нөлөө, цахилгаан энерги, туяа/
 Биологи /нян, вирус, мөөгөнцөр, шимэгчид/
 Сэтгэл санааны /ичих, санаа зовох, сандрах/

20.  Нейротоник /мэдрэл цочирдолын/
 Нейропаралитик /мэдрэл сульдалын/
 Нейромиопаралитик /мэдрэл булчингын/

21.  судас өргөсгөгч парасимпатик мэдрэлийн
цочролоос болж артерийн судас тэлж өргөсдөг
 Туршилтын амьтаны n.facialis салаа болох chorda
tympani-г цочроосноор үүсгэсэн. /Клод Бернар
1813-1878/
 Гиперемийн шинж
 Шүлс ялгаралт ихсэх

22.  1842 онд А.П.Вальтер Мэлхийн сарвуун дээр
суудлын мэдрэлийг гэмтээн артерийн гипереми
үүсгэсэн.
 1851 Клод Бернар, хүзүүний мэдрэлийн зангилааг
гэмтээн туулайн чихэн дээр гипереми үүсгэсэн

23.  РО2 багасах, РСО2 ихсэх
 Сүүний хүчил, АТФ, АДФ, аденозин, К+ ион ихсэх
 Биологийн идэвхит бодис /брадикинин, гистамин,
ПГЕ, ПГА, ПГ12, γ-амино тосны хүчил/
 Даавар /атрианатрийуретический гормон/

24.  Үлайх
 Даралт ихсэх
 Цусны урсгалын хурд ихсэх
 Бдоисын солилцоо эрчимжих
 Дулаан үүсэлт ихсэн халуу оргих
 Харагдах капляр судас олшрох
 Эрхтэн, эдийн үйл ажиллагаа сайжрах
 Лимф үүсэлт ихсэх

25.  Ямар нэг эхтэн эдийн венийн тогтолцоо, түүний
судсаар буцах цусны урсгал саатсанаас венийн
судсууд тэлж өргөссөн, эрхтэн эдэд цус дүүрэлт
болохыг хураагуурын буюу венийн цус ихдэл гэнэ.

26.  Венийн судасны сүвний нарийсал /эндофлебит/
 Венийн судасны бөглөрөл /тромб, эмболи/
 Аль нэг эрхтэн эдийн вений судас дарагдах /хавдар,
томрол болсон эрхтэн, хаван/
 Венийн судасны хавхлагын дутагдал

27.  Их эргэлтийн /баруун ховдлын дутагдал/
 Бага эргэлтийн /зүүн ховдолын дутагдал/
 Үүдэн вений /хаалган венийн эмгэг/

28.  Даралтын зөрөө бага
 Хүндийн хүчний эсрэг чиглалтэй урсдаг
 Вений судасны булчинт давхар харьцангуй сул
хөгжсөн
 Цээжний хөндийн сөрөг даралт
 Венийн судасны хавхлага
 Хөндлөн судалт булчингийн агшилт

31.  Хөхрөх /карбооксигемоглобин/
 Хаван /гидростатик даралт ихсэх/
 Даралт ихсэх
 Цус зогсонгиших /венийн буцах урсгал саатах/
 Хүчилтөрөгчийн дутагдал
 Бодисын солилцооны эрчим буурах
 Дулаан үүсэлт багасах
 Үйл ажиллагааны алдагдал

32.  Stasis – цус зогсонгшил
 Цусны эргэлт болон түүний реологи шинж
өөрчлөгдсөнөөс бичил судсанд цусны урсгал
саатаж, хэсгийн цус зогсонгшил болохыг стаз гэнэ.

33.  Ишемийн стаз – тараагуурын
 Цусны төвлөрөл
 Шок
 Венийн стаз - хураагуурын
 Жинхэнэ стаз – бичил эргэлтийн

34.  Венийн цусны буцах урсгал саатах
 Урсах хурд нь удааширна
 Судасны ханын нэвчилт ихсэнэ
 Цусны шингэн гадагш шүүрнэ
 Цус өтгөрөн зуурамтгай чанар нь нэмэгдсэнээр
үүснэ.

35.  Эмгэг жамын хүчин зүйл нь:
 Цусны реологи шинж төлөвийн өөрчлөлт
 Серотонин, брадикинин, гистамин
 Орчны эд хүчиллэг болох – Ацидоз
 Гиперосми
 Бие махбодид усгүйжилт болох /дегидротаци/
 Ццусны эсийн хэт олшрол /полицитеми/
 Цусны эсүүд адгези, агрегаци /хадуур эст анеми/

36.  Тараагуур судас, түүгээр цусны ирц ба урсалт
саатаж аль нэг эрхтэн эдийн хэсэгт артерийн цусны
хомсдол болохыг хэсгийн цус тасалдал ишеми гэнэ.
 Isch – хомсдол багасах
 Haema - цус

37.  Артери бөглөрөлийн /обтурационый/
 Судас агшилтын /ангиа – сдазмын/
 Артери дарагдалын /компрессионый/
 Цусны хувиарлал, тараалт өөрчлөлтийн
/коллатеральный/
 Судасны дотор ханын үрэвсэл /эндоартерит,
Рейногийн өвчин/

38.  Ишеми
 Цусны урсах хурд удааширна
 Эдийн шингэн ба лимф үүсэлт багасана
 Капиллярын тоо цөөрнө
 Эрхтэн эд цайж, цонхийх
 Хөрнө
 Хэмжээ багасана
 Бадайрах, эрвэгнэх, өвдөлт
 Бодисын солилцооны эрчим буурна
 Гипокси, гиперкапни, ацидоз
 Эрхтэн эдийн үүрэг ажиллагаа нь суларна

39.  Судасны дотор хананд бүлэн үүсэж түүнийг хөндий
сүвийг нарийсгах болон бөглөж эрхтэн эдэд цусны
эргэлтийн хямрал үүсгэдэг эмгэг үйл явцыг
тромбоз гэнэ.

40.  Физик хүчин зүйлс /механик гэмтэл, цахилгаан/
 Химийн хүчин зйүлс /NaCl, FeCl3, HgCl2/
 Биологийн хүчин зүйлс /эндотоксин




микроорганизм/
Буруу хоололт
Атеросклероз
Даралт ихсэх өвчин
Харшил

41.  Прокоагулянтын хэмжээ ихсэх /тромбин,





тромбоплостин/
Антикоагулянт багасах
Гэмтлийн шок
Их хэмжээний эритроцитын задрал
ДВС хам шинж
Гипергипокоагуляционный синдром

42.  Судасны цулхэн үүсэх
 Венийн гипереми
 Хэсгийн цус хомсдол
 Хөдөлгөөний дутагдал
 Хөдөлгөөнгүй удаан хугацаанд байх

43.  Эсийн /ялтсын бүлэн/
 Судас агших /рефлексээр/
 Аргези /Виллибрандын хүчин зүйл, VIII хүчин зүйл/
 Агрегаци /АДФ, АМФ, серотонин, адреналин,
норадреналин, кальцын ион/
 Ялтсын бүлэн нягтарч ирэх үе
 Шингэний /коагуляцийн бүлэн/

45.  Артерийн судсанд цусны урсах хурд түргэн учир
тромбын үндсэн бүрдэл фибринжсэн уураг дээр
зонхилон ялтас эсээс тромб бүрдэл болж цагаан
тромб үүсгэнэ.
 Венийн цусны урсах хурд удаан учир цусны
эсүүдээс, ялангуяа улаан эс зонхилож, ялтас эсүүд
бага хэмжээтэй оролцож улаан тромб үүсгэх бөгөөд
холимог хэлбэр ч бас байдаг.

46.  1848 онд Германы эмч, судлаач Rudolph Carl
Virchow эмболи хэмээх нэр томъёог анх ашигласан.
 Цус болон лимфийн судсаар цусанд байдаггүй
жижиг биетүүд судас бөглөн цусны эргэлийн
хямрал үүсгэхийг эмболи гэнэ.

47.  Гадаад /агаар, нян, гадны биет гм/
 Дотоод /тромбоэмболи, өөхны дусал, эдийн хэсэг,
ураг орчмын шингэн, хийн – кессоны өвчин гм/
 Их эргэлтийн
 Бага эргэлтийн
 Хаалган венийн

48.  Антероград эмболи
 Ретроград эмболи
 Парапоксал эмболи

49. Анхаарал хандуулсан
та бүхэнд баярлалаа