Θεωρία και φύλλο εργασίας για την 1η ενότητα της Γλώσσας της Α΄ γυμνασίου

1. Ν. ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΑ 1
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Πρόταση είναι το μεγαλύτερο σύνολο λέξεων που είναι γραμματικά
οργανωμένο.
 Τις προτάσεις ανάλογα με τα συστατικά τους (τη δομή) τις
χωρίζουμε στις εξής κατηγορίες:
 Απλές… πρόκειται για τις προτάσεις που έχουν ολοκληρωμένο νόημα,
μας δίνουν απάντηση στις ερωτήσεις «ποιος» και «τι» και από τις οποίες
δεν μπορούμε να αφαιρέσουμε τίποτα (στην ουσία είναι οι προτάσεις που
εμπεριέχουν μόνο τους κύριους όρους, δηλαδή αποτελούνται:
 ή από υποκείμενο και ρήμα αμετάβατο, π.χ. «Ο Γιώργος τρέχει.»
 ή από υποκείμενο και ρήμα και αντικείμενο, π.χ. «Ο Γιάννης κρατά το
βιβλίο.»
 ή από υποκείμενο και ρήμα και δύο αντικείμενα, ένα άμεσο και ένα
έμμεσο, π.χ. «Ο Γιώργος δίνει το βιβλίο στο Γιάννη.»
 ή από υποκείμενο και συνδετικό ρήμα και κατηγορούμενο, π.χ. «Ο
Γιώργος είναι όμορφος.»).
 Ελλειπτικές… πρόκειται για τις προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος
κύριος όρος, π.χ. «Προσφέραμε δώρα στο Γιάννη.» (απουσιάζει το
υποκείμενο). Οι ελλειπτικές προτάσεις χρησιμοποιούνται κυρίως στον
προφορικό λόγο και σε κείμενα μικρής έκτασης, όπως στις διαφημίσεις,
στις αγγελίες.. Βασική προϋπόθεση για τη χρησιμοποίησή τους στο λόγο
είναι η κοινή γνώση πομπού και δέκτη για ένα θέμα ώστε από τα
συμφραζόμενα να γίνεται αντιληπτός ποιος είναι συγκεκριμένα ο όρος που
λείπει.
 Επαυξημένες… πρόκειται για τις προτάσεις που εκτός από τα βασικά
στοιχεία έχουν και επιπλέον, τους προσδιορισμούς π.χ. «Ο Πέτρος βοήθησε
πολύ με το χιούμορ του.»
 Τις προτάσεις ανάλογα με τη σημασία τους (το περιεχόμενο) τις
χωρίζουμε στις εξής κατηγορίες:
 Αποφαντικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να δώσουμε
μία πληροφορία… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε τελεία, π.χ. «Το μάθημα
αρχίζει στις 8:00.».

2.  Ερωτηματικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να
ζητήσουμε μια πληροφορία… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε ερωτηματικό,
π.χ. «Τι ώρα αρχίζει το μάθημα;».
 Επιφωνηματικές… είναι οι προτάσεις που εκφράζουν ένα έντονο
συναίσθημα… σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε θαυμαστικό, π.χ. «Τι ωραία
μέρα!».
 Προστακτικές… είναι οι προτάσεις που χρησιμοποιούμε για να
ζητήσουμε από κάποιον να κάνει κάτι ή να τον παρακαλέσουμε για κάτι…
σε αυτές τις προτάσεις βάζουμε τελεία ή θαυμαστικό, π.χ. «Μπείτε στην
τάξη.».
 Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων για να
πετύχουμε το σκοπό μας στην επικοινωνία. Η επιλογή μας εξαρτάται
κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από
τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας
(αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή πρόσωπο με πρόσωπο, αν είμαστε μπροστά
σε άλλους ή μόνοι με το συνομιλητή μας). Έτσι, μπορούμε να ζητήσουμε
μια πληροφορία χρησιμοποιώντας όχι μόνο ερωτηματικές προτάσεις, αλλά
και αποφαντικές ή προστακτικές, π.χ.
 «Θα ήθελα να μου πει κάποιος τις ώρες των μαθημάτων.» (αποφαντική)
 «Ποιες είναι οι ώρες των μαθημάτων;» (ερωτηματική)
 «Πες μου τις ώρες των μαθημάτων.» (προστακτική).
 Οι προτάσεις (ως προς την ποιότητά τους) που δεν έχουν
άρνηση λέγονται καταφατικές, ενώ εκείνες που περιέχουν άρνηση
(δεν, μην) λέγονται αρνητικές.
 Η ίδια ακριβώς πρόταση μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να
δηλώσουμε ή να ρωτήσουμε κάτι, για να εκφράσουμε απορία,
θαυμασμό, έκπληξη κ.τ.λ.. Αυτό γίνεται στο προφορικό λόγο με τον
επιτονισμό της φωνής και στον γραπτό με τα σημεία στίξης… π.χ.:
 Άρχισε το σχολείο.
 Άρχισε το σχολείο;
 Άρχισε το σχολείο!

3. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1ης
ΕΝΟΤΗΤΑΣ
1. Να διακρίνετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς τα συστατικά
τους.
Α. Η Αντιγόνη αποδείχθηκε έξυπνη. …………………………………….
Β. Τα παιδιά παίζουν στο προαύλιο του σχολείου. …………………………………….
Γ. Τι ρομαντικό! …………………………………….
Δ. Φέρε μου το βιβλίο. ……………………………………..
Ε. Το πλυντήριο χάλασε χθες το μεσημέρι. ……………………………………..
Ζ. Το τραπέζι είναι άδειο. ……………………………………….
Η. Τα κινητά εκπέμπουν ακτινοβολία. ………………………………………
Θ. Καλησπέρα! …………………………………….
Ι. Το βράδυ θα της μιλήσω στο σπίτι σου. ……………………………………
2. Να μετατρέψετε τις παρακάτω απλές προτάσεις σε
επαυξημένες.
Α. Ο ληστής αποδείχθηκε αδίστακτος.
……………………………………………………………………………………………………………………..
Β. Οι μαθητές έλυσαν την άσκηση.
………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Το φθινόπωρο με μελαγχολεί.
……………………………………………………………………………………………………………………….
Δ. Όλοι θεωρήθηκαν ύποπτοι.
………………………………………………………………………………………………………………………..
Ε. Ο Κώστας έβαλε τα κλάματα.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Ζ. Το σπίτι γκρεμίστηκε.
…………………………………………………………………………………………………………………………

4. 3. Να μετατρέψετε τις παρακάτω προτάσεις από επαυξημένες σε
απλές αφαιρώντας όλους τους προσδιορισμούς.
Α. Ο Γιάννης λόγω του θυμού μου μου μίλησε ευγενικά και διακριτικά.
…………………………………………………………………………………………………………………..
Β. Ο διευθυντής του σχολείου απείλησε τους μαθητές με πολλές ποινές.
………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Οι φωτογραφίες του γάμου ήταν πολύ σκοτεινές.
………………………………………………………………………………………………………………………..
Δ. Η καταιγίδα χθες το βράδυ ξέσπασε απότομα και προκάλεσε πολλές
καταστροφές.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Ε. Ο αρχηγός της ομάδας ανέλυσε τους στόχους της ομάδας.
…………………………………………………………………………………………………………………………
Ζ. Εμείς του διπλανού διαμερίσματος είμαστε υπεύθυνοι για τη φασαρία
κατά το ξημέρωμα.
…………………………………………………………………………………………………………………………
4. Στο μήνυμα κινητού τηλεφώνου που ακολουθεί
χρησιμοποιούνται ελλειπτικές προτάσεις. Να τις μετατρέψετε
σε ολοκληρωμένες προτάσεις προσθέτοντας όλους τους
απαραίτητους όρους. Για ποιον λόγο ο αποστολέας του
μηνύματος επέλεξε να χρησιμοποιήσει ελλειπτικές προτάσεις;
«Στις 8:00. Σπίτι σου.»
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
5. Να διακρίνετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς τη σημασία
τους (αποφαντικές, ερωτηματικές, προστακτικές,
επιφωνηματικές).
Α. Πόσο πάχυνε η Φανή! ………………………………

5. Β. Ο διευθυντής του γραφείου παραιτήθηκε. ………………………………..
Γ. Σταματήστε να μιλάτε. ……………………………….
Δ. Μήπως έχετε κάποια απορία; ….……………………………
Ε. Τι όμορφο που είναι το ηλιοβασίλεμα! ……………………………….
Ζ. Θα έρθετε μαζί μας στο εστιατόριο; ………………………………
Η. Κλείσε αμέσως το παράθυρο. ………………………………..
Θ. Δυσκολεύτηκα πολύ για να βρω το σπίτι σου. ………………………………..
Ι. Θα ρθει η καλύτερή μου φίλη αύριο! ………………………………..
Κ. Η επιμονή του και η ψυχραιμία του έφεραν τα κατάλληλα
αποτελέσματα. …………………………………
6. Να εντοπίσετε τις ερωτηματικές προτάσεις στο παρακάτω
απόσπασμα. Εκφράζουν απορία ή κάτι άλλο; Να μετατρέψετε
τις ερωτηματικές προτάσεις σε αποφαντικές με το ίδιο νόημα.
«Μέσα μου πάλευε η συγκίνηση με την οργή. Γιατί πάλι αυτή η αναταραχή
κι η τρικυμία; Γιατί οι άνθρωποι του τόπου μας έπρεπε να τρέχουν
κυνηγημένοι και να σκοτώνονται. Γιατί να καίγονται πάλι τα σπίτια τους και
τα σπαρτά τους και οι ελπίδες τους; Γιατί δε βρισκόταν ένας τρόπος να ζει
ο καθένας στη γη των προγόνων του και να τη δουλεύει ήσυχα και καλά,
είτε Τούρκος ήταν είτε Έλληνας; Να ’ταν από Θεού δοσμένο τότε, δε θα
’ταν πόλεμος, θα ’ταν σεισμός, αστροπελέκι, πλημμύρα.»
Διδώ Σωτηρίου, Ταξίδι χωρίς επιστροφή
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
7. Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως καταφατικές ή
αρνητικές. Να μετατρέψετε τις καταφατικές σε αρνητικές και
αντίστροφα κάνοντας όλες τις απαραίτητες για τη διατήρηση
του νοήματος αλλαγές.
Α. Να είσαι ευγενικός με τους φιλοξενούμενούς μας. ………………………………

6. ………………………………………………………………………………………………………………………
Β. Κανείς δεν συμφωνούσε με τις απόψεις του ομιλητή. ……………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
Γ. Τα αγόρια προτιμούν να δουν έναν ποδοσφαιρικό αγώνα από το να
διαβάσουν ένα βιβλίο. ………………………….
………………………………………………………………………………………………………………………..
Δ. Μην περιμένετε να τηρήσει τις υποσχέσεις του. ……………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
Ε. Οι άνθρωποιδεν παραδέχονται τα σφάλματά τους. ………………………….
…………………………………………………………………………………………………………………………
8. Τι εκφράζει σε κάθε περίπτωση η παρακάτω πρόταση;
-Πλησιάζουν οι εξετάσεις. …………………………………
-Πλησιάζουν οι εξετάσεις; …………………………………
-Πλησιάζουν οι εξετάσεις! …………………………………