Ευριπίδη Ελένη, Α΄ επεισόδιο, 2η σκηνή, στίχοι 495-541. Αρχαία Ελληνική Γραμματεία Γ΄ Γυμνασίου

1. Από την παράσταση του Εθνικού θεάτρου το 1962
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)

2. «Και τώρα ναυαγός ο μαύρος, δίχως φίλους στη χώρα βγήκα εδώ»
επί + είσοδος =εμφάνιση
ενός προσώπου επί σκηνής
σελ. 143
Μενέλαος και Γερόντισσα (Κρατικό
Θέατρο Βορείου Ελλάδας, 1982)

4. Χρησιμοποιείται συνήθως όταν υπάρχουν σκηνές έντονου πάθους, διαξιφισμών, και γενικά
όταν τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα, ή όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να
αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του. Οι προστακτικές που είναι πολλές ενισχύουν το
συγκρουσιακό χαρακτήρα της σκηνής.

5. Χρησιμοποιείται συνήθως όταν υπάρχουν σκηνές έντονου πάθους, διαξιφισμών, και γενικά
όταν τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα, ή όταν το ένα πρόσωπο προσπαθεί να
αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του. Οι προστακτικές που είναι πολλές ενισχύουν το
συγκρουσιακό χαρακτήρα της σκηνής.

7. Ο πιο σημαντικός στίχος του
διαλόγου: α) επαναφέρει το
παιχνίδι ανάμεσα στο φαίνεσθαι
και το είναι, β) ανανεώνει το
δραματικό ρόλο του ειδώλου, γ)
δημιουργεί στο Μενέλαο σύγχυση
και αμηχανία, δ) ανοίγει ο δρόμος
στο Μενέλαο για την επικείμενη
αποκάλυψη της αλήθειας.

8. Μία από τις αντιλήψεις της εποχής του
ποιητή ότι τα φαινόμενα απατούν
φαίνεται μέσα στους στίχους αυτούς, αφού
κάτω από την απότομη συμπεριφορά της
γερόντισσας κρύβεται μία χρυσή καρδιά
που αγαπά τους Έλληνες.
Γκίκας Μπινιάρης (Θεοκλύμενος). Από την παράσταση του
Εθνικού θεάτρου της Ελένης του Ευριπίδη το 1962

9. Στη σκηνή αυτή εμφανίζεται ο πρώτος από τους δευτερεύοντες χαρακτήρες του
έργου. Συνήθως, τα δευτερεύοντα πρόσωπα είναι ανώνυμα και εμφανίζονται στη
σκηνή μόνο με τη βασική ιδιότητά τους (Γερόντισσα, Αγγελιαφόρος, Υπηρέτης)
Η προηγούμενη σκηνή «έκλεισε» με το Μενέλαο να χτυπά στην πόρτα του ανακτόρου και να
φωνάζει το θυρωρό να εμφανιστεί. Αντί για έναν άνδρα φύλακα, όμως, εμφανίζεται μια
γερόντισσα!

10. ►Αν ήταν φρουρός η σκηνή θα γινόταν
βίαιη, αφού θα έπρεπε να φυλακίσει το
Μενέλαο. Ο Μενέλαος θα κινδύνευε.
Αντίθετα, η γερόντισσα αποδεικνύεται
ευαίσθητη, ενδιαφέρεται για τη σωτηρία
του ήρωα και του δίνει πληροφορίες για
τον κίνδυνο που διατρέχει αλλά και για
την Ελένη.
1
► Από την άλλη η αποπομπή του
Μενέλαου από μία γερόντισσα τονίζει
την τραγικότητα του ήρωα και την
αντίθεση ανάμεσα στο λαμπρό
παρελθόν και την τωρινή του θέση και
ενδεχομένως τον γελοιοποιεί.
2

11. Ποιους δραματικούς στόχους νομίζετε ότι εξυπηρετεί η συνομιλία του
Μενέλαου με τη Γερόντισσα;

12. Ποιους δραματικούς στόχους νομίζετε ότι εξυπηρετεί η συνομιλία του
Μενέλαου με τη Γερόντισσα;
Τονίζει τη δυστυχία και την
τραγική θέση του Μενέλαου.
Προκαλείται οίκτος για τον Μενέλαο,
αφού αντιπαραβάλλεται η τωρινή του
κατάσταση με το προηγούμενο
μεγαλείο του.
Γίνεται φανερή η ύπαρξη της Ελένης, κάτι
που προκαλεί αμηχανία στον Μενέλαο1
2
Ο Μενέλαος παρουσιάζεται ως
αντιηρωικό πρόσωπο. Ταπεινώνεται
από την άξεστη γερόντισσα. Ο
Μενέλαος ξεσπά, μη μπορώντας να
αντιδράσει, σε κλάματα.
4
3

13. Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο
Μενέλαο και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.
Μπορείτε να συμπληρώσετε τα κενά που ακολουθούν;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Αντώνης Καφετζόπουλος. Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας - ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου 2013
Ο Μενέλαος είναι ο _____________ της Σπάρτης,
έμπειρος _____________ και ένας από τους
_____________ της Τροίας. Εδώ όμως εμφανίζεται
______________, δηλαδή ντυμένος με κουρέλια, δείχνει
μικρός και __________ . Έτσι, η σκέψη και η συμπεριφορά
της Γερόντισσας εγκλωβίζεται, παγιδεύεται από την εικόνα
του και του φέρεται τελείως _____________ και
_____________________________________

14. Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο
Μενέλαο και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.
Μπορείτε να συμπληρώσετε τα κενά που ακολουθούν;
ΜΕΝΕΛΑΟΣ: Αντώνης Καφετζόπουλος. Παραγωγή: ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Καλαμάτας - ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. Αγρινίου 2013
Ο Μενέλαος είναι ο _____________ της Σπάρτης,
έμπειρος _____________ και ένας από τους
_____________ της Τροίας. Εδώ όμως εμφανίζεται
______________, δηλαδή ντυμένος με κουρέλια, δείχνει
μικρός και __________ . Έτσι, η σκέψη και η συμπεριφορά
της Γερόντισσας εγκλωβίζεται, παγιδεύεται από την εικόνα
του και του φέρεται τελείως _____________ και
_____________________________________
βασιλιάς
στρατηλάτης
πορθητές
ρακένδυτος
ασήμαντος
εχθρικά
προσβλητικά – καχύποπτα – ταπεινωτικά - εξευτελιστικά

15. Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο Μενέλαο
και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.
Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στην εικόνα
(μοιάζει με ζητιάνο) του Μενέλαου
και στην αληθινή του ταυτότητα (είναι
βασιλιάς και στρατηλάτης) θα
βοηθήσει, πιστεύετε, στην εξέλιξη
της πλοκής;

16. Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο Μενέλαο
και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.
Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στην εικόνα
(μοιάζει με ζητιάνο) του Μενέλαου και στην
αληθινή του ταυτότητα (είναι βασιλιάς και
στρατηλάτης) θα βοηθήσει, πιστεύετε, στην
εξέλιξη της πλοκής;
►Θα περιπλεχθεί η διαδικασία της
αναγνώρισης μεταξύ των δύο συζύγων.

17. Ποιες σκέψεις μπορούμε να κάνουμε για τη ζωή και
τον τρόπο που κρίνουμε τα πράγματα με αφορμή
αυτή την αντίθεση;
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)
Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο Μενέλαο
και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.

18. Ποιες σκέψεις μπορούμε να κάνουμε για τη ζωή και
τον τρόπο που κρίνουμε τα πράγματα με αφορμή
αυτή την αντίθεση;
►Μας κάνει να σκεφθούμε πως κάποιες φορές τα
πράγματα δεν είναι ακριβώς όπως δείχνουν κι ότι πολύ
συχνά παραπλανιόμαστε και απομακρυνόμαστε από την
αλήθεια εξαιτίας των φαινομένων. Η κρίση μας για τους
ανθρώπους δεν πρέπει να βασίζεται μόνο στη φήμη τους ή
στην εμφάνισή τους αλλά και σε άλλα πιο ουσιαστικά
κριτήρια. (πολιτική –διαφήμιση –προπαγάνδα με όπλο την
επιστήμη και την τεχνολογία παραπλανούν, προβάλλουν το
ψέμα ως αλήθεια, το κακό ως καλό, το άσχημο ως όμορφο.
Μενέλαος (Βασίλης Κανάκης,
Εθνικό θέατρο, 1977)
Η γνωστή μας ήδη αντίθεση ανάμεσα στο «είναι» (= στην πραγματικότητα) και στο
«φαίνεσθαι» (= αυτό που δείχνει να είναι πραγματικό) εδώ αφορά κυρίως στο Μενέλαο
και στον τρόπο που τον αντιμετωπίζει η Γερόντισσα.

19. Ας προσπαθήσουμε να
χαρακτηρίσουμε τον Μενέλαο
λαμβάνοντας υπόψη τη
συνολική παρουσία του σε
αυτή τη σκηνή. Αν ξαναδούμε
τους στίχους 510 -515 τι
συμπεράσματα μπορούμε να
βγάλουμε για την ψυχολογική
κατάσταση στην οποία
βρίσκεται εδώ;

20. Ας προσπαθήσουμε να χαρακτηρίσουμε τον Μενέλαο λαμβάνοντας υπόψη τη
συνολική παρουσία του σε αυτή τη σκηνή. Αν ξαναδούμε τους στίχους 510 -
515 τι συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε για την ψυχολογική κατάσταση
στην οποία βρίσκεται εδώ;
►Παρουσιάζεται με τρόπο αντιηρωικό,
ψυχολογικά αδύναμος και ευάλωτος.
Εξευτελίζεται και ατιμάζεται από μία γριούλα.
Είναι τέτοια η πικρία του που αδυνατώντας να
αντιδράσει ξεσπά σε κλάματα. Η αποκάλυψη για
την παρουσία της Ελένης στην Αίγυπτο του
δημιουργεί σύγχυση. Την ώρα που αποχωρεί η
Γερόντισσα ο Μενέλαος πρέπει να στέκεται
κεραυνόπληκτος, αδυνατώντας να σκεφτεί ή να
αντιδράσει.

21. Ποια στοιχεία πιστεύετε ότι προκαλούν στους θεατές
«έλεο» για το Μενέλαο;
1
2
3

22. Ποια στοιχεία πιστεύετε ότι προκαλούν στους θεατές
«έλεο» για το Μενέλαο;
Πάει να ζητήσει βοήθεια από τον
Θεοκλύμενο, από τον οποίο όμως κινδυνεύει.
1
Η συμπεριφορά της Γερόντισσας τον
πληγώνει. Η αναπόληση της προηγούμενης
ευτυχίας του τον κάνει να δακρύζει.
2
Οι πληροφορίες που παίρνει για την Ελένη
τον φέρνουν σε σύγχυση και αμηχανία.
3

23. Τώρα ας προσπαθήσουμε να ηθογραφήσουμε τη Γερόντισσα:

24. Τώρα ας προσπαθήσουμε να ηθογραφήσουμε τη Γερόντισσα:
►Υπηρετεί πιστά το ρόλο της με σταθερότητα και επιμονή.
Αδιαφορεί για το γεγονός ότι παραβιάζονται οι κανόνες
φιλοξενίας. Δείχνει απλοϊκή, σκληρή, άξεστη. Οδηγείται σε
υπέρβαση εξουσίας. Φαίνεται αρχικά ασυγκίνητη στα
παρακάλια και τα δάκρυα του Μενέλαου. Δε δείχνει ενδιαφέρον
για την ταυτότητα του ξένου. Φοβάται μήπως βρει το μπελά της
από τον Θεοκλύμενο. Ταπεινώνει το Μενέλαο με μία σειρά
κοφτών φράσεων: «βρες άλλο σπίτι να πας» (508), «πήγαινε
στους φίλους σου να κλάψεις» (516), «δεν είσαι ο μόνος που
δυστυχεί» (522). Αυτή η αδιαφορία όμως είναι φαινομενική.
Στην πραγματικότητα αυτή τη συμπεριφορά την υπαγορεύει ο
φόβος. Στο τέλος η Γερόντισσα αποκαλύπτει την αγάπη της για
τους Έλληνες και πληροφορεί το Μενέλαο για τους κινδύνους
που αντιμετωπίζει.

26. ►Ο Μενέλαος με βροντερή φωνή καλεί κάποιο θυρωρό, ίσως και να χτυπά την πόρτα του παλατιού
(494) – Μία Γερόντισσα μισανοίγει την πόρτα και τον κοιτάζει εχθρικά (495) – του μιλά με δυνατή
φωνή (500) – Η Γερόντισσα σπρώχνει το Μενέλαο και του σφίγγει το χέρι (503) – Ο Μενέλαος
δακρύζει (514) – Η Γερόντισσα δείχνει τον τάφο του Πρωτέα (524) – Η Γερόντισσα μπαίνει στο
παλάτι και κλείνει την πόρτα (541)

27. Η ενότητα είναι μικρή αλλά έχει και στοιχεία ΔΙΑΝΟΙΑΣ, ΟΨΗΣ, ΗΘΟΥΣ,
ΑΝΤΙΘΕΣΗ ανάμεσα στο είναι και φαίνεσθαι (ε ≠φ) και ΤΡΑΓΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ!
η κατάσταση κατά την οποία τα
πρόσωπα αγνοούν πράγματα που
γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα και
οι θεατές ή μόνον οι θεατές της
τραγωδίας, με αποτέλεσμα τα
λόγια τους να παίρνουν γι’
αυτούς που γνωρίζουν την
αλήθεια διαφορετικό νόημα.
Οι ιδέες των ηρώων και του
Χορού, όπως εμφανίζονται,
όταν επιχειρηματολογούν ή
όταν εκφράζουν γενικές
σκέψεις με αφορμή κάποια
συγκεκριμένα περιστατικά.
Μέρος της διάνοιας είναι και
οι αποφθεγματικές φράσεις,
δηλ. ιδέες διατυπωμένες
σύντομα, με καθολική
συνήθως ισχύ.
Ο χαρακτήρας και η στάση ζωής
των ηρώων, όπως εκδηλώνεται με
τους λόγους, τις πράξεις και τις
επιλογές τους, όταν βρίσκονται σε
δίλημμα ή κινδυνεύουν.
Πρόκειται για τα οπτικά
στοιχεία της παράστασης,
ό,τι δηλαδή βλέπει ο θεατής
παρακολουθώντας το έργο.
Για παράδειγμα, ο τρόπος με
τον οποίο υποκρίνονται οι
ηθοποιοί, η σκευή τους, η
σκηνογραφία.

28. Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα; (Δ: διάνοια, Τ.Ε.: τραγική
ειρωνεία, Η: ήθος, Ο:Όψη, ε≠φ: αντίθεση ανάμεσα στο είναι και
φαίνεσθαι)
ή
ή
ή

29. Μπορείτε να συμπληρώσετε τον πίνακα; (Δ: διάνοια, Τ.Ε.: τραγική
ειρωνεία, Η: ήθος, Ο:Όψη, ε≠φ: αντίθεση ανάμεσα στο είναι και
φαίνεσθαι)
Η Οή
Ο
Η Οή
Δ
ε≠φ
Ο
Ο
Δ
Ο
Τ.Ε.
ε≠φ ή Τ.Ε.

30. Η Ελένη του Ευριπίδη σε comic
http://www.neanikiskini.gr/elenicomic/index.html
http://taenoikwkaiendimw.blogspot.gr/2012/10/blog-post_17.html