Η παρουσίαση του μαθήματος. Σελίδες 6-9

1. Τσατσούρης Χρήστος
Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
Σελ.
6
http://xtsat.blogspot.g
r/

3. Μία διευκρίνιση…
http://xtsat.blogspot.gr/2014/09/blog-post_7.html

4. Το μεσαιωνικό τμήμα της εθνικής μας ιστορίας συμπίπτει με την ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Τι εννοούμε, όμως, όταν λέμε «Βυζαντινή Αυτοκρατορία»; Ποιοι ήταν οι Βυζαντινοί; Δεν είναι εύκολο να
απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα. Πρώτα πρώτα κράτος που να έχει την επίσημη ονομασία
«Βυζαντινό» δεν υπήρξε ποτέ. Όσο κι αν ψάξουμε στις πηγές μας, ελληνικές και ξένες, δεν πρόκειται να
βρούμε αυτό τον όρο. Και είναι φυσικό: οι όροι «Βυζαντινός» και «Βυζαντινή Ιστορία», με τη σημασία του
κατοίκου και της ιστορίας του κράτους που είχε για πρωτεύουσα την Κωνσταντινούπολη, το παλιό Βυζάντιο,
είναι ανύπαρκτοι. Ποτέ οι κάτοικοι του κράτους του Βοσπόρου δεν χρησιμοποίησαν για τον εαυτό τους,
για το κράτος τους και την ιστορία του το επίθετο «Βυζαντινός». Μόνο Ρωμαίους ονόμαζαν τους
εαυτούς τους. Η αυτοκρατορία τους ήταν «Ρωμαϊκή» και πρωτεύουσά τους ήταν η Νέα Ρώμη.
Ο όρος «βυζαντινός» είναι νεολογισμός. Τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ο Ιερώνυμος Wolf (1516-80) στα 1562. Στα 1680 ο
Kάρολος Du Cange χρησιμοποίησε τον όρο για να τιτλοφορήσει το ιστορικό του βιβλίο, που πραγματεύεται την ιστορία του κράτους
της Kωνσταντινούπολης, Historia Byzantina. Η βυζαντινή ιστορία και η βυζαντινή αυτοκρατορία είχαν βρει πια τη θέση τους στην
επίσημη επιστημονική ορολογία. Από τότε ο επιστημονικός κόσμος χρησιμοποιεί τα ονόματα «βυζαντινή αυτοκρατορία» και
«βυζαντινοί» για να δηλώσει την αυτοκρατορία της Kωνσταντινούπολης και τους κατοίκους της.
Ι. Καραγιαννόπουλος, Το Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη, 1996
Μία διευκρίνιση…

6. Ας
σχολιάσουμε
την εικόνα

8. Κωνσταντίνος Α΄
Εξίσωση δικαιωμάτων Χριστιανών με
δικαιώματα άλλων θρησκευτικών
ομάδων.
Ίδρυση
Κωνσταντινούπολης
Θεοδόσιος Α΄ Ανάδειξη Χριστιανισμού
σε κρατική θρησκεία.
Διαίρεση αυτοκρατορίας σε
ανατολικό και δυτικό τμήμα

9. Ο Θεοδόσιος το 395 μ.Χ. μοίρασε την
αυτοκρατορία στους δυο γιους του.
Αρκάδιος,
ανατολικό μέρος
Ονώριος,
δυτικό μέρος

10. Ι. Η μετεξέλιξη του ρωμαϊκού
κράτους
Σελ.
7
Τσατσούρης Χρήστος
Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας
http://xtsat.blogspot.gr/

12. Διδακτικοί στόχοι της ενότητας
Κατανόηση της
σημασίας και των
λόγων ίδρυσης της
Κωνσταντινούπολης
Η σημασία της
θρησκευτικής πολιτικής
του Μεγάλου
Κωνσταντίνου

13. Όροι-κλειδιά της ενότητας
Ίδρυση
Κων/πολης
Χρυσό
νόμισμα
Χριστόγραμμα
Διάταγμα
των
Μεδιολάνων
Οικουμενική
Σύνοδος
της Νίκαιας

14. Κεφαλή Μ. Κωνσταντίνου
(Μητροπολιτικό Μουσείο
Νέας Υόρκης)
Ο Μ. Κωνσταντίνος προσφέρει
στην Παναγία ομοίωμα της
Κωνσταντινούπολης
(Αγία Σοφία
Κωνσταντινούπολη)
Προτομή Μ. Κωνσταντίνου
(Μουσείο Λούβρου
Παρίσι)

15. Λίγα λόγια για την εποχή πριν τον Κωνσταντίνο Α΄
Από το 28 π.Χ. (Οκταβιανός) μέχρι το 180 μ.Χ. (Μάρκος Αυρήλιος) οι Ρωμαίοι
σταματούν να επιδιώκουν την επέκταση της αυτοκρατορίας τους.
Χάρη στις λεγεώνες που φύλαγαν τα σύνορα, οι εχθρικές επιδρομές
σταματούν, αυξάνεται η αγροτική παραγωγή, αναπτύσσεται το εμπόριο και
επικρατεί ειρήνη (Pax Romana).
Χάρτης της Ρωμαϊκής
αυτοκρατορίας στη
μέγιστη ακμή της

16. Ο θάνατος του Μάρκου Αυρήλιου (180 μ.Χ.) θα φέρει το τέλος της Pax Romana.
Επικρατεί περίοδος πλήρους αναρχίας. Στρατιωτικοί και συγκλητικοί
συγκρούονται για να επιβάλλουν αυτοκράτορα της αρεσκείας τους.

17. Εξωτερικοί εχθροί εκμεταλλεύονται το χάος και
εισβάλλουν στην αυτοκρατορία.
Στην κρίσιμη αυτή στιγμή (284 μ.Χ.) αναγορεύεται
αυτοκράτορας ο Διοκλητιανός.

18. Ρωμαϊκό νόμισμα με την κεφαλή
του Διοκλητιανού, περ. 300 μ.Χ.
Ο Διοκλητιανός για την
καλύτερη φύλαξη των συνόρων
εφάρμοσε το διοικητικό
σύστημα της τετραρχίας.
Η εξουσία μοιράζεται σε δύο
Αύγουστους και δύο Καίσαρες.
Οι Καίσαρες θα ήταν βοηθοί των Αύγουστων,
θα ασκούσαν εξουσία σε μία περιοχή και θα
διαδέχονταν τους Αυγούστους διορίζοντας
νέους Καίσαρες και κ.ο.κ.
Οι τετράρχες. Σύμπλεγμα από
κόκκινο μάρμαρο που σχεδιάστηκε
με σκοπό να αποτελέσει σύμβολο
ενότητας. (Βενετία, Άγιος Μάρκος)

19. Μαξιμιανός Διοκλητιανός
Ο Αύγουστος Μαξιμιανός ανέλαβε τη διοίκηση της Δύσης,
ενώ ο Αύγουστος Διοκλητιανός κυβερνούσε την Ανατολή.

20. Ο Καίσαρας Γαλέριος διοικούσε τις βαλκανικές επαρχίες και ο Καίσαρας
Κωνστάντιος (πατέρας του Κωνσταντίνου Α΄) τις δυτικές επαρχίες.
(Αριστερά): Η αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα) που ανεγέρθηκε πριν το 305 μ.Χ. με παραστάσεις από τη
νίκη του εναντίον των Περσών. (Δεξιά): Το Μαυσωλείο του Γαλέριου (Ροτόντα).

21. Διοκλητιανός
Κωνστάντιος
Μαξιμιανός
Γαλέριος
Τρέβηροι
Μιλάνο Σίρμιο
Νικομήδεια
Στη δεύτερη περίοδο της βασιλείας του, ο Διοκλητιανός καθιέρωσε το
σύστημα της τετραρχίας. Δηλαδή προσέλαβε ακόμη δύο βοηθούς και
συνάρχοντες που είχαν τον τίτλο του Καίσαρα. Ο Διοκλητιανός είχε
βοηθό το Γαλέριο και ο Μαξιμιανός τον Κωνστάντιο Χλωρό.

22. Το σύστημα της
τετραρχίας
λειτούργησε όσο
ήταν στην
εξουσία ο
Διοκλητιανός.
Όταν το 305 μ.Χ.
αποσύρθηκε οι
διάδοχοι και
συνάρχοντές του
αλληλοεξοντώνονταν.
Μέσα από τις
συγκρούσεις
αναδείχτηκε ο
Κωνσταντίνος, ο
οποίος διαδέχτηκε
τον πατέρα του
Κωνστάντιο ως
καίσαρας των
δυτικών επαρχιών.

23. Ο Κωνσταντίνος, αφού νίκησε τον αντίπαλό του στη Δύση, Μαξέντιο, και τον
αντίπαλό του στην Ανατολή, Λικίνιο, έμεινε μονοκράτορας σε μια αυτοκρατορία
που δοκιμαζόταν τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά.

24. Χρυσό μετάλλιο του Κωνσταντίνου Α΄.
Χρονολογία κοπής το 330. Ο αυτοκράτορας
εικονίζεται έφιππος θριαμβευτής, ενώ
προπορεύεται η Νίκη κρατώντας στεφάνι.
Προπαγάνδα
Χρυσό περίαπτο με παράσταση του Κωνσταντίνου Α΄ και του Μ. Αλεξάνδρου. Ο
χαρακτηρισμός του αυτοκράτορα ως «ανίκητου» υπογραμμίζει τον παραλληλισμό
μεταξύ του ιδρυτή της πρώτης οικουμενικής μοναρχίας και του θεμελιωτή του
Βυζαντίου, ενώ προβάλλεται και η συνέχεια της ελληνορωμαϊκής οικουμένης.

26. Ίδρυση νέου
διοικητικού
κέντρου
(Κων/πολη)
Αναγνωρίστηκε
το δικαίωμα
άσκησης της
χριστιανικής
λατρείας
Καθιερώθηκε
διάκριση πολιτικής -
στρατιωτικής
εξουσίας
περιορίζοντας τις
αυθαιρεσίες των
διοικητών των
επαρχιών
Τέθηκε σε
κυκλοφορία
σταθερό
χρυσό νόμισμα
Μέτρα για ανόρθωση κράτους

27. Η Νέα Ρώμη, όπως αρχικά ονομάστηκε η Κωνσταντινούπολη,
οικοδομήθηκε πάνω στο Βυζάντιο (την αρχαία αποικία των
Μεγαρέων με οικιστή το Βύζαντα) και τα εγκαίνιά της έγιναν στις
11 Μαΐου του 330 μ.Χ.

28. Χριστιανοί μάρτυρες στην αρένα (Πινακοθήκη Βαλτιμόρης)
Πριν από τον Κωνσταντίνο οι Χριστιανοί γνώρισαν φοβερούς διωγμούς, λόγω της
αντίθεσής τους στη λατρεία του αυτοκράτορα.

30. Ο Κωνσταντίνος μεταφέρει την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη
Κόσμημα που απεικονίζει
τον Κωνσταντίνο να
στέφεται από την
Κωνσταντινούπολη

31. Επιλογή Βυζαντίου για ίδρυση νέου διοικητικού κέντρου (Κωνσταντινούπολη)
Λόγοι
επιλογής
Βυζαντίου
Γεωπολιτικά
πλεονεκτήματα
Εμπορική
σημασία

33. Από το Βυζάντιο ο Κωνσταντίνος μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους
Γότθους (στο Δούναβη) και τους Πέρσες (στον Ευφράτη).

34. Η θέση της Κωνσταντινούπολης ήταν φυσικό οχυρό, αφού από τρεις πλευρές
βρεχόταν από θάλασσα και από στεριά μπορούσε να οχυρωθεί εύκολα.
Ο Κεράτιος κόλπος (γνωστός ως Χρυσό κέρας) αποτελούσε ιδανικό φυσικό λιμάνι.

35. Η μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή υπαγορεύθηκε και από τους παρακάτω λόγους.
Η Ανατολή διέθετε , σε αντίθεση με τη Δύση, ακμαίο πληθυσμό και
οικονομία.
Οι Χριστιανοί, στους οποίους στηρίχθηκε πολιτικά ο Κωνσταντίνος,
ήταν πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.

37. Η Κωνσταντινούπολη ανοικοδομήθηκε κατά το ρωμαϊκό πρότυπο, με επιβλητικές
λεωφόρους, δημόσια κτήρια (στοές, αγορές, λουτρά), κτήριο της συγκλήτου και
πλατεία (φόρουμ).
Το φόρουμ-
η αγορά του Κωνσταντίνου

38. Το φόρουμ-
η αγορά του Κωνσταντίνου

39. https://www.youtube.com/watch?v=gPQqwUsM71E&list=UUkPuq2XGQIOb3XVN39GW_hA

40. Η Κωνσταντίνος στόλισε τη Νέα Ρώμη με λαμπρά έργα τέχνης και μεγαλοπρεπή
ιππόδρομο.

41. https://www.youtube.com/watch?v=JTXzIPgR_zw&list=UUkPuq2XGQIOb3XVN39GW_hA&index=12

42. Η Κωνσταντίνος έχτισε τείχος στο μόνο ευάλωτο σημείο της πόλης και την
προίκισε με το Ιερόν Παλάτιον και με πολλές εκκλησίες που της έδωσαν
χαρακτηριστικά χριστιανικής πόλης.
Το ιερόν παλάτιον

44. Ποιο συναίσθημα
κυριαρχεί στο
συγκεκριμένο
απόσπασμα και πώς
εκφράζεται αυτό;
Το ρωσικό χρονικό (συντάχθηκε το 15ο αι.)
μεταφέρει θρύλους και παραδόσεις και όχι
ελεγμένες πληροφορίες για το χτίσιμο και
το στολισμό της νέας πρωτεύουσας του
ρωμαϊκού κράτους.
Σελ.
7

45. Η Κωνσταντινούπολη προσωποποιημένη ως
γυναικεία μορφή. Κάθεται σε θρόνο, φορά
στέμμα – κράνος, κρατά ασπίδα και δόρυ. Ο
συμβολισμός είναι σαφής: η Κωνσταντινούπολη,
πανίσχυρη και ακμαία τείνει το χέρι δοξαστικά
στον ιδρυτή της αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Α΄
αναγνωρίζοντας ότι σε αυτόν οφείλει την ύπαρξη,
την ισχύ και τη λαμπρότητά της.
Σελ.
7

46. Ρώμη Κωνσταντινούπολη
Στο ελεφαντοστέινο δίπτυχο του 5ου αιώνα οι δύο
γυναικείες μορφές προσωποποιούν τη Ρώμη και
την Κωνσταντινούπολη.
Τι συμβολίζουν αυτά που φορούν και κρατούν οι
γυναίκες;
http://xtsat.blogspot.gr/2014/09/blog-post_7.html

47. Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ
ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Τσατσούρης Χρήστος
Φιλόλογος Γυμνασίου Μαγούλας Σελ.
8

48. Νόμισμα του Κωνσταντίνου με
το θεό Ήλιο.
Τα μέτρα του Κωνσταντίνου τα οποία ευνόησαν το Χριστιανισμό δεν
ήταν προϊόν της θρησκευτικής του πίστης σε αυτόν υποστηρίζει ο
Vasilliev. Σε ποια δεδομένα στηρίζει αυτή την άποψη;
Σελ.
9

50. Η Κωνσταντίνος έδειξε ευνοϊκή στάση προς τον Χριστιανισμό επειδή οι οπαδοί
του συγκροτούσαν την πιο δυναμική πληθυσμιακή ομάδα της Ανατολής και
επειδή η νέα θρησκεία φαινόταν ότι μπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισμένη
ενότητα του ρωμαϊκού κράτους.
Νόμισμα του Κωνσταντίνου του 310 μ.Χ.
στην πίσω όψη του οποίου εικονίζεται ο
θεός Ήλιος.
Νόμισμα του 324 μ.Χ. με τον Κωνσταντίνο
να στρέφει το βλέμμα του προς το Θεό και
στην άλλη όψη του να κρατά δόρυ και
σταυρό.

51. Επιπλέον ο Κωνσταντίνος στην κρίσιμη φάση του αγώνα του εναντίον του
Μαξέντιου για τη διεκδίκηση του τίτλου του Αυγούστου στη Δύση στηρίχτηκε
στους Χριστιανούς και νίκησε χάρη σε αυτούς, στη Μουλβία γέφυρα (312 μ.Χ.).

52. Η νίκη του Κωνσταντίνου στη Μουλβία γέφυρα (312 μ.Χ.) έδωσε την ώθηση για την
εδραίωση του Χριστιανισμού, γιατί σύμφωνα με την παράδοση, την προηγούμενη νύχτα
ο Κωνσταντίνος ονειρεύτηκε το σημείο του σταυρού με το μονόγραμμα του Χριστού
ως σύμβολο της νίκης του.
Το όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από
τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.

54. «Ο Κωνσταντίνος έλαβε θεϊκό μήνυμα, κατά τον ύπνο του, να χαράξει στις ασπίδες των στρατιωτών
του το σημάδι του Θεού και μετά να αρχίσει τη μάχη. Υπάκουσε και χάραξε το όνομα του Χριστού με
ένα Χ. Δυναμωμένος με αυτό το σύμβολο ο στρατός ορμά στη μάχη… Ο αγώνας είναι λυσσαλέος και
το χέρι του θεού απλώνεται πάνω στη μάχη. Ο στρατός του Μαξεντίου υποχωρεί. Ο ίδιος
εγκαταλείπει τη μάχη και καταφεύγει στη γέφυρα. Αποκόπτεται από τους στρατιώτες του.
Παρασυρμένος από τον όγκο των φυγάδων ρίχνεται στον Τίβερη και πνίγεται. Αυτός ο φρικτός
πόλεμος είχε, επιτέλους, τελειώσει».
Λακτάνιος, De
mortibus
persecutorum, 44)
Κεφάλι από το κολοσσιαίο άγαλμα που
φιλοτεχνήθηκε μετά τη νίκη του Κωνσταντίνου
επί του Μαξέντιου. Μουσεία Καπιτωλίου, Ρώμη.

55. Κωνσταντίνος
Η μάχη στη Μουλβία Γέφυρα. Λεπτομέρεια από
τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.
Μαξέντιος

57. Θεωρώντας ο Μ. Κωνσταντίνος ότι η
νίκη του ήταν καρπός θείας
εμπνεύσεως
Το 312 μετέφερε το
Χριστόγραμμα από τη
στρατιωτική σημαία
στα νομίσματα.
Εξέδωσε νόμους
ευνοϊκούς για τους
Χριστιανούς
Σκηνή από το μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου, ο
οποίος μαρτύρησε την εποχή του Διοκλητιανού
Το 313 ως Αύγουστος στη
Δύση υπέγραψε με το Λικίνιο
(Αύγουστο στην Ανατολή) το
διάταγμα των Μεδιολάνων
αναγνωρίζοντας έτσι στους
Χριστιανούς ελευθερία
άσκησης της λατρείας τους.

58. Αργυρό νόμισμα με το Χριστόγραμμα (στο επάνω μέρος
της περικεφαλαίας του Κωνσταντίνου) και την ένσταυρη
σφαίρα, σύμβολο της εκχριστιανισμένης ρωμαϊκής
οικουμένης (Μόναχο, Νομισματική Συλλογή)
Χριστόγραμμα
Ένσταυρη σφαίρα

59. Ο Κωνσταντίνος ως μονοκράτορας καλλιέργησε τη συνεργασία κράτους – εκκλησίας, γεγονός
που του επέτρεψε να εμφανίζεται ως διαιτητής στις διαμάχες των επισκόπων.
Το 325 συγκάλεσε στη Νίκαια την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο (συνέδριο επισκόπων από όλες
τις επαρχίες) με σκοπό την αντιμετώπιση των αιρέσεων που είχαν τότε εμφανισθεί.

60. Σύγχρονο άγαλμα του Κωνσταντίνου στην
αγγλική πόλη Γιορκ, όπου ανακηρύχθηκε από
το στρατό αυτοκράτορας.
Το σπαθί κρατιέται με
τρόπο που θυμίζει σταυρό

61. Στο πλαίσιο της χριστιανικής πολιτικής του ο Κωνσταντίνος
α) στέλνει τη μητέρα του Ελένη το 326 στα Ιεροσόλυμα για
την ανεύρεση του Τίμιου Σταυρού και
β) χρηματοδοτεί την ανέγερση των ναών της Αναστάσεως
στα Ιεροσόλυμα, της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ και της
Αναλήψεως στο όρος των Ελαιών.

62. Το 337 ο Κωνσταντίνος αρρωσταίνει και προαισθανόμενος το θάνατό του ζητάει να βαπτισθεί Χριστιανός.
Η εκκλησία τον χαρακτήρισε άγιο και ισαπόστολο, γιατί με το έργο του και τη βάπτισή του διευκόλυνε την
ταχύτερη επικράτησή της στον ελληνορωμαϊκό κόσμο.
Η Βάπτιση του Κωνσταντίνου. Λεπτομέρεια από τοιχογραφία του Ραφαήλ στο Βατικανό.

63. http://xtsat.blogspot.gr/2014/09/blog-post_7.html