1. ΑγγελικήΧρόνη-γ΄γυμνασίου
Ευριπίδη Ελένη
ΓΕΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ
Μύθος
 Καινή Ελένη & Ελένη της παράδοσης: Ο Ευριπίδης στην τραγωδία αυτή αξιοποιεί μια άλλη
παράδοση για την Ελένη: η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία με τον Πάρη· οι θεοί την πήγαν στην
Αίγυπτο, ενώ στη θέση της έπλασαν ένα είδωλο, που ο Πάρης απήγαγε
νομίζοντας ότι είναι η Ελένη. Οι Έλληνες λοιπόν και οι Τρώες πολεμούσαν για
δέκα χρόνια όχι για την πραγματική Ελένη, αλλά για το είδωλό της. Η καινή
Ελένη είναι πιστή στον άντρα της και προσπαθεί να αποφύγει το γάμο με το
Θεοκλύμενο. Ωστόσο στην εκδοχή αυτή υπάρχουν και στοιχεία της Ελένης
του μύθου, καθώς ο Ευριπίδης την παρουσιάζει σε πολλά σημεία
σαγηνευτική που εκμεταλλεύεται την ομορφιά της και τους άντρες και
χρησιμοποιεί το δόλο, για να πετύχει το σκοπό της,
Ήθος
 Ελένη: Κυρίαρχα στοιχεία της είναι η αξιοπρέπεια, η ψυχραιμία και η μαχητικότητα με την οποία
αντιμετωπίζει τις δυσκολίες. Δείχνει αφοσιωμένη στο γάμο της, αγάπη και αγωνία για το Μενέλαο.
Προστρέχει στον τάφο του Πρωτέα για να προστατεύσει την τιμή της. Δείχνει ευφυΐα, διπλωματία και
έντονη προσωπικότητα. Στο τέλος αποκαθίσταται τόσο η τομή όσο και η αξιοπρέπειά της.
 Μενέλαος: Ο ένδοξος ήρωας πια είναι ένας ρακένδυτος ναυαγός που επιθυμεί να γυρίσει στην
πατρίδα του και νιώθει ντροπή, γιατί έχει γίνει υποχείριο της ανάγκης. Από μεγάλος στρατηγός στον
Τρωικό πόλεμο γίνεται ένα απλό όργανο στο σχέδιο της Ελένης. Γενικά είναι μονολιθικός, χωρίς
δημιουργική σκέψη, αδρανής.
 Θεονόη: αποτελεί φορέα του δίκαιου και της ευσέβειας, φύλακα της τιμής του πατέρα της. Η
απόφασή της συνδυάζει το θεϊκό της χάρισμα με το ήθος, αφού αποφασίζει με γνώμονα την
ευσέβεια και τη δικαιοσύνη και αποκαλύπτει τον ηρωισμό και το ψυχικό της μεγαλείο. Νιώθει τον
ανθρώπινο πόνο. Η παρουσία λοιπόν της δίνει στο έργο μια ηθική διάσταση. Ο κόσμος του
Ευριπίδη χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο η παρουσία
της Θεονόης και η έννοια του δικαίου που εκπροσωπεί δίνει ελπίδα στους ανθρώπους.
 Τεύκρος: Ο Τεύκρος «περιέχει» ολόκληρη την Ελλάδα και που θεωρεἰ την Ελένη υπεύθυνη του
πολέμου.
 Τραγικά πρόσωπα
 Θεοκλύμενος: Η προσωπικότητα του έχει οικοδομηθεί πάνω σε μια αντίθεση: τη φαινομενική
ευσέβεια από τη μια και την αδικία από την άλλη, το βασικό μοτίβο του έργου του Ευριπίδη, δηλ την
αντίθεση «είναι-φαίνεσθαι» . Παρουσιάζει στοιχεία αυταρχικού μονάρχη. Ο έρωτας για την Ελένη του
θολώνει το μυαλό και εξυπηρετεί την Ελένη σε ό,τι του ζητάει. Έτσι, γίνεται θύμα εξαπάτησης και
υποχείριο της Ελένης.

2. ΑγγελικήΧρόνη-γ΄γυμνασίου
 Γερόντισσα: Είναι απλοϊκή, άξεστη και υποταγμένη, υπηρετεί τον αφέντη εκτελώντας τις διαταγές του
χωρίς να τις αξιολογεί από φόβο. Πρόκειται για μοντέλο κατώτερου κοινωνικά ή πνευματικά
ανθρώπου.
 Αγγελιοφόρος: Αν και δούλος, είναι πιστός και αφοσιωμένος υπηρέτης με μεγάλη οικειότητα με
τους αφέντες. Ο Ευριπίδης του αποδίδει ιδιότητες που δεν περιμέναμε να έχουν και αυτή η τεχνική
ονομάζεται ειρωνική μέθοδος. Τέλος, διακρίνεται από φιλοσοφική διάθεση και είναι ορθολογιστής.
 Υπηρέτης: πρόκειται για έναν ανώνυμο και ταπεινό δούλο, που όμως γίνεται ο αντίποδας του
Θεοκλύμενου. Παρουσιάζεται λογικός, με ανεπτυγμένο αίσθημα
δικαίου, αποφασιστικός, δυναμικός και με διαυγή σκέψη. Ο
Ευριπίδης τον σκιαγραφεί με την ειρωνική μέθοδο.
 Χορός: Ο Χορός, λοιπόν, δε σκέφτεται, υποδηλώνει
προβλήματα χωρίς όμως να τα αναλύει. Είναι δηλώσεις γενικού
κύρους. Αποτελείται από Ελληνίδες αιχμάλωτες που αγαπούν
την Ελένη. Είναι ευαίσθητος, συναισθηματικός.
 Ο Χορός αποτελεί ένα κομμάτι από τη μεγάλη μάζα του
λαού. Τα καθημερινά αυτά πρόσωπα έχουν όλα τα προτερήματα και τα ελαττώματα των
απλών ανθρώπων, αδυνατούν να εισχωρήσουν σε φιλοσοφικούς προβληματισμούς και
βαθυστόχαστες αναλύσεις ( αυτόν το ρόλο ο Ποιητής τον έδωσε σε επώνυμους ήρωες, σε
πρόσωπα που ξεχωρίζουν από τον όχλο). Ωστόσο με τις τοποθετήσεις του το έργο αποκτάει
μια καθολικότερη, παναθρώπινη διάσταση.
Διάνοια
 Στόχος Ευριπίδη: ο ποιητής ήθελε με αυτή την τραγωδία να μεταδώσει ένα αντιπολεμικό μήνυμα ότι
ο πόλεμος σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποφεύγεται, αφού είναι μάταιος (δεν υπάρχουν νικητές
και ηττημένοι) και μέσα από το ευτυχές τέλος να δώσει στους ταλαιπωρημένους στους
ταλαιπωρημένους από την ήττα στη Σικελική εκστρατεία Αθηναίους την ελπίδα ότι τα πράγματα θα
βελτιωθούν
 Το μήνυμα της τραγωδίας: Η απάντηση του έργου: η ανθρώπινη ζωή είναι συνδυασμός της
ανθρώπινης δράσης, της θέλησης των θεών και της Μοίρας. Τελικά επικρατεί το δίκαιο και η ηθική
τάξη. Το συμπέρασμα είναι ότι οι θεοί καθορίζουν τα ανθρώπινα, αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος με
την επινοητικότητά του μπορεί να επηρεάσει και ο ίδιος τη ζωή του.
Ζωή ανθρώπου
Ανθρώπινη προσπάθεια + τύχη + παρέμβαση θεώνΕυβουλία,
δόλος
Βοήθεια ή εμπόδια
Πολύχρωμες
λάμψεις
ανάμεσα στο
λογικό ή στο
παράλογο της
ανθρώπινη
εμπειρίας.
Δευτερεύονταπρόσωπα

3. ΑγγελικήΧρόνη-γ΄γυμνασίου
 Είναι –φαίνεσθαι: Η αντίθεση αυτή που αναπτύσσεται σε όλη την τραγωδία αποτελεί και δομικό
στοιχείο της. Δείχνει την απατηλή εικόνα όλων αυτών που μας περιβάλλουν και τον υποκειμενικό
τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τα πράγματα. Οι αισθήσεις μας δεν είναι ασφαλής τρόπος
προσέγγισης της αλήθειας και της γνώσης. Ας θυμηθούμε και τις γνωστικές θεωρίες του Γοργία.
 Ο άνθρωπος στον Ευριπίδη: Η ζωή και η συμπεριφορά του ανθρώπου καθοριζόταν σε μεγάλο
βαθμό από τη βούληση των θεών. Συνεπώς οι άνθρωποι πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι η ζωή
τους δε μένει σταθερή και ότι η ευτυχία εναλλάσσεται με τη δυστυχία. Όμως ο άνθρωπος έχει τη
δυνατότητα να παίρνει τη μοίρα στα χέρια του και, με τη βοήθεια του μυαλού, την ηθική του
συγκρότηση και την προσωπική του προσπάθεια (δηλ. την ευβουλία) να εφευρίσκει μηχανές
σωτηρίας, για να επιβιώσει. προσπαθεί να αντισταθεί και να σωθεί
 Ο θεός: ο άνθρωπος είναι σε πλήρη αμηχανία να ορίσει τη ουσία του θεού και τις ιδιότητές του. Η
επέμβασή των θεών είναι απρόβλεπτη και ευμετάβολη και ο άνθρωπος αδυνατεί να κατανοήσει το
ρόλο και την πρόθεση τους. Οι άνθρωποι κάνουν μάλιστα αυτό το λάθος, να προσπαθούν να
εξηγήσουν τις θεϊκές πράξεις με ανθρώπινα κριτήρια και αυτό τους οδηγεί σε σύγχυση. Σε αυτά είναι
φανερός ο αγνωστικισμός του Ευριπίδη. Πρόκειται για φιλοσοφικό ρεύμα που δεν αφορά την
ύπαρξη θεών αλλά την ποιότητα της φύσης τους και το νόημα στις συμπεριφορές τους.
 Ο δόλος ως μέσο σωτηρίας («μηχανή σωτηρίας»): ο «δικαιωμένος» δόλος. Ο κόσμος και η ίδια η
ζωή είναι ένα πλέγμα από αλήθειες και ψέματα. Ο δόλος αποτελεί τον τρόπο του ζευγαριού να
αμυνθεί και δεν είναι κατακριτέος. Συνδέεται με την ευβουλία, αλλά και με τη
συμπεριφορά των θεών και τις μεταστροφές της τύχης.
 Ευβουλία: πρόκειται για την ικανότητα του ανθρώπου να παίρνει τις σωστές
αποφάσεις για ζητήματα της ιδιωτικής και δημόσιας ζωής. Βασίζεται στην
κριτική ικανότητα και τον ορθολογισμό.
 Ο πόλεμος (ιστορικό πλαίσιο): Ο πόλεμος στον Ευριπίδη έχει χάσει την
ηρωική-επική του διάσταση και είναι απλά η αιτία των συμφορών που
πλήττουν όλους τους ανθρώπους, νικητές και ηττημένους. Οι πολεμιστές
είναι τραγικά πρόσωπα . Ο Ευριπίδης κατακρίνει την τρέλα και τον παραλογισμό του πολέμου.
 Ο αναφορές αυτές για τον πόλεμο πρέπει να συνδυαστούν με το ιστορικό πλαίσιο της εποχής
εκείνης, κατά την οποία ο Πελοποννησιακός πόλεμος ήταν σε εξέλιξη και έχει ήδη προηγηθεί η
Σικελική Καταστροφή.
 Η αμφισβήτηση (σοφιστική επίδραση): Πρόκειται για μια εποχή κατά την οποία ακμάζει το σοφιστικό
κίνημα, που απορρίπτει την αυθεντία, αμφισβητεί τις παραδεδομένες αξίες, δίνει έμφαση στην
υποκειμενικότητα και απορρίπτει την ύπαρξη μιας καθολικής αλήθειας  ανανέωσαν τη σκέψη και
συνέβαλαν στην εξέλιξη της κοινωνίας.
 Έλληνες-βάρβαροι: Η Ελλάδα και η Ανατολή ήταν δύο κόσμοι που ανταγωνίζονταν για δύναμη και
πλούτο. Οι δύο κόσμοι διέφεραν στη νοοτροπία, το πολίτευμα, την τέχνη και τη θρησκεία. η

4. ΑγγελικήΧρόνη-γ΄γυμνασίου
ανωτερότητα του ελληνικού πολιτισμού είναι εμφανής μέσα από τη σύγκρουση Γερόντισσας-
Μενέλαου και εξαπάτησης του Θεοκλύμενου.
Όψη
 Ο τάφος: αποτελεί άσυλο και κρυψώνα για τους ήρωες.
 Τα κουρέλια: προστατεύουν το Μενέλαο, αλλά εμποδίζουν και τους άλλους να αντιληφθούν ότι
πρόκειται για το βασιλιά της Σπάρτης.
Λέξη
 Στιχομυθία: Ο διάλογος ανάμεσα σε δύο πρόσωπα με μονόστιχα· ο διάλογος με δίστιχα
λέγεται διστιχομυθία. Χρησιμοποιείται συνήθως όταν υπάρχουν σκηνές έντονου πάθους,
διαξιφισμών, και γενικά όταν τα συναισθήματα των ηρώων είναι έντονα, ή όταν το ένα
πρόσωπο προσπαθεί να αντλήσει πληροφορίες από το συνομιλητή του.
 Μονόλογος: αποδίδει τις σκέψεις και τα συναισθήματα του ήρωα.
 Αντιλαβές: Σύντομη φράση που εκτείνεται σε ένα μόνο ημιστίχιο, έτσι ώστε ένας στίχος να
μοιράζεται σε δύο πρόσωπα. Αντιλαβές χρησιμοποιούνται όταν ο διάλογος είναι ζωηρός και
έντονος.
 Διάλογος: προσφέρει ζωντάνια και παραστατικότητα.
 Τραγική ειρωνεία: H κατάσταση κατά τη οποία τα πρόσωπα του δράματος αγνοούν πράγματα
που γνωρίζουν τα άλλα πρόσωπα της τραγωδίας ή οι θεατές.
 Δίσημοι λόγο: μοιάζει με την τραγική ειρωνεία σε αυτή την περίπτωση υπάρχει σκοπιμότητα.
Η πρωτοτυπία του Ευριπίδη
 Ρεαλισμός: Ο Ευριπίδης παρουσιάζει τους ήρωές του με ρεαλισμό ως κοινούς καθημερινούς
ανθρώπους.
 Κωμικά στοιχεία: στο έργο αυτό του Ευριπίδη υπάρχουν έντονα στοιχεία κωμικά, όπως π.χ. η
αφέλεια του βασιλιά της Αιγύπτου, του Θεοκλύμενου, η εμφάνιση του Μενέλαου και μίλησαν για
τραγικωμωδία.
 Από μηχανής θεός: Θεός που εμφανίζεται στο έργο με τη βοήθεια του μηχανήματος. Ο από
μηχανής θεός παρεμβαίνει συνήθως, όταν το έργο έχει φτάσει σε αδιέξοδο, και δίνει λύση. Αποτελεί
τυπικό γνώρισμα της ευριπίδειας τραγωδίας.
 Ρομαντισμός: : στο έργο αυτό του Ευριπίδη υπάρχει έντονο το ρομαντικό στοιχείο. Τέτοια στοιχεία
ρομαντισμού: ο χωρισμός ζευγαριού, η επανασύνδεσή τους μετά από 17 χρόνια, η αμοιβαία πίστη,
η πίεση του Θεοκλύμενου προς την Ελένη να τον παντρευτεί, ο όρκος και η φυγή.
 Ο ανθρωπισμός: ο Ευριπίδης είναι από τους πρώτους διανοητές που έδειξε συμπάθεια στους
δούλος και στα έργα του τους παρουσίασε με υπόσταση και να υποσκελίζουν σε ήθος τους ήρωες.
Παιχνίδιανάμεσα
στηνάνοιακαιτη
γνώση
η

5. ΑγγελικήΧρόνη-γ΄γυμνασίου
 Τα Στάσιμα: Ο Ευριπίδης περιόρισε όχι μόνο την έκταση των χορικών αλλά και τη σημασία του
χορού ως δραματικού οργάνου. Τα Στάσιμα της Ελένης είναι εσωτερικά συνδεδεμένα με την
υπόθεση του έργου και φέρνουν στην επιφάνεια τη βαθύτερη ουσία του έργου.
Η επίδραση της «Ελένης» σήμερα
Το ομώνυμο ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, του Γιώργου Σεφέρη και το ποίημα του Άγγελου Σικελιανού «Ο
ύμνος στην Ελένη» αποτελούν δείγματα των επιδράσεων της ευριπίδειας Ελένης στη νεοελληνική
λογοτεχνία.