abcd e

1. NHÂN BẢN Là Gì ?
Thứ ba, 12 Tháng 8 2008 03:26 Admin
Dẫn nhập:
Để khẳng định tính chất ưu việt của đời tu cũng như đời sống “làm người” hoàn hảo của các tu
sĩ, Đức Á Thánh GH Gioan-Phaolô II đã kêu gọi trong Tông Huấn “Đời Thánh Hiến” : “Cùng tất
cả mọi người nam nữ muốn nghe tôi, tôi ao ước gửi đến một lời mời gọi : xin hãy tìm kiếm
những con đường đưa đến Thiên Chúa hằng sống và chân thật, đặc biệt theo những đường lối mà
đời thánh hiến đã vạch ra. Những người được thánh hiến chứng minh rằng “bất cứ ai theo Chúa
Kitô, Con Người hoàn hảo, thì kẻ ấy cũng sẽ trở nên người hoàn hảo” (ĐTH số 108).
Nhưng, có đúng thực các tu sĩ luôn là những “người hoàn hảo” ?
Để trả lời cho vấn nạn đó, chúng ta thử đọc lại một tài liệu được ghi trong tập sách “Giáo dục
nhân bản” của lm. F.X Nguyễn Hữu Tấn, Gs ĐCV Sài Gòn :
“Trong khoá họp của các phụ trách Dòng Nữ Miền Trung vào tháng 9 năm 1967, khi bàn đến
vấn đề huấn luyện, người ta có đặt ra những câu hỏi thảo luận :
1. Phải chăng ngày nay chúng ta có phần nào lơ đãng trong việc thực hành các nhân đức tự
nhiên như là : công bằng, trung thực, trung thành với lời hứa, lịch sự, vô tư…?
2. Phải chăng chính sự lơ đãng đó đưa tới sự thiếu tinh thần tu trì hiện nay?
3. Phải chăng đó là một sự quên lãng, rằng tự nhiên có ảnh hưởng tới siêu nhiên?
Rồi bản đúc kết được ghi nhận theo từng câu hỏi :
1. Quả là có như thế. Và đó là một thực tại đáng buồn.
2. Đó là điều không còn nghi ngờ gì. Tinh thần tu hành không thể phát sinh trong một tâm
hồn quanh quéo, bất công, đầy hiềm thù chống đối và từ chối mọi vẻ trang nhã. Ân sủng
không phá huỷ thiên nhiên nhưng là nâng cao. Dĩ nhiên là một người có bản nhiên tốt thì
dễ ăn sâu vào cuộc sống tu hành.
3. Đó không là một sự quên lãng mà là một sự khinh thường.
Như vậy, để trở nên một người tu sĩ hoàn hảo, chúng ta phải trở lại với “nguyên tắc vàng” mà
cha bề trên Lành (Albert Delagnes) đã nhắn nhủ các chủng sinh :
“Các con muốn trở thành linh mục thánh thiện, trước tiên các con phải lo rèn luyện nên
người lương thiện (honnête homme), trên cơ sở vững chắc ấy các con nỗ lực xây dựng con
người Kitô hữu đạo đức (bon chrétien), rồi từ đó các con mới có triển vọng trở thành linh mục

2. thánh đức (saint prêtre).
Chúng ta có thể thay hai từ “linh mục” bằng hai từ “tu sĩ” mà chắc chắn nội dung ý nghĩa sẽ
không có gì thay đổi.
Câu chuyện của chúng ta hôm nay xin dừng lại ở bước đầu “người lương thiện” ; nói cách
khác, phải huấn luyện “đời sống làm người”, đời sống nhân bản, như là một cơ sở nền tảng để
xây dựng con người trưởng thành trong Đức Kitô, theo như cách quả quyết của Aldous Huxley :
“Làm một người đầy đủ, điều hoà là một việc khó khăn, nhưng đó là công việc duy nhất của
chúng ta. Người ta chỉ xin chúng ta một điều duy nhất nên một người : Một người, anh nghe rõ”
I. TÌM HIỂU ĐỜI SỐNG NHÂN BẢN
Để xem thử con người ngày nay quan niệm nhân bản thế nào, xin được giới thiệu bài viết sau
đây của blog Góc Phố đăng ngày 16/5/2009 :
Nhân Bản ! Bài học đầu tiên
Ngày Góc phố còn là học sinh cấp hai , Góc phố có được tham gia vào một nhóm gọi tắt là TSC
.Bài học đầu tiên Góc Phố được học đó là " Nhân bản ".
- Vậy Nhân Bản là gì ?
Góc phố xin chia sẻ cùng các bạn hôm nay một chút về vấn đề này chắc rằng nó không xa lạ,
nhưng nhiều người vẫn chưa nghĩ đến.
Trong tiếng Việt, những từ Hán Việt có chữ NHÂN bắt nguồn từ ba chữ NHÂN khác nhau trong
tiếng Hán:
仁 nhân đạo: lòng nhân đạo
人 nhân bản, nhân văn, nhân loại . Nhưng nhân loại chỉ có nghĩa là loài người.
因 phép tính nhân. Nhân bản : từ một bản gốc tạo ra nhiều bản. Ví dụ photo copi. Nhân bản vô
tính là NHÂN này.
Nhân Bản được định nghĩa là lấy con người làm gốc, lấy con người làm trọng. Một khía cạnh
của Nhân Bản đó là học làm người .
- Thế thì tại sao chúng ta phải học làm người ?
Một học giả đã nói rằng :" Con người sinh ra vốn đã làm người nhưng chưa phải là người thật sự,
muốn làm người phải học làm người."
- Vậy học làm người là như thế nào ?

3. Đó là học và tập để trở thành một con người thật sự, có trái tim biết yêu thương, biết suy nghĩ,
biết làm việc và tiến tới cái gọi là Chân - Thiện - Mỹ .
Nghĩa là hướng được họ tới cái đích chân, thiện, mỹ, cái đích này cũng là cái đích tối cao của cả
loài người.
Không riêng một lĩnh vực nào, một khía cạnh nào mà con người lại không yêu cầu tính Chân -
Thiện - Mỹ các bạn có thấy vậy không ?
Có lẽ chúng ta khá cầu toàn, song chính những điều đó lại làm cho chúng ta khác với những loài
động, thực vật ..v.v
Bây giờ đâu đâu cũng có sách dạy học làm người. Nào là Quà Tặng Cuộc Sống, Những Tâm
Hồn Cao Cả, Đắc Nhân Tâm, Tình Yêu và Cuộc Sống v.v.
Chỉ bấy nhiêu thôi đủ thấy muốn thật sự là người không phải dễ.
Mỗi ngày, mỗi giây, mỗi việc chúng ta đều phải học. Để hoàn thiện mình hơn trong mọi lãnh vực
….
Vì kiến thức là vô tận chúng ta học mãi cũng không hết. Mỗi ngày chúng ta bổ sung một ít. Và
cứ như vậy chúng ta học suốt đời cũng không hết. Không chỉ từ trường lớp mà còn có trường
đời, với mọi người xung quanh.
Cuối cùng góc phố xin trích một câu chuyện để các bạn ngẫm nghĩ thêm về vấn đề : " Học làm
người "
Đại sư Tinh Vân có một người đệ tử, sau khi tốt nghiệp đại học, liền học Thạc sĩ, rồi lại học Tiến
sĩ. Sau nhiều năm, cuối cùng cũng đã hoàn thành luận án tiến sĩ nên vô cùng mừng vui.
Một hôm người đồ đệ này trở về, thưa với ngài Tinh Vân : “Bạch Sư Phụ nay con đã có học vị
Tiến sĩ rồi, sau này con phải học những gì nữa?” Ngài Tinh Vân bảo : “Học làm người”, học làm
người là việc học suốt đời chẳng thể nào tốt nghiệp được.
Ngài Tinh Vân cho rằng, bất luận là sĩ nông công thương, người ở tầng lớp nào có học tập là có
tiến bộ, nay cùng chia sẻ với mọi người về những điều cần phải học.
Thứ nhất, “học nhận lỗi”. Con người thường không chịu nhận lỗi lầm về mình, tất cả mọi lỗi
lầm đều đổ cho người khác, cho rằng bản thân mình mới đúng, thật ra không biết nhận lỗi chính
là một lỗi lầm lớn. Đối tượng mà mình nhận lỗi có thể là cha mẹ, bạn bè, mọi người trong xã hội,
thậm chí nhận lỗi với con cái hay là người không tốt đối với mình, nhận lỗi như vậy bản thân
chẳng mất mát gì, ngược lại còn thể hiện được sự độ lượng của bản thân. Học nhận lỗi là một
điều rất tốt, là sự tu tập lớn.
Thứ hai “học nhu hòa”. Răng người ta rất cứng, lưỡi người ta lại mềm, đi hết cuộc đời răng
người ta lại rụng hết, nhưng lưỡi thì vẫn còn nguyên, cho nên cần phải học mềm mỏng, nhu hòa

4. thì đời con người ta mới có thể tồn tại dài lâu được, chứ cứng làm chi cho chịu thiệt thòi. Tâm
nhu hòa là một tiến bộ lớn trong việc tu tập. Người ta thường hình dung những người cố chấp, thì
tấm lòng của họ, tính cách của họ rất lạnh, rất cứng y như một miếng sắt vậy. Nếu chúng ta có
thể điều hòa hơi thở, điều hòa thân tâm, dần dần điều phục tâm như ngựa hoang, như vượn
chuyền cành này khiến cho nó nhu hòa mềm mại, thì cuộc sống mới vui tươi hơn, mới lâu dài
được.
Thứ ba “học nhẫn nhục”. Thế gian này nếu nhẫn được một chút thì sóng yên biển lặng, lùi một
bước thì biển rộng trời cao. Nhẫn, vạn sự được tiêu trừ. Nhẫn chính là biết xử sự, biết hóa giải,
dùng trí tuệ và năng lực làm cho chuyện lớn hóa thành nhỏ, chuyện nhỏ hóa thành không. Các vị
muốn sống, muốn sinh tồn, muốn sinh mạng này thì cần phải biết nhẫn, có thể hiểu rõ những
đúng sai, thiện ác, tốt xấu của thế gian, thậm chí chấp nhận nó.
Thứ tư “học thấu hiểu”. Thiếu thấu hiểu lẫn nhau sẽ nảy sinh những thị phi, tranh chấp, hiểu
lầm. Mọi người nên thấu hiểu thông cảm lẫn nhau, để giúp đỡ lẫn nhau. Không thông cảm lẫn
nhau làm sao có thể hòa bình được?
Thứ năm, “học buông bỏ”. Cuộc đời như một chiếc va li, lúc cần dùng thì xách lên, không cần
dùng nữa thì đặt nó xuống, lúc cần đặt xuống lại không đặt xuống, cũng như kéo một túi hành lý
nặng nề không tự tại chút nào cả. Năm tháng cuộc đời có hạn, nhận lỗi, tôn trọng, bao dung, mới
làm cho người ta chấp nhận mình, biết buông bỏ thì mới có thể tự tại được.
Thứ sáu “học cảm động”. Nhìn thấy ưu điểm của người khác chúng ta nên hoan hỷ, nhìn thấy
điều không may của người khác nên cảm động. Cảm động là tâm thương yêu, tâm bồ tát, tâm bồ
đề; trong cuộc đời mấy mươi năm của tôi, có rất nhiều câu chuyện, nhiều lời nói làm tôi cảm
động, cho nên tôi cũng rất nỗ lực tìm cách làm cho người khác cảm động.
Thứ bảy “học sinh tồn”. Để sinh tồn chúng ta phải duy trì bảo vệ thân thể khỏe mạnh, thân thể
khỏe mạnh không những có lợi cho bản thân, mà còn làm cho gia đình bạn bè yên tâm, cho nên
đó cũng là hành vi hiếu để với người thân.
Chúc bạn bè thân hữu cùng cố gắng!
II. ĐỀ NGHỊ MỘT SỐ THỰC HÀNH ĐỜI SỐNG NHÂN BẢN TRONG ĐỜI TU
- Tinh thần cộng đoàn: Bản chất của Giáo Hội là “cộng đoàn tính, Giáo Hội tính, Công giáo
tính”. Vì thế, điều kiện tiên quyết để sống ơn gọi tu trì chính là phải chấp nhận và hoà nhập với
cộng đoàn. Một người mang não trạng “chủ nghĩa cá nhân”, luôn lấy cái tôi làm thước đo cho
mọi người, không thể sống và thăng tiến trong đời sống tu trì. Tuy nhiên, sống cộng đoàn, không
có nghĩa là “lẫn trốn giữa cộng đoàn để giấu đi cái bản sắc riêng và không còn một nhân vị độc
đáo, bản lĩnh. Hoà nhập với cộng đoàn nhưng không để cái tôi độc đáo của mình biến tan trong
đó.
- Tinh thần sẻ chia : Luôn biết cho và nhận. Đóng kín trên cái tôi với một lối sống ích kỷ sẽ làm
nghèo nàn và xói mòn nhân cách. Chia sẻ và đón nhận sẽ giúp sống và sống phong phú cũng như
có thêm nhiều điều kiện và kinh nghiệm để thăng tiến. Sẻ chia cũng đồng nghĩa với cởi mở, cảm

5. thông, yêu thương và phục vụ (serviable).
- Chấp nhận và tôn trọng đời sống cá nhân : Cộng đoàn là một tập thể bao gồm “bá nhân bá
tánh”; do đó, luôn biết mở lòng để lắng nghe và chấp nhận những khác biệt. Áp đặt ý muốn, lập
trường và quan niệm của riêng mình lên kẻ khác là một điều ngược lại với tính nhân văn. Điều
đó cũng có nghĩa luôn biết tôn trọng đời sống cá nhân của người khác, kính trọng những “mầu
nhiệm” riêng tư mà chỉ một mình Thiên Chúa mới thấu hiểu. Bất cần và lãnh đạm đối với những
khó khăn hay khổ đau của người khác là một điều đáng trách cũng giống như sự xoi mói, xúc
phạm đến những “không gian nội tâm” sâu kín của người khác.
- Sự biểu hiện nhân bản từ những nhỏ nhặt đời thường : Để biểu hiện và thực hành những
đức tính và chiều kích nhân bản trên, đời sống luôn phải toát ra một sự hoà hợp từ những biểu
hiện bên ngoài : trang phục, cử chỉ, lời ăn tiếng nói… Tất cả đều phải mang “dáng đứng’ của sự
trang nhã, lịch sự, tôn kính, thân thương, tế nhị… Một cuộc sống mà ở bất cứ nơi nào, từ nhà
cơm tới nhà nguyện, từ phòng đọc sách tới toiltte, từ lúc hội họp đến chỗ nghỉ ngơi… đều toát
lên một bầu khí tươi vui, hoà thuận, kính trọng, trang nhã… chắc chắn sẽ mang lại một cuộc
sống tu trì hạnh phúc và được thăng tiến.
Kết : Để kết thúc bài chia sẻ hôm nay, xin mượn lời của ĐGH Piô XII nói với các cha dòng Cát
Minh, nhân ngày kỷ niệm 25 năm thành lập học viện quốc tế của Dòng tại Rôma :
“Trong khi chờ đợi con người tu sĩ trẻ trở nên thành viên có nhân đức sáng ngời, thì họ phải
luyện tập trở thành con người hoàn hảo trong những công tác thường nhật : vì làm sao con
người có thể trèo lên tận đỉnh núi, nếu dưới đồng bằng họ đi chưa vững ? Vậy ước mong
rằng vị tu sĩ rèn luyện và biểu dương qua cuộc sống một nghị lực thích ứng với tha nhân và
tương quan xã hội, một thái độ cởi mở, một bộ điệu nhu mì, một tâm hồn trung thực và cũng ước
mong rằng vị tu sĩ ấy tuân giữ lời hứa, làm chủ các ngôn hành của mình, biết kính trọng mọi
người, giữ đức công bình, giữ đức nhẫn nhục…”
Ước mong sao tất cả chúng ta đều đã có được những “bước chân vững chắc ở dưới đồng bằng”,
đó chính mà một cuộc sống “làm người hoàn hảo”, một “honnête homme”, để trên nền tảng vững
chắc đó, chúng ta là những kẻ thuộc trọn về Thiên Chúa trong đời sống thánh hiến.
Lm. Giuse Trương Đình Hiền

6. Tầm Quan Trọng Của Giáo Dục Nhân Bản
I – Dẫn Nhập
Chỉ Có Một Người Thôi
Một nhà nọ trong làng tổ chức đám cưới. Người đến dự đám cưới rất đông. Ông hàng
xóm gọi bác làm công đến và bảo:
- Này, anh đi xem có đông người đi dự đám cưới bên ấy không?
Bác làm công ra đi. Bác để lên ngưỡng cửa một khúc gỗ và ngồi lên bờ tường đợi
khách khứa ra khỏi nhà. Khi họ ra về, người đầu tiên ra khỏi nhà vấp phải khúc gỗ.
Anh ta chửi ầm lên rồi bỏ đi. Rồi rất nhiều người ra về và vấp phải khúc gỗ quái quỷ,
họ cũng chửi rồi bỏ đi. Chỉ có một bà lão vấp phải khúc gỗ, liền quay lại đẩy khúc gỗ
sang bên.
Bác làm công trở về gặp người chủ. Người chủ hỏi:
- Ở bên ấy có nhiều người không?
Bác làm công trả lời:
- Chỉ có mỗi một người mà lại là một bà lão.
- Tại sao vậy?
- Bởi vì tôi để khúc gỗ bên thềm nhà, tất cả đều vấp phải, nhưng cũng chẳng ai buồn
dẹp đi, lũ cừu cũng làm như thế thôi. Nhưng một bà lão đã dẹp khúc gỗ sang bên để
người khác khỏi vấp ngã. Chỉ có con người mới làm như vậy. Một mình bà lão là
người.
II – Nội Dung
1. Nhân bản là gì?
“Nhân bản” là từ ngữ rất thông dụng, nhưng rất khó để hiểu tường tận, vì thế ta có thể
tạm hiểu:
“Nhân” là người.
“Bản” là gốc, là cơ sở, là nền tảng…
Như vậy, có thể hiểu nhân bản là cái gốc của con người, cái cơ sở, nền tảng của con
người, cái làm nên con người và phân biệt con người với các động vật khác.
Nếu hiểu sâu xa hơn thì nhân bản là thái độ sống, thái độ nhìn đời, thái độ cư xử của
một con người.
2. Mục tiêu của Giáo Dục Nhân Bản
Nếu nhân bản là cái gốc của con người, thì giáo dục nhân bản là giáo dục để một
người hiểu biết bản tính của mình là người, chứ không phải cây tre, cái ghế…

7. Nếu nhân bản là thái độ sống, thái độ nhìn đời, thái độ cư xử của một người, thì giáo
dục nhân bản là giáo dục một bản tính người có thái độ sống, thái độ nhìn đời, thái độ
cư xử “hợp qui tắc” như mọi người thừa nhận.
Tóm lại, mục tiêu của Giáo Dục Nhân Bản là giúp con người đạt “trưởng thành nhân
bản”. Sự “trưởng thành nhân bản” có thể nhận thấy được từ bên ngoài qua: tác phong
tốt đẹp, suy nghĩ chín chắn, khôn ngoan, ý chí tự chủ, tâm tính quân bình, cư xử hài
hòa, vị tha…
3. Tầm quan trọng của Giáo Dục Nhân Bản
Một em bé mới sinh ra, nó chưa biết mình là người. Nhưng nó lớn trong một nhân
cách gia đình: cha mẹ tốt, anh chị em tốt, ông bà tốt thì đứa bé sẽ dễ thừa hưởng
những cái tốt.
Em bé cũng lớn lên trong một nhân cách xã hội: bạn bè, lối xóm, môi trường xung
quanh… tốt hay xấu đều ảnh hưởng trên đứa bé.
Chúng ta đã nghe nói đến nhiều trường hợp những đứa trẻ bị bỏ rơi trong rừng từ khi
mới sinh. Khi những trẻ đó lớn lên không biết nói tiếng người, thậm chí là không đi
mà bò bằng tứ chi như thú rừng, mang nhiều tập tính của thú rừng…
Như vậy, rõ ràng không phải ai khi sinh ra cũng đều là “người” cả, mà phải được thừa
hưởng một nền giáo dục, được rèn luyện để trở nên “người” như bao “người” xung
quanh. Nền giáo dục đó chính là Giáo Dục Nhân Bản. Ở trường học, điều đầu tiên, khi
đón nhận trẻ, người ta phải ý thức ngay rằng, “Tiên học lễ, hậu học văn”. Nhờ Giáo
Dục Nhân Bản, qua việc tập luyện các đức tính tự nhiên, con người mới đạt “trưởng
thành nhân bản” để xứng đáng là “người” hơn.
(Nên biết, không có lý lẽ nào giải thích được một cách thỏa đáng tại sao phải tuân thủ
những “quy tắc” này thì mới là “người”. Nhưng những quy tắc này được nhiều
“người” qua nhiều thế hệ công nhận, xây dựng và phát triển cho phù hợp với từng
thời, vì thế những người không tuân thủ những quy tắc này không được công nhận là
“người” như trong câu chuyện dẫn nhập vậy. Người ta vẫn nói “đạo” là “đường”
nhưng cái gì là “đường”? Chẳng có chi là “đường” hết, người ta đi riết thì nó thành
đường thôi!)
Sự “trưởng thành nhân bản” còn là nền tảng để xây dựng sự trưởng thành của người
Ki Tô hữu, qua việc luyện tập các nhân đức Ki Tô giáo. Nhờ đó, họ sẽ đạt mức độ
“trưởng thành Ki Tô hữu”, được hoàn hảo, thánh thiện, trở nên giống Chúa Ki Tô,
xứng đáng chức vị là con Chúa.
4. Lời kết
Giáo dục nhân bản rất quan trọng và cần thiết cho con người, để xứng đáng là
“người”, là “người Ki Tô hữu”, là con cái Chúa.

8. Giáo Dục Nhân Bản nhằm hướng đến “con người trưởng thành” theo một khuôn mẫu
lý tưởng, đó là Chúa Giê Su – “siêu người mẫu” của chúng ta.
III – Liên Hệ Lời Chúa
“Ngoài ra, thưa anh em, những gì là chân thật, cao quý, những gì là chính trực tinh
tuyền, những gì là đáng mến và đem lại danh thơm tiếng tốt, những gì là đức hạnh,
đáng khen, thì xin anh em hãy để ý.” (Thư của thánh Philipphe chương 4 câu 8)
IV – Luyện Tập
Biết ngưỡng mộ khi thấy người khác làm điều tốt.
BTVN: Tìm một vài điểm khác nhau giữa con người và loài vật.

9. ĐẠO PHẬT ĐẠO HIẾU VIỆT-NAM
Huệ Giao
Khi chúng ta đề cập đến lòng hiếu thảo trong truyền thống dân tộc Việt Nam, không phải chỉ đơn
thuần hiểu như một thái độ hợp lý giữa cha mẹ và con cái, mà chính là nhắc đến một đức tính
trọng yếu được kết tinh từ sự tiếp thu giữa các nền văn hóa khác nhau để hợp thành một hợp thể
văn hóa truyền thống gọi là đạo Hiếu Việt-Nam.
Đạo Hiếu Việt Nam là kết quả một chuỗi mắt xích của sự biểu lộ lòng biết ơn, nhớ ơn, sự thương
yêu, sự giao hảo giữa con người với con người. Một đức tính mà trong con người dù ở bất cứ ý
thức hệ nào đều phải có, nếu trong con người không có đức tính này thì coi như không phải là
con người, được hiểu như là chưa đấy đủ để thành người : lòng nhân. Cho nên cụ Phan Bội Châu
trong bộ sách Khổng học đăng giải nghĩa ý này : ’Hiếu là gốc để hành đạo nhân’. Như vậy,
chúng ta biết rằng để làm tròn tư cách của một con người theo quan niệm Khổng giáo xưa, đức
tính đầu tiên cần phải có hiếu đễ (Vạn thiện dĩ hiếu vi tiên). Hiếu đễ đối với người Việt trong ý
nghĩa thông thường là hiếu thảo, cung kính với ông bà cha mẹ, hòa thuận với anh chị em. Nếu
người nào đó không thương cha mẹ, không thương anh chị em của mình thì nhất định người ấy
sẽ không thương được người khác. Bởi một người không làm tròn bổn phận trong gia-đình thì sẽ
không giúp ích gì lớn lao cho xã-hội. Do đó, Nho giáo bảo rằng đã bất hiếu trong gia-đình thì
không thể là người tốt trong xã-hội, quy trình tu thân - tề gia trị quốc - bình thiên hạ cũng đã
xác chứng điều này. Tu thân chính là xây dựng cho bằng được lòng nhân trong con người của
mình, tức là phải có lòng từ ái, không ích kỷ. Khi thân của mỗi người được điều phục và vững
chắc trong đạo đức, tác phong, nhân cách sống thì mới có thể làm gương cho người khác và làm
rường cột để xây dựng gia-đình tốt đẹp cũng như mới có thể trị quốc, bình thiên hạ.
Tiếp thu tinh thần này, đạo Hiếu Việt-Nam một mặt nào đó nhấn mạnh đến đức tính tri ân và báo
ân công ơn sâu dày của ông bà cha mẹ như là một chìa khóa mở ra nhiều đức tính phụ thuộc để
hoàn thiện lòng nhân. Đọc lại sử sách, chúng ta biết có nhiều gương hiếu hạnh xưa thật sâu đậm,
chắc có lẽ không có sự hiếu đễ nào ngày hôm nay diễn tả và sánh ngang bằng như việc Thúy
Kiều đã bán mình chuộc cha, lòng hiếu này đã kinh động đến lòng trời, bởi một sự quên mình
tuyệt đối của người con ’Bán mình đã động hiếu tâm đến trời’.
Tuy nhiên hiếu để nằm ở phạm trù này một mặt nào đó chỉ xây dựng và hiểu được trong phạm vi
thế gian đối đãi. Hiếu để được xét lượng như một sự công bằng của người trao và người nhận
trên hành động thực tế. Trong khuôn khổ hành xử đạo nhân và do đó sẽ bị hạn chế nhận thức,
chấp nhận trong những khả năng, hành vi vượt qua sự tầm thường của con người, trong quan
niệm xuất thế gian. Mặc dầu, được biết cung cách báo hiếu có thể tùy thuộc vào thời gian, không
gian, cách suy nghĩ ứng xử của từng chủ thể và đối tượng, hoàn cảnh xã-hội hiện tại. Ở trong tác
phẩm ’Nhị Thập Tứ Hiếu’ có những mẫu chuyện con người không thể hiểu được như tại sao
Mạnh Tường lại muốn có canh măng cho cha ăn. Nhưng giữa mùa Đông thì không thể mọc
măng, nên ông ngồi ôm gốc tre mà năn nỉ, thì thấy măng đội tuyết mọc lên. Chuyện khác, Vương
Thôi mỗi khi trời nổi sấm sét, ông ra ôm mộ mẹ, vì biết mẹ bình sanh rất sợ sấm sét.
Đạo Phật Việt Nam là sự hòa hợp hoàn thiện truyền thống và văn hóa, đã lột tả một cách xác
đáng và minh chứng hùng hồn trong ý niệm hiếu đễ. Đạo Phật không chỉ nói về lòng hiếu thảo
giữa con cái với cha mẹ trong phạm vi hạn hẹp của gia đình, giới hạn bởi thời gian và không

10. gian. Đạo Phật nói về sự tri ân vá báo ân vượt qua cánh cửa gia-đình, Tổ quốc, rộng đến chúng
sanh. Vượt qua thời gian hiện tại, ngắn ngủi, đã nói đến tương lai trong nhiều kiếp sống, vượt
qua không gian là bởi bất cứ nơi đâu quốc độ nào, hễ là con người Việt Nam đều được thấm
nhuần sự tưới tẩm của tình thương đó. Trong Kinh A Hàm, Đức Phật dạy rằng : ’Này các Tỳ
Kheo, người biết đền đáp công ơn phụ mẫu là người đáng kính mến’. Giả sử người đó cách xa Ta
hằng trăm do tuần, mà rất gần Ta vậy. Vượt qua con người qua sự tôn thờ và kính ngưỡng, qua
cả không gian dài vô tận, Đức Phật đã minh định tuyên thuyết. ’Nếu chúng sanh nào gặp thời
không thấy Phật thì hãy xem cha mẹ như Phật, gần gũi cha mẹ như gần gũi Phật, tôn thờ cha mẹ
như tôn thờ Phật, vâng lời cha mẹ như vâng lời Phật, như vậy mới gọi là hiếu’ (Kinh Hiếu Tử).
Ý nghĩa báo hiếu trong đạo Phật không những chỉ trong phạm trù tri ân và báo ân ông bà cha mẹ
là cung dưỡng món ngon vật lạ, tiền tài, vật chất trong phạm vi hiện tại để cha mẹ được vui lòng,
ấm no mà còn phải báo hiếu như thế nào để cha mẹ đạt được cứu cánh giải thoát. Nghĩa là phải
làm sao để cha mẹ luôn được gần gũi với thiện hữu tri thức, luôn tránh xa điều tà và gần gũi với
điều chánh. Ý nghĩa báo hiếu trong đạo Phật là toàn diện và triệt để, bởi vì không những chỉ tri
ân đến ông bà cha mẹ trong gia đình và những người có liên hệ ân tình với mình mà còn phải
hướng đến thế giới rộng lớn là tổ quốc, chúng sanh, dĩ nhiên trong đó không chỉ là người có ơn
với mình mà ngay cả những người không ơn nghĩa với mình cũng vậy. Ý nghĩa này nói lên lòng
thương tưởng của con người khổ đau thì không phân biệt người này và người khác, cũng không
nằm trong phạm vi phân biệt thường tình thế gian. Hành động báo hiếu của Đức Mục Kiền Liên
là một minh chứng hùng hồn diễn tả toàn bọ ý nghĩa báo hiếu của đạo Phật, không những Ngài
chỉ cứu độ mẹ mình mà còn cứu độ nhiều chúng sanh khác khổ đau trong chốn u đồ. Một gương
hiếu hạnh khác trong đạo Phật nói lên ý nghĩa báo hiếu còn là sự biểu lộ lòng thương người
chính là tấm gương của Lục Tổ Huệ Năng, người đã quyết tâm xa mẹ của mình để tìm đường
học đạo cứu độ chúng sanh, làm lợi ích cho nhiều người, và đưa nhiều người đến với đường đạo.
Trước khi đi Ngài đã vay mượn được mười lạng vàng để mua sắm thực phẩm y phục cho mẹ già,
rồi mới cất bước đến huyện Huỳnh Mai bái kiến Ngũ Tổ Hoằng Nhẫn tu học, sau trở thành Lục
Tổ Huệ Năng trong Thiền tông.
Như vậy, nói đến đạo Phật - đạo hiếu Việt-Nam là nói toàn bộ tư tưởng mà người dân Việt đã
hấp thụ từ nhiều nền văn hóa khác nhau, biết ứng dụng nhuần nhuyễn những phạm trù đó cho
phù hợp với hoàn cảnh và cung cách ứng xử trên phương diện hiếu để tùy thuộc vào quốc độ
hiện tại. Nếu chỉ xem chữ hiếu trong ý nghĩa đơn thuần là hành xử xã-hội, là phép tắc để định
lượng nhân phẩm của một con người, tưởng chừng như đây là một thiếu sót, rất nhiều khiếm
khuyết để diễn đạt ý tưởng này. Mặt khác nếu áp dụng và nhìn nhận tính cách của một đơn thể
nào đó trong sự tập hợp những gì đã tiếp thu và gạn lọc từ ông cha ta, thì đây là một nhận định
đầy nhân bản và trí tuệ. Sự hạn hẹp từ một khái niệm hiếu đễ dựa trên căn bản của lòng nhân và
lượng giá vào đức tính trung, nghĩa nơi con người, thì đạo Phật đã đóng góp vào sự thiếu hụt đó,
hơn thế nữa chúng được triển khai rộng rãi hơn. Trong bốn ân nặng của đạo Phật đề cập đến đã
nói đầy đủ ý-nghĩa của Nhân-Trung-Nghĩa của con người Việt Nam khi tiếp thu nền văn hóa ứng
xử xã-hội của Khổng học Trung Hoa. Ngoài hiếu với cha mẹ theo nghĩa hẹp, trung với nước,
nghĩa với dân mở rộng thêm là thương yêu tất cả chúng sanh hữu tình, từ hiện kiếp cho đến
tương lai và trong đời sống dương thế hay đời sống âm cảnh, đạo Phật đã đề cập đến và hướng
tới.

11. Nếu chúng ta áp dụng trọn vẹn tư tưởng này thì đạo Phật - đạo Hiếu Việt Nam sáng ngời trong
truyền thống và chuyển tải nhiều ý nghĩa trong văn hóa cổ truyền. Đây là những điểm nổi bật mà
chúng ta cần nên minh định và xác thực. Ngày Vu Lan báo hiếu gợi nhớ lại toàn bộ những tri ân
những quan hệ xuyên suốt diễn ra trong cuộc sống của chúng ta. Mỗi tâm niệm, hành động dù
nhiệt huyết hay hoàn cảnh liên quan giữa người và người trong cuộc sống dưới con mắt giác ngộ
đều thể hiện tính nhân quả, tương duyên trùng trùng mà con người cần phải ý thức toàn bộ cơ
cấu của nó, để phù hợp đạo lý ’Uống nước nhớ nguồn’, và thể hiện cung cách ứng xử trong nền
văn hóa Việt Nam.

12. CHỮ HIẾU THEO GÓC NHÌN NGƯỜI KITÔ HỮU
Trƣớc khi là một Kitô hữu, ngƣời tín hữu đã là một con ngƣời, con ngƣời có quê hƣơng, thừa hƣởng một
nền văn hoá, mang trong mình những cội nguồn sự sống. Trƣớc khi là một Kitô hữu Việt Nam, ngƣời tín
hữu đã là ngƣời Việt Nam, một con ngƣời có nguồn gốc từ “con rồng cháu tiên”, cƣu mang trong mình
một chữ đạo, chữ đạo ấy là “Hiếu”. Hiếu trở thành“Đạo”, hiểu nhƣ một con đƣờng của ngƣời Việt để
thành nhân và thành thánh. Hiểu chữ “Đạo” nhƣ thế sẽ không gây phƣơng hại đến niềm tin của ngƣời
Kitô hữu Việt Nam, bởi vì chữ “ Đạo” ấy không hiểu nhƣ một tôn giáo. Hiếu kính là một truyền thống rất
tốt đẹp trở thành “Đạo” ăn sâu trong nguồn văn hoá Việt Nam . Nhiều ca dao tục ngữ phản ảnh sinh động
truyền thống đó:
"Công cha nhƣ núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ nhƣ nƣớc trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho trọn chữ hiếu mới là đạo con"
Đạo Phật vào Việt Nam , ảnh hƣởng nhiều trên ngƣời Việt cũng nhờ theo lối đƣờng “Hiếu Đạo” ấy:
"Đêm đêm khấn nguyện Phật trời
Cầu cho cha mẹ sống đời với con".
1. Công ơn cha mẹ khó lòng đền đáp, một truyền thống đạo Hiếu.
Đức Phật dạy cho các môn sinh lòng hiếu thảo theo cách thức đi từ thực tế thực hành đến lời dạy:
"Này các Tỳ kheo, cái này là nhiều hơn, tức là sữa mẹ các ngƣời đã uống, trong khi các ngƣơi lƣu
chuyển luân hồi trong một thời gian dài, chứ không phải là nƣớc trong bốn biển" (Tƣơng Ƣng II, 208).
Đức Phật lại nói tiếp:
"Có hai hạng ngƣời, naỳ các Tỳ kheo, Ta nói không thể trả ơn đƣợc. Thế nào là hai? Mẹ và cha. Nếu một
bên vai cõng mẹ, này các Tỳ kheo, nếu một bên vai cõng cha, làm vậy suốt 100 năm cho đến 100 tuổi.
Nhƣ vậy, này các Tỳ kheo cũng chƣa làm đủ hay trả ơn đủ cho mẹ và cha. Nếu đấm bóp, thoa xức, tắm
rửa, xoa gội, và dù tại đấy, mẹ cha có vãi đại tiện, tiểu tiện, dù nhƣ vậy, này các Tỳ kheo cũng chƣa làm
đủ hay trả ơn đủ mẹ và cha..." (Tăng Chi I, 75).
Rồi Đức Phật giải thích, vì sao công ơn cha mẹ đối với con cái to lớn đến thế.
Vì cớ sao? Ví rằng, này các Tỳ kheo, cha mẹ đã làm nhiều cho con cái, nuôi nấng, nuôi dƣỡng chúng
lớn, giới thiệu chúng vào đời này" (Tăng Chi I, 75).
Lời Đức Phật dạy các Phật tử, trình bày với ngƣời Việt là quá hay, vừa phản ảnh tinh thần “Hiếu Đạo”
vừa nói đến phẩm cách “ Đạo làm con”. Ngƣời Kitô hữu những ngày đầu trên Đất Việt đã gây những hiểu
lầm không tốt về “Hiếu Đạo”, khi lấn cấn giữa việc “thờ kính tổ tiên” và “ Thờ phƣợng Thiên Chúa” , để rồi
bác bỏ việc “ thờ kính tổ tiên”. Ngày nay, một số ngƣời lƣơng dân vẫn còn thắc mắc ngƣời Kitô hữu Việt
Nam về điều ấy.
Điều răn thứ Tƣ : “Hãy trọng kính cha mẹ ngƣơi, để đƣợc sống lâu trên đất mà Đức Chúa, Thiên Chúa
của ngƣơi, ban cho ngƣơi.” (Xh 20, 12) đƣợc trích trong sách Xuất Hành, bản văn hình thành và thế Kỷ

13. thứ 10 trƣớc Công Nguyên, là một truyền thống trƣớc đó khi thành chữ viết. Truyền thống này đƣợc
Thiên Chúa minh định, ban cho một mối phúc, đƣợc sống lâu trên đất mà Đức Chúa, Thiên Chúa của
ngƣơi, ban cho ngƣơi.
Sách “Huấn ca” là bộ sƣu tập lời dạy của các bậc tiền nhân, đƣợc Ben Xira viết vào khoảng 190 – 180
trƣớc Công Nguyên, trong sách có lời giới thiệu của dịch giả khi đến Ai Cập vào năm 38 triều Vua
Evergète. Đây phải là Vua Tô-lê-mê VII Evergète và thời gian này đƣợc xác định là năm 132 TCN, nhắc
lại để ghi nhớ của một truyền thống văn hoá lâu đời của dân tộc Do Thái, là thành phần của bộ Thánh
Kinh Hy Lạp, Giáo Hội chuẩn nhận trong kho tàng Mạc Khải, minh chứng một Mạc Khải, có thể xuất phát
từ những truyền thống tốt đẹp của nền văn hoá. Sách “Huấn ca” có những lời dạy bảo khôn ngoan của
các tiền nhân, khi truyền lại kinh nghiệm cho con cháu sống “Đạo Hiếu” : trƣớc là kính Chúa, sau là hiếu
với cha mẹ. Đó cũng là điều kiện để đƣợc cứu độ. “ Ai thờ cha thì bù đắp lỗi lầm, ai kính mẹ thì tích trữ
kho báu” (Hc 3, 3-4).
Trích dẫn điều này, chỉ muốn minh chứng một điều là, trƣớc khi Tin Mừng đƣợc loan báo đã có một
mảnh đất tốt đƣợc chuẩn bị để đón nhận Tin Mừng trong một nền văn hoá. Con đƣờng “Hiếu Đạo” của
Kitô giáo cũng bắt nguồn từ những truyền thống tốt đẹp của nền văn hoá.
2. Con cái hiếu thảo với cha mẹ.
Ngƣời con có hiếu, đƣợc sanh vào trời Phạm thiên, đƣợc kể vào trong số các đạo sƣ:
"Những gia đình nào, này các Tỳ kheo, trong ấy các con cái kính lễ mẹ cha ở nhà, những gia đình ấy
đƣợc chấp nhận ngang bằng với Phạm thiên. Những gia đình nào, này các Tỳ kheo, trong ấy, các con
cái kính lễ cha mẹ ở trong nhà, những gia đình ấy đƣợc chấp nhận nhƣ các Đạo sƣ thời xƣa. Những gia
đình nào, này các Tỳ kheo, trong ấy các con cái kính lễ mẹ cha ở trong nhà, những gia đình ấy đƣợc
chấp nhận là đáng đƣợc cúng dƣờng".
"Phạm Thiên, này các Tỳ kheo, là đồng nghĩa với mẹ cha; các Đạo sƣ ngày xƣa, này các Tỳ kheo, là
đồng nghĩa vói mẹ cha, đáng đƣợc cúng dƣờng, này các Tỳ kheo, là đồng nghĩa với mẹ cha. Vì cớ sao?
Giúp đỡ rất nhiều, này các Tỳ kheo là mẹ cha đối với con cái, nuôi chúng lớn, dƣỡng dục chúng, giới
thiệu chúng vào đời" (Tăng Chi I, 147).
Những ngƣời Ấn Độ giáo và Bà la môn giáo, ngày xƣa xem Phạm Thiên (Brahma) nhƣ là vị Thần tối
thƣợng của họ, còn theo đạo Phạt, Phạm Thiên là cõi trời Dục giới và Sắc giới. Đức Phật đánh giá gia
đình nào có con cái hiếu thuận với cha mẹ, cũng không khác gì cõi trời Phạm Thiên vậy, và những ngƣời
sống trong gia đình nhƣ thế cũng giống nhƣ chƣ Thiên ở cõi trời Phạm Thiên vậy. Kính lễ, tán thán
những ngƣời con hiếu thảo không khác gì kính lễ, tán thán Phạm Thiên. Và sống trong những gia đình
hiếu thuận với cha mẹ, cũng tức là sống hạnh phúc, an lạc không khác gì sống ở cõi trời Phạm Thiên.
Các bậc Đạo sƣ thời xƣa đƣợc tôn quý nhƣ là các bậc Thầy hƣớng dẫn đời sống đạo đức và tâm linh
cho dân chúng. Đức Phật tán thán những ngƣòi con hiếu thuận với cha mẹ, cũng không khác gì các bậc
Đạo sƣ thời xƣa. Vì cớ sao? Chính là vì, gƣơng sáng hiếu thuận cha mẹ cũng là gƣơng sáng của cuộc
sống tâm linh và đạo đức cao cả. Và bởi lẽ, những ngƣời con hiếu thảo với cha mẹ, đƣợc Đức Phật coi
trọng nhƣ Phạm Thiên, nhƣ các bậc đạo sƣ thời xƣa cho nên họ cũng xứng đáng đƣợc cúng dƣờng.
Ngƣòi Ấn Độ ngày xƣa xem lửa nhƣ một vị Thần mà họ gọi là thần Agni. Họ có tập tục tế lửa. Anh em
ông Ca-Diếp, trƣớc khi quy y Phật, vốn là những ngƣời theo đạo tế Thần lửa. Nhƣng Đức Phật dạy rằng,
cha và mẹ chính là lửa đáng cung kính và cúng dƣờng vì cha và mẹ đem lại sự sống cho con cái, cũng
nhƣ lửa đem lại ánh sáng ấm áp và sức sống cho muôn loài. Đức Phật dạy: "Thế nào là lửa đáng cung
kính? Ở đây, này Bà la môn, những ngƣời mẹ, những ngƣời cha của ngƣời ấy. Này, Bà la môn đáng gọi
là lửa đáng cung kính" (Tăng Chi I, 74).

14. Ngƣời Kitô hữu Việt Nam có nguồn gốc văn hoá chung với dân tộc, một dân tộc đón nhận rất nhiều ảnh
hƣởng của Khổng giáo, học thuyết của Khổng giáo luôn thiên về thực tiễn và lấy Đạo “Nhân” làm chủ
yếu. Nhân, là lòng thƣơng yêu rộng lớn, bao trùm cả vạn vật. Ngƣời có đạo Nhân là ngƣời hết mực
thƣơng yêu bắt nguồn từ gia đình. Theo lẽ thƣờng gia đình có cha mẹ, anh chị em, ngƣời ta cần kính
yêu rồi đến ngƣời ngoài mới có lòng trung thứ, từ ái đƣợc. Do đó, phần hiếu đễ, lễ nhạc có vai trò rất
quan trọng trong Nho giáo, đƣợc Đức khổng Tử giảng dạy cho thầy Tăng Sâm, phần này về sau thành
sách Hiếu Kinh, đời Hán liệt nó vào cuốn thứ bảy, sau Thi, Thƣ, Lễ, Nhạc, kinh Dịch và Kinh Xuân Thu.
Hiếu đƣợc đặt thành Kinh, cho thấy việc hiếu vô cùng trọng đại, Hiếu không chỉ là “Tận tâm kính dƣỡng
phụ mẫu”. Hiếu còn có nghĩa rọng hơn đối với cha mẹ lúc còn sống cũng nhƣ đã qua đời. Đối với ngƣời
Kitô hữu, chữ Hiếu con mở rọng ra tới chân trời của Thiên Chúa, và đó là huấn lệnh của Ngƣời đƣợc ghi
chép trong điều thứ tƣ của bản “Mƣời Điều Răn”. Sách Giáo Lý toàn cầu số 2197 dạy rằng :“Điều răn thứ
tƣ mở đầu phần 2 của Thập Giới, ấn định trật tự của Đức Ai. Thiên Chúa muốn rằng sau Ngƣời chúng ta
phải tôn kính cha mẹ, vì đã sinh thành dƣỡng dục, và dạy cho chúng ta biết Thiên Chúa. Chúng ta cũng
phải tôn kính những ngƣời đƣợc Thiên Chúa trao quyền hành để mƣu ích cho chúng ta”.
Ngƣời con có Hiếu thì đƣợc sống lâu và trƣờng thọ, sách Huấn ca cho thấy rõ hơn sự chúc phúc của
Thiên Chúa đối với họ “Ai tôn vinh cha thì sẽ đƣợc trƣờng thọ, ai vâng lệnh Đức Chúa sẽ làm cho mẹ an
lòng” (Hc 3, 6). Sách Xuất hành cũng dạy : “Hãy trọng kính cha mẹ ngƣơi, để đƣợc sống lâu trên đất mà
Đức Chúa, Thiên Chúa của ngƣơi, ban cho ngƣơi” (Xh 20, 12).
Đức Phật thì cầu mong cho ngƣời con có hiếu đƣợc sống lâu: "Mong rằng, nó đƣợc sống lâu! Mong rằng
thọ mạng nó đƣợc che chở lâu dài!" (Tăng chi II, 106). Sống lâu trƣờng thọ là một mối phúc.
3. Hiếu thuận với cha mẹ, sẽ đƣợc sanh vào cõi trời.
Và Đức Phật nói thêm là một ngƣòi con, đƣợc cha mẹ thƣơng mến nhờ vậy, sẽ đƣợc hƣởng hạnh phúc
nhiều và lâu dài. Những ngƣời con nhƣ thế sau khi mạng chung, sẽ đƣợc sanh lên các cõi Trời. Trời hiểu
theo nghĩa là một cõi phúc vô biên.
"Thờ mẹ cha đúng pháp,
Buôn bán đúng, thật thà,
Gia chủ không phóng dật,
Đƣợc sanh Tự Quang Thiên" (Kinh Tập, Sutta Nipata).
Tự Quang Thiên là một cõi trời, trong đó chúng sanh có thân hình đẹp đẽ chói sáng.
Trong Thập giới, điều răn thứ tƣ là căn bản cho đời sống nhân bản, xây dựng xã hội theo ý Thiên Chúa
muốn, nên cũng mở rộng cho việc áp dụng, tƣơng quan giữa công dân và đất nƣớc, của trò với thầy, thợ
với chủ, thuộc cấp với chỉ huy.
“Điều răn này đƣợc trình bày dƣới hình thức tích cực, ấn định những bổn phận phải chu toàn, và chuẩn
bị cho những điều răn tiếp theo, đòi buộc con ngƣời phải tôn trọng sự sống, hôn nhân, của cải trần thế và
lời nói.” (GLTC số 2198)
Hiếu đối với sách Huấn ca, thì cho biết rằng: ngƣời con có hiếu thì đƣợc Thiên Chúa xót thƣơng tha thứ
những lỗi lầm, “Thiên Chúa sẽ nhớ đến con, ngày con gặp khốn khó, và các tội con sẽ biến tan nhƣ
sƣơng muối biến tan lúc đẹp trời” (Hc 3, 15). Lòng hiếu thảo của ngƣời con đụng tới tình trời, vƣợt xa

15. khỏi thế giới này, và gặp đƣợc Đấng là Tình Yêu. Có thể nói gốc của Hiếu đạo thì mọc nơi đất thấp, hoa
trái của Hiếu đƣợc chính Thiên Chúa ban tặng.
4. Thờ kính, phụng dƣỡng cha mẹ đúng pháp.
"Ở đây, này Mahànàma, vị thiện nam tử, với những tài sản do nổ lực tinh tấn thu hoạch đƣợc, do sức
mạnh của cánh tay gom góp lại, phải trả bằng những giọt mồ hôi đổ ra, làm một cách hợp pháp, cung
kính, tôn trọng, đảnh lễ, cúng dƣờng cha mẹ..." (Tăng Chi II, 106).
Ngài Xá Lợi Phất, trong kinh Dhananjàni (Trung Bộ II, 540), cũng nói rõ ý tứ của Phật là phải làm điều
lành, không làm điều ác để phụng dƣỡng cha mẹ:
"Này Dharanjàni, nhà ngƣời nghĩ thế nào? Một ngƣời vì cha mẹ, làm các điều phi pháp, làm các điều bất
chánh, hay là một ngƣòi vì cha mẹ, làm các điều đúng pháp, làm các điều chơn chánh, thì ai tốt đẹp
hơn?".
"Thƣa Tôn giả Sàriputta, ngƣời vì cha mẹ làm các điều phi pháp, làm các điều bất chánh, ngƣời ấy
không tốt đẹp. Và thƣa Tôn giả Sàriputta, ngƣời vì cha mẹ làm các điều đúng pháp, làm các điều chân
chánh, ngƣời ấy tốt đẹp hơn".
Và ngài Sàriputta kết luận: "Này, Dhananjàni, có những hành động khác, có nhận, đúng pháp, với những
hành động này, có thể phụng dƣỡng cha mẹ, không làm các điều ác, làm các điều ác, làm các điều lành.
Những ngƣời làm các điều ác để nuôi dƣỡng cha mẹ, cũng không thể tránh khỏi quả báo của những
hành vi bất thiện của mình. Và nhƣ vậy, không thể lấy lý do nuôi dƣỡng cha mẹ để tự cứu mình và bào
chữa cho những hành vi bất chánh của mình".
Kinh Dhananjani tiếp đó, giải thích rõ, các con cái, vì mẹ cha mà làm điều ác, điều bất thiện thì cũng sẽ
chịu quả báo, kể cả đọa địa ngục, và không thể viện lý do rằng, mình làm điều ác để phụng dƣỡng cha
mẹ, cho nên không chịu quả báo, không đọa địa ngục.
Rất hay là trong những điều cơ bản đạo Hiếu, Phật giáo cũng quy định những điều làm cho cha mẹ cũng
khởi đi từ đời sống ngay thẳng tốt lành của ngƣời con. Không thể lấy cùng đích biện minh cho hành
động. Chúng ta thấy, ngay trong luật tự nhiên, Thiên Chúa cũng an bài những điều tốt lành nhƣ một
mảnh đất tốt, để đón nhận hạt giống cứu độ mà Thiên Chúa gieo trồng. Số 1755 trong sách GLTC xác
định : “ Một hành vi tốt về mặt luân lý đòi hỏi đối tƣợng, mục đích và các hoàn cảnh đều phải tốt. Mục
đích xấu làm cho hành đông trở nên xấu, dù đối tƣợng tự nó là tốt…”.
“ Thắp đèn trời” theo nghĩa tích cực của ngƣời Kitô giáo là vâng giữ Luật Chúa, để cầu nguyện cho cha
mẹ bằng chính đời sống của mình, chứ không dừng lại ở việc phụng dƣỡng là đủ. Chữ “Hiếu” nhƣ vậy là
hệ quả của đời sống tốt lành, phát xuất từ đời sống đạo đức, trong sạch và liêm chính.
5.Bổn phận của cha mẹ.
Đức Phật dạy rõ ràng vấn đề này trong Tăng Chi bộ kinh, tập I, trang 75:
"Những ai đền ơn bằng cách nuôi dƣỡng, cúng dƣờng cha mẹ với cuả cải vật chất, tiền bạc thời không
bao giờ đủ để trả ơn cha mẹ. Nhƣng này các Tỳ kheo, ai đối với cha mẹ không có lòng tin, thì khuyến
khích, hƣớng dẫn, an trú vào lòng tin; đối với cha mẹ theo ác giới thì khuyến khích, hƣớng dẫn an trú vào
thiện giới; đối với cha mẹ xan tham, thì khuyến khích, hƣớng dẫn an trú vào bố thí; đối với cha mẹ theo
ác trí tuệ, thì khuyến khích, an trú vào trí tuệ, cho đến nhƣ vậy, này các Tỳ kheo, là làm đủ và trả ơn đủ
cho mẹ và cha".

16. Vì sao Đức Phật lại dạy nhƣ vậy? Đấy là do công ơn sinh thành, nuôi dƣỡng của cha mẹ đối với con cái
nhƣ trời, nhƣ biển, cho nên không thể nào lấy của cải vật chất để bù đắp lại đƣợc. Vả chăng, mọi của cải
vật chất, đều vô thƣờng biến hoại, nay còn mai mất, không có giá trị trƣờng cửu. Trái lại, cha mẹ không
có lòng tin đối với Tam Bảo, dối với chánh pháp, mà con cái biết hƣóng dẫn, khuyến khích cha mẹ có
đƣợc lòng tin; nếu cha mẹ làm điều ác, mà con cái biết hƣớng dẫn, khuyến khích cha mẹ làm điều lành,
nếu cha mẹ keo kiệt, xan tham mà con cái biết hƣớng dẫn, khuyến khích cha mẹ bố thí; nếu cha mẹ có
ác kiến, tà kiến và sống theo ác kiến, tà kiến mà con cái biết hƣớng dẫn, khuyến khích cha mẹ từ bỏ ác
kiến; tà kiến, có đƣợc chánh tri kiến và sống theo chánh tri kiến thì những con cái đó đã làm đủ và trả ơn
đủ cho mẹ và cha.
Trong kinh "Giáo thọ Thi ca la việt" (Trƣờng bộ kinh IV, 188b) Đức Phật dạy:
"Ngƣời con có năm bổn phận đối với cha mẹ: nuôi dƣỡng cha mẹ khi cha mẹ già yếu, làm đủ bổn phận
ngƣời con đối với cha mẹ, giữ gìn truyền thống gia đình, bảo vệ tài sản thừa tự và làm tang lễ khi cha mẹ
qua đời. Cha mẹ cũng có năm bổn phận đối với con cái: ngăn chặn con điều ác, khuyến khích con làm
điều thiện, dạy con nghề nghiệp, cƣới vợ xứng đáng cho con, đúng thời trao của cải thừa tự cho con".
Sách Hiếu Kinh có phần dạy rằng: kính cẩn không có nghĩa là cha bảo sao làm vậy, mà khi cha mẹ có
điều lầm lỗi, con phải tìm cách êm đềm, dịu dàng can ngăn, cho dù cha mẹ không nghe cũng phải tỏ bày
kính cẩn chứ không đƣợc trái lễ “Tòng phụ chi lệnh, hựu an đắc vi hiếu hồ” , nghĩa là “chẳng suy cho hết
mọi tình, theo cha nào phải là mình hiếu đâu”.
Sách GLTC cũng đặt bổn phận của cha mẹ đối với con cái trong điều răn thứ tƣ, trƣớc nhất là cha mẹ có
trách nhiệm giáo dục con cái, đây là trách nhiệm không thể thay thế; kế đến cha mẹ cũng cần tôn trọng
con cái nhƣ những nhân vị. Việc tôn trọng con cái đòi buộc cha mẹ trở nên mẫu gƣơng tốt lành cho con
cái noi theo. Cha mẹ có bổn phận tạo cho con cái một mái ấm gia đình đúng nghĩa, mái ấm này là môi
trƣờng cho con cái học về các đức tính cần thiết, học biết về hy sinh, phán đoán lành mạnh, tự chủ, là
những điều kiện cho tự do đích thực. Ngoài công việc giáo dục cho con cái về phƣơng diện tự nhiên còn
có bổn phận dạy cho con cái về đức tin, khai tâm cho con cái về các mầu nhiệm đức tin từ khi còn nhỏ.
Cha mẹ là ngƣời đƣa con cái vào trong Hội Thánh, bằng việc dạy giáo lý cho con cái, tạo cho con cái
sống hoà hợp với anh chị em trong nhà, chia sẻ với mọi thành viên trong gia đình. Đó là những việc khởi
đầu chuẩn bị cho con cái sống chia sẻ mầu nhiệm Bí tích Thánh Thể. (xem GLTC 2221 – 2230)
Bổn phận giáo dục của cha mẹ là bất khả thay thế; theo Luật Do Thái thời xƣa, ngƣời cha buộc phải dạy
cho con cái một nghề, buộc cha mẹ phải dạy cho con cái đạo lý của Lề Luật tiền nhân, để con cái không
trở thành kẻ bất lƣơng.
6. Sự liên hệ giữa gia đình và ơn gọi tu trì trong chữ hiếu.
Ngƣời xuất gia là những ai? Đây thƣờng là thắc mắc của nhiều ngƣời.
Tỳ Kheo Thích Minh Châu giải thích chữ “Xuất gia” của Phật tử nhƣ sau:
“ Xuất gia không phải là từ bỏ cha mẹ và ngƣời thân, xuất gia chỉ có nghĩa là từ bỏ danh lợi thế gian, từ
bỏ những tình cảm hẹp hòi vị kỷ gắn liền với danh lợi thế gian, từ bỏ tham, sân, si. Xuất gia là chấp nhận
tất cả chúng sinh, tất cả mọi ngƣời trong xã hội, không phân biệt thân, sơ, đều là ngƣời thân tất cả, đều
là cha mẹ, anh, em, con cái ruột thịt của mình, đức Phật, đƣợc tôn gọi là đấng từ phụ, nghĩa là Cha lành,
vì Ngài yêu thƣơng tất cả chúng sinh nhƣ ngƣời mẹ thƣơng yêu ngƣời con một của mình. Ngƣời xuất
gia cũng vậy, noi gƣơng Đức Phật, xem toàn bộ xã hội nhƣ là gia đình của mình, mọi ngƣòi trong xã hội
đều là bà con thân thiết, đều nhƣ cha mẹ, anh em, con cái ruột thịt của mình.
Theo lời Phật dạy, xuất gia chính là báo hiếu cha mẹ một cách đầy đủ, trọn vẹn nhất. Ngƣời xuất gia là
hoa trái của một gia đình tốt lành, đƣợc ƣơm mầm từ trong bụng ngƣời mẹ khi cƣu mang con, đƣợc nuôi
dƣỡng lòng thành từ công khó của cha, ngƣời xuất gia, vì thế, là thành quả của chính cha mẹ tạo thành.

17. Chính cha mẹ, ngƣời có niềm tin mạnh mẽ đã thúc đẩy con cái trên đƣờng hiếu hạnh, và cách thức hiếu
hạnh tốt đẹp nhất là đào sâu niềm tin của mình, để khơi nguồn niềm tin cho ngƣời khác.”
"Dựa trên thiện nam tử có lòng tin, các ngƣời trong gia đình đƣợc lớn lên về năm phƣơng diện: thế nào
là năm? Lớn lên về lòng tin lớn lên về giới, lớn lên về học hỏi, lớn lên về bố thí, lớn lên về trí tuệ. Dựa
trên thiện nam tử có lòng tin, các ngƣời trong gia đình đƣợc lớn lên vì năm sự lớn lên này" (Tăng Chi II,
49)
Ngƣời Kitô hữu gọi những ngƣời xuất gia là những ngƣời hiến thân để phục vụ Tin Mừng cách đặc biệt,
còn gọi là tu trì. Ơn gọi xuất phát từ Thiên Chúa, chính Thiên Chúa kêu gọi và sai đi, vừa là ơn gọi của
Thiên Chúa vừa là gieo mầm từ giữa gia đình và lớn lên. Gia đình, chính vì thế, là tế bào căn bản trong
đời sống xã hội, là căn bản cho mọi ơn gọi khác nhau. Gia đình là trƣờng học dạy đức tin cho con cái, là
trƣờng dạy về đời sống chung: quan tâm tới ngƣời già, ngƣời yếu đau, ngƣời tật nguyền. Nhƣ vậy, tu
không chỉ là xuất gia, nhƣng trƣớc hết là tại gia và phát triển ra bên ngoài xã hội bằng sự lớn lên về mọi
mặt của mình.
Đức Thánh Cha Gioan Phaolô II trong Tông Huấn “Đời Sống Thánh Hiến”, đã ngỏ lời nhƣ sau: “Thế giới
này rất cần những chứng nhân vui tƣơi, những ngôn sứ minh chứng quyền năng nhân lành của Tình yêu
Thiên Chúa. Thế giới cần những ngƣời nam và những ngƣời nữ biết gieo mầm sống hòa bình và huynh
đệ bằng cuộc sống của họ” (số 108).
Thế giới cần nhiều chứng nhân và những chứng nhân ấy xuất thân từ những gia đình. Xuất phát từ cảm
nghiệm tình yêu mến từ cha mẹ, anh chị em trong gia đình, để khám phá tình yêu Thiên Chúa và loan
báo cho mọi ngƣời. Nhƣ vậy, ngƣời xuất gia là một phản ảnh sự tốt lành giữa gia đình và xã hội.
"Một điều rất lạ là hễ khi nào hôn nhân suy đồi thì ơn gọi (tu trì) cũng sa sút. Cái nào là gà con, cái nào là
quả trứng - cái nào hƣ hỏng trƣớc? Tôi không rõ, nhƣng chắc chắn là có mối liên đới mật thiết giữa hôn
nhân và ơn gọi" (chứng từ của một ngƣời chồng)
7. Mẫu gƣơng báo hiếu.
Trong chuyện dân gian Việt Nam , có truyện thơ "Nam Hải Quan Âm" rất đƣợc ƣa chuộng. Đây là truyện
một công chúa xuất gia độ thoát cho vua cha là ngƣời rất hung ác, một công chúa ở nƣớc Hùng Lâm bên
Ấn Độ nhƣng lại sang tu ở núi Hƣơng Tích của Việt Nam . Truyện mở đầu bằng những câu thơ, tóm tắt
toàn bộ ý tứ của truyện:
"Chân nhƣ Đạo Phật rất mầu,
Tâm trung chữ hiếu, niệm đầu chữ nhân,
Hiếu là độ đƣợc song thân
Nhân là cứu vớt trầm luân muôn loài".
Truyện tả cảnh núi Hƣơng Tích nơi Phật khuyên công chúa Ấn Độ sang đấy tu hành:
"Đức Phật mới chỉ đƣờng tu
Rằng có một chùa tại Hƣơng Tích sơn
Gần bể Nam Việt thanh nhàn

18. Sang tu chốn ấy sẽ toan viên thành
Núi cao ngân ngất mịt mù
Âm thanh cảnh vắng bốn mùa cỏ cây
Trên thì năm sắc từng mây
Dƣới thì bể nƣớc trong vầy nhƣ gƣơng
Cá chim chầu tại tĩnh đƣờng
Hạc thƣòng hiếu quả, hƣơu thƣờng dâng hoa".
Và chính tại núi Hƣơng Tích naỳ, công chúa đã tu hành thành đạo quả và:
"Trên thời hiếu báo sanh thành,
Dƣới thời nhân cứu chúng sanh Ta Bà".
Ngƣời con có thể cảm hoá chính cha mẹ của mình.
Chứng từ của một ngƣời Kitô hữu nhận ra Thiên Chúa ở giữa bọn trẻ.
"Thánh Têrêxa Avila nói rằng Thiên Chúa lui tới dễ dàng giữa những xoong chảo trong nhà. Đối với một
bà mẹ của một gia đình đông con (bảy đứa con) thì Thiên Chúa còn phải lui tới dễ dàng hơn nữa giữa
các con cái trong nhà, giữa những khó khăn và những biến cố xẩy đến cho gia đình".
Làm sao khám phá ra Ngƣời? Đây là cách Ngƣời tỏ mình ra rất thật cho tôi vào một buổi tối nọ tại phòng
ngủ của mấy đứa con lớn nhà tôi.
Đó là một tối mùa đông ở thành phố Salamanca . Trời lạnh, cả gia đình ai nấy đã vào giƣờng. Vào nửa
đêm, tôi bỗng nghe thấy những tiếng thì thầm trong phòng bọn trẻ. Hai thằng con trai (20 và 21 tuổi)
đang cố gắng một cách vô vọng để an ủi cô em gái (18 tuổi) đang nức nở than thở, "Bạn bè không hiểu
em và và làm cho em chán nản, tuyệt vọng. Em ghét chúng nó, dù thật sự em không chắc mình có ghét
chúng không". Tôi bƣớc vào và cố gắng an ủi con gái, nhƣng cũng hoàn toàn vô ích. Tất cả chúng tôi
dƣờng nhƣ bất lực... cho đến đứa con trai út chúng tôi lại, và với một giọng nói ôn tồn, nó đặt thẳng vấn
đề với đứa con gái đang khốn khổ của tôi: "Chị Janet, em muốn biết chị đã có bao giờ cầu nguyện cho
những ngƣời bạn ấy chƣa? Em chỉ có thể nói rằng câu chuyện rất hữu ích. Em biết có nhiều ngƣời quí
mến em nhƣng cũng không thiếu những ngƣời ác cảm với em, thậm chí không muốn chào em. Em đặc
biệt cầu nguyện cho hạng ngƣời đó và xin Chúa thứ tha nếu em đã xúc phạm đến họ cách nầy hay cách
khác, hoặc giả xin Ngƣời giúp họ nhận ra sự thật về em và về các sự việc em làm. Nếu vậy, Em mong
chị hãy cầu nguyện và cầu nguyện tha thiết cho những ngƣời bạn đã làm chị buồn. Chị đồng ý chứ? Em
nói nghiêm túc đấy".
Nghe thế, tôi hết sức xúc động. Tôi cảm nhận đƣợc Chúa đang hiện diện thật sự giữa chúng tôi, ngay
chính chỗ đó, trong đêm lạnh giá đó, trong đám trẻ dễ mến nầy, những đứa mà ngƣời lớn nhƣ chúng tôi
hay đánh giá là khô khan và nguội lạnh với tôn giáo. Chính khi mình không ngờ gì cả, chúng lại cho mình
một bài học thú vị nhƣ vậy. Thiên Chúa đang thực sự lui tới giữa chúng tôi.
Tôi sung sƣớng đƣợc làm mẹ của những đứa con nhƣ thế và cảm thấy hạnh phúc tột cùng khi thấy rằng
việc dạy dỗ và làm gƣơng của mình đã không vô ích. Janet hoàn toàn tỉnh ngộ. Bây giờ nó đã cảm thấy
an bình và chúng tôi trở về giƣờng ngủ.

19. Trong không khí tĩnh mịch của đêm đông lạnh giá, tôi cứ thầm nghĩ "Xin tạ ơn Chúa nhân lành, vì ngƣời
đang thực sự ở giữa chúng con". (Vô Danh, Tây Ban Nha; trích trong Sách linh đạo giáo dân của Cha
Jess S. Brena)
9. Khủng hoảng giữa gia đình.
Tỳ Kheo Thích Minh Châu nhận định rằng:
“Hiếu thảo với cha mẹ có công đức lớn nhƣ vậy, lại phù hợp với đạo lý thế gian cũng nhƣ với đạo lý nhà
Phật. Ấy thế mà vô lý thay, ở đời:
"Mẹ nuôi con, nhƣ trời nhƣ bể,
Con nuôi mẹ, con kể từng ngày".
Ở đời, số ngƣời con hiếu thảo thƣờng ít hơn số con ngƣời con bất hiếu. Số ngƣời sống thuận với đạo lý
thế gian và Đạo Phật thƣờng ít hơn là số ngƣời sống ngƣợc với đạo lý thế gian và đạo lý nhà Phật.
Chính vì vậy mà ở đời, số ngƣời bất hạnh có nhiều hơn số ngƣời hạnh phúc.”
Khi so sánh số ngƣời con bất hiếu ở đời quá nhiều, và số ngƣời con có hiếu ở đời quá ít, Đức Phật đã
dùng ví dụ sinh động sau đây:
"Rồi Thế Tôn lấy một ít đất trên đầu móng tay mà bảo các bậc Tỳ kheo: "Các ngƣời nghĩ thế nào, này
các Tỳ kheo! Cái nào là nhiều hơn, một ít đất ta lấy trên đầu móng tay hay là quả đất lớn này?
"Cái này là nhiều hơn, bạch Thế Tôn, tức là quả đất lớn này: Còn ít hơn là một ít đất ta lấy trên đầu móng
tay hay quả đất lớn này?
"Cái này là nhiều hơn, bạch Thế Tôn, tức là quả đất lớn này: còn ít hơn là một ít đất Thế Tôn lấy trên đầu
móng tay...
"Cũng vậy, này các Tỳ kheo! Ít hơn là chúng sanh có hiếu kính với mẹ, và nhiều hơn là chúng sanh
không hiếu kính với mẹ. Cũng vậy, ít hơn là chúng sanh có hiếu kính với cha, và nhiều hơn là chúng
sanh không hiếu kính với cha...”.
Văn minh kỹ thuật ngày càng tiến bộ vừa gia tăng các tiện nghi vật chất, vừa giam hãm con ngƣời trong
ích kỷ. Càng có, con ngƣời càng muốn có nhiều hơn, nhu cầu giả tạo ngày càng nhiều, cuộc săn tìm lạc
thú ngày càng mãnh liệt, từ đó nhiều nỗi lo sợ phát sinh, sợ mất công ăn việc làm, sợ mất an toàn trong
cuộc sống. Những nỗi sợ ngày càng chồng chất khiến con ngƣời thời đại dù có thừa của cải vât chất vẫn
cảm thấy thiếu thốn và không tìm đƣợc niềm vui đích thực trong cuộc sống. Trong tâm trạng bất an và
ích kỷ đó, một đứa con sinh ra không còn là một hồng ân để đón nhận, mà thƣờng chỉ là gánh nặng.”
Những bóng đen của gia đình ngày càng lo sợ, những đứa con bị bỏ rơi vì cha mẹ ly dị, những cha mẹ
bất hạnh vì con cái dễ hƣ, nghiện hút…
10. Nhắc lại đạo Hiếu là củng cố lại giá trị gia đình
Hoà Thƣợng Thích Thanh Từ giảng cho các môn sinh, nói về ý nghĩa của ngày báo hiếu nhƣ sau:
“Ngày Rằm tháng Bảy đƣợc gọi là ngày chúng Tăng Tự Tứ là thể theo sinh hoạt của Tăng đoàn thời đức
Phật. Thời tiết ở Ấn Độ từ tháng Tƣ đến tháng Bảy là mùa mƣa, đất ẩm ƣớt, trùng kiến bò lên đầy
đƣờng. Chúng Tăng đi khất thực thì dẫm đạp côn trùng làm tổn hại sinh mạng của chúng và làm tổn
giảm lòng từ bi của mình, nên đức Phật dạy từ Rằm tháng Tƣ đến Rằm tháng Bảy, tất cả Tăng Ni họp lại
một chỗ để tu học, gọi là kiết hạ an cƣ: kiết là kết, tức là nguyện trƣớc Phật và chúng Tăng suốt ba tháng

20. ở yên một chỗ đã qui định để tu học, không ra khỏi phạm vi ấy. Đến ngày Rằm tháng Bảy làm lễ Tự Tứ:
tự là mình, tứ là mặc tình, tức là qua ba tháng ở yên tu học, chƣ Tăng Ni đối trƣớc những bậc trƣởng
thƣợng, cấu xin các Ngài từ bi chỉ lỗi, nếu các Ngài có thấy, nghe hay nghi mình có lỗi, để mình nhận lỗi
và sám hối cho ba nghiệp đƣợc thanh tịnh. Tinh thấn Tự Tứ của Phật dạy rất là đặc biệt. Vì tất cả chúng
ta, ai ai cũng mang cái bệnh tự cao ngã mạn, lúc nào cũng thấy mình hơn ngƣời, có định kiến cho mình
là đúng, nên ít khi chịu nghe lời nhắc nhở xây dựng của ai, dầu ngƣời đó là bậc cha mẹ hay thầy bạn.
Ngày Tự Tứ, Tăng Ni tự mình cầu xin bậc trƣởng thƣợng chỉ lỗi và dạy bảo để sám hối, sửa đổi. Đó là
việc làm rất hay và hữu ích cho việc tu tiến. Ngƣời lớn chỉ lỗi, ngƣời nhỏ giác ngộ nhận lỗi và sửa đổi thì
mới thành ngƣời tốt, làm cho Tăng đoàn lớn mạnh. Do đó, đức Phật rất vui, nên ngày Tự Tứ cũng gọi là
ngày Phật hoan hỷ.
Ví nhƣ trong một gia đình, nhân ngày giỗ tổ tiên, có một đứa con đối trƣớc cha mẹ, anh chị thƣa rằng:
"Hôm nay là ngày sum họp gia đình, xin ba má, anh chị nếu thấy con, em có lỗi lầm, xin ba má, anh chị
thƣơng xót mà chỉ cho con sửa đổi để trở thành ngƣời tốt". Là bậc cha mẹ, thấy con làm nhƣ vậy có vui
không? Chắc chắn là vui lắm! Cũng vậy, chƣ Tăng Ni đệ tử Phật biết cầu xin những bậc huynh trƣởng
chỉ lỗi để sửa thì đức Phật rất là hoan hỷ.”
Mùa báo hiếu cũng là mùa nhìn lại chính mình, nhìn lại gia đình của mình, nếu thắp đèn trời mà gia đình
không yên ấm, thì cũng bất hạnh. Thế nên, cũng nhắc cho nhau ngày báo hiếu là ngày sửa lại những
trục trặc gia đình của mình.
Gia đình Công Giáo đƣợc coi là một Hội Thánh tại gia, là một cộng đoàn đức tin, đức cậy, và đức mến.
Nhân mùa báo hiếu thiết tƣởng cũng nhắc lại những việc đạo đức mà mỗi gia đình xƣa kia thƣờng giữ
nhƣ đọc kinh tối trong gia đình, chia sẻ Lời Chúa…mà nay đang ít dần đi thói quen tốt lành đó, để tạo
nên bầu khí yêu thƣơng trong mỗi gia đình, là điều đáng tiếc.
“Gia đình Kitô giáo là một hiệp thông nhân vị là dấu chỉ và hình ảnh của sự hiệp thông giữa Chúa Cha và
Chúa Con trong Chúa Thánh Thần. Việc sinh sản và giáo dục con cái phản ánh công trình sáng tạo của
Chúa Cha. Gia đình đƣợc mời gọi tham dự vào sự cầu nguyện và hy tế của Đức Kitô. Kinh nguyện hằng
ngày và chăm đọc Lời Chúa củng cố đức mến trong gia đình. Gia đình Kitô giáo mang sứ mạng loan báo
Tin Mừng truyền giáo” (GLTC 2205)
Kinh nguyện trong gia đình giữ cho đạo hiếu mỗi ngày ăn sâu và bền chặt hơn, kinh nguyện cũng làm
cho cộng đoàn gia đình nên mái ấm yêu thƣơng.
Kết luận.
Ngƣời bạn của tôi là một tu sỹ Phật Giáo, hiện nay đang tu học tại Lyon, Paris, một hôm tâm sự với tôi
rằng: “Tôi thấy Chùa và Chúa chỉ khác nhau có cái dấu”. Đúng thế, chúng ta có thể gặp nhau ở nhiều
điểm và có thể cùng chung sức với nhau kiến tạo nên những gia đình hạnh phúc, nhân dịp tìm về Đạo
Hiếu này.
Tác giả: Hoàng Kim Toan, Lm

21. Đạo hiếu
Ai không biết lo lắng đến người thân và nhất là gia quyến mình,
thì nó đã chối bỏ đức tin, và còn tệ hơn là người không tin.
(1Tm 5,8)
Nói đến gia đình Việt Nam là nói đến đạo hiếu và tình gia tộc. Bước vào cuộc
sống hôn nhân, hai vợ chồng không phải chỉ bước vào cuộc sống riêng tư
đóng kín chỉ với riêng hai người, mà còn mở ra với cha mẹ đôi bên, cũng như
với anh chị em họ hàng.
Như chúng ta đã biết: sau ba điều răn nói về bổn phận đối với Thiên Chúa,
điều răn thứ tư nói về bổn phận thảo kính cha mẹ. Như thế, Kinh Thánh coi
hiếu thảo là điều răn thứ nhất và quan trọng nhất trong tương quan giữa
người với người1[1]. “Thiên Chúa muốn rằng sau Ngài, chúng ta phải tôn kính
cha mẹ vì đã sinh thành và dạy cho chúng ta biết Thiên Chúa2[2]“. Chính
Chúa Giêsu, khi đến trần gian đã nêu gương hiếu thảo cho chúng ta: Cuộc
sống ở trần gian của Ngài vỏn vẹn chỉ có ba mươi ba năm, nhưng Ngài đã
dành ba mươi năm sống hiếu thảo, vâng lời trong gia đình Nadarét3[3].
1. Với cha mẹ
1.1. Khi cha mẹ còn sống
Lòng hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ phát xuất từ sự biết ơn đối với
những bậc đã cộng tác với Thiên Chúa thông truyền cho mình sự sống, cũng
như đã chăm lo nuôi dưỡng và giáo dục mình nên người. “Hãy hết lòng tôn
trọng cha con và đừng quên những cơn đau đớn của mẹ. Hãy nhớ rằng nhờ
cha mẹ, con mới sinh ra. Làm sao con báo đền được điều cha mẹ cho con?”
(Hc 7,27-28)
Công đồng Vaticanô II dạy: “Con cái sẽ đáp lại công ơn cha mẹ với lòng biết
ơn, tâm tình hiếu thảo và tin cậy, sẽ theo đạo làm con mà phụng dưỡng cha
mẹ trong nghịch cảnh cũng như trong tuổi già cô quạnh4[4]“.
Khi cha mẹ còn sống, con cái bày tỏ lòng hiếu thảo qua việc: yêu mến, tôn
kính, vâng lời, chăm sóc và giúp đỡ cha mẹ.
- Yêu mến và tôn kính cha mẹ. Thiên Chúa muốn ta thật lòng yêu mến và
tôn kính cha mẹ trong tư tưởng, lời nói, việc làm.
. Trong tư tưởng, ta thực tình nhìn nhận cha mẹ đáng trọng kính, vì đã
sinh thành, nuôi dưỡng, dạy dỗ, hướng dẫn, gây dựng hạnh phúc cuộc
đời cho ta.

22. . Trong lời nói, ta lựa cách xưng hô và chuyện trò thật khiêm cung, êm
ái, không bao giờ dùng những lời nói cứng cỏi, nóng nảy đối với cha
mẹ.
. Trong việc làm, ta năng thăm viếng, hoặc thư từ, hỏi han, bày tỏ lòng
yêu mến bằng quà biếu, tìm cách làm cho cha mẹ được vui. Khi lo liệu
việc trọng đại, dù đã ở riêng, ta cũng nên bàn hỏi cha mẹ vì các ngài
có ơn Chúa để giúp ta5[5]. “Khi trưởng thành, con cái vẫn phải tôn kính
cha mẹ, biết đón trước ý muốn của các ngài, sẵn sàng bàn hỏi và chấp
nhận những lời khuyến cáo đúng đắn của cha mẹ. Khi không còn
chung sống với cha mẹ, con cái vẫn phải tôn kính, vì lòng tôn kính này
bắt nguồn từ sự kính sợ Thiên Chúa, một trong bảy ơn Chúa Thánh
Thần6[6]“.
- Vâng lời cha mẹ. Lòng hiếu thảo được bày tỏ qua sự ngoan ngoãn và vâng
phục. “Hỡi con, hãy giữ lấy lời huấn dụ của cha, và đừng ruồng bỏ giáo huấn
của mẹ.... Chúng sẽ hướng dẫn con khi con đi, canh giữ con khi con nằm, và
khi con thức dậy, chúng chuyện trò với con”(Cn 6,20-22). “Con ngoan mến
chuộng lời cha quở mắng, kẻ nhạo báng chẳng nghe lời khiển trách” (Cn
13,1).
Khi chưa trưởng thành, con cái phải mau mắn vâng lời cha mẹ trong tất cả
những gì hợp luật Chúa, không nên trách móc phàn nàn. “Hỡi những người
con, hãy vâng lời cha mẹ trong mọi sự, vì đó là đẹp lòng Chúa”(Cl 3,20).
Ngay cả khi đã trưởng thành và dù đã ở riêng, nếu ta có làm điều gì sai trái
mà được cha mẹ nhắc nhở, cần mau mắn vâng theo. Hơn nữa, người con
trưởng thành cần biết đón trước điều cha mẹ mong muốn để làm đẹp lòng
cha mẹ. Khi cha mẹ lâm chung, có trăn trối điều gì, con cái nên vui lòng tuân
giữ. Ngược lại, nếu cha mẹ có ép buộc điều gì trái lương tâm, con cái nên tìm
cách giãi bày để cha mẹ cảm thông, chứ không được hùa theo7[7].
- Chăm sóc và giúp đỡ cha mẹ. Phải luôn luôn giúp đỡ cha mẹ về phần hồn
và phần xác, nhất là khi các ngài già cả, ốm đau, thiếu thốn, cần tận tâm tận
lực phụng dưỡng, lo thuốc thang đầy đủ, vui vẻ thăm nom sớm tối. Đây là
trách nhiệm của con cái. Đừng vì keo kiệt, ganh tị nhau mà để cha mẹ khổ
cực. Phải cầu nguyện cho cha mẹ được mọi ơn lành, lo liệu cho cha mẹ được
lãnh các bí tích và dọn mình chết lành. Sách Huấn ca nhắc nhở những người
làm con:
Hỡi kẻ làm con, hãy gánh lấy tuổi già cha ngươi,
chớ làm phiền lòng người, khi người còn sống.
Nếu tinh thần người sa sút, thì hãy rộng lượng,
ngươi là kẻ trai tráng, chớ đành khinh dể người.
Vì của dâng cho cha, sẽ không rơi vào quên lãng.
Của biếu cho mẹ, sẽ đền bù tội lỗi,
và xây dựng đức công chính của người.

23. Ai bỏ rơi cha mình thì khác nào kẻ lộng ngôn,
ai chọc giận mẹ mình, sẽ bị Đức Chúa nguyền rủa.
(Hc 3,12-16)
1.2. Khi cha mẹ qua đời
Khi cha mẹ qua đời, con cái tỏ lòng hiếu kính bằng cách lo an táng chu đáo,
cầu nguyện và xin lễ cho cha mẹ. Anh chị em cần hoà thuận yêu thương
nhau, noi gương cha mẹ để nên lành nên thánh. Không những cầu nguyện
cho cha mẹ, con cái còn xin cha mẹ cầu nguyện cho mình trước mặt Chúa,
như khi còn sống, các ngài vẫn cầu nguyện cho mình.
Hội Thánh Công giáo đón nhận việc thờ cúng ông bà như thế nào? Hội Thánh
nhìn nhận đó là một hình thức tốt đẹp để bày tỏ lòng tưởng nhớ công ơn tiền
nhân. Hội Thánh khuyến khích các tín hữu phát huy những tinh hoa trong
văn hoá dân tộc. Tuy nhiên cần loại trừ những hình thức trái ngược với giáo
lý Công giáo.
Cũng cần nâng cao ý thức lịch sử về gia đình: Quan tâm bảo tồn gia phả và
những kỷ vật của ông bà cha mẹ đã qua đời. Gia đình nào đã thất lạc gia
phả, nên tìm cách dựng lại những gì còn biết được, nên làm càng sớm càng
tốt khi những bậc cao niên trong dòng họ còn đủ minh mẫn để cung cấp các
dữ liệu họ nắm được. Cũng nên quan tâm lưu giữ những hình ảnh và giấy tờ
quan trọng của gia đình để các thế hệ sau có sử liệu.
2. Với họ hàng đôi bên
Đối với người Việt Nam, tương quan với họ hàng gia tộc là điều quan trọng.
Lấy vợ, lấy chồng không chỉ là lấy một người mà “lấy” cả họ hàng nhà chồng,
nhà vợ. Cách cư xử với họ hàng bên chồng hay bên vợ không chỉ liên quan
đến bản thân mà còn liên quan đến cả họ hàng bên mình. Bởi vậy, cần yêu
mến và học cách cư xử với tất cả mọi người trong dòng họ hai bên, như ông
bà, chú bác, cô dì, cậu mợ và anh chị em. Cần sống tình gia tộc bằng cách
năng lui tới viếng thăm và giúp đỡ theo khả năng của mình.
GHI NHỚ :
1. H. Tại sao con cái phải hiếu thảo đối với cha mẹ?
T. Vì cha mẹ là những người cộng tác với Thiên Chúa trong việc sinh
thành, nuôi dưỡng và giáo dục ta nên người. Ngoài ra, đây còn là điều
răn Chúa đã truyền dạy.
2. H. Con cái biểu lộ lòng hiếu thảo với cha mẹ như thế nào?
T. Con cái bày tỏ lòng hiếu thảo qua những việc sau đây:
- Một là khi các ngài còn sống thì phải yêu mến, tôn kính, vâng lời,
chăm sóc và giúp đỡ.
- Hai là khi các ngài qua đời phải lo an táng, cầu nguyện và xin lễ.
- Ba là anh chị em trong nhà cần hoà thuận yêu thương nhau, noi gương
cha mẹ để nên lành thánh.
3. H. Ta cần cư xử thế nào với họ hàng đôi bên?
T. Ta phải kính trọng và yêu mến mọi người trong gia tộc; năng lui tới
và giúp đỡ theo khả năng mình.
GỢI Ý SUY NGHĨ :
1. Có người nói: “Theo đạo Chúa là bỏ ông bà”. Anh chị trả lời thế nào?
2. Anh chị đã biết gì về cha mẹ, anh chị em và họ hàng của bạn mình?

24. CẦU NGUYỆN :
Lạy Thiên Chúa là Cha chúng con, Cha đã muốn biểu lộ tình Cha yêu thương
chúng con qua tấm lòng yêu thương của người cha người mẹ trần thế. Cha
còn muốn rằng, sau Cha, chúng con phải tôn kính cha mẹ vì các ngài đã có
công sinh thành và dưỡng dục chúng con nên người. Xin Cha chúc lành, nâng
đỡ và ban mọi ơn lành hồn xác cho cha mẹ chúng con. Xin giúp chúng con
luôn biết biết lấy tình yêu mà đáp lại tình yêu của các ngài bằng cách sống
hiếu thảo, yêu mến, tôn kính, vâng lời và phụng dưỡng các ngài.
Xin cho các ngài, ngay ở đời này tìm thấy niềm hạnh phúc được phục vụ Cha
và yêu mến Cha. Và xin cho chúng con một ngày kia được sum họp với nhau
trên Nước Trời. Amen

25. Đạ o hiếu là gì? Hiế u theo quan niệm thời xưa khác thời nay như thế
nào?
Các bạn biết chữ Hán thấy rõ: Chữ "Hiếu" là chữ viết tắt của hai chữ "Lão" ở trên (lượt bớt phần
dưới) và chữ "Tử" ở dưới. "Hiếu" tức là mối quan hệ cha trên, con dưới; suy rộng ra là đạo nghĩa
của con cháu đối với cha mẹ, ông bà, tổ tiên.
Đọc bài "Đạo hiếu" của Nhất Thanh (Tr.331 cuốn "Đất lề quê thói"- NXB Đồng Tháp) cùng với
một số bài nói về lễ Mừng lão,Yến lão, tôi rất nhất trí và không lặp lại, chỉ xin nói thêm vài lời.
Đạo hiếu xuyên suốt trong mọi phong tục của nhân dân ta, không thể không nói đến chữ hiếu
khi viết về phong tục cổ truyền của ta. Lễ tế, lễ tang, lễ cưới, kể cả sinh đẻ, xây nhà dựng cửa,
hội hè đình đám, việc nước, việc làng, thuần phong mỹ tục đã đành mà trong số những phong
tục đã lỗi thời, ngày nay bị xếp vào loại đồi phong bại tục, ta cũng chắt lọc được một phần tinh
hoa của đạo hiếu.
"Hiếu" là thiên kinh địa nghĩa, là gốc của mọi đức tính. Ca dao tục ngữ đã nói nhiều, ngay trong
bài học vỡ lòng, trong "Luân lý giáo khoa thư" các em đã hiểu: "Công cha như núi Thái Sơn,
nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra"... Những chân lý đó, ai không chấp nhận, song quan
niệm về chữ "Hiếu" ngày nay cũng có phần khác thời xưa.
Tôi không dám lên mặt dạy đời, chỉ xin thuật lại một buổi tranh luận trong nội bộ gia đình tôi:
Trước hết tôi hỏi" "Việc hiếu" là gì? Cháu nhanh nhảu trả lời:
- "Việc hiếu" là việc đưa đám ma, vì hôm trước, đưa đám ma xong, ông hàng xóm đứng lên cảm
ơn thân bằng, cố hữu đã giúp gia đình lo xong việc hiếu....
Đến đây, được chú em tôi phụ hoạ thêm:
- Cháu nói có lý đấy anh ạ! "Việc hiếu" là việc đối với người chết, cho nên người ta thường nói
"Hiếu", "Hỷ", tức là chỉ việc tang, việc cưới. Nhưng cháu ạ, việc hiếu phải ba năm chứ không
phải đưa ma xong là xong đâu ! Đến như tiến sĩ Lý Trần Quán, một người tận trung tận hiếu
cuối triều Lê, trước khi chết còn viết đôi câu đối "Tam niên chi hiếu dĩ hoàn. Thập phần chi
trung vị tận" (Chữ "Hiếu" 3 năm đã xong, chữ "Trung" mười phần chưa trọn).
- Hiếu đối với người chết, còn đối với người sống thì sao? "Sự tử như sự sinh" kia mà?
- ồ, anh muốn biết con anh có hiếu hay không, xin anh hãy ráng chờ sau khi anh chết sẽ rõ. Ca
dao có câu "Khi sống thì chẳng cho ăn. Đến khi chết xuống làm văn tế ruồi". Thời xưa còn thế
nữa là bây giờ. Nhưng anh cũng đừng lo ruồi ăn hết phần, vì thanh niên ngày nay có biết đọc văn
nữa đâu mà tế ruồi.
Đến đây lại chuyển sang mục tranh cãi giữa tôi và chú em về quan niệm chữ "Hiếu" thời xưa và
thời nay.
- Thời nay lớp trẻ chẳng biết "Chín chữ cù lao" là cái gì. Công ơn mang nặng đẻ đau, nuôi con
khôn lớn tốn bao nhiêu tâm lực, đến nay chúng nó có lớn mà chẳng có khôn.
- Tôi phàn nàn - Đã thế còn hỗn láo, bướng bỉnh...
- Đó chẳng qua là cái món nợ đồng lần, mình nuôi con rồi nuôi cháu cũng thế. Lớp trẻ bây giờ
nhiều người nói ngược: "Sinh ra ta, nuôi ta lớn lên, đó là trách nhiệm của các ông bô bà bô". Có
đứa còn trách bố mẹ: "Sao người ta ăn sung mặc sướng, được chiều chuộng. Bố mình thì "Khắt
khe", "Ky bo' mà còn kể ơn huệ!" - Chú em tôi kể thêm.

26. Đối với những ông bố bà mẹ có những đứa con như vậy, quả thật là bất hạnh, song cũng phải
khẳng định số người đó rất ít, vả lại khi đến tuổi trưởng thành, được tiếp thu sự giáo dục của gia
đình, nhà trường, xã hội và qua khảo nghiệm thực tế của cuộc đời, chúng sẽ thay đổi tính tình.
Bố mẹ bao giờ cũng sẵn sàng tha thứ, nước mắt chảy xuôi là lẽ thường tình.
Bàn đến câu ca dao: "Cá không ăn muối cá ươn, con cãi cha mẹ trăm đường con hư", rồi "Trứng
khôn hơn vịt"... được dịp, con cả tôi xen vào:
- Con xin phép cha mẹ và chú, con cãi cha mẹ không phải trăm phần trăm con hư cả. Nếu cha mẹ
nghĩ sai làm sai, con can ngăn thì đó có phải là bất hiếu đâu!
Ông chú gật gù tán thành:
- Cháu nói có lý. Câu "Con cãi cha mẹ trăm phần con hư" chỉ đúng khi đứa con còn thơ ấu, chứ
khi đã trưởng thành có nhiều cô cậu còn khôn hơn cha mẹ. "Con hơn là nhà có phúc" mà ! Thời
đại ngày nay, khoa học kỹ thuật tiến vùn vụt, tư duy chính trị, kinh tế bây giờ cũng đổi mới mà
cánh già chúng ta thường hay thủ cựu, bảo thủ cố chấp. Âu cũng là mâu thuẫn giữa hai thế hệ...
- Theo chú, câu tục ngữ "Có con tội sống, không có con tội chết" có đúng không?
- Đúng thời xưa nhưng không đúng thời nay. Thời xưa có câu "Bất hiếu hữu tam, vô hậu vi đại"
(có 3 điều bất hiếu với cha mẹ, trong đó không có con là điều nặng nhất). Cha mẹ ông bà tuy đã
qua đời nhưng không còn sống trong ta, nếu ta không có con thì sau khi ta chết, ta cũng làm tiêu
tan nốt giòng máu của bao đời tổ tiên, ông cha lưu lại. Nhưng còn tội sống thì sao ? Có ít người
cho rằng nuôi con chẳng qua chỉ mang thêm tội vạ. Đã vậy sao nhiều người ghét con lại thương
cháu. Có lẽ họ nghĩ rằng chon họ đã không nối được nghiệp cha ông thì hy vọng cháu mình sẽ
nối.
Trong cuốn "Một nghìn lẻ một đêm" một nhà thông thái đã trả lời đám đông: "Nỗi khổ nhất và
dai dẳng nhất trên đời là có đứa con hư". Nhưng còn một mặt khác, mà là mặt tích cực và phổ
biến "Con khôn nở mặt mẹ cha" "Một con một của", có ai từ. Gặp nhau người ta hỏi thăm nhau:
"Mấy trai máy gái rồi ?", chứ có hỏi: "Mấy của rồi ?"đâu. Còn như câu "Trẻ cậy cha, già cậy
con" ngày nay liện còn đúng không ?
Nhân nhắc đến những gương hiếu kính thời xưa được nhà vua ban biển vàng như thời vua Lê
Huyền Tông cách đây gần ba trăm năm (1663-1671), ban biển đỏ với bốn chữ vàng "Hiếu hạnh
khả phong" như thời vua Hàm Nghi cách đây hơn một trăm năm (1885-1888) chú em tôi thắc
mắc có tính chất gợi ý: "Thời nay thiếu gì gương hiếu kinh sao từ trung ương đến địa phương
chưa thấy có hình thức khen thưởng biểu dương gì ?. Trong quyển "Nhị thập tứ hiếu" có Lục
Tích người quận Cửu Chân mới 6 tuổi đến nhà họ Viên ăn tiệc xong dấu quả quýt mang về cho
mẹ Quận Cửu Chân là đất Thanh Hoá ngày nay. Lục Tích cũng được liệt trong số "Thảo hai
mươi bốn, thơm nghìn muôn thu", sao trong sử sách ta, không thấy nói đến.
Ông chú vừa dứt lời, cậu con trai thứ của tôi xen ngay :
- Tưởng ai nổi danh, chứ như Lục Tích giấy quýt về cho mẹ cũng đưa vào sử sách, thì ở nước ta
giấy mực đâu mà thống kê cho hết, ở một vùng cũng đến hàng ngày hàng vận người. Ngay như
cháu đây, lúc nhỏ cùng đi ăn giỗ với chú ở nhà thờ họ, hẳn chí còn nhớ, lúc đó cháu mới bốn,
năm tuổi, cháu còn nhớ chú xé sẵn cho cháu một tài lá chuối trước khi ăn cỗ, thế rồi phần giò,

27. phần nêm, chả, xôi, hoa quả của cháu, cháu đều gói cả lại mang về phần mẹ, phần em, mặc dầu
cháu rất thèm, cháu hơn hẳn Lục Tích chứ chú!
Nghe con nhắc lại chuyện cũ, vợ tôi nhoẻn miệng cười gật đầu tán thưởng. Tôi liếc thấy vợ tôi
còn rơm rớm nước mắt vì cảm động.
Cậu con thứ của tôi, bỗng quay lại phía chú, đột ngột hỏi:
- Vua ban bằng 'Hiếu hạnh" gì gì đó có đúng đối tượng không chú ? Hay lại nghe dưới tâu báo
lên, chỉ phong cho bọn lắm tiền, khéo nịnh, để được ăn khao cho to ? Chú ạ, ngày xưa các cụ
ngốc lắm" "Đức Đại thánh họ Ngu vua Thuấn" thì đúng là không khôn: hiếu với cha mẹ đã đành
một nhẽ, chứ với mụ gì ghẻ cay nghiệt như kiểu mẹ con Cám, gặp phải cháu thì ăn đám chứ
đừng hòng "Trăm cay đắng một niềm ngon ngọt". Đời nhà ai, có người chôn con nuôi mẹ như
Hán Quách Cự mà cũng được "Thơm nghìn muôn thu". Đáng lý ra triều đình phải ngiêm trị tội
giết người, hơn nữa lại là tội giết hại trẻ con.
Cuối cùng chú em tôi quay sang hỏi tôi:
- Theo ý anh, thế nào là "Có hiếu", thế nào là "Bất hiếu". Giữa hai đứa con, anh chọn đứa nào,
một như cháu đây: Con nhà nghèo, mới 4, 5 tuổi đã biết giành phần ngon về biếu mẹ, một là đưa
giàu sang, không đúng ngày giỗ cha cũng lấy cớ bịa ra ngày giỗ, cỗ bàn linh đình để khoản đãi,
cầu cạnh những kẻ cao sang, lmà ra vẻ người con chí hiếu, trong khi đó thì hắt hủi người mẹ quê
mùa, lam lũ nghèo hèn như trong chuyện "Báo hiếu cha" của Nguyễn Công Hoan. Thế nào, giữa
"Lục Tích nhà ta" mặc dầu có lúc còn hỗn láo bướng bỉnh và nhân vật "Chủ hãng ô tô con cọp"
của Nguyễn Công Hoan, anh chọn đứa nào?
Dường như để tránh dung dưỡng cho những điều không phải, chú em tôi quay lại, nhỏ nhẹ bảo
cháu:
- Cháu ạ, cháu có thể tranh luận với cha mẹ nhưng phải lễ độ, từ tốn, phải biết lựa lời, chọn lúc,
tuyệt đối không được có thái độ nóng nảy, cáu gắt, hỗn láo, nhất là khi có khách, khi ra đường,
giữa công chúng, hoặc trước mặt vợ con, đừng để ông bà trên bàn thờ quở mắng bố mẹ cháu
rằng không biết dạy con; đừng để vợ con cháu, em út cháu khinh nhờn bố mẹ cháu, tất nhiên
cũng khinh nhờn cả cháu. Sau này cháu sẽ rõ: có nuôi con mới biết lòng cha mẹ.
Từ nãy đến giờ nhà tôi chỉ ngồi nghe, bây giờ mới lên tiếng: "Nghe cha con, chú cháu nhà ông
nói thì ai cũng có lý"!
Xin mượn câu đó làm câu kết cho bài này.