FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3

1. D EPED C O PY Filipino Modyul para sa Mag-aaral Kagawaran ng Edukasyon Republika ng Pilipinas Ang aklat na ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan at pamantasan. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng inyong mga puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. ng kagamitan sa pagtuturong ito ay magkatuwang na inihanda at sinuri ng mga edukador mula sa mga publiko at pribadong paaralan, kolehiyo, at / o unibersidad. Hinihikayat namin ang mga guro at ibang nasa larangan ng edukasyon na mag-email ng kanilang puna at mungkahi sa Kagawaran ng Edukasyon sa action@deped.gov.ph. Mahalaga sa amin ang inyong mga puna at mungkahi. 10 All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

2. D EPED C O PY Filipino – Ikasampung Baitang Modyul para sa Mag-aaral Unang Edisyon 2015 Isinasaad ng Batas Republika 8293, seksiyon 176 na “Hindi maaaring magkaroon ng karapatang-ari (sipi) sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunman, kailangan muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito’y pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.” Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand names, tatak o trademarks, palabas sa telebisyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa aklat na ito ay sa nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagtibay ng isang kasunduan ng Kagawaran ng Edukasyon at Filipinas Copyright Licensing Society (FILCOLS), Inc. na ang FILCOLS ang kakatawan sa paghiling ng kaukulang pahintulot sa nagmamay-ari ng mga akdang hiniram at ginamit dito. Pinagsumikapang matunton upang makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Tanging mga institusyon at kompanyang nakipagkontrata sa FILCOLS at yaong nakasaad lamang sa kasunduan, ang maaaring kumopya mula dito sa Modyul para sa Mag-aaral. Ang hindi nakipagkontrata sa FILCOLS ay dapat, kung ninanais makakopya, makipag-ugnay nang tuwiran sa mga tagapaglathala at sa mga may-akda. Maaaring tumawag sa FILCOLS sa telephone blg. (02) 439-2204 o mag- email sa filcols@gmail.com ang mga may-akda at tagapaglathala. Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon Kalihim: Br. Armin A. Luistro FSC Pangalawang Kalihim: Dina S. Ocampo, PhD Inilimbag sa Pilipinas ng Vibal Group Inc. Department of Education-Instructional Materials Council Secretariat (DepEd-IMCS) Office Address: 5th Floor Mabini Bldg., DepEd Complex, Meralco Avenue Pasig City Philippines 1600 Telefax: (02) 634-1054 o 634-1072 E-mail Address: imcsetd@yahoo.com Mga Bumuo ng Modyul para sa Mag-aaral Konsultant: Magdalena O. Jocson Editor: Florentina S. Gorrospe, PhD Mga Manunulat: Vilma C. Ambat, Ma. Teresa B. Barcelo, Eric O. Cariño, Mary Jane R. Dasig, Willita A. Enrijo, Shiela C. Molina, Julieta U. Rivera, Roselyn T Salum, Joselyn C. Sayson, Mary Grace A. Tabora, at Roderic P. Urgelles Mga Tagasuri: Joselito C. Gutierrez, Angelita Kuizon, Girlie S. Macapagal, Marina G. Merida, Ma. Jesusa R. Unciano, at Evelyn Ramos Mga Tagapangasiwa: Jocelyn DR. Andaya, Elizabeth G. Catao, Cristina S. Chioco, at Evangeline C. Calinisan Mga Tagaguhit: Ernesto F. Ramos Jr. at Jason O. Villena Nag-layout: Camelka A. Sandoval All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

3. D EPED C O PY MODYUL 3 Mga Akdang Pampanitikan ng Africa at Persia (Iran) Panimula................................................................................... 234 Panimulang Pagtataya............................................................. 235 Aralin 3.1 A. Panitikan: Liongo............................................................. 245 B. Gramatika at Retorika: Pagsasaling-wika....................... 250 Aralin 3.2 A. Panitikan: Mullah Nassreddin.......................................... 256 B. Gramatika at Retorika: Diskursong Pasalaysay.............. 259 Aralin 3.3 A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa.................. 266 B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-Tuwirang Pahayag sa Paghahatid ng Mensahe................................ 270 Aralin 3.4 A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay................ 279 B. Gramatika at Retorika: Matatalinghagang Pananalita at Simbolismo................................................................... 284 Aralin 3.5 A. Panitikan: Ang Alaga........................................................ 291 B. Gramatika at Retorika: Mga Pahayag sa Pagsasaad ng Opinyon......................................................................... 296 Aralin 3.6 A. Panitikan: Sundiata: Ang Epiko ng Sinaunang Mali......... 303 B. Gramatika at Retorika: Mga Ekspresiyon sa Pagpapahayag ng Layon o Damdamin....................................................... 314 Aralin 3.7 A. Panitikan: Paglisan (Buod)............................................... 323 B. Gramatika at Retorika: Pang-ugnay na Gamit sa Pagpapaliwanag............................................................ 328 Glosaryo.................................................................................... 335 MODYUL 4 EL FILIBUSTERISMO All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

4. D EPED C O PY 233 Modyul 3 MGA AKDANG PAMPANITIKAN NG AFRICA AT PERSIA All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

5. D EPED C O PY 234 I. PANIMULA Ang panitikan ay nagpapakita ng pagbabago: pagbabagong mistikal, pagbabagong bunsod ng magiting na pagkilos, pagbabago ng paniniwala, ng nakagawian, ng pagkatao at ng takbo ng pamumuhay. Ang mga pagbabagong ito ay maningning na masisilayan sa mga panitikan ng Africa at Persia (Iran) na nalinang ng paggamit ng kawikaan at pambihirang katawagan, matatalinghaga at makatawag-pansing pananalita, at ang pagpapaangat ng kamalayang kultural sa pamamagitan ng paglalahad, pagsasalaysay, paglalarawan at pangangatuwiran. Sa Modyul 3, ganap na mauunawaan at mapahahalagahan mo ang mga akdang pampanitikang buhat sa iba’t ibang panig ng Africa at Persia, gaya ng mitolohiya ng Kenya, anekdota ng Persia, sanaysay ng South Africa, tula ng Uganda, maikling kuwento ng East Africa, epiko ng Mali, at nobela ng Nigeria. Matututuhan din ang mga kasanayang pangkomunikatibong hango sa pag-aaral ng mga pamantayan sa pagsasaling-wika, diskursong pagsasalaysay, paggamit ng tuwiran at di-tuwirang pahayag sa paghahatid ng mensahe, wastong gamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita, mga salitang naglalahad ng opinyon, mga ekspresiyon sa pagpapahayag ng layon, o damdamin, at pang-ugnay na nagpapaliwanag na magsisilbing katuwang sa pagsasakatuparan ng mga gawain sa Modyul. Sa pagtatapos ng aralin, masasagot mo ang mga pokus na tanong na: Paano naiiba ang mga akdang pampanitikan ng sa Africa at Persia sa iba pang akda mula sa ibang panig ng mundo at paano nakatutulong ang kaalaman sa gramatika at retorika sa pagpapalawak ng kaalaman sa kultura ng iba’t ibang bansa. Inaasahang makalilikha ka ng komposisyong popular sa anyo ng patalastas pantelebisiyon. Mamarkahan ang iyong pagganap sa sumusunod na pamantayan a.) kasiningan, b.) kaangkupan, c.) kawastuhan, at d.) kawilihan. Sa puntong ito, sasagutin mo ang kasunod na paunang pagsusulit sa sagutang papel. Layon ng pagsusulit na sukatin ang iyong kaalaman sa mga araling pag-aaralan. Simulan mo na! All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

6. D EPED C O PY 235 II. PANIMULANG PAGTATAYA Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot. 1. Ano ang tawag sa paglilipat ng pinakamalapit na katumbas na diwa at estilong nasa wikang isasalin? a. panlapi c. pagpapakahulugan b. gramatika d. pagsasaling-wika 2. Ito ay nagpapahayag ng mga pangyayari o kasanayang magkakaugnay. a. pangangatuwiran c. paglalahad b. paglalarawan d. pagsasalaysay 3. Ito ay pagpapahayag ng sariling opinyon, kaisipan, at ideyang binibigkas sa harap ng maraming tao. a. tula c. talumpati b. sanaysay d. balagtasan 4. Panitikan na may suliraning kinakaharap ang pangunahing tauhan at nag- iiwan ng isang kakintalan sa isip ng mambabasa. a. nobela c. dula b. karilyo d. maikling kuwento 5. Sagisag ito na kumakatawan sa isang tagong kahulugan. a. idyoma c. simbolismo b. matatalinghagang pananalita d. tayutay 6. Ang tulang ito ay walang sukat at tugma ngunit mayaman sa matatalinghagang pananalita. a. pandamdamin c. blangko berso b. malaya d. tradisyonal 7. Panitikang nasa anyong patula noong sinaunang panahon na kalauna’y naging tuluyan. a. epiko c. sanaysay b. anekdota d. mitolohiya 8. Gamit ang ekwe napabalita ang pagkamatay ni Ogbuefi Ezeudu. Nakaramdam ng kaunting sundot ng budhi si Okonkwo sapagkat nang huling makausap niya si Ogbuefi Ezeudu ay noong bigyan siya nito ng babala tungkol sa pagkonsulta sa orakulo na papatayin si Ikemefuna. Ano ang ibig sabihin ng salitang may salungguhit? a. Ito ay malaking metal bell na ginawa ng mga igbo sa Nigeria. b. Ito ay yari sa shell na ginagamit bilang palamuti ng mga Africano. Ginagamit din sa ritwal at paniniwalang panrelihiyon. c. Ito ay isang tradisyunal na kagamitang pangmusika na yari sa sanga ng kahoy. Isang uri ng tambol na may iba’t ibang uri at disenyo. d. Ito ay espiritu ng mga ninuno. Gumagamit ng maskara ang tribu at sumasanib sila kung may nais lutasin na isang krimen. Pinaniniwalaan na ang mga Egwugwu ang pinakamataas na hukom sa lupain ng Nigeria. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

7. D EPED C O PY 236 9. Batay sa pagsasalin sa kahon, alin ang unang-unang pamantayan dapat isaalang-alang sa pagsasalin? “Love excuses everything believe all things,hopes all things,endures all things”. “Mapagpatawad ang pag-ibig, pinaniniwalaan ang lahat ng bagay, puno ng pag-asa sa mga bagay, nakakaya ang lahat ng bagay.” a. Basahin nang paulit-ulit. b. Ikumpara ang ginawang salin. c. Suriin ang bawat salita sa isinasalin. d. May sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot. 10. Piliin ang pinakamalapit na salin sa kasabihang nasa kahon. a. “Ang isip na negatibo ay di magbibigay ng buhay na positibo.” b. “Ang kaisipang negatibo ay hindi ka mabibigyan ng positibong buhay.” c. “Ang negatibong pag-iisip ay di magdadala sa iyo sa magandang buhay.” d. “Ang pag-iisip ng negatibo ay hindi magbibigay ng positibong buhay.” Para sa bilang 11 at 12 11. Kungsusuriinangbinasa,anongkatangianngisangmahusaynapagsasalaysay ang taglay nito? a. Ito ay napapanahon. b. Mahusay ang sumulat. c. Kawili-wili ang paraan ng pagkakasulat. d. Pangyayari ng mga karanasang magkakaugnay sa pinakamasining na paraan ng pagpapahayag. 12. Sa bahagi ng kuwentong binasa, anong aral ang nais iparating nito? a. katapatan sa bayan b. pagpapahalaga sa kapwa c. pagpaparaya para sa kapakanan ng iba d. mahusay na pakikitungo sa kapwa kabataan “A negative mind will never give you a positive life”. “Naalalakopanoonkasalukuyankamingnakasakaysabangkananghumulagpos ang isa kong tsinelas. Ang tsinelas ay ang gamit namin sa pagpasok at pagpunta sa mga lakaran, kung saan ang bakya na gawa sa kahoy ay hindi nararapat. Mabilis itong inanod sa tubig bago ko nahabol para kunin. Malungkot ako dahil iniisip ko ang aking ina na magagalit dahil sa pagkawala ng aking tsinelas. Tiningnan ako ng nagsasagwan nang kinuha ko ang aking isa pang tsinelas at dali-dali kong itinapon sa dagat, kasama ang dasal na mahabol nito ang kapares na tsinelas. Hango sa “Ang Tsinelas” ni Jose Rizal All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

8. D EPED C O PY 237 Para sa bilang 13-16 13. Ang rasismo na binanggit sa bahagi ng talumpati na iyong binasa ay nangangahulugang ____________________. a. pagtanggi at paglaban sa batas b. pakikipag-unahan ng bawat bansa sa pag-unlad c. malalim na sakit na dala-dala ng ating mga puso d. hindi pagkakapantay-pantay na pagtingin sa magkaibang lahi 14. Ito ang epekto ng pagkakaroon ng nakamamatay na ideolohiya at rasismo. a. pagtanggi sa rasismo b. pagkalugmok ng sarili c. espiritwal at pisikal na kaisahan d. paghihiwalay ng mga tao sa mundo 15. Ang isa sa maaaring maging dahilan ng pagkalugmok ng isang bansa ay ang _________. a. pagpapahirap sa mamamayan b. pagkakaroon ng malupit na pinuno c. pagpapairal ng kontrakwalisasyon sa mga manggagawa d. di-pantay na pagtingin sa mga mamamayang iba-iba ang estado sa buhay 16. Inaakala ko na manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal subalit nanatili siyang matatag at nakakapit sa Diyos. Ang mga salitang may salungguhit ay nagpapahiwatig ng ____________. a. paghihinuha c. panghihikayat b. paglalarawan d. pangangatuwiran 17. Alin sa mga pahayag ang naglalahad ng damdaming nagbababala? a. Tara, punta tayo roon. b. Hindi kita iiwan, pangako iyan. c. Huwag kang basta-basta magtiwala, ikaw rin. d. Makabubuting ipagpaliban mo muna ang iyong pag-alis. 18. Basahin ang kasunod na taludturan mula sa tulang “Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay,” ano ang ibig sabihin ng salitang may salungguhit? Ang poo’y di marapat pagnakawan, Sa iyo’y wala silang masamang pinapagimpan. a. nais c. hangad b. mithi d. pangarap Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing makikita natin ang ating bansa na nalulugmok sa di pagkakasundo, at sa tuwing makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas at paghihiwalay ng mga tao sa mundo, ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay na ideolohiya at pagkakaroon ng rasismo. Salin mula sa talumpati ni Nelson Mandela All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

9. D EPED C O PY 238 19. Ibaon mo na sa hukay ang kaniyang nagawang kasalanan sa iyo. Ano ang ipinahihiwatig ng matalinghagang pahayag na may salungguhit? a. itago c. kalimutan b. ilibing d. magpatawad Para sa bilang 20 at 21 20. Ano ang mahihinuha sa pagkatao ni Okonkwo batay sa kaniyang mga desisyon sa buhay? a. mapaghiganti b. may iisang salita c. puno ng hinanakit d. may determinasyon sa buhay 21. Sa iyong palagay, bakit gusto ni Okonkwo na makilala siya ng mga katribo? a. mahina ang kaniyang ama b. gusto niyang maghiganti sa kaniyang ama c. dahil walang kuwenta ang kaniyang ama d. gusto niya ng karangalan, pangalan, at katanyagan 22. Paano ang dapat na pagsusuri sa akda bilang isang salin? a. maayos ang pagkakasalin b. malaya at madaling maunawaan c. nauunawaan ang nais ipabatid ng isinalin d. Ang lahat ng wika ay may sariling bisa at kakayahan sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino at ng ibang bansa. 23. Sa pagsasalin, anong mga pinakamahalagang hakbang ang dapat na isaalang- alang? a. muling isalin b. magdagdag at magbawas ng salita c. ihambing sa iba ang ginawang salin d. rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal. Ayaw ni Okonkwo sa mahihina. Sa ganoong paraan niya pilit na iwinawaksi ang tumatak na pagkatao ng kaniyang amang si Unoka sa kanilang pamayanan. Tamad, baon sa utang, mahina, at walang kuwenta sapagkat ni isang laban ay walang naipanalo ang kaniyang ama. Mag-isang hinubog ni Okonkwo ang kaniyang kapalaran. Nagsumikap maiangat ang buhay, nagkaroon ng maraming ari-ariang sapat upang magkaroon ng tatlong asawa, titulo sa mga laban, at higit sa lahat pagkilala mula sa mga katribo. Hango sa Paglisan (Buod) Isinalin ni Juliet U. Rivera All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

10. D EPED C O PY 239 Para sa bilang 24-25 24. Batay sa binasang anekdota, tama ba ang naging pasiya ng musikero na ipagpatuloy ang kaniyang hapunan bago harapin ang panauhin? a. Oo, sapagkat hindi siya dapat malipasan ng gutom. b. Hindi, sapagkat hindi mainam na paghintayin ang panauhin. c. Hindi, sapagkat baka maaaring mahalaga ang sadya ng panauhin. d. Oo, sapagkat ang pagkain ng hapunan sa ganap na alas siyete ng gabi ay kaniyang nakagawian. 25. Anong aral ang iyong natutuhan sa anekdotang binasa? a. Tanggapin nang maayos ang mga panauhin. b. Iwasan ang pagbabalat-kayo, ito’y hindi mabuting gawa. c. Hindi mabuting unahin ang pansariling pangangailangan. d. Tulungan nang taos-puso ang nangangailangan. Para sa bilang 26-29 26. Anong damdamin ang namamayani sa nagsasalaysay sa talata? a. pagkalungkot c. paghihinanakit b. pagkabalisa d. panghihinayang 27. Ano ang ipinahihiwatig ng pangungusap na Sa tingin ko nga, mas mahal pa niya kami kaysa sa kaniyang sarili? a. Gagawin ng magulang ang lahat para sa mga anak. b. Alam ng magulang kung ano ang makabubuti sa mga anak. c. Ibinibigay ng magulang ang mga luho ng anak para sa sarili nitong kapakanan. d. Ibibigay ng magulang ang mga pangangailangan ng mga anak. Alanganing Dalaw Minsan kadudulog pa lamang ni Lieblings, isang tanyag na musikero, sa hapag kainan nang may isang panauhing dumating. “Naririto si Ginoong X, na inyong kaibigan,” pagbabalita ng utusan. Gayon na lamang ang pagkayamot ng naabalang musiko at padarag na sinabi, “Napakaalanganin naman ng oras ng dalaw na iyan. Dalhin mo siya sa sala upang di mainip.” Matapos ang isang masaganang hapunan, tinungo ni Lieblings ang kinaroroonan ng kaibigan. “Naku, dinaramdam kong napaghintay kita, pero laging eksaktong alas siyete ang aming hapunan.” “Alam ko,” ang tuyot na pakli ni Ginoong X, “ katunayan, iyan ang sinabi mo sa akin nang anyayahan mo akong maghapunan dito sa inyo ngayong gabi.” Halaw sa Little Book of Music Anecdote ni Helen Kauffman Sa tingin ko nga, mas mahal pa niya kami kaysa kaniyang sarili. Nang mawala ang aming ama, ganoon na lamang ang pag-aalala namin sa kaniya. Inaakala ko na manghihina ang kaniyang katawang pisikal at espiritwal subalit nanatili siyang matatag at nakakapit sa Diyos. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

11. D EPED C O PY 240 28. Anong uri ng ina ang masasalamin sa talata? a. malulungkutin subalit matatag b. nangungunsinti sa kakulangan ng mga anak c. mapagbigay para sa pangangailangang pisikal ng mga anak d. inang mapagmahal sa mga anak at nagpapahalaga sa Diyos 29. Ano ang maaaring maging bunga ng pagkakaroon ng pananampalataya sa Diyos ng isang ina? a. katatagan ng buong pamilya. b. panghihina ng espiritwal na aspekto. c. pamumuhay ng masaganang materyal. d. maraming pagsubok sa bawat miyembro ng pamilya. 30. Pinasusuri ng iyong kaibigan ang kaniyang isinulat na kuwento. Kung magmumungkahi ka sa kakulangan ng detalye nito, alin sa sumusunod na pahayag ang iyong gagamitin? a. Parang may kulang pang detalye b. Ilagay mo ang detalye ng pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan. c. Mas mabuti kung ilalagay mo ang ilang detalye ng pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan. d. Maaari ring maingat mong ilagay ang detalye tungkol sa pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan. 31. Tinataposmoanghulingsaknongngisinusulatnatula.Anongmatatalinghagang pananalita ang iyong ilalapat kung nais mong ipahiwatig ang salitang masipag? a. bukas-palad c. sawimpalad b. kapos-palad d. makapal ang palad 32. Anong simbolismo ang akmang ilapat sa dalawang tulang binasa batay sa talinghaga ng mga ito? Unang Tula Samakatuwid, ako’y minahal. Samakatuwid, ako’y lumigaya. Samakatuwid, ako’y kapilas ng buhay. Samakatuwid, ako’y nagtamasa ng dangal. Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay Salin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora Ikalawang Tula At kung ako’y iyong nahambing sa iba na di nagkaisip na layuan siya, disin ako ngayo’y katulad nila nawalan ng buhay at isang patay na. Ang Matanda at ang Batang Paruparo Rafael Palma a. araw at gabi c. halakhak at luha b. diyamante at bato d. puti at itim All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

12. D EPED C O PY 241 Para sa bilang 33 33. Batay sa tunggalian ng dalawang tauhan sa epiko, kaninong kilalang personalidad ng kasaysayan sa bansa sila maihahambing? a. Benigno Aquino II at Ferdinand Marcos b. Ferdinand Magellan at Lapu-lapu c. George W. Bush at Sadam Hussein d. Nelson Mandela at Oliver Tambo Para sa bilang 34 at 35 34. Ano ang paniniwala ng mga misyonero tungkol sa pananampalataya? a. Palaganapin ang Kristiyanismo. b. May tatlong persona sa iisang Diyos. c. Mabuti ang pagsamba sa mga diyos-diyosan. d. Dapat magkaroon ng seremonya tungkol sa pagsamba sa Bathala. “Ika’y magtino, munting bata, baka pagliyabin ko ang iyong mga paa, dahil ako ang pula’t mainit na baga.” “Datapuwat ako, ako ang ulan na papawi sa baga: Ako ang malakas na agos na tatangay sa iyo.” “Ako ang makapangyarihang sutlang-puno ng bulak na matayog sa ibang puno.” “At ako, ako ang nananakal na baging na gagapang sa tuktok ng higanteng kagubatan.” “Husto na ang pangangatuwirang ito. Hindi mo mapapasakamay ang Mali.” “Tandaan, walang silid para sa dalawang hari sa isang reyno Soumaoro; pahintulutan mo akong agawin ang iyong puwesto.” “Magaling, sapagkat digmaan ang iyong ninasa ika’y hindi ko uurungan subalit itimo mong siyam na hari ang aking pinugutan ng ulo at inadorno sa aking silid. Tunay na kaawa-awa, ang iyong ulo’y matatabi sa kapwa mo pangahas.” “Ihanda mo ang iyong sarili Soumaoro, ang delubyo’y mananalasa, sasalpok at bubura sa iyo sa lupa.” Hango sa “Sundiata: Epiko ng Sinaunang Mali” Salin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora Hindi naglaon, may mga dumating na misyonero sa Mbanta. Sa tulong ng isang interpreter na si G. Kiaga, kinausap ni G. Brown, lider ng mga misyonero ng mga taga-Mbanta. Ipinaliwanag niya sa mga ito na ang kanilang pagsamba sa diyos- diyosan ay isang malaking kasalanan. Hindi naman maunawaan noon ng mga taga-Mbanta kung paanong ang Tatlong Persona ay naging iisang Diyos katulad ng ipinaliliwanag ng mga misyonero tungkol sa dapat na pagsamba sa iisa lamang na panginoon. Layunin naman ng mga misyonero na dalhin ang Kristiyanismo sa Mbanta at hindi ang tuligsain sila. Nagkasakit si G. Brown at pinalitan ni Rev. James Smith, isang malupit at bugnuting misyonero. Nagkaroon ng relihiyon ang mga taga-Mbanta. Habang isinasagawa ang taunang seremonya para sa pagsamba sa Bathala ng Lupa, hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu, katumbas ng pagkitil sa espiritu ng mga ninuno. Kinabukasan, sinunog ng Egwugwu ang tahanan ni Enoch at ang simbahang itinayo nina Rev. Smith. Hango sa Paglisan (Buod) Isinalin ni Juliet U. Rivera All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

13. D EPED C O PY 242 35. Ano ang nangyari habang isinasagawa ang taunang seremonya ng pagsamba sa Bathala ng Lupa? a. Nagkasakit si G. Brown. b. Sinunog ang tahanan ni Enoch. c. Sumanib ang isang masamang espiritu. d. Hinablot ni Enoch ang takip sa mukha ng isang Egwugwu. Para sa bilang 36-50 Sumulat ng mabisang diyalogo na gagamitin sa bubuuing patalastas pantelebisyon na nagtatanghal ng kagandahan ng alinmang bansa sa Africa at Persia. III. YUGTO NG PAGKATUTO TUKLASIN Sagutin ang paunang gawain na titiyak sa lawak ng kaalaman mo sa mga araling nasa modyul. GAWAIN 1: Pagkakakilanlan ng Bayan Sagutin ang mga tanong. Gayahin sa sagutang papel ang kasunod na pormat. LINANGIN Nariritoangmgaaralingaakaysaiyoupanglubosmongmaunawaanatmapahalagahan ang mga akdang pampanitikan ng Africa at Persia. Ano-ano ang kultura ng Africa? Ano ang naging ambag nito sa panitikan? Ano-ano ang kultura ng Iran? Ano ang naging ambag nito sa panitikan? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

14. D EPED C O PY 243 Ang Republika ng Kenya ay isang bansa sa Silangang Africa. Napalilibutan ito ng Ethiopia sa Hilaga, Somalia sa Hilagang-Silangan, Tanzania sa Timog, Uganda sa Kanluran, at Sudan sa Hilagang Kanluran. Kasama ang karagatang Indian sa Timog-Silangan. Mayaman ang bansa sa mga akdang pampanitikan, sining sa inukit na bato, arkitektura ang mga palasyo, at museo na yari sa putik, may musika, at sayaw na ritmo ng pananampalataya ng kanilang lahi. Masasalamin natin ang kanilang mga literatura sa pamamagitan ng kanilang mga mitolohiya na higit na magpapakilala sa atin ng kultura at tradisyon ng bansang Kenya. Ang Aralin 3.1 ay isang mitolohiya mula sa Kenya, bahagi ng araling ito ang pagtalakay sa mga pamantayan sa pagsasaling wika. Inaasahang masasagot mo ang mga pokus na tanong na: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya na may iba’t ibang batayan?; Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan sa pagsasaling wika? Gayundin, inaasahang makapagsasalin ka ng alinmang akdang pampanitikan mula sa bansang Africa at Persia batay sa sumusunod na pamantayan: katapatan at kawastuhan. Tuklasin Ngayon ay handa ka nang simulan ang mga gawain upang malaman ang mga sagot sa mga pokus na tanong: Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya na may iba’t ibang bayani?; at Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan sa pagsasalarawan? GAWAIN 1: Magagawa Natin Basahin ang kasunod na mitolohiya mula sa Africa.Suriin ito bilang pagpapahalaga at sagutin ang kasunod na mga tanong sa sagutang papel. Aralin 3.1 Panimula Yugto ng Pagkatuto A. Panitikan: Liongo (Mitolohiya mula sa Kenya) Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles B. Gramatika at Retorika: Mga Pamantayan sa Pagsasaling-Wika C. Uri ng Teksto: Naglalahad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

15. D EPED C O PY 244 Mashya at Mashayana: Mito ng Pagkalikha Mula sa primebal na hayop na Gayomart na hindi lalaki at babae. Nagmula ang ikaanim na paglikha ni Ahura Ohrmuzd. Sa kabilang banda, si Ahriman Mainyu na sinasabing espiritu ng masama at naninirahan sa kadiliman ay naghangad na wasakin ang lahat ng nilikha ni Ahura Ohrmuzd. Inisip naman ni Ahura Ohrmuzd na patayin si Gayomard kaya nagpadala siya ng demonesa sa katauhan ni Jeh. Nagtagumpay ang demonesa, subalit nabihag siya ng buwan na si Mah. Mula sa binhi ni Gayomard bago siya namatay ay lumago at mula sa kaniyang bangkay ay may tumubong isang puno na pinagmulan ng lahat ng may buhay na halaman. At dito nanggaling sina Mashya at Mashyana. Tumulong si Mashya at Mashyana sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu. Nagkaroon ng mga anak sina Mashya at Mashyana na tig-15 kambal na kumalat sa buong daigdig at maging mga lahi ng sangkatauhan. - Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA Mga Tanong Mga Sagot 1. Tungkol saan ang mitolohiya? 2. Ilarawan ang ginawa niAhriman Mainyu at ang ginawa ni Ahura Ohrmuzd? 3. Ang pagpatay ba ni Ahura Ohrmuzd kay Gayomard ang pinagmulan ng suliranin ng kuwento? Patunayan. 4. BakittumulongsinaMashyaatMashyana sa pakikipaglaban kay Ahriman Mainyu? Gawain 2: Piliin ang angkop na salin sa salitang nakaitalisado sa loob ng panaklong. Isulat sa sagutang papel ang tamang sagot . Noong unang (1.) Time (Bagyo, Oras, Panahon,) ang kalangitan at ang kalupaan ay mag-asawa. Sila ay may dalawang anak na sina Langit at Tubigan. Sila ay may kaniya-kaniyang (2.) Covered (palaruan, nasasakupan, palayan). Si Langit ay diyosa ng (3.) Galaxy (kalawakan, lupain, kalangitan), at si (4.) Pond . (Kalikasan, Katubigan, Tubigan) naman ay diyosa ng katubigan. Sina Langit at Tubigan ay (5.) Married (nagiibigan, nagpakasal, magkababata) at ang naging anak nila ay apat, tatlo ang lalaki, at isa ang babae. Si Dagat ay (6.) Chic (makisig, mayabang, mabait) malakas na lalaki at ang katawan ay mulato. Si Aldaw ay (7.) Cheerful (masayahin, masigla, mainam) na lalaki na ang katawan ay ginto.Si Bulan ay isang (8.) Weak (maginoong, mahinang, matabang) lalaki na ang katawan ay ginto.Si Bulan ay isang mahinang lalaki na ang katawan ay kulay tanso. Si Bitoon ang (9.) Only (tanging, marami, grupo ) babae na maganda ang katawan at kulay (10.) Silver (pilak, ginto, tanso). All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

16. D EPED C O PY 245 Linangin Basahin ang isang mitolohiya mula sa Kenya upang malaman mo kung masasalamin ba dito ang kanilang kultura. Liongo Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles Isinilang si Liongo sa isa sa pitong bayang nasa baybaying- dagat ng Kenya. Siya ang nagmamay- ari ng karangalan bilang pinakamahusay na makata sa kanilang lugar. Malakas at mataas din siya tulad ng isang higante, na hindi nasusugatan ng ano mang mga armas. Ngunit kung siya’y tatamaan ng karayom sa kaniyang pusod ay mamamatay siya. Tanging si Liongo at ang kaniyang inang si Mbwasho ang nakaaalam nito.Hari siya ng Ozi at Ungwana sa Tana Delta, at Shangha sa Faza o isla ng Pate. Nagtagumpay siya sa pananakop ng trono ng Pate na unang napunta sa kanyang pinsang si Haring Ahmad (Hemedi) na kinilalang kauna- unahang namuno sa Islam. Ang pagbabago ay naging mabilis mula sa Matrilinear na pamamahala ng mga kababaihan tungo sa Patrilinear na pamamahala ng kalalakihan sa pagsasalin ng trono. Nais ni Haring Ahmad na mawala si Liongo kaya ikinadena at ikinulong siya nito. Nakaisip si Lionggo ng isang pagpupuri. Habang ang parirala (Refrain) nito ay inawit ng mga nasa labas ng bilangguan, bigla siyang nakahulagpos sa tanikala na hindi nakikita ng bantay. Nang makita ito ng mga tao, tumigil sila sa pag-awit. Tumakas siya at nanirahan sa Watwa kasama ang mga taong naninirahan sa kagubatan. Nagsanay siyang mabuti sa paghawak ng busog at palaso na kinalaunan ay nanalo siya sa paligsahan ng pagpana. Ito pala’y pakana ng hari upang siya ay madakip at muli na naman siyang nakatakas. Kakaunti lang ang nakaaalam tungkol sa matagumpay na pagwawagi ni Liongo sa digmaan laban sa mga Gala (Wagala). Kaya naibigay ng hari ang kaniyang anak na dalaga upang ang bayaning si Liongo ay mapabilang sa kaniyang pamilya. Nang lumaon si Liongo ay nagkaanak ng isang lalaki na nagtraydor at pumatay sa kaniya. - Mula sa http://www.a-gallery.de/docs/mythology.htm GAWAIN 3: Paglinang ng Talasalitaan Sa pamamagitan ng salita na nasa loob ng kahon ay tukuyin ang pinagmulan nito na may kaugnayan sa mitolohiya. Ozi ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Matrilinear ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

17. D EPED C O PY 246 GAWAIN 4: Pag-unawa sa Akda A. Sagutin ang mga tanong. 1. Ano ang suliranin ng tauhan? 2. Makatuwiran ba ang kaniyang naging desisyon? Patunayan. 3. Sumasang-ayon ka ba sa naging desisyon ni Liongo? Ipaliwanag. 4. Ano ang naging kilos at gawi ni Liongo? 5. Anong mahalagang aral ang nais nitong ipabatid mula sa iyong binasang akda? B. Ibigay ang mga pangyayaring kaugnay ng mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya batay sa suliranin ng akda, kilos, at gawi ng tauhan. Gawin sa pamamagitan ng story board. Ilagay sa sagutang papel. Upang higit pang maunawaan ang katangian ng mito, basahin mo ang isang mitolohiya na nagmula sa bansang Nigeria. 2.1. 4.3. 6.5. Patrilinear ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Faza ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Gala ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

18. D EPED C O PY 247 Maaaring Lumipad ang Tao Naisalaysay ni Virginia Hamilton Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles Sinasabing iniingatan ng mga taong nakalilipad ang kanilang kapangyarihan kahit na inaalis nila ang kanilang pakpak.Inililihim nila ang kanilang kapangyarihan sa lupain ng mga alipin. Sila ay nagbalatkayong mga tao mula sa Africa na may maiitim na balat. Hindi na nila maaaring ipaalam sa kanila kung sino ang nakalilipad at ang hindi. May matandang lalaki na nagngangalang Toby, mataas ang kaniyang tindig. Samantalang ang batang babae na dating may pakpak ay si Sarah. Makikitang may batang nakatali sa kaniyang likod. Nanginginig siya kung mabigat ang mga gawain. Sa ganitong pangyayari sisigawan siya ng tagapagbantay ng lupain. Nagtatrabaho siya sa palayan mula sa pagsikat ng araw hanggang sa paglubog nito. Tinatawag nilang panginoon ang may-ari nito. Inihalintulad raw siya sa kumpol ng putik, uling na kumikinang sa matigas na batong nakasalansan na hindi matanggal. Ang nagbabantay sa kanila ay nakasakay sa likod ng kabayo at itinuturo ang mga aliping mabagal magtrabaho. Hinahampas ng latigo ang mga mabagal sa gawain upang maging mabilis ang kanilang paggawa . Si Sarah ay naghuhukay at nag-aayos ng pilapil sa palayan, habang ang bata ay tulog sa kaniyang likod. Nang magutom ang bata ay nagsimula itong umiyak nang malakas. Hindi niya ito mapatigil, ibinaba niya ito at hinayaang umiyak nang umiyak maski ayaw niya itong gawin dahil anak niya ang bata. “Patahimikin mo iyan,” sabi ng tagapagbantay sabay turo sa bata. Hinawakan niya sa balikat si Sarah hanggang sa mapaluhod ito. Hinampas niya ang bata ng latigo. Samantala, si Sarah ay bumagsak naman sa lupa. Ang matandang naroroon na si Toby ang tumulong kina Sarah. “Aalis ako nang mabilis,” sabi niya pagdaka. Hindi makatayo nang tuwid si Sarah. Napakahina niya, nasusunog na ng araw ang kaniyang mukha. Ang bata ay umiiyak nang umiiyak. “Kaawaan mo kami, kaawaan mo kami.” Malungkot si Sarah dahil sa nangyari, naghihimutok siya at napaupo na lamang sa pilapil . “Tumayo ka, ikaw, maitim na baka” hiyaw ng tagapagbantay, itinuro si Sarah at muli na namang hinampas ng latigo sa hita at ang sako niyang damit ay naging basahan. Ang dugo sa kaniyang sugat ay humalo sa putik, di siya makatayo. Nandoon si Toby, ngunit kahit isa ay walang makatulong sa kaniya. “Ngayon na, bago pa mahuli ang lahat.” “Sige anak, ngayon na ang panahon,” sagot ni Toby “Humayo ka, kung alam mo kung paano ka makaaalis.” All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

19. D EPED C O PY 248 “Kum… yali, Kumbuba tambe,” at ang mga salita na may kapangyarihan ang kanilang mabilis na nasambit nang pabulong at pabuntunghininga. Tumaas ang isang paa ni Sarah sa hangin. Noong una ay di maayos ang kaniyang paglipad na hawak-hawak nang mahigpit ang kaniyang anak. Naramdaman niya ang mahika, ang misteryo ng salita ng Africa, sinabi niya na malaya na siya tulad ng isang ibon, na animo’y balahibong umiilanlang sa hangin. Ang bantay ay nagronda habang humihiyaw, sumisigaw. Samantalang si Sarah, at ang kaniyang anak ay lumilipad sa bakuran, sa mga kahoy, sa mga nagtataasang puno na hindi siya nakikita maging ng tagapagbantay. Lumilipad siyang tulad ng isang agila hanggang sa unti-unti na silang makita ng mga taong nasa ibaba. Walang sinoman ang makapagsalita tungkol dito, hindi makapaniwala, subalit nakita nila ito. Nang sumunod na mga araw ay may nakitang patay na nakahandusay sa maiinit na palayan, isang batang lalaki na alipin. Nakita siya ng tagapagbantay at nilatigo siya, bumagsak ang bata. Pinuntahan siya ni Toby at sinabi nito ang salita ng lumang Africa na minsan lang niyang narinig kaya hindi niya agad maintindihan. Nakalimutan ng bata ang narinig niya. Nagtungo si Toby at muling naibulong sa bata, nakuha niya ang tamang salita. Nagpagulong-gulong siya sa hangin. Pansamantala siyang nakalipad at siya ay idinuyan sa mainit na simoy ng hangin at muli siyang nakalipad. Iba-iba pa ang bumagsak dahil sa init, naroon lagi si Toby. Umiiyak siya sa nakikita niyang bumabagsak at nandiyan siya upang iabot ang kaniyang kamay “kumkumka yali, kum… tambe!” Pabulong niyang sabi at muli na naman silang nakalipad at pumailanlang sa hangin. Ang isang lumilipad ay maitim at may makislap na tungkod habang sila ay nasa taas ng ulo ng tagapagbantay. Dumako sila sa pilapil, sa palayan, sa bakuran, at sa batis na dinadaluyan ng tubig . “Bihagin ang matanda,” sabi ng tagapagbantay. “Narinig ko siyang sinabi ang mahiwagang salita, bihagin siya.” Samantala may isang tumatawag. Nakuha na ng tagapagbantay ang kaniyang latigo upang itali si Toby. Kinuha niya ang kaniyang baril upang patayin ang negrong si Toby. Natawa lang si Toby, lumingon siya at ang sabi “heeee, heee! Hindi ninyo kilala kung sino ako? Hindi rin ninyo alam kung sino pa ang ibang tulad naming nasa palayan.” At muli niyang naibulong ang mahiwagang salita bilang pangako sa angkan ng mga itim, sinabi niya ito sa lahat ng mga kalahi nilang nasa palayan sa ilalim ng malupit na latigo. “Buba… Yali... Buba... tambe…” May napakalakas na sigawan at hiyawan ang baluktot na likod ay naunat, matatanda at batang mga alipin ay nakalipad na magkakahawak-kamay. Nagsasalita habang nakabilog animo singsing, umaawit pero hindi sila magkakahalo hindi pala sila umaawit sila ay lumilipad sa hangin langkay-langkay na animo mga ibong tumatakip sa asul na kalangitan, maiitim na anino. Hindi na mahalaga kung sila ay nakalilipad nang napakataas. Tanaw nila ang plantasyon, ang taniman, paalis sa lupain ng mga alipin. Lumilipad sila patungo sa kanilang kalayaan. Kasabay nilang lumilipad si Toby at sila ay iniingatan nito. Hindi siya umiiyak, hindi siya tumatawa, siya ay tagagabay. Nakita niya sa taniman ang mga katutubong alipin na naghihintay kung sila ay makalilipad na tulad nila. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

20. D EPED C O PY 249 “Isama ninyo kami sa paglipad,” kanilang wika, pero sila’y natatakot sumigaw. Hindi na nila nahintay na sila ay maturuang lumipad. Naghintay ng pagkakataon na makatakbo “paalam” ang sabi ng matandang tumatawag na si Toby, “Kausapin mo sila ulilang kaluluwa!” At siya ay lumipad at naglaho. Sinabi ng tagapagbantay sa kanilang panginoon ang kanilang nasaksihan. “Ito ay isang kasinungalingan, gawa lamang ng liwanag.” Subalit ang tagapagbantay ay hindi nagsalita sapagkat alam niya ang totoo. Ang mga aliping hindi nakalipad ay nagpatuloy sa pagkukuwento sa kanilang mga anak. Ang pangyayaring ito ay hindi nila malilimutan. Naalala nila noong sila ay malaya at nakaupo sa paligid ng kanilang lupang tinubuan. At sinabi nila ito sa mga bata, ang tungkol sa mga taong hindi nakalilipad hanggang ngayon. - Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA GAWAIN 5: Suriin Natin Ihanay ang mga pangyayari sa kuwento gamit ang Story Ladder. GAWAIN 6: Mahalaga ang Opinyon Mo Magbigay ng mga kaisipang nakapaloob sa binasang mitolohiya. Itala sa tsart at lagyan ng tsek (a) ang kolum kung ito ay makatotohanan o di makatotohanan at ipaliwanag ang iyong sagot sa huling kolum. Kaisipan MK DMK Paliwanag 1. 2. 3. 4. 5. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

21. D EPED C O PY 250 Pagsasanib ng Gramatika at Retorika Alam mo ba na... ang pagsasaling wika ay ang paglilipat sa pinagsasalinang wika ng pinakamalapit na katumbas na diwa at estilong nasa wikang isasalin? Ang isinasalin ay ang diwa ng talata at hindi ang bawat salita na bumubuo rito. (Santiago, 2003). Mga Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Tagapagsalin 1. Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot. Nakukuha niya ang kahulugan ng kaniyang isinasalin o siya’y mahusay na. Kumokonsulta sa diksyonaryo. Nauunawaan niya ang maliit na himaymay ng kahulugan at halagang pandamdamin taglay ng mga salitang gagamitin. 2. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin. Ang kaalaman sa gramatika ng dalawang wika sa pagsasalin ay kailangang-kailangan ng tagapagsalin sa pagsusuri ng diwang nais ipabatid ng awtor, gayundin sa wastong paggamit ng mga salita, wastong pagkakabuo, at pagsusunod-sunod. 3. Sapat na kakayahan sa pampanitikang paraan ng pagpapahayag. Ang kakayahang magsalita sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin at kaalaman sa gramatika ay hindi sapat para makapagsalin. Kaya kung ang lahat ng salin ay patas, nagiging higit na mahusay na tagapagsalin ang manunulat. 4. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin. Marapat na ang tagapagsalin ay may higit na kaalaman sa paksa. Sapagkat siya ay higit na nakaaalam at nakauunawa sa mga konseptong nakapaloob dito. 5. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansang kaugnay sa pagsasalin. Walang higit na mabisa kaysa ibang wika. Ang lahat ng wika ay may sariling bisa at kakayahan bilang kasangkapan sa pagpapahayag ng kulturang Pilipino at ng ibang bansa. Gabay sa Pagsasaling-wika Basahing mabuti ang buong tekstong isasalin at unawain ang kabuuang diwa nito. Tandaang mahalaga para sa tagapagsalin na magkaroon ng malawak na kaalaman sa wikang isasalin at sa wikang pagsasalinan. Mahalaga rin ang kakayahang magsulat nang maayos at maging pamilyar sa mga estilo ng pagsulat sa dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin. 1. Isagawa ang unang pagsasalin. Isaisip na ang isasalin ay diwa ng isasalin at hindi salita. 2. Basahin at suriing mabuti ang pagkakasalin. Tandaang ang pagdaragdag, pagbabawas, pagpapalit, o pagbabago sa orihinal na diwa ng isinasalin nang walang napakalaking dahilan ay isang paglabag sa tungkulin ng tagapagsalin. 3. Rebisahin ang salin upang ito’y maging totoo sa diwa ng orihinal. Ayusin ang bahaging hindi malinaw at nagbibigay ng kalituhan. Bigyang-pansin din ang aspektong panggramatika ng dalawang wikang kasama sa pagsasalin. Kung gagamit ng diksiyonaryo ay isaalang-alang ang iba’t ibang kahulugan ng isang salita. Kakailanganin ng isang mag-aaral ang pagsasanay upang makuha ang kahulugang angkop sa konteksto ng pangungusap. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

22. D EPED C O PY 251 Pagsasanay 1: A. Isalin mo sa Ingles ang sumusunod na salita. Tagapagbantay ___________________________ Misteryo ___________________________ Nagpagulong-gulong ___________________________ Mahika ___________________________ Kumikinang ___________________________ B. Isalin sa Filipino ang kasunod na talata. There was a great outcryin. The bent backs straighted up, old, and young who were called slaves and could fly joined hands. Say like they would ring-sing but they didn’t shuffle in a circle C. Isalin sa Filipino ang sumusunod: Pagsasanay 2: Suriin ang salin ng mitolohiyang “Maaring Lumipad ang Tao” gamit ang kasunod na talahanayan. Lagyan ng tsek (a) ang mapipiling eskala: 5 – Napakataas, 4 – Mataas, 3 – Mataas-taas, 2 – Hindi mataas, at 1 – Paunlarin pa. 1. The Kikuyos are large tribe. They speak a beautiful Bantu language and lived on the slopes of Movement Kenya. Kikuyo Literatura ng Africa 2. The Yoruba believe that there is a god, Ori, who supervise people’s choice in heaven. Destiny (Yoruba) Literatura ng Africa 3. In the days of King Solomon, three thousand years ago, there lived in Ethiopia a dynasty of Queen, who reigned with great wisdom. The Queen of Ethiopia (Literatura ng Africa) The Overseer rode after her, hollerin,” Sarah flew over the fences. She flew over the woods, tall trees could not snag her. Nor could the Overseer. She flew like an eagle. Now, until she was gone from sight. No one dared speak about it. Couldn’t belive it. But it was, because they that was there saw that it was. Ang bantay ay nagronda habang humihiyaw, sumisigaw. Samantalang si Sarah at ang kaniyang anak ay lumilipad sa bakuran, sa mga kahoy, sa mga nagtataasang puno na hindi siya nakikita maging ng tagapagbantay. Lumilipad siyang tulad ng isang agila hanggang sa unti-unti na silang makita ng mga taong nasa ibaba. Walang sinuman ang makapagsalita tungkol dito, hindi makapaniwala, subalit nakita nila ito. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

23. D EPED C O PY 252 Katangian 1 2 3 4 5 Sapat na kaalaman sa dalawang wikang kasangkot. Sapat na kaalaman sa gramatika ng dalawang wikang kasangkot sa pagsasalin. Sapat na kaalaman sa uri ng panitikang isasalin. Sapat na kaalaman sa paksang isasalin. Sapat na kaalaman sa kultura ng dalawang bansa kaugnay sa pagsasalin. Sagutin ang sumusunod na tanong. 1. Ano ang masasabi mo sa pagkakasalin ng teksto? Angkop ba ang mga ginamit na salita sa pagsasalin? Tama ba ang pagkakasunod-sunod ng mga ideya? Patunayan. 2. Paano nakatulong sa iyo ang binasang teksto na nakasalin sa Filipino? 3. Kung ang bersyong nasa Ingles lang ang binasa mo, ganito rin kaya ang pagkaunawa mo sa teksto? Pangatuwiran. 4. Paano nakatutulong ang pagsasaling-wika ng mga akda sa pagpapahalagang pampanitikan? Pagnilayan at Unawain Sagutin ang mga pokus na tanong na nasa loob ng kahon. Ilipat Isa kang mahusay na tagapagsalin. Napili ka ng embahada ng Africa at Persia upang isalin ang kanilang mga mitolohiya sa wikang Filipino upang maipakilala ang kanilang bansa sa buong daigdig. Tiyaking magagamit mo ang mga pamantayan sa pagsasaling-wika. A. Katapatan................. ................................................................. 50 puntos B. Kawastuan ................................................................................. 50 puntos Kabuuan ....................................................................................100 puntos Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito. Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang salin sa modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong paglalakbay sa mundo ng anekdota. 1. Paano susuriin ang mga kaisipang nakapaloob sa mitolohiya na may iba’t ibang batayan? 2. Paano magagamit nang angkop ang mga pamantayan sa pagsasaling-wika? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

24. D EPED C O PY 253 Sa Persia (Iran), ang kanilang mga lupain, mga tao na binabanggit kasama ng Medo, at mga Persiano ay magkakaugnay na mga bayan ng sinaunang Tribong Aryano. Mayaman sa sining tulad ng pagpana at pangangabayo. Ang pagsasabi ng katotohanan ay makikita sa literaturang naiambag nila sa maraming bansa sa daigdig. Ang Aralin 3.2 ay tungkol sa anekdota ng Persia (Iran) na kakikitaan ng mga kasabihan, relihiyon sa paniniwalang Sufism, pagpapaunlad ng isang indibiduwal sa pamamagitan ng pandama. Masusuri rin ang kanilang matapat na pakikipamuhay sa kapwa at mga naiambag ng kanilang mahusay na mga manunulat sa mundo ng pilosopiya at paniniwala. Kasabay din nito ang pagpapaunlad ng iyong kasanayan sa pagsasalaysay. Sa pagtatapos ng araling ito, ikaw ay inaasahang makapagmumungkahi at makapaglalapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring makapag- iiwan ng kakintalan o aral sa mga bumabasa. Aalamin mo kung paano naiba ang anekdota sa mga kauri nito. Gayundin kung paano nakatulong ang diskursong pasalaysay sa pagsulat at pagbasa ng mga anekdota batay sa sumusunod na pamantayan: a.) Ang pamagat ay maikli, orihinal, at napapanahon, b.) mahalaga ang paksa o diwa, c.) maayos at di-maligoy ang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari, at d.) kaakit-akit na simula at may kasiya-siyang wakas. Aralin 3.2 Panimula A. Panitikan: Mullah Nassreddin (Anekdota mula sa Persia/Iran) Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles B. Gramatika at Retorika: Gramatikal, Diskorsal, Estratedyik sa Pagsasalaysay ng Orihinal na Anekdota C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

25. D EPED C O PY 254 Tuklasin Gawain 1: Basahin mo ang isang anekdota at iyong suriin ang mga pangyayari sa binasa na may kaugnayan sa pagdedesisyon sa pamamagitan ng pagpunan sa talahanayan. Akasya o Kalabasa Consolation P. Conde Hindi maikakaila na kung malaki ang puhunan ay maaaring tumubo rin iyon nang malaki kaysa maliit ang naturan. Gayundin ang paghahanda at pagpupunyagi ng tao na pinamumuhunanan ng puu-puung taong pag-aaral at pagpapakasakit. Karaniwan nang sa may mataas na pinag-aralan ay maamo ang kapalaran. At ito’y maitutulad din nga sa paghahalaman. Pasukan na naman. Nagbukas na ang mga pamantasan at matataas na paaralan sa Maynila. Samantala, sa nayon ng Kamias, hindi kalayuan sa lungsod… Maagang nagbangon nang umagang yaon si Aling Irene at inihanda kapagkaraka ang mga pangangailangan ng kabutong anak na si Iloy. Si Mang Simon naman ay hindi muna nagtungo sa linang upang samahan sa pagluwas ang anak na pag-aaralain sa Maynila. Awa naman ng Diyos ay maluwalhating nakarating sa lungsod ang mag-ama. Isang balitang paaralang sarili ang kanilang tinungo agad. Dinatnan nila ang tagatala na abalang-abala sa pagtanggap ng di-kakaunting mga batang nagsisipagprisinta. Nagpalinga-linga si Mang Simon. Nang makita ang babalang nakasabit sa may pintuan ng Tanggapan ng Punung-guro ay kinawit sa bisig si Iloy. “Halika at makikipag- usap muna ako sa punung-guro.” “Magandang umaga po sa kanila,” panabay na bating galang ng mag-ama. “Magandang umaga po naman,” tugon ng punung-guro na agad namang nagtindig sa pagkakaupo at nag-alok ng upuan. “Ano po ang maipaglilingkod ko sa kanila?” “E, ibig ko po sanang ipasok ang aking anak dito sa inyong paaralan.” “A, opo. Sa ano po namang baitang?” usisa ng punung-guro. “Katatapos pa po lamang niya ng elementarya sa aming nayon noong nakaraang Marso,” paliwanag ni Mang Simon. “Kung gayon po’y sa unang taon ng haiskul, ano po?” “Ngunit… ibig ko po sanag malaman kung maaaring ang kunin na lamang niya ay isang maikli-ikling kurso ukol sa isang tanging karunungan upang siya’y makatapos agad, maaari po ba?” Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

26. D EPED C O PY 255 “Aba, opo,” maaga pa na tugon ng punong-guro. “Maaaring ang lalong pinakamaikling kurso ang kaniyang kunin. Iyan ay batay sa kung ano ang gusto ninyong kalabasan niya. Kung ang nais ninyo ay magpatubo ng isang mayabong na punong akasya, gugugol kayo ng puu-puung taon, subalit ang kakailanganin ninyo ay ilang buwan lamang upang makapaghalaman kayo ng isang kalabasa.” Dili di natubigan si Mang Simon sa huling pangungusap ng punong-guro. Gayundin si Iloy. Pagkuwan ay nagbulungan ang mag-ama. At… umuwi nang nag-iisa si Mang Simon. Habang naglalakbay na patungong lalawigan ay tatambis-tambis sa sarili: “A, mabuti na nga ang kunin niyang buo ang kurso sa haiskul at saka na siya kumarera. Higit na magiging mayabong ang kaniyang kinabukasan.” - Mula sa Diwang Kayumanggi. 1970 Pangyayari Kaugnay na Pagdedesiyon GAWAIN 2: Ating Suriin 1. Ang akdang “Akasya o Kalabasa’’ ay isang anekdota. Ibigay ang mga katangian ng akda? 2. Paano naiiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito? 3. Ipaliwanag ang mga pangyayari gamit ang diskursong pagsasalaysay. GAWAIN 3: Buuin mo Sumulat ng isang karanasang hawig ang paksa sa binasang anekdota. Maaaring tungkol sa sarili o isang kakilala. Pagkatapos mong maisagawa ang mga gawain, basahin ang isang anekdota mula sa bansang Iran upang makilala ang kanilang mga paniniwala at prinsipyo. Tingnan natin kung nagtataglay ito ng mga elemento ng isang anekdota. Alam mo ba na... ang anekdota ay isang kuwento ng isang nakawiwili at nakakatuwang pangyayari sa buhay ng isang tao? Layon nito ay makapagpabatid ng isang magandang karanasan na kapupulutan ng aral. Ito’y magagawa lamang kung ang karanasan o ang pangyayari ay makatotohanan. Isang malikhaing akda ang anekdota. Dapat na ang bawat pangungusap ay kukuha ng interes ng mambabasa. Dapat na ang panimulang pangungusap ay kapana-panabik. Ang isang magandang panimula ay magbibigay ng pagganyak sa mambabasa at mahihikayat na ipagpatuloy ang pagbasa ng anekdota. Naririto ang ilang katangian ng anekdota: a. May isang paksang tinatalakay. Ito ay dapat bigyan ng kahulugan sa pagsulat ng anekdota. Lahat ng mga pangyayari ay dapat mabigyan ng kahulugan sa ideyang nais ilahad. b. Ang isang anekdota ay nagdudulot ng ganap na pagkaunawa sa kaisipang nais nitong ihatid sa mga mambabasa. Di dapat mag-iwan ng anumang bahid ng pag-aalinlangan na may susunod pang mangyayari. Tl.answer.com/o/Ano_ibig_sabihin_ng_anekdota All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

27. D EPED C O PY 256 Linangin Kung saan magpunta si Mullah ay naroon ang tawanan. Dalubhasang pilosopo at tagapayo siya ng mga hari sa kanilang lugar. Nagsimula ang kaniyang mga kuwento sa Persia. Naniniwala ang Sufis na ang pagpapatawa ay nagdudulot ng kasiyahan sa bawat tao. Isinilang siya sa bayan ng Eskishehir (ak Shehir). Dakilang guro sa pagpapatawa na siyang naging behikulo ng mga manunulat para sa pagbuo ng kaisipan at paniniwala na di-makakasakit subalit nakapagbibigay-sigla sa mambabasa. Iyong alamain kung paano naiba ang anekdota ng Persia sa iba pang mga kauri nito. Mullah Nassreddin Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles Si Mullah Nassreddin na kilala bilang Mullah Nassr-e Din (MND) ang pinakamahusay sa pagkukuwento ng katatawanan sa kanilang bansa. Lagi itong naaalaala ng mga Iranian na dating mga Persiano noong sila ay mga bata pa. Libo-libong kuwento ng katatawanan ang naiambag ni Mullah Nassreddin sa kanilang lipunan. Tinagurian din siyang alamat ng sining sa pagkukuwento dahil sa mapagbiro at puno ng katatawanang estilo sa pagsulat. Nagpasalin-salin sa bibig ng mga tao ang kaniyang mga naisulat mula noon magpasahanggang ngayon. Naimbitahan si Mullah Nassreddin upang magbigayngisangtalumpatisaharapngmaraming tao. Sa pagsisimula niya, nagtanong siya, “Alam ba ninyo ang aking sasabihin?” Sumagot ang mga nakikinig “Hindi,” kung kaya’t kaniyang sinabi “Wala akong panahong magsalita sa mga taong hindi alam ang aking sasabihin,” at siya ay umalis. Napahiya ang mga tao. Inanyayahan siyang muli upang magsalita kinabukasan. Nang muli niyang tanungin ang mga tao ng katulad na katanungan ay sumagot sila ng “Oo,” sumagot si Mullah Nassreddin “Kung alam na pala ninyo ang aking sasabihin, hindi ko na sasayangin ang marami ninyong oras” muli siyang umalis. Ang mga tao ay nalito at nataranta sa kaniyang naging sagot. Sinubukan nilang muli na anyayahan si Mullah Nassreddin upang magbigay ng pahayag at muli siyang nagtanong “Alam ba ninyo ang aking sasabihin?” Handa na ang mga tao sa kanilang isasagot ang kalahati ay nagsabi ng “Hindi,” at ang kalahati ay sumagot ng “Oo,” kung kaya’t muling nagsalita si Mullah Nassreddin “Ang kalahati ay alam ang aking sasabihin, kaya’t kayo ang magsasabi sa kalahati na di alam ang aking sasabihin,” at siya ay lumisan. - Mula sa http://iranian.com/main/blog/m-saadat-noury/frist-iranian-mullah-who-was- master-anecdotes.html GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan A. Tukuyin ang kasingkahulugan ng mga salitang nakasulat nang pahilig sa pangungusap. Piliin sa loob ng kahon at isulat lamang ang titik ng iyong sagot sa patlang. ______1. Ang mga taong nakikinig sa kaniya ay nagulumihanan. ______2. Ang sermon na ginawa ni Mullah ay dapat pag-aralan at huwag itong aksayahin. a. lumisan b. nalito c. napahiya d. sayangin e. naimbitahan All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

28. D EPED C O PY 257 ______3. Nangimi ang mga nakikinig sa kaniyang Homilya. ______4. Muli na naman siyang inanyayahan sa simbahan. ______5. Agad siyang umalis matapos makapagsalita sa harap ng mga tao. GAWAIN 5: Ating Suriin A. Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Ilarawan si Mullah. 2. Anong katangian ng pangunahing tauhan ang naibigan mo? Bakit? 3. Anong pamamaraan ng pangunahing tauhan ang ginampanan upang siya ay makilala bilang pinakamahusay sa larangan ng pagpapatawa? 4. Sumasang-ayon ka ba sa paraan ng kaniyang pagtuturo sa mga tao? 5. Sino sa kasalukuyang panahon ang maihahambing natin kay Mullah? Patunayan ang sagot. 6. Anong pangunahing kaisipan ang hatid ng akda sa mambabasa? 7. Kung ikaw ay mabigyan ng pagkakataon na gumawa ng isang anekdota anong paksa ang nais mong isulat? Bakit? 8. Paano naiba ang anekdota sa mga iba pang kauri nito? Masasalamin ba ang kanilang paniniwala at prinsipyo sa kanilang mga isinulat? B. Suriin ang mahalagang bahagi ng Anekdota “Mullah Nassreddin.” Gawin ito sa pamamagitan ng pagbuo ng tsart na nasa ibaba. Narito ang isang anekdota ni Saadi. Ang mga sulat ni Saadi ay naitala dahil sa dalawang kadahilanan: Una ang pagiging simple sa paggamit ng direktang lengguwahe o salita upang makabuo ng isang mahusay na aklat para sa pagsisimula ng mga mag-aaral na Persiano. Ikalawa, binubuo ito ng simpleng kasabihan at mga kuwento na itinuturing na mahusay na mga pahayag ng paniniwalang Sufi. Para sa Sufis, ang Sufism ay hindi lamang relihiyon o pilosopiya, bahagi ito ng buhay. Wala itong kaugnayan sa bagay at lugar at hindi rin ito nagpapahalaga sa oras, pera o maging karangalan. Nakapokus ito sa pagpapaunlad ng isang indibidwal sa pamamagitan ng kanilang mga pandama. Mullah Nassreddin Panimula: Tunggalian: Kasukdulan: Kakalasan: Wakas: All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

29. D EPED C O PY 258 Ang pagkaunawa sa Sufi ay maihahalintulad sa pagbibinata o pagdadalaga na kung paanong ang bata ay nagkakaroon ng kaalaman sa kaniyang pagbibinata/ pagdadalaga. Matutuhan ng tao ang kaalamang Sufi sa proseso, pag-unawa at pagsasanay. Sa kanilang paglalakbay, hinihiling ang magandang ikabubuhay at taimtim na dumadalangin sa awa at pag-ibig ng Diyos. Sa kanilang mga panulat ng naisasalaysay ang hiwaga na naabot ni Saadi gayundin ang kaniyang pagbabahagi ng kaniyang kaalaman sa buong mundo. Mula sa mga Anekdota ni Saadi Persia ni Idries Shah Isinalin sa Filipino ni Roderic P. Urgelles Mongheng Mohametano sa kaniyang pag-iisa. Isang araw, ang mongheng Mohametano ay nag- iisa at namamanata sa disyerto. Ang Sultan naman na namamaybay sa kaniyang ruta, sa kaniyang nasasakupan ay matamang nagmamasid sa mga tao. Nakita niya na hindi nagtaas ng kaniyang ulo ang Mongheng Mohametano habang dumadaan siya. Nagalit ang Sultan at nagwika “Ang nakasuot ng balabal ay walang pakiramdam, tulad siya ng hayop, hindi siya nagtataglay ng paggalang at kababaang loob.” Kung kaya’t ang vizier o ministro ay nagwika “Mongheng Mahametano! Ang Sultan ng buong mundo ay nagdaan sa iyong harapan. Bakit di mo siya binigyan ng kaukulang paggalang?” Sumagot ang Mongheng Mohametano, “Hayaan mong ang Sultan ang magbigay ng paggalang para hanapin ang magbebenipisyo sa kaniyang magandang gawa. Sabihin mo sa kaniya, ang hari ay nilikha para sa kagalingan ng kaniyang nasasakupan at hindi nilikha ang mamamayan para paglingkuran ang Sultan.” - Mula sa Elements of Literature nina Holt et. al. 2008. Texas, USA GAWAIN 6: Ating Kilalanin Kilalaning mabuti si Saadi, punan ang Character Web sa ibaba. SAADI All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

30. D EPED C O PY 259 GAWAIN 7: Sagutin Natin Ihambing ang anekdota sa iba pang mga akdang pampanitikan. Gayahin ang pormat sa sagutang papel at isulat ang sagot. Anekdota Talambuhay Tala ng Paglalakbay (Travelogue) Paksa Tagpuan Paraan ng pagkakasulat Mensahe/Aral Nilalaman GAWAIN 8: Ating Palawakin A. Magmungkahi at maglapat ng isang matalinong desisyon batay sa pangyayaring nakapag-iwan ng kakintalan o aral. B. Isulat ang karanasang nangingibabaw sa nabasang anekdota. Pagsasanib ng Gramatika at Retorika Alam mo ba na... ang pagsasalaysay ay isang diskurso na naglalatag ng mga karanasang magkakaugnay? Pagkukuwento ito ng mga kawili-wiling pangyayari, pasulat man o pasalita. Itinuturing ito na pinakamasining, pinakatanyag, at tampok na paraan ng pagpapahayag. Ito rin ang sinasabing pinakamatandang uri ng pagpapahayag sapagkat dito nagsimula ang alamat o epiko, at mga kuwentong bayan ng ninunong mga Pilipino maging sa ibang bansa man. Ang pagpili ng paksa ang unang mahalagang hakbang sa pagsulat ng pagsasalaysay. Kailangang ito ay maganda at kawili-wili. Bukod dito, mahalaga ring napapanahon ito at may dalang lugod at kabutihan sa mga mambabasa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

31. D EPED C O PY 260 Ilan sa dapat isaalang-alang sa pagpili ng paksa 1. Kawilihan ng Paksa – Dapat ay likas na napapanahon; may mayamang damdaming pantao, may kapana-panabik na kasukdulan, naiibang tunggalian, at may malinaw at maayos na paglalarawan sa mga tauhan at tagpuan. 2. Sapat na Kagamitan – Mga datos na pagkukunan ng mga pangyayari. 3. Kakayahang Pansarili – Ang pagpili ng paksa ay naaayon din sa kahusayan, hilig, at layunin ng manunulat. 4. Tiyak na Panahon o Pook – Ang kagandahan ng isang pagsasalaysay ay nakasalalay sa malinaw at masining na paglalarawan ng panahon at pook na pinangyarihan nito. Kaya, mahalagang iwasan ang labis na paghaba sa panahong sakop ng salaysay at pagbanggit ng napakaraming pook na pinangyarihan ng salaysay. 5. Kilalanin ang mambabasa – Sumusulat ang tao hindi para lamang sa kaniyang pansariling kasiyahan at kapakinabangan, kundi para sa kaniyang mambabasa. ANG MGA MAPAGKUKUNAN NG PAKSA 1. Sariling Karanasan – Pinakamadali at pinakadetalyadong paraan ng pagsasalaysay ng isang tao sapagkat ito ay hango sa pangyayaring naranasan ng mismong nagsasalaysay. 2. Narinig o napakinggan sa iba – Maaaring usapan ng mga tao tungkol sa isang pinagtatalunang isyu, mga balita sa radyo at telebisyon, at iba pa. Subalit, tandaang hindi lahat ng narinig sa iba ay totoo at dapat paniwalaan. Mahalagang tiyakin muna ang katotohanan bago isulat. 3. Napanood – Mga palabas sa sine, telebisyon, dulaang panteatro, at iba pa. 4. Likhang-isip – Mula sa imahinasyon, katotohanan man o ilusyon ay makalilikha ng isang salaysay. 5. Panaginip o Pangarap – Ang mga panaginip at hangarin ng tao ay maaari ring maging batayan ng pagbuo ng salaysay. 6. Nabasa – Mula sa anumang tekstong nabasa kailangangang ganap na nauunawaan ang mga pangyayari. MGA URI NG PAGSASALAYSAY 1. Maikling Kuwento – Nagdudulot ng isang kakintalan sa isip ng mga mambabasa sa pamamagitan ng paglalahad ng mahahalagang pangyayari sa buhay ng tauhan. 2. Tulang Pasalaysay – Patulang pasalaysay ng mga pangyayari sa pamamagitan ng mga saknong. 3. Dulang Pandulaan – Binibigyang diin dito ang bawat kilos ng mga tauhan, ang kanilang panlabas na kaanyuan kasama na rito ang kanilang pananamit, ayos ng buhok at mga gagamiting mga kagamitan sa bawat tagpuan. Ang kuwentong ito ay isinulat upang itanghal. 4. Nobela – Nahati sa mga kabanata; punong-puno ng mga masalimuot na pangyayari. 5. Anekdota – Pagsasalaysay batay sa tunay na pangyayari 6. Alamat – Tungkol sa pinagmulan ng isang bagay o anuman sa paligid. 7. Talambuhay – “Tala ng buhay” ng isang tao, pangyayaring naganap sa buhay ng isang tao mula sa kanyang wakas. 8. Kasaysayan – Pagsasalaysay ng mahalagang pangyayaring naganap sa isang tao, pook o bansa. 9.Tala ng Paglalakbay (Travelogue) – Pagsasalaysay ng isang pakikipagsapalaran, pagbibiyahe o paglalakbay sa ibang lugar. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

32. D EPED C O PY 261 Pagsasanay 1: Isulat ang mga salaysay na ginamit sa nabasang kuwento. Pagsasanay 2: Punan ang kasunod na Double Entry Journal ng sariling reaksiyon tungkol sa mga dapat isaalang-alang sa pagsusuri ng isang anekdota. Pagsusuri Ang Aking Reaksiyon Kawilihan ng Paksa Sapat na kagamitan Kakayahang Pansarili Tiyak na panahon o pook Pagkilala sa mambabasa Pagsasanay 3: Suriin natin ang mga katangiang dapat taglayin ng anekdotang natalakay. Alamin natin sa pamamagitan ng pagsagot sa talahanayan. Lagyan ng tsek (a) kung tama batay sa iyong pagsusuri at ipaliwanag kung bakit ito ang iyong sagot. Katangian Oo Katamtaman Hindi Paliwanag Makatawag pansin ang mga katangiaan ng tauhan. Payak at maikli ang pagpapahayag. Nakakalibang habang binabasa. Nakatulong ito upang lalong makilala si Mullah/Saadi. Pagsasanay 4: Sumulat ng isang anekdota batay sa sariling karanasan o pangyayaring nasaksihan sa iba. Isaalangalang ang sumusunod na pamantayan: lohikal na pagkakasunod-sunod ng pangyayari, malikhain at masining, maikli at madaling makuha ang interes ng mambabasa. Mullah Saadi All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

33. D EPED C O PY 262 Pagnilayan at Unawain Sagutin ang mga tanong. 1. Mag-isip ng isang nakatutuwang pangyayari sa iyong buhay, noong nagsimula kang mag-aral. Isalaysay. 2. Mula sa iyong karanasan, ano ang iyong natutuhan? Ipaliwanag. 3. Kung isasalaysay mo ito sa iba, ano ang gusto mong matutuhan ng iyong kapwa? 4. Paano naiba ang anekdota sa iba pang mga kauri nito? 5. Nakatutulong ba ang gramatikal, diskorsal, estratedyik sa pagsasalaysay ng mga orihinal na anekdota na buhat sa mga bansa ng daigdig? Ilipat Binabati kita! Matagumpay mong naisagawa ang mga gawain sa araling ito. Kung may hindi ka pa lubos na naunawaang paksa ay maaari mong balikan ang modyul. Kung malinaw na sa iyo ang lahat ay maaari ka nang magpatuloy sa iyong pamamasyal. Ang bansang susunod mong papasyalan ay ang South Africa. Muli mong masasalamin sa susunod na bansa ang kanilang kultura at tradisyon. Maligayang paglalakbay at pag-aaral. Naanyayahan ka para magbigay ng talumpati sa isang pagtitipon sa inyong bayan. Sa iyong pagtatalumpati, isasalaysay mo ang mga nakatutuwang karanasan ng iyong buhay, mga desisyong ginawa mo na nakatulong ng malaki sa iyong pagtatagumpay. Tiyaking magagamit mo ang mga pamantayan. a. Ang pamagat ay maikli, orihinal, kapana-panabik, at napapanahon ... 25 puntos b. Mahalaga ang paksa o diwa .... 25 puntos c. Maayos at di-maligoy ang pagkakasunud-sunod ng mga pangyayari.. 25 puntos d. Kaakit-akit na simula at may kasiya-siyang wakas ... 25 puntos All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

34. D EPED C O PY 263 Ang Aralin 3.3 ay nakatuon sa isang sanaysay, partikular ang isang talumpati na binigkas ni G. Nelson Mandela sa kaniyang inagurasyon o pasinaya bilang pangulo ng Africa. Nilalayon ng talumpati niyang ito na gisingin ang damdamin ng mga taga-Africa sa pagsulong ng kapayapaan, katarungan, at kalayaan. Sa araling ito ay kailangang maipamalas mo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa talumpati sa tulong ng mga pahayag na nanghihikayat. Sapagtataposngaralingito,ikawayinaasahangmakagagawangbalangkas ng napakinggang talumpati upang mas madaling matukoy ang mahahalagang impormasyon na nais nitong ipabatid. Ito ay gagawin batay sa sumusunod na pamantayan: a.) nilalaman, b.) taglay ang wastong pagkuha ng mahahalagang impormasyon, at c.) makatotohanan. Sa tulong ng iba’t ibang gawain, tuklasin kung mabisa bang paraan ang sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon sa kultura ng Africa at kung paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa paglalahad nito. Tuklasin Sa sumusunod na gawain, tutuklasin ang iyong kaalaman sa sanaysay. GAWAIN 1: Deskripsiyon sa Sanaysay Piliin ang mga salitang may kaugnayan sa sanaysay pagkatapos ay bumuo ng mahalagang kaisipan gamit ang mga salitang napili. Aralin 3.3 Panimula Yugto ng Pagkatuto A. Panitikan: Nelson Mandela: Bayani ng Africa (Talumpati mula sa South Africa) Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum B. Gramatika at Retorika: Paggamit ng Tuwiran at Di-tuwirang Pahayag sa Paghahatid ng Mensahe C. Uri ng Teksto: Naglalahad All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

35. D EPED C O PY 264 GAWAIN 2: Iayos Mo Pagsama-samahin ang mga impormasyon sa kahong dapat na magkakapangkat at iayos ang wastong pagkakasunod-sunod nito upang makabuo ng wastong impormasyon tungkol sa balangkas. GAWAIN 3: Alin ang totoo? Suriin ang mga pahayag: “Ayon sa pananaliksik, ang musika, panitikan, sining, at kultura ng Africa ay nakakuha ng mataas na pagpapahalaga at paggalang sa lipunan. Sa tingin ko, ang lumang paniniwala na ang Africa ay tulad sa isang bata, ang pag-unlad ang naging dahilan upang hindi ito mapansin noon.” Sagutin: Aling pahayag ang mas pinaniniwalaan mo? Bakit? Ngayong nalaman mo na ang iyong natatanging kaalaman sa panitikan at sa akdang tatalakayin, maaari mo nang basahin ang akda. Maligayang pagbasa! SANAYSAY opinyon balita pananaw sukat tugmatalumpati ideya isyukuro-kuro saloobin tauhan banghay iskeleton ng susulatin kahalagahan kahulugan mapa ng impormasyon mapag-iisipang mabuti ang paksa mapipili mo ang mga ideya o konsepto mas magiging madaling ayusin ang mga ideya plano ng paksang isusulat All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

36. D EPED C O PY 265 Alam mo ba na... ang sanaysay ay ginagamit upang makapagbigay ng mahahalagang kaisipan tungkol sa paksang nais nitong talakayin? Ang mahahalagang kaisipan sa sanaysay ay tumutukoy sa mahahalagang impormasyong ibinibigay nito sa mambabasa. Ang mahahalagang impormasyong ito ay maaaring isulat nang pabalangkas. Ang balangkas ay isang lohikal o kaya’y kronolohikal at pangkalahatang paglalarawan ng paksang isusulat. Ito rin ay isang panukalang buod ng komposisyon. Ang talumpati ay isang halimbawa ng sanaysay. Ang sanaysay ay isang uri ng panitikan na nasa anyong tuluyan na ipinahahayag ang sariling kaisipan, kuro- kuro, saloobin, at damdamin na kapupulutan ng aral, at aliw ng mambabasa. Ayon kayAlejandro G.Abadilla, ito’y “pagsasalaysay ng isang sanay.” Noong 1580, isinilang ito sa Pransiya at si Michel de Montaigne ang tinaguriang “Ama ng Sanaysay.” Ito ay tinawag niyang essai sa wikang Pranses na nangangahulugang isang pagtatangka, isang pagtuklas, isang pagsubok sa anyo ng pagsulat. Ang dalawang uri ng sanaysay ay pormal at di-pormal o personal. Naririto ang pagkakaiba ng dalawa: Pormal Di-Pormal o Personal Nagbibigay ng impormasyon. Nagsisilbing aliwan/libangan. Nagbibigay ng mahahalagang kaisipan, o kaalaman sa pamamagitan ng makaagham at lohikal na pagsasaayos sa paksang tinatalakay. Nagbibigay-lugod sa pamamagitan ng pagtalakay sa mga paksang karaniwan, pang-araw-araw, at personal. Maingat na pinipili ang pananalita. Ang himig ng pananalita ay parang nakikipag-usap lamang. Ang tono ay mapitagan. Pakikipagkaibigan ang tono. Obhektibo o di-kumikiling sa damdamin ng may-akda. Subhektibo sapagkat pumapanig sa damdamin at paniniwala ng may-akda. Linangin Basahin at unawain ang talumpati ni G. Nelson Mandela na binigkas niya noong Mayo 10, 1994 nang siya ay pasinayaan bilang pangulo. Naging daan ang panitikan partikular na ang sanaysay o talumpati sa paglalahad ng pagnanais ng kalayaan ng kanilang bansa. Sa talumpati ay naihahayag din nila ang pagkauhaw sa kalayaan, karapatan, at katarungan na naging bahagi na ng kanilang buhay, ng kanilang kultura. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

37. D EPED C O PY 266 Nelson Mandela: Bayani ng Africa Isinalin sa Filipino ni Roselyn T. Salum Samga kapita-pitagan, kataas-taasang mgapanauhin, mgakasama, atmgakaibigan… Ngayon, lahat tayong naririto ay pagkalooban nawa ng pagpapala at pag-asa sa kasisilang na kalayaan gayundin naman sa mga nagdiriwang sa iba pang bahagi ng mundo. Mula sa mga karanasan ng di-pangkaraniwang kapahamakan ng tao na namayani nang matagal, isisilang ang lipunang ipagmamalaki ng sangkatauhan. Ang ating mga nagawa bilang ordinaryong mamamayan ng Timog Africa ay kailangang magbunga ng tunay na mamamayan nito na magpapalawak sa paniniwala ng sangkatauhan sa katarungan, magpapalakas sa tiwala sa kadakilaan ng kaluluwa, at magtutustos sa lahat ng ating pag-asa sa kapakinabangan ng buhay ng lahat. Ang lahat ng ito ay utang natin sa ating mga sarili at sa mga taong naririto ngayon. Sa aking mga kababayan, wala akong alinlangang sabihin na ang bawat isa sa atin ay kasinlapit ang puso sa lupa ng napakagandang bansang ito, sa tanyag na puno ng jacaranda sa Pretoria, at sa mga puno ng mimosa. Sa bawat oras, bawat isa sa atin ay dadamhin ang lupang ito, mararamdaman natin ang pansariling pagbabago. Ang kalagayan ng bansa ay magbabago tulad ng panahon. Tayo ay kumilos nang may kaligayahan at kagalakan sa paglunti ng kapaligiran at sa pagbukadkad ng mga bulaklak. Ang espiritwal at pisikal na kaisahan na ating ibinabahagi sa lupaing ito ay nagpapaliwanag sa lalim ng sakit na dala-dala ng ating mga puso sa tuwing makikita natin ang ating bansa na unti-unting nalulugmok ng di pagkakasundo, at sa tuwing makikita natin ang pagtanggi, ang paglaban sa batas, at paghihiwalay ng mga tao sa mundo. Ito ay dahil sa naging pambansang batayan ang nakamamatay na ideolohiya at pagkakaroon ng rasismo. Tayo, ang mga mamamayan ng Timog Africa, ay nakadama ng kapayakan nang ibinalik sa sangkatauhan ang pagkakaibigan. Tayo, na pinagkaitan ng batas kamakailan lang, ay binigyan ng bihirang pribilehiyong mamahala sa mga bansa sa sarili nating lupain. Pinasasalamatan namin ang aming mga pinagpipitaganang panauhin sa pagparito upang angkinin, kasama ang mamamayan ng aming bansa, ang tagumpay para sa katarungan, para sa kapayapaan, at para sa dignidad. Naniniwala kami na ipagpapatuloy ninyo ang pagtulong sa amin sa pagharap sa mga pagsubok sa pagbuo ng kapayapaan, kaunlaran, pagkakapantay-pantay ng mga lalaki at babae, walang diskriminasyon sa lahi, at demokrasya. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

38. D EPED C O PY 267 Malugod naming tinatanggap ang tungkulin na ang aming mamamayan at ang kanilang kalayaang politikal, pananampalataya, kababaihan, kabataan, negosyo, tradisyunal, at mga pinuno na isagawa ang kongklusyong ito. Hindi mawawala riyan ang aking Second Deputy President, ang Kagalang-galang na si F. W. de Klerk. Pinasasalamatan din namin ang lahat ng bumubuo sa hukbong panseguridad sa pagganap sa kanilang tungkulin na pangalagaan ang ating unang malayang eleksiyon at ang transisyon sa demokrasya, mula sa “hukbong uhaw sa dugo” na nag- aalangan pa ring makakita ng liwanag. Ang panahon para sa paghilom ng sugat ay naririto na. Ang panahon upang pag-ugnayin ang pagkakaiba-iba ng opinyon na nagiging dahilan ng pagkakahati-hati ay dumating na. Ang panahon upang bumuo ay nasa atin na. Sa wakas ay naabot na natin ang emansipasyon sa politika. Nangako tayong palalayain ang ating mamamayan sa kahirapan, kakulangan, pagdurusa, kasarian, at iba pang diskriminasyon. Nagtagumpay tayo sa ating huling hakbang sa pagkakaroon ng kapayapaan. Itinalaga natin ang ating sarili sa pagbuo ng kumpleto, makatarungan, at panghabambuhay na kapayapaan. Tayo ay nagtagumpay na magtanim ng pag-asa sa milyon-milyong mamamayan. Pumasok tayo sa kasunduan na bubuo tayo ng lipunan kung saan ang lahat ng mamamayan ng Timog Africa, itim man o puti, ay maglalakad na walang takot sa kanilang mga puso, tiyak ang kanilang karapatan sa pagkakaroon ng dignidad – isang bansang may kapayapaang pansarili at pambansa. Bilang simbolo ng pagbabago sa ating bansa, ang bagong Interim Government of National Unity ay sa panahon ng biglaang pangangailangan, bibigyang-pansin ang isyu ng amnestiya ng mga taong kasalukuyang nakakulong. Inaalay namin ang araw na ito sa lahat ng mga bayani ng bansang ito at sa iba pang bahagi ng mundo na nagsakripisyo at isinuko ang kanilang mga buhay upang tayo ay lumaya. Ang kanilang mga pangarap ay naging makatotohanan. Kalayaan ang kanilang handog. Tayo ay may pagpapakumbaba at pagmamalaki sa karangalan at pribelehiyo na ikaw, mamamayan ng Timog Africa ay iginagawad sa atin, bilang unang Pangulo ng nagkakaisa, malaya, walang diskriminasyon ng lahi, at pamahalaang naniniwala sa pagkakapantay-pantay ng kasarian. Nauunawan naming walang madaling daan para sa kalayaan. Batid naming kung nag-iisa ay hindi maaabot ang tagumpay. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

39. D EPED C O PY 268 Kailangan nating kumilos nang sama-sama bilang nagkakaisang mamamayan para sa pambansang pagkakasundo-sundo, para sa pambansang pagkakabuo-buo, para sa pagsilang ng bagong mundo. Magkaroon nawa ng katarungan para sa lahat. Magkaroon nawa ng kapayapaan para sa lahat. Magkaroon nawa ng hanapbuhay, tinapay, tubig, at asin para sa lahat. Malaman nawa ng bawat isa na ang katawan, ang isip, at ang kaluluwa ay dapat lumaya upang mabigyang kasiyahan ang kanilang mga sarili. Hindi, hinding-hindi na muling makararanas ang magandang lupaing ito ng kawalang-katarungan at sakripisyo sa kawalang dignidad at kahalagahan ng pagiging katutubo sa mundo. Maghari nawa ang kalayaan. Pagpalain ka ng Diyos, Africa! Salamat. - Mula sa http://www.anc.org.za/show.php?id=3132 GAWAIN 4: Paglinang ng Talasalitaan - Analohiya Ibigay ang hinihinging katumbas na salita ng sumusunod mula sa talumpating binasa. Piliin ito sa kasunod na kahon. Ibigay ang ugnayan sa isa’t isa upang mabigyang-linaw kung bakit ito ang iyong naging sagot. 1. bulaklak : hardin :: aklat : _____________ 2. berde : kapaligiran :: asul : ______________ 3. espiritwal : kaluluwa :: pisikal : _______________ 4. puso : katawan :: ___________ : puno 5. ____________ : gutom :: tubig : uhaw GAWAIN 5: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Sagutin ang mga gabay na tanong. 1. Bigyang kahulugan ang tinutukoy na kalayaan ni Nelson Mandela sa kaniyang talumpati. Gaano ito kahalaga sa isang tao, sa isang lahi, at sa isang bansa? 2. Batay sa talumpati, ilarawan ang kalagayan ng mga taga-Timog Africa. 3. Anong mga katangian ni Mandela ang masasalamin sa kaniyang talumpati? Ganito rin ba ang katangiang taglay ng namumuno sa ating bansa? Maglahad ng mga pangyayaring nagpapatunay nito. 4. Kung ikaw ay isa sa mamamayan ng Timog Africa, ano ang iyong magiging damdamin sa talumpati ni Mandela? 5. Sa ano-anong sitwasyon maituturing na hindi malaya ang isang tao, lahi o bansa? 6. Bilang kabataan, paano ka magiging susi ng pinapangarap na kapayapaan, kalayaan, at katarungan? kagubatan karagatan katawan prutas silid-aklatan tinapay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

40. D EPED C O PY 269 Ang talumpating binasa ay halimbawa ng sanaysay na pormal na nagbibigay ng impormasyon tungkol sa dating kalagayan ng lahi ng nagtatalumpati at nanghihikayat din na siya ay tulungan sa pagtupad sa kaniyang tungkulin at mithiin – ang magkaroon ng kalayaan. Sa susunod na gawain ay susubukin ang iyong kakayahang kumuha ng mahahalagang impormasyon sa isang talumpati. Ang isa pang anyo ng sanaysay ay di-pormal. Upang mas maunawaan pa, basahin ang isa pang sanaysay na di-pormal na may kinalaman sa wika. Tayo ba ay malaya sa wika o tayo ba ay nakatanikala pa rin sa anino ng mga dayuhan? Ako ay Ikaw ni Hans Roemar T. Salum “Ako’y isang Pinoy, sa puso’t diwa. Pinoy na isinilang sa ating bansa. Ako’y hindi sanay sa mga wikang banyaga, ako’y Pinoy na may sariling wika. Wikang Pambansa, ang gamit kong salita…” Hay, napakaganda sa pandinig ang awiting ito ni Florante. Damang-dama ang pagmamahal ng mang-aawit sa akin. Matagal na panahon na rin simula nang ako ay ipaglaban ni dating Pangulong Manuel L. Quezon. Ang pakikipaglaban niyang ito ay daan upang ako ay umusbong, gamitin, at tangkilikin. Ako ang simbolo ng pagkakakilanlan ng ating bansa, ang Pilipinas. Sa totoo lang, ako ay ginagamit sa maraming sitwasyon at pagkakataon. Ah, tunay ngang malayo na ang aking narating bilang isang instrumento ng komunikasyon. Patunay nito, sa paglipas ng panahon ay mabilis na naging moderno na ang ating bansa. Modernong kagamitan, pamumuhay, moderno na rin pati kabataan. Talagang ang mga Pinoy ay hindi nagpapahuli. Subalit, kasabay ng pagbabago at pagiging modernong ito ay ginawa na rin akong moderno. Pakiramdam ko ay binihisan ako upang sumabay sa makabagong panahon. Sa katunayan, ang wika ng kabataan ngayon ay tinatawag na Taglish, mga jejemon wika nga. Ang salitang nanay sasabihing mudra, ang tatay ay pudra. May magsasabi ring I wanna make bili that sapatos! Hay, kailangan bang kasabay ng pagbabago ay pagbabago sa akin? Nasaan na ang ipinaglabang wika? Mga kabataan, ang totoo, ako ay ikaw na sasalamin sa ating bansa. Hindi masama ang pag-unlad at ang pagbabago kung ang pagbabagong ito ay para sa ikabubuti at ikaaayos ng komunikasyon. Sa makabagong panahon, gamitin mo ako sa iyong wika kung iyan ang ibig mo, piliin lamang sa tamang panahon at tamang sitwasyon, tiyak na ang ating patuloy na pag-unlad. Ang nais iparating ng isang akda sa mambabasa ay tinatawag ding layunin at mas madaling makita sa pamamagitan ng pagbabalangkas. Ano-ano ba ang tiyak na layunin sa paggawa ng balangkas? 1. Nakatutulong ito sa pag-oorganisa ng mga ideya. 2. Naipakikita ang materyal sa lohikal na paraan. 3. Naipakikita ang pagkakaugnay-ugnay ng mga ideya. Ang mga ito ay dapat ding isaalang-alang sa pagkuha o pagtala ng mahahalagang impormasyon Makikita natin sa binasang sanaysay ang mahahalagang impormasyong nais nitong iparating sa mambabasa. Sa tulong ng gawain sa ibaba, alamin kung anong mahahalagang impormasyon ang iyong nakita. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

41. D EPED C O PY 270 GAWAIN 6: Sa Antas ng Iyong Pag-unawa Isulat ang sumusunod na tanong at ang iyong sagot sa iyong sagutang papel. 1. Sa iyong palagay, bakit kailangang magkaroon ng wikang pambansa? 2. Bigyang interpretasyon ang pahayag na: “Mga kabataan, ang totoo, ako ay ikaw na sasalamin sa ating bansa.” 3. Isa sa nakipaglaban para sa wika ay si Pangulong Quezon. Kung ikaw ay nasa katayuan niya, tulad din ba ng kaniyang desisyon ang iyong gagawin upang magkaroon tayo ng isang wikang pambansa? Bakit? 4. Sa kasalukuyan, makikita bang malaya ang mga Pilipino sa paggamit ng wikang pambansa? Magbigay ng sitwasyon batay sa sariling karanasan o ng ibang taong nakapaligid sa iyo. 5. Bilang isang kabataan, paano mo maipakikita ang pagpapahalaga sa wikang sarili? 6. Pakinggan ang awit na Ako’y Isang Pinoy. Anong damdamin ang namamayani sa iyo tungkol sa wika? Ihambing ito sa damdaming namamayani sa awit. GAWAIN 7: Itala, Impormasyong Mahalaga Sa sanaysay na binasa, isulat nang pabalangkas ang mahahalagang impormasyon na nais nitong iparating sa mambabasa. Gawing gabay ang sumusunod: Ako ay Ikaw I. Bunga ng Pakikipaglaban A. B. C. II. Kalagayan sa Makabagong Panahon A. 1. 2. 3. GAWAIN 8: Ugnayang Panlipunan Ilahad ang kaugnayan ng talumpati sa kultura o kalagayang panlipunan ng Africa at sa kulturang Pilipino. Pagsasanib ng Gramatika at Retorika Alam mo ba na… nakatutulong sa pag-unawa ng mensahe ng isang diskurso ang paggamit ng angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag? Mahalaga ang mga ito sa pagkuha ng mga impormasyong nais bigyang linaw. Nagiging mas malinaw ang isang sanaysay/talumpati dahil sa mga tuwiran at di-tuwirang pagpapahayag. Madaling matukoy sa mga ito ang katotohanan o opinyon. May mga pang-ugnay na nagpapatibay o nagpapatotoo sa isang argumento upang makahikayat. Kabilang dito ang sa katunayan, ang totoo, bilang patunay, at iba pa. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

42. D EPED C O PY 271 Halimbawa: 1. Sa totoo lang, maraming magagandang lugar sa Pilipinas na dapat munang pasyalan bago ang ibang bansa. 2. Si Ranidel ay nanalo ng Ulirang Kabataang Award, bilang patunay, narito ang kaniyang sertipiko. Ang tuwirang pahayag ay mga pahayag na may pinagbatayan at may ebidensiya kaya’t kapani-paniwala. Samantalang ang di-tuwirang pahayag ay mga pahayag na bagaman batay sa sariling opinyon ay nakahihikayat naman sa mga tagapakinig o tagapagbasa. Pagsasanay 1: Suriin ang mga pangungusap. Uriin kung tuwiran o di-tuwiran ang pahayag na ginamit. 1. Ayon sa estadistika, mas marami ang bilang ng mga babae kaysa mga lalaking Pilipino. 2. Ang pagtaas ng bilihin ay maaaring maging dahilan upang mas maraming tao ang magutom. 3. Isang katotohanan ang lumabas sa balita na naipasa na ang Freedom of Information sa Senado. 4. Walang malaking nakapupuwing kaya’t huwag maliitin ang inaakalang maliit na kakayahan ng kapwa. 5. Mayaman ang bansa sa kalikasan. Patunay nito ang magagandang paligid o tanawin na dinarayo ng mga turista. Pagsasanay 2: Balikan ang tekstong Ako ay Ikaw. Suriin ang mga salitang may salungguhit sa ilang pangungusap, tuwiran ba o di-tuwiran ang pahayag? Isulat ang sagot sa sagutang papel. Pagsasanay 3: Sumulat ng sariling sanaysay na may mga tuwiran at di-tuwirang pahayag tungkol sa kasalukuyang pangyayari sa bansa na ang layunin ay makapanghikayat sa kaniyang mambabasa. Maaaring gamitin ang sumusunod na mga transitional device. Gawin ito sa iyong sagutang papel. Pagnilayan at Unawain Ngayong naunawaan mo na ang pagkakaiba at pagkakatulad ng sanaysay sa iba pang akdang pampanitikan at ang gamit ng tuwiran sa di-tuwirang pahayag, sa bahaging ito ay tatayahin kung naunawaan mo na ang mahahalagang konsepto sa aralin. 1. Mabisa bang paraan ang sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon sa kultura ng Africa? 2. Paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa pagkuha ng mahahalagang impormasyon? sa katunayan sa totoo lang ang totoo bilang patunay isang katotohanan patunay nito ebidensiya ng All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

43. D EPED C O PY 272 Ngayong nauunawaan mo na ang kahalagahan ng sanaysay sa paglalahad ng mahahalagang impormasyon at ang paggamit ng tuwiran at di-tuwirang pahayag, pag- aralan ang sumusunod na impormasyon at ilipat mo sa isang kapaki-pakinabang na gawain ang iyong mga natutuhan. Ilipat Upang matiyak na naunawaan ang araling ito, gumawa ka ng balangkas sa napakinggang talumpati MGA PAMANTAYAN SA PAGTATAYA SA PAGGAWA NG BALANGKAS A – Napakahusay B – Mahusay C – Hindi mahusay D – Paunlarin pa Pamantayan 4 3 2 1 Nilalaman – maayos at organisado Taglayangwastongpagkuhangmahahalagangimpormasyon Wastong balangkas – taglay ang wastong pamamaraan sa pagbalangkas Makatotohanan – totoo ang mga impormasyong ipinakita Ikaw bilang stenographer ng isang pahayagan ay naatasang gumawa ng balangkas ng mahahalagang impormasyon sa napakinggang talumpati. Ito ay ibabalangkas mo at iuulat mo sa punong-patnugot sapagkat ilalathala niya ito sa isang pahayagan. Ito ay ibabahagi mo sa iyong punong-patnugot at sa mga manunulat ng inyong pahayagan. Tatayahin ang iyong balangkas batay sa: a.) nilalaman, b.) pagkawasto ng pagkuha ng mahahalagang impormasyon, c.) wastong balangkas, at d.) makatotohanan. Paano nakatutulong ang angkop na mga tuwiran at di-tuwirang pahayag sa pagkuha ng mahahalagang impormasyon? All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

44. D EPED C O PY 273 Narito ang ilang gabay sa pagsukat ng balangkas. Napakahusay mo, binabati kita sa naging bunga ng iyong pagtitiyaga – ang tagumpay. Inaasahan kong ang iyong natutuhan sa aralin, sa tulong ng mga tanong at gawain ay iyong isasabuhay. Muli, ang bagong hamon para sa bagong aralin ay binubuksan ko na para sa iyo. Anyo ng Balangkas Ang balangkas ay maaaring gumamit ng paksa o pangungusap. Sa anyong salita o parirala, hindi ginagamitan ng bantas. Madaling mailahad ang maikling kabuuan ng paksang tatalakayin at mabilis pa itong isulat kaysa pabalangkas na pangungusap. Ang pabalangkas na pangungusap ay gumagamit ng buong pangungusap sa lahat ng entrada at nilalapatan ng wastong bantas. Kung sisimulan nang patanong ang balangkas, dapat ay patanong din ang iba pang bahagi nito. Halimbawa: Mga Karapatan ng Mamamayan I. Karapatang Likas A. Karapatang mabuhay B. Karapatang maging maligaya C. Karapatang umibig II. Karapatang Konstitusyonal A. Karapatan sa Saligang Batas 1. Kalayaan sa paghalughog 2. Kalayaan sa komunikasyon 3. Karapatan sa pamamahayag 4. Kalayaan sa relihiyon 5. Kalayaan sa paninirahan B. Karapatang itinatakda ng batas 1. Karapatan sa pagmamana Interpretasyon: 16 - 20 – Napakahusay! Ipagpatuloy ang kahusayan o kagalingan sa mga gawain. 11 - 15 – Mahusay! Hindi man perpekto, naipakita mo ang iyong kahusayan o kagalingan. 6 - 10 – Hindi mahusay! Nakita ang iyong pagsisikap subalit kailangan ng pagrebisa upang mapaunlad pa ang gawain. 1 - 5 – Ulitin pa ang gawain upang maging makabuluhan ito sa sarili at sa titingin ng iyong likha. All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

45. D EPED C O PY 274 Sa lumipas na dantaon, ang kababaihan ng Africa ay lumikha ng mga tula na kanilang inaawit. Hitik ito sa matatamis at magigiliw na pananalita at oyaying inuulit-ulit upang ipahayag ang pagmamahal ng ina na nagsisilbi ring pang-aliw at pampaamo sa anak. Ito’y isa sa nakaugalian ng tribong Lango o Didinga ng Uganda na naniniwalang ang kanilang mga supling ay tila imortalidad ng kanilang magulang. Kaya naman ipakikita sa tulang tatalakayin ang maingat na pagpili ng ina sa pangalan ng anak, mga pangarap ng ina para sa kaniyang anak, panghuhula ng ina sa magandang kinabukasan ng anak at ang positibong pagbabagong hatid nila sa kanilang magulang. Sa Aralin 3.4, inaasahang maipamamalas mo ang pag-unawa at pagpapahalaga sa tulang Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay na isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa salin sa Ingles ni Jack H. Driberg na A Song of a Mother to Her Firstborn. Matututuhan mo rin ang kahalagahan ng paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa pagbuo ng tula. Sa pagtatapos, ay kakatha ka ng sariling tula na lalapatan mo ng himig. Tatayahin ang nasabing pagganap batay sa sumusunod na pamantayan: a.) kahusayan ng pagkakabuo ng tula, b.) himig/melodiya, at c.) paraan ng presentasiyon nito. Sa pagtatapos ng araling ito ay masasagot mo nang may pag-unawa ang mga tanong na: Paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang malaya?; Paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng bansang pinagmulan nito? at Paano nakatutulong ang paggamit ng simbolismo at matatalinghagang pananalita sa pagiging masining sa pagbuo ng isang tula? Aralin 3.4 Panimula A. Panitikan: Hele ng Ina sa Kaniyang Panganay (Tula mula sa Uganda) Isinalin sa Filipino ni Mary Grace A. Tabora mula sa Salin sa Ingles ni Jack H. Driberg ng A Song of a Mother To Her Firstborn B. Gramatika at Retorika: Wastong Gamit ng Simbolismo at Matatalinghagang Pananalita C. Uri ng Teksto: Nagsasalaysay All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

46. D EPED C O PY 275 Tuklasin Upang masagot mo ang tanong na paano naiiba ang tulang tradisyonal sa tulang malaya at paano nasasalamin sa tulang malaya o tulang tradisyonal ang kultura ng bansang pinagmulan nito ay makabubuting isagawa mo ang mga na gawain. GAWAIN 1: Ibahagi Mo! Awitin ang isang bahagi ng obra ni Gary Granada na “Magagandang Anak.” Pagkatapos ay isagawa ang Think-Pair-Share. Pag-uusapan ng inyong kapareha ang kadakilaan ng ina. Ibahagi ito sa klase. Ang aming ina’y, masinop na maybahay Adhikain niya’y kagaya ni itay Kami ay pag-aralin, pakainin, bihisan at Katulad ng inyong magagandang anak. Sana, sana ang kawalan ay malunasan. Sana, sana ang kapayapaa’y maranasan. GAWAIN 2: Isa-isahin Mo! Paramihan ng maibibigay na matatalinghagang pananalita at simbolismo sa salitang nasa puso. Isulat ito sa sagutang papel at sumulat ng tulang may isang saknong gamit ang simbolismo at matatalinghagang salitang ibinigay. Yugto ng Pagkatuto All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

47. D EPED C O PY 276 GAWAIN 3: Pagbulayan Mo! Suriin at paghambingin ang dalawang tula sa pamamagitan ng pagsagot sa tanong. Isulat ang pagsusuri sa sagutang papel. Ako ang Daigdig ni Alejandro Abadilla I ako ang daigdig ako ang tula ako ang daigdig ng tula ang tula ng daigdig ako ang walang maliw na ako ang walang kamatayang ako ang tula ng daigdig II ako ang daigdig ng tula ako ang tula ng daigdig ako ang malayang ako matapat sa sarili sa aking daigdig ng tula ako ang tula ng daigdig ako ang daigdig ng tula ako III ako ang damdaming malaya ako ang larawang buhay Gabi ni Ildefonso Santos Habang nagduruyan ang buwang ninikat sa lundo ng kanyang sutlang liwanag, isakay mo ako. Gabing mapamihag, sa mga pakpak mong humahalimuyak! Ilipad mo ako sa masalimsim na puntod ng iyong mga panganorin; doon ang luha ko ay padadaluyin saka iwiwisik sa simoy ng hangin! Iakyat mo ako sa pinagtipunan ng mga bitui’t mga bulalakaw, at sa sarong pilak na nag-uumapaw, palagusan mo ako ng kaluwalhatian! Sa gayon, ang aking pusong nagsatala’y makatatanglaw din sa pisngi ng lupa; samantala namang ang hamog kong luha sa sangkalikasa’y magpapasariwa! At ano kung bukas ang ating silahis ay papamusyawin ng araw ang langit? Hindi ba’t bukas din tayo ay sisisid Sa dagat ng iyong mga panaginip? Kaya ilipad mo, Gabing walang maliw, ang ilaw at hamog ng aking paggiliw; ilipad mo habang gising ang damdamin sa banal na tugtog ng bawat bituin! All rights reserved. No part of this material may be reproduced or transmitted in any form or by any means - electronic or mechanical including photocopying – without written permission from the DepEd Central Office. First Edition, 2015.

FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3

PRINTDESK by Dan

FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3