THỰC HÀNH BÀO CHẾ 1

1. THỰC HÀNH BÀO CHẾ 1
1
Phân bố tỉ lệ điểm:
1. Chuyên cần: 20%
 Đi đủ và đúng giờ 6 buổi tối đa 10 điểm
 Trễ > 15 phút xem như vắng
 Vắng 1 buổi, không được dự thi cuối khóa
2. Thực hành và thực tế: 25%
 Điểm báo cáo: 4
 Điểm thành phẩm: 4
 Vệ sinh: 1
(Trừ thái độ học tập, vệ sinh)

2. 2
3. Kiểm tra cuối kỳ: 55%
Hình thức: Làm kiểm tra trên giấy (6 điểm) và thực
hành (4 điểm). Cụ thể:
– Trắc nghiệm: 10 câu/ 3 điểm
– Phân tích công thức: 1 công thức/ 3 điểm
– Thực hành: hoàn thành chế phẩm, dán nhãn:
tối đa 4 điểm

3. Yêu cầu
3
1. SV đến đúng giờ, mặc áo blouse, thay dép, đeo bảng tên,
buộc tóc gọn gàng, móng tay cắt ngắn, không sơn móng
tay
2. Chuẩn bị trước các công thức sẽ thực tập: cơ sở lý thuyết,
phân tích đơn, quy trình pha chế.
3. Không đùa giỡn, ăn uống trong phòng thí nghiệm
4. Chỉ sử dụng bộ hóa chất, dụng cụ đã được GV hướng dẫn
5. Dụng cụ sử dụng xong phải trả đúng về nơi lấy
6. Sắp xếp lại dụng cụ, hóa chất, rửa sạch dụng cụ và làm vệ
sinh bàn thí nghiệm
7. Nếu làm bể vỡ dụng cụ phải báo cáo cho GV
8. Mang theo kéo, khăn sạch, khẩu trang khi đi thực tập.

4. 4
BÀI 1: MỘT SỐ KỸ THUẬT CHUNG

5. 5
I. KỸ THUẬT CÂN

6. 1. CÂN
6
Cân là dụng cụ dùng để xác định khối lượng của một vật
hoặc để cân lấy một lượng chất nhất định.
Cân cơ
• Cân đĩa kỹ thuật
• Cân quang
Cân điện tử
• Cân kỹ thuật
• Cân phân tích

7. Các loại cân
7
Cân đĩa
Cân quang

8. Các loại cân
8
Cân kỹ thuật Cân phân tích

9. Quy tắc sử dụng cân
9
1. Trước khi cân
- Chuẩn bị nguyên liệu, thìa xúc, giấy cân, dụng cụ đựng
- Tay sạch và lau khô
- Đặt cân ngay ngắn trên mặt bàn phẳng, vững chắc
- Ngồi đối diện với bảng chia vạch, điều chỉnh thăng
bằng bàn cân
- Gấp giấy cân đặt lên đĩa cân

10. 10
2. Tiến hành cân
- Khi cầm các chai hóa chất, xoay nhãn vào lòng bàn tay
- Lấy hóa chất trong chai bằng thìa
- Lấy hóa chất lỏng bằng đũa thủy tinh, ống hút, cốc
- Hóa chất dễ bị oxi hóa (Iod), chảy lỏng (KI), dễ dính
(vaselin) phải cân trên mặt kính đồng hồ hoặc cốc có mỏ
- Thuốc, hóa chất cân xong nên đặt bên phải, ghi tên và
khối lượng của nguyên liệu trên giấy gói hay dụng cụ
đựng
3. Sau khi cân
Trả về vị trí ban đầu, lau cân

11. II. ĐONG THỂ TÍCH CHẤT LỎNG
11

12. 1. DỤNG CỤ ĐO LƯỜNG THỂ TÍCH
– CÁCH SỬ DỤNG
12

13. 1.1. Ống đong (ống lường)
13
 Dùng để đong các chất lỏng

14. 14
(a) (b) (c)
Cách đặt nào là chính xác?

15. Chất lỏng dính ướt
15
Cách đọc thể tích chất lỏng
27
28
26

16. 16 Pipet có bầu/ Pipet chính xác Pipet chia vạch/ Pipet thẳng

17. 2. DỤNG CỤ PHA CHẾ
17

18. 18

19. 19
HÒA TAN

20. ĐẠI CƯƠNG VỀ SỰ HÒA TAN
Khái niệm hòa tan, chất tan, dung môi, dung dịch
HÒA TAN
CHẤT TAN
DUNG MÔI
DUNG DỊCH
Quá trình phân tán đến mức phân tử hoặc ion chất tan
trong dung môi để tạo thành hỗn hợp một tướng lỏng
duy nhất và đồng nhất gọi là dung dịch
Chất bị phân tán, chất tan có thể ở trạng thái rắn,
lỏng, khí
Môi trường phân tán, có thể là 1 chất lỏng/ hỗn hợp
nhiều chất lỏng hoàn toàn đồng tan với nhau
Sản phẩm của quá trình hòa tan, hỗn hợp đồng nhất về
lý hóa của 2/ nhiều thành phần
Hệ phân tán ở mức độ phân tử

21. Thuốc uống nhôm
hydroxid
Nước muối Sữa

22. Cáchbiểuthịsựhòa tan
Độ tan: lượngdung môitốithiểucầnthiếtđểhòa tan
hoàntoànmộtđơnvịchấtđó ở đkchuẩn(20oC, 1atm)
Hệsố tan: lượngchất tan tốiđacóthểhòa tan hoàntoàntrong 1
đơnvị dung môitrongđkchuẩn(20oC, 1atm)
Hệsố tan =
Độ
x 100
• Nồng độ phần trăm (%kl/tt, %kl/kl)
• Nồng độ phân tử (nồng độ mol)
• Nồng độ đương lượng ( Eq/l, mEq/l)
Nồng độ dung
dịch

23. CÁC PHƯƠNG PHÁP HÒA TAN
ĐẶC BIỆT

24. 1. Phương pháp tạo dẫn chất dễ tan
Công thức:
Iod 1g
Kali iodid 2g
Nước cất vđ 100ml
I2 + KI  KI3

25. 2. Phương pháp dùng chất trung
gian thân nước
Nguyên tắc:
Dùng chất có nhóm thân nước như –COOH, -OH, -NH2, -
SO3H…, phần còn lại là các hydrocarbon thân dầu
Công thức:
Thuốc tiêm Cafein 7%
Cafein 7g
Natri benzoate 10g
Nước cất pha tiêm vđ 100ml

26. Nguyên tắc:
Hỗn hợp dung môi làm thay đổi độ tan của dược chất
do làm thay đổi độ phân cực, biến dung môi bán phân
cực thành hỗn hợp phân cực mạnh…
Công thức:
Digitalin 10centigam
Cồn 90% 46g
Glycerin 40g
Nước cất vđ 100ml
Công thức:
Bromoform 10g
Glycerin 30g
Cồn 90% 60g
3. Phương pháp dùng hỗn hợp DM

27. Nguyên tắc:
Nồng độ chất diện hoạt > nồng độ micelle tới hạn để
hình thành cấu trúc micelle thu hút chất khó tan phân tán
vào DM  DUNG DỊCH GIẢ
Dung dịch Tween 20 từ 2-5% có thể
hòa tan các chất khó tan trong nước
như:
Phenol, iod, hormone steroid, vitamin
tan trong dầu, các tinh dầu…
Công thức:
Tinh dầu hồi 2g
Tween 20 20g
Cồn 90% 300g
Nước cất 678g
4. Phương pháp dùng chất diện hoạt

28. PHÉP LỌC
• Các kiểu giấy lọc
1.1. Giấy lọc có xếp nếp
1.2. Giấy lọc không xếp nếp
1.3. Giấy lọc xếp rãnh chữ V
• Các vật liệu lọc
Vải gạc, vải dù, bông thấm nước, bông thủy tinh,
giấy lọc, màng lọc minipore, phễu lọc sứ xốp…

29. Các kiểu giấy lọc
29

30. Chú ý khi lọc
30
- Giấy lọc đặt vào phễu phải thấp hơn
hay cao bằng thành phễu
- Phải thấm ướt giấy lọc hoặc bông gòn
bằng dịch lọc
- Rót dung dịch theo đũa tựa trên thành
lọc, không nên cho chất lỏng chảy thẳng
vào đỉnh vì dễ gây thủng lọc, đặc biệt là
giấy lọc.
- Lọc lại lần thứ hai các ml dung dịch đã
lọc đầu tiên
- Nên chọn phễu tương ứng với lượng
dung dịch cần lọc (thường phễu có dung
tích = 1/5 lượng dung dịch).

31. Các loại phễu
31

32. Phễu lọc Buchner
32

33. 33
KỸ THUẬT NGHIỀN TÁN

34. Nghiền tán bằng phương pháp cơ học
34
Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ
Cối chày Giã, nén ép, nghiền

35. Cối chày
Cách nghiền tán:
- Cho chày di chuyển rộng trong lòng cối
- Có thể bắt đầu từ tâm của đáy cối rồi lan rộng ra thành cối
hoặc từ thành cối đi vào đáy cối
- Đồng thời phải tạo một lực mạnh lên khối bột

36. Nghiền tán bằng phương pháp cơ học
36
Dụng cụ dùng ở quy mô nhỏ
Rây và sàng

37. BÀI 2. DUNG DỊCH THUỐC

38. ĐỊNH NGHĨA DUNG DỊCH THUỐC
 Dung dịch thuốc là các chế phẩm lỏng, được điều
chế bằng cách hòa tan một hoặc nhiều dược chất
trong dung môi hoặc hỗn hợp dung môi
 Đường dùng:
 Dùng trong
 Dùng ngoài

39.  1. Chất tan (dược chất & chất phụ)
 2. Dung môi
THÀNH PHẦN

40.  1. Chất tan
1.1 Dược chất
Tìm hiểu tính chất của hoạt chất:
 Cấu trúc, nhóm chức, PTL
 Màu sắc, mùi vị, hình dạng, cấu trúc đa hình
 Độ phân cực, nhiệt độ nóng chảy, hoạt tính quang học
 Khả năng hút ẩm, hòa tan, dạng solvat
 Hệ số phân bố dầu nước
 Độ ổn định (pH, nhiệt độ)
Chọn dạng bào chế mong muốn
Chọn dung môi chính xác

41. 1.2 Chất phụ
• Chất ổn định: chống oxy hoá, chống thủy phân.
• Chất làm tăng độ tan
• Chất bảo quản
• Chất tạo hệ đệm pH, chất điều chỉnh pH
• Chất đẳng trương

42. 2. Dung moâi
 Khoâng ñöôïc coù taùc duïng döôïc lyù, khoâng ñoäc haïi,
khoâng töông kî vôùi DC, ñoà bao goùi
 Dung moâi phaân cöïc maïnh: nöôùc, ethanol, glycerin…
 Dung moâi phaân cöïc yeáu hoaëc baùn phaân cöïc: aceton,
cloroform…
 Dung moâi khoâng phaân cöïc: ete, daàu parafin, daàu thaûo
moäc

43. C
 C
Cân đong, hòa tan
Điều chỉnh thể tích, lọc
Đóng thuốc
Dán nhãn, đóng gói
Nhập kho
Chuẩn bị cơ sở, thiết bị
Chuẩn bị hóa chất, DM
Chuẩn bị bao bì
Kiểm nghiệm TP
Kiểm nghiệm bán TP
Sơ đồ quy trình

44. Trình tự hòa tan
• Theo độ tan
• Hỗn hợp DM
• Các chất làm tăng độ tan
• Sử dụng DM trung gian
• Các chất chống oxy hóa, các hệ đệm, chất bảo quản
• Cồn thuốc, cao lỏng (pha potio) phối hợp với DM có
độ nhớt cao trước
• Cao mềm, cao đặc hòa tan vào siro, glycerin nóng
• Các chất thơm, dễ bay hơi hòa tan sau, hòa tan kín

45. THỰC HÀNH

46. DUNG DỊCH LUGOL
Mục tiêu
 Phân tích được đặc điểm của công thức và phương
pháp hòa tan đặc biệt đối với iod
 Biết cách cân, đong, pha chế dung dịch có chứa chất
độc, oxy hóa mạnh, có màu gây bẩn, dễ thăng hoa, dễ
kích ứng

47. 47
Công thức:
Iod 1g
Kali iodid 2g
Nước cất vđ 100ml
DUNG DỊCH LUGOL

48. Phân tích
48
Iod : DC
- Tinh theå hình phieán, naëng, maøu xaùm ñen coù aùnh kim loaïi ,
muøi ñaëc tröng, deã thaêng hoa boác hôi tím, aên da, aên moøn kim
loaïi vaø chaát höõu cô
- Iod khoâng tan trong nöùôc (ñoä tan 1/3500) ,tan nhieàu trong
dung dòch iodid , tan trong coàn (1/13), trong glycerin (1/80)cho
maøu xanh tím vôùi hoà tinh boät
-Dung dòch cuûa Iod trong coàn duøng ngoaøi ñeå saùt truøng veát
thöông, trò naám treân da
- Kali iodid (KI): Chất tạo dẫn chất dễ tan
- Tinh theå khoâng maøu, vò maën ,tan trong nöôùc , deã bò chaûy loûng
khi ñeå ngoaøi khoâng khí ( chaûy nöôùc vaøng naâu). Dung dòch Kali
iodid ñaäm ñaëc trong nöùôc laøm tan iod do taïo phöùc chaát KI3,
- KI duøng ñeå uoáng coù taùc duïng laøm giaõn maïch, haï huyeát aùp.

49. 49
Điều chế:
• Cân Kali iodid hòa tan trong 1-2 ml nước
• Cân iod trên mặt kính đồng hồ
• Cho ngay iod vào dung dịch đậm đặc KI, khuấy trộn cho
đến khi iod tan hoàn toàn
• Thêm nước vừa đủ thể tích
• Lọc nhanh qua bông
• Đóng lọ thủy tinh nút kín, để nơi mát, tránh ánh sáng
• Ghi nhãn, dán nhãn đúng quy cách

50. 50
Công dụng, cách dùng
 Trị bướu cổ và giải độc alkaloid
 Uống theo giọt và pha trong một cốc nước
 Liều lượng theo chỉ dẫn của bác sỹ
DUNG DỊCH LUGOL

51. DUNG DỊCH DALIBOUR
51
Mục tiêu
Biết cách pha chế trong dung dịch có dược chất ít tan
trong dung môi.

52. 52
Công thức:
Đồng sulfat 0.1g
Kẽm sulfat 0.4g
Dung dịch acid picric 0.1% 1ml
Cồn long não 10% 1ml
Nước cất vđ 100ml
DUNG DỊCH DALIBOUR

53. Phân tích
53
 Ñoàng sulfat (CuSO4.5H2O) : DC, tinh theå maøu xanh lô, vò chaùt. Deã
tan trong nöôùc vaø glycerin, gaàn nhö khoâng tan trong coàn 900. ÔÛ
ngoaøi khoâng khí seõ daàn daàn maát nöôùc. Duøng ngoaøi coù taùc duïng saùt
truøng.
 Keõm sulfat(ZnSO4.7H2O): DC, tinh theå hình laêng truï trong suoát hay
boät keát tinh, khoâng maøu khoâng muøi, vò chaùt sít löôõi. Raát deã tan trong
nöôùc, tan chaäm trong glycerin, khoâng tan trong coàn. Dung dòch 0,1-
0,5% coù taùc duïng saùt truøng.
 Dung dòch acid picric 1% : DC, dung dòch maøu vaøng coù phaûn öùng
acid. Coù taùc duïng laøm giaûm ñau nheï taïi choã, choùng leân da non.
Cuøng vôùi ñoàng sulfat taïo maøu cho dung dòch Dalibour
 Coàn long naõo 10% : DC, chaát loûng khoâng maøu, muøi thôm long naõo,
cho vôùi nöôùc moät keát tuûa roõ reät. Coù taùc duïng saùt truøng, choáng ngöùa,
giaûm söng ñau.

54. 54
Quy trình:
 Hòa tan đồng sulfat và kẽm sulfat trong khoảng 95ml
nước (ly có chân)
 Cho dung dịch acid picric vào, khuấy đều
 Cho từ từ cồn long não vào, vừa cho vừa khuấy
 Thêm nước vừa đủ 100 ml
 Để yên, thỉnh thoảng khuấy cho đến khi long não tan
hoàn toàn
 Lọc, đóng chai

55. 55
Công dụng, cách dùng
Dùng để rửa và đắp trong trường hợp chàm và nấm
DUNG DỊCH DALIBOURR

56. 56

57. BÁO CÁO THỰC TẬP
57
1. Nêu các phương pháp hòa tan đăc biệt. Trình tự hòa tan.
0,5đ
2. Vẽ nhãn DD Lugol 0,5đ
3. Vẽ nhãn DD Dalibour 0,5đ
4. Vai trò của các chất trong công thức Dalibour
(đồng sulfat, kẽm sulfat, cồn long não, DD acid picric
0,1%) 0,5đ
5. Tại sao dùng KI trong DD Lugol. Tại sao nên hòa tan
Kali iodid trong 1-2 ml nước.1đ
6. Tại sao phải hòa tan đồng sulfat và kẽm sulfat với lượng
nước tối đa có thể được trước khi cho cồn long não vào?
Tại sao phải cho cồn long não từ từ? Tại sao dùng cồn
long não mà không dùng long não? 1đ

59.  Tại sao dùng KI trong DD Lugol. Tại sao nên Kali
iodid hòa tan trong 1-2 ml nước.
 Tại sao dùng KI trong DD Lugol.
 Iod chất khó tan trong nước, độ tan 1:3500
 KI tạo với Iod thành dẫn chất KI3, rất dễ tan trong
nước:
 I2 + KI -> KI3
 Kali iodid hòa tan trong 1-2 ml nước
 Theo ĐL Le Chatelier, nồng độ KI càng cao, p/ứ diễn
ra càng nhanh. Do đó hòa tan trong 1-2ml nước để tạo
nồng độ KI cao nhất.

60.  - Phải hòa tan đồng sulfat và kẽm sulfat với lượng nước tối
đa có thể được trước khi cho cồn long não vào vì để tăng
khả năng hòa tan của cồn long não.
 - Cho cồn long não từ từ vì tránh tiếp xúc giữa các phân tử
long não gây hiện tượng tủa lại
Vì:
 1ml cồn long não tương ứng với 0,1g long não
 Long não hòa tan kém trong nước, chỉ khoảng 0,12 g/100
ml nước ở 25 °C nên nếu dùng long não sẽ tốn nhiều thời
gian để cho long não phân tán dưới dạng phân tử
 Trong cồn long não, long não đã phân tán trong cồn(~10
g/100 ml), do đó khi sử dụng cồn long não rất dễ hoàn tan.