Ιστορία Ε΄ δημοτικού ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ

1. 24. Η κρίση της εικονομαχίας
διχάζει τους Βυζαντινούς

2. Ας θυμηθούμε:
Οι μακροχρόνιοι πόλεμοι με τους «γείτονες» λαούς δημιούργησαν
εσωτερικά προβλήματα στην αυτοκρατορία τα οποία ο αυτοκράτορας
Λέων Γ’ ο Ίσαυρος προσπάθησε να λύσει παίρνοντας διάφορα μέτρα. Τα
πιο σημαντικά ήταν τα «Θέματα», οι «Ακρίτες», η «Εκλογή», ο
«Γεωργικός νόμος», η φορολογία των κληρικών και οι δικαστές. Με όλα
αυτά τα μέτρα άλλοι ευχαριστήθηκαν και άλλοι δυσαρεστήθηκαν.

3. Η κρίση της εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς
Στο σημερινό μάθημα θα μάθουμε:
Ο τρόπος λατρείας των εικόνων διχάζει τους Βυζαντινούς για έναν
αιώνα. Η θρησκευτική αυτή διαμάχη βλάπτει σοβαρά την εκκλησία και το
κράτος. Η Ζ΄ Οικουμενική σύνοδος ξαναφέρνει ειρήνη στην εκκλησία και
στην αυτοκρατορία.

4. Στη διάρκεια του 8ου αιώνα η αυτοκρατορία συγκλονίστηκε από σοβαρές
ταραχές, οι οποίες δίχασαν τους βυζαντινούς και έφεραν σε δύσκολη θέση
το κράτος. Πού μπορεί να οφείλονταν οι ταραχές αυτές; Ποιοι μπορεί να
δημιούργησαν τις ταραχές;

5. Αιτία των ταραχών ήταν οι αποφάσεις που πήραν ο αυτοκράτορας
Λέοντας Γ’ ο Ίσαυρος και ο γιος του Κωνσταντίνος Ε’ ο Ίσαυρος
Να απαγορεύσουν την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων.
 Να υποχρεώσουν τους μοναχούς και τους κληρικούς να υπηρετούν τη
στρατιωτική θητεία τους, πριν δεχτούν το ιερατικό τους αξίωμα.
Για ποιον λόγο οι αυτοκράτορες μπορεί να πήραν αυτές τις δύο
αποφάσεις;

6. Οι πιστοί δεν τιμούσαν πλέον απλώς το πρόσωπο που απεικονιζόταν, αλλά
λάτρευαν την ίδια την εικόνα, ενώ λατρεία μόνο προς τον Θεό οφείλεται.
Πολλοί πίστευαν ότι οι εικόνες έχουν θαυματουργή δύναμη και αυτό
οδηγούσε σε υπερβολές και δεισιδαιμονίες. Ο Λέων θεώρησε επίσης ότι η
υπερβολική ανάπτυξη του μοναχικού βίου στερούσε από το κράτος έμψυχο
υλικό και πόρους. Χιλιάδες νέων ανθρώπων συνέρρεαν στα μοναστήρια και
ζούσαν εκεί ενώ ήταν απαραίτητοι στην κοινωνία και στον στρατό. Τα
μοναστήρια εξ άλλου είχαν αποκτήσει, από δωρεές και κληροδοτήματα,
τεράστιο και αφορολόγητο πλούτο.

7. Οι αποφάσεις αυτές των αυτοκρατόρων, καθώς και τα διοικητικά μέτρα για
την εκκλησία, πάρθηκαν χωρίς προηγούμενη ενημέρωση και διαφώτιση του
πληθυσμού. Γι’ αυτό δημιούργησαν αναταραχή στους κληρικούς και στο λαό
και τον χώρισαν σε δυο αντιμαχόμενες παρατάξεις:

8.  τους εικονομάχους, που στήριζαν τις αποφάσεις του αυτοκράτορα,
συμφωνούσαν μαζί του και ήταν κατά των εικόνων και

9. τους εικονολάτρες, που διαφονούσαν με τον αυτοκράτορα και
υπερασπίζονταν τη λατρεία των εικόνων.
Εικονολάτρες προσκυνούν, φιλούν κι αγγίζουν την εικόνα, για να θεραπευτούν.

10. Και οι δυο πλευρές ήταν ανυποχώρητες και υποστήριζαν με φανατισμό
τις απόψεις τους.

11. Ο διχασμός αυτός κράτησε έναν περίπου αιώνα και είχε δυσάρεστες
συνέπειες για όλους. Τι συνέπειες πιστεύετε ότι είχε;

12. Στη διάρκεια του διχασμού πολλοί άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και
άλλοι φυλακίστηκαν ή εξορίστηκαν. Ναοί και μοναστήρια έκλεισαν και
πολλές εικόνες, ψηφιδωτά και έργα τέχνης καταστράφηκαν.

13. Διαταράχτηκαν ακόμη οι σχέσεις ανάμεσα στο Βυζάντιο και τη Δυτική
εκκλησία, η οποία τάχτηκε με το μέρος των εικονολατρών.

14. Πώς κρίνετε τα μέτρα των
Ισαύρων για τα
εκκλησιαστικά θέματα; Ήταν
όλα αναγκαία; Τι μπορούσε
να γίνει για να αποφευχθούν
οι συγκρούσεις;
1. Εικονομάχοι παριστάνονται
σαν σταυρωτές του Ιησού, σε
μικρογραφία χειρογράφου
(Ιστορικό Μουσείο Μόσχας).

15. Ο αυτοκράτορας Λέων Γ’, που αντιμετώπισε με επιτυχία τους Άραβες κι
έσωσε την Πόλη και την αυτοκρατορία, έχασε μεγάλο μέρος της δόξας του
και χρεώθηκε αυτή την αναταραχή, που έβλαψε πολύ το βυζαντινό κράτος.

16. Την εσωτερική αυτή διαμάχη, που έμεινε γνωστή
ως εικονομαχία, σταμάτησε η Ζ’ οικουμενική σύνοδος, την οποία
συγκάλεσε η αυτοκράτειρα Θεοδώρα (843).

17. Εκεί αποφασίστηκε και έγινε δεκτό από όλους ότι:
«κατά την προσκύνηση των εικόνων η λατρεία των πιστών απευθύνεται
προς τα εικονιζόμενα ιερά πρόσωπα και όχι προς την ίδια την εικόνα και τα
υλικά από τα οποία αυτή είναι φτιαγμένη».

18. Η συμφιλίωση αυτή των χριστιανών και η αναστήλωση των
εικόνων γιορτάζεται από την εκκλησία μας, με πανηγυρικό τρόπο, την
πρώτη Κυριακή των νηστειών του Πάσχα και ονομάζεται
Κυριακή της Ορθοδοξίας.

19. Θυμάστε προηγούμενες θρησκευτικές διαμάχες στην αυτοκρατορία;
Κάνετε σύγκριση μεταξύ τους.

20. Μεγάλη θρησκευτική διαμάχη είχαν προκαλέσει οι διωγμοί κατά των
Χριστιανών. Οι διαμάχη αυτή έληξε όταν οι δύο συναυτοκράτορες, ο
Κωνσταντίνος και ο Λικίνιος, υπέγραψαν ένα διάταγμα. Ποιο; Πότε; Πού;

21. Ας θυμηθούμε:
Ο τρόπος λατρείας των εικόνων δίχασε τους Βυζαντινούς για έναν αιώνα.
Η θρησκευτική αυτή διαμάχη ονομάστηκε Εικονομαχία, χώρισε τους
ανθρώπους σε εικονομάχους και εικονολάτρες και έβλαψε σοβαρά την
εκκλησία και το κράτος. Η Ζ΄ Οικουμενική σύνοδος συμφιλίωσε ξανά τους
χριστιανούς και έφερε ειρήνη στην αυτοκρατορία. Οι εικόνες
αναστηλώθηκαν και αυτό το γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας

22. 24. Η κρίση της Εικονομαχίας διχάζει τους Βυζαντινούς
1. Διαβάστε τα κείμενα-πηγές 3 και 4. Κρίνετε τη συμπεριφορά των δύο
ιεραρχών προς τον αυτοκράτορα και εκτιμήστε τις επιπτώσεις που είχε
αυτή η διαφωνία στην εκκλησία και την αυτοκρατορία.

23. 3. Μια ειρηνική διαμαρτυρία–παραίτηση
«Όταν ο Λέων Γ’ εξέδωσε το Διάταγμα κατά των αγίων και σεπτών εικόνων
προσκάλεσε τον αγιότατο πατριάρχη Γερμανό να το υπογράψει. Ο
γενναίος ιεράρχης όμως αρνήθηκε την υπογραφή και την αρχιεροσύνη του.
Έδωσε τα ιερά άμφιά του στον αυτοκράτορα και είπε: «Αυτό που ζητάς
από μένα, βασιλιά, είναι αδύνατο να το κάνω, χωρίς απόφαση
Οικουμενικής Συνόδου». Και φεύγοντας πήγε στο πατρικό του σπίτι, στο
Πλατάνι, και ησύχασε2». Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής).
Ο Πατριάρχης Γερμανός έκανε καλά να αρνηθεί να υπογράψει το διάταγμα;

24. Πολύ καλά έκανε ο Πατριάρχης και αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα
για την απομάκρυνση των εικόνων. Αυτό ήταν μια απόφαση που έπρεπε
να πάρει ο λαός με Οικουμενική Σύνοδο και όχι μόνος του ο
αυτοκράτορας.

25. 4. Ο πρώτος διχασμός με τη Δύση
«Όταν ο πάπας της Ρώμης έμαθε την καθαίρεση των σεπτών εικόνων,
εμπόδισε να σταλούν οι φόροι της Ρώμης και της Ιταλίας στην
Κωνσταντινούπολη. Με επιστολή του ακόμη εμήνυσε στον αυτοκράτορα
Λέοντα Γ΄ ότι δεν πρέπει ο βασιλιάς να κάνει λόγο και να μεταβάλει την
αρχαία πίστη της εκκλησίας, η οποία έχει καθιερωθεί από τους αγίους
πατέρες». Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής).
Έκανε καλά ο πάπας της Ρώμης που δεν έστειλε τους φόρους στην
Κωνσταντινούπολη;

26. Δεν έκανε καλά. Έτσι δεν τηρούσε τις οικονομικές συμφωνίες που είχε,
αλλά και δεν μπορούσε η εκκλησία να αναμιγνύεται στα φορολογικά
θέματα του κράτους.
Θυμάστε τον Ηράκλειο και τον Πατριάρχη Σέργιο; Κάνετε μια σύγκριση
του τρόπου συνεργασίας αυτών των ηγετών και εκείνων.

27. Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος και ο Πατριάρχης Σέργιος συνεργάστηκαν
πολύ καλά και έτσι πέτυχαν να σώσουν την Πόλη από τους Αβάρους.
Όταν το κράτος και η εκκλησία δεν έχουν καλές σχέσεις δημιουργούνται
συγκρούσεις ανάμεσα στους πολίτες.

28. 2. Διαβάστε ξανά τις αποφάσεις των Ισαύρων αυτοκρατόρων για τα
εκκλησιαστικά θέματα.
Οι Ίσαυροι
Απαγόρευσαν την προσκύνηση και τη λατρεία των εικόνων.
 Υποχρέωσαν τους μοναχούς και τους κληρικούς να υπηρετούν τη
στρατιωτική θητεία τους, πριν δεχτούν το ιερατικό τους αξίωμα.
Ποιες απ’ αυτές τις αποφάσεις νομίζετε ότι ήταν σωστές και ποιες
λαθεμένες; Δικαιολογείται τόση αναταραχή και για τόσο πολύ χρόνο στο
κράτος;
5. Το κλείσιμο των εκκλησιαστικών σχολείων
«Ο δυσσεβής Λέων Γ’ όχι μόνον κατά των αγίων και σεπτών εικόνων
άρχισε πόλεμο, αλλά και τα σχολεία και την εκπαίδευση, που από τα χρόνια
του αγίου Κωνσταντίνου του Μεγάλου έως τώρα κρατούσε, αυτός τα
έσβησε». Θεοφάνης (Ιστορικός της εποχής).

29. Το ότι έκλεισαν τα εκκλησιαστικά σχολεία ήταν λάθος, γιατί οι μοναχοί ήταν
μορφωμένοι και διατηρούσαν αξιόλογες βιβλιοθήκες. Επίσης ήταν λάθος
να απαγορεύσουν την προσκύνηση των εικόνων, γιατί έτσι καταπατούσαν
το διάταγμα της ανεξιθρησκίας.
Σωστή απόφαση ήταν να φορολογηθούν τα εκκλησιαστικά και
μοναστηριακά κτήματα, γιατί όλοι οι πολίτες πρέπει να είναι ίσοι και όλοι
οφείλουν να πληρώνουν τους φόρους τους. Σωστή απόφαση ήταν να
πηγαίνουν στρατιώτες οι μοναχοί και οι κληρικοί, αφού όλοι οι πολίτες
πρέπει να είναι ίσοι και να μπορούν να προστατεύουν την πόλη τους.
Πάντως δεν δικαιολογείται τόσο μεγάλη ταραχή. Φαίνεται ότι επειδή οι
σχέσεις κράτους – εκκλησίας δεν ήταν καλές τα πράγματα οδηγήθηκαν στα
άκρα. Οι σημαντικοί άνθρωποι και από τις δύο πλευρές έπρεπε να
εργαστούν πιο σκληρά και πιο γρήγορα για να επέλθει ηρεμία και
ισορροπία στην αυτοκρατορία.

30. 3. Η παρακάτω επιστολή του Πάπα στάλθηκε από τη Ρώμη στον επίσκοπο
Μασσαλίας, στα πρώτα χρόνια της εικονομαχίας. Η απόφαση της
«αναστήλωσης των εικόνων» πάρθηκε έναν αιώνα αργότερα!
Επιστολή του Πάπα Γρηγορίου Α΄προς τον επίσκοπο Μασσαλίας
«Για το ότι απαγόρευσες τη λατρεία των εικόνων σε επαινούμε όλοι
μας. Κανένα ανθρώπινο δημιούργημα δεν πρέπει να γίνεται
αντικείμενο λατρείας. Σε κατηγορούμε όμως γιατί τις έσπασες. Να
λατρεύει κανείς μια εικόνα είναι άλλο πράγμα και να διδάσκεται κανείς,
μέσω της ιστορίας της εικόνας, τι πρέπει να λατρεύει, είναι άλλο. Ο
πιστός που δε γνωρίζει γράμματα, κοιτάζοντας τις εικόνες στους
τοίχους, μπορεί να διαβάσει εκείνο που δεν μπορεί να διαβάσει στα
βιβλία». Μigne, Λατινική Πατρολογία, Πάπα Γρηγορίου Α΄ επιστολές
Έπρεπε να χαθεί τόσος χρόνος;

31. 4. Στο κείμενο 6 η σύγχρονη ιστορικός Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ αμφισβητεί
την αντικειμενικότητα των εικονολατρικών μαρτυριών. Πιστεύετε ότι
υπάρχουν στοιχεία φανατισμού που στηρίζουν την άποψή της;
6. Και μια σύγχρονη άποψη
για την εικονομαχία
«Η παθιασμένη λογοτεχνία της
εποχής, η μόνη που έφτασε ως
εμάς, αμαυρώνει και δυσφημεί
σκόπιμα το έργο και την
προσπάθεια των εικονομάχων
αυτοκρατόρων, που εργάστηκαν
όλοι και με όλες τους τις
δυνάμεις για να σώσουν το
Βυζάντιο από τον αραβικό
κίνδυνο».
Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ,Η πολιτική ιδεολογία της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

32. Τα μοναδικά κείμενα που σώθηκαν προέρχονταν από τον ιστορικό
Θεοφάνη, ο οποίος χρησιμοποιεί φράσεις όπως «αγίων και σεπτών
εικόνων», «γενναίος ιεράρχης», «δυσσεβής Λέων Γ΄». Από αυτές
καταλαβαίνουμε ότι ο Θεοφάνης είναι με την πλευρά των εικονολατρών
και άρα ό,τι γράφει δεν είναι αντικειμενικό.
Η εικόνα που παρομοιάζει τους εικονομάχους με αυτούς που σταύρωσαν
τον Χριστό φανερώνει ότι τη ζωγράφισαν φανατικοί εικονολάτρες.

33. Ας ξαναθυμηθούμε:
Ο τρόπος λατρείας των εικόνων δίχασε τους Βυζαντινούς για έναν αιώνα.
Η θρησκευτική αυτή διαμάχη ονομάστηκε Εικονομαχία, χώρισε τους
ανθρώπους σε εικονομάχους και εικονολάτρες και έβλαψε σοβαρά την
εκκλησία και το κράτος. Η Ζ΄ Οικουμενική σύνοδος συμφιλίωσε ξανά τους
χριστιανούς και έφερε ειρήνη στην αυτοκρατορία. Οι εικόνες
αναστηλώθηκαν και αυτό το γιορτάζουμε την Κυριακή της Ορθοδοξίας

34. Παρουσίαση: ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΥΛΩΝΑΚΗ