лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг

Нягтлан бодох бүртгэлийн
LOGO
үе шат
Багш: Б.Нямдаваа
Нягтлан бодох бүртгэл
шинжилгээний тэнхим

Бүртгэлийн явцын хэрэгсэл
 Дебет кредитийн дүрэм
 Журналын бичилт
 Ерөнхий дэвтэр

Нягтлан бодох бүртгэл шинжилгээний тэнхим
Агуулга
Ажил гүйлгээг шинжлэх
Ерөнхий журнал
Ерөнхий дэвтэрт шилжүүлж хөтлөх
Тохируулаагүй шалгах баланс
Тохируулах бичилт
Тохируулсан шалгах баланс
Санхүүгийн тайлан бэлтгэх
Хаалтын бичилт
Буцаах бичилт
Ажлын хүснэгтийн ашиглалт

Ñýäâèéã ñóäëàõûí çîðèëãî
Ýíý ñýäâèéã ñóäëàõäàà íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí
¿éë àæèëëàãààíû ¿å øàòóóä, ò¿¿íèé äîòîð íÿãòëàí
áîäîõ á¿ðòãýëèéí æóðíàëûã õºòëºõ, ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàíãóóäûã áýëòãýõ øàò äàðààëàë, àðãà
ç¿éã ñóðàëöàõûã çîðèíî.

www.thmemgallery.com
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿å øàòóóäàä
ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé àæèëëàãààíóóä,
õýðýãëýõ àðãàòåõíèêèéã á¿ðýí ìýäýõã¿é
òîõèîëäîë ïðàêòèêò áàéäàã íü íÿãòëàí
áîäîãчèä á¿ðòãýëèéã ýìõ öýãöã¿é,
ñèñòåìã¿é õºòºëæ, óëìààð á¿ðòãýëèéí
àëäàà ãàðãàõ ¿íäýñ áîëäîã.
Èéìä íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí áàòëàãäñàí
ìàÿãò àðãàчëàëûã àøèãëàí íÿãòëàí áîäîõ
á¿ðòãýëèéã çºâ äàðààëëààð, ýìõ öýãöòýé
õºòºëæ ñóðàõ íü íýí чóõàë þì
Ñýäâèéã ñóäëàõûí çîðèëãî

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿å øàòóóä
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿å øàòóóä (ìºчëºã,
ïðîöåññ ãýæ áàñ íýðëýäýã) ãýäýã íü ñàíõ¿¿ãèéí
òàéëàí áýëòãýõ ýöñèéí çîðèëãîòîéãîîð àæèë
ã¿éëãýý ¿éë ÿâäëûã òàíèæ ìýäýõ, øèíæëýõ,
á¿ðòãýõ, àíãèëàõ, õóðààíãóéëàí íýãòãýõ,
òàéëàãíàõ öóâðàë ¿éë àæèëëàãààíóóäûí íýãäýë þì.
Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿éë àæèëëàãààíóóäûã
äàðààõ ¿å øàòóóäàä àíãèëæ áîëíî

Ажил
гүйлгээг
шинжлэх
Тохируулах
бичилт
хийх
Журналын бичилтийг
дэвтрийн дансанд
шилжүүлэх
Санхүүгийн
тайлан
бэлтгэх
Шалгах
баланс
бэлтгэх
НББ-ийн орчлын үе шатууд
Ажил гүйлгээг
журналд тусгах
Тохируулсны
дараах шалгах
баланс бэлтгэх
хийх
Хаалтын
бичилт хийх

Íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿å øàòóóä
Шалгах баланс
бэлтгэх
Тохируулах бичилт
гүйцэтгэх
Тохируулсны дараах
шалгах баланс бэлтгэх
Хаалтын бичилт хийх
тайлангууд бэлтгэх
АЖЛЫН ХҮСНЭГТ
БЭЛТГЭХ

НББ-ийн үүсэл хөгжил

1. Ажил гүйлгээг
шинжлэх

1. Àæèë ã¿éëãýýã øèíæëýõ
Ýíý ¿å øàòíû ãîë çîðèëãî íü (à) àæèë ã¿éëãýýíèé øèíæ
чàíàðûã òîäîðõîéëîõ (á) àíõàí øàòíû áàðèìòûí èæ á¿ðäýë,
õ¿чèí òºãºëäºð áàéäëûã õàíãàõàä îðøèíî.
Àíõàí øàòíû áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëýõ íü ýíý ¿å øàòíû ãîë ¿ð
ä¿í þì. Àíõàí øàòíû áàðèìò íü íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýë
õºòëºõ, ñàíõ¿¿ãèéí òàéëàí ãàðãàõ ¿íäýñ áîëíî.
Àíõàí øàòíû áàðèìòûí á¿ðäýë íü ò¿¿íèé õ¿чèí òºãºëäºð
áàéäëûã õàíãàñàí áàéõ øààðäëàãàòàé.

Àæèë ã¿éëãýýíèé àíõíû áàðèìòûã á¿ðä¿¿ëæ, þóã
á¿ðòãýõýý òîäîðõîéëäîã.
Òóõàéí àæèë ã¿éëãýý íü õºðºíãº, ºð òºëáºð, ºìч, îðëîãî,
çàðäëûí ýëåìåíò¿¿äèéí ä¿íã íýìýãä¿¿ëýõ ýñâýë áóóðóóëàõ
íºëººã õàðãàëçàí àæèë ã¿éëãýýíèé øèíæ чàíàðûã
òîäîðõîéëæ, íºëººëºõ äàíñûã òîãòîîíî.

 Жишээлбэл: óäèðäëàãûí áîäëîãûí ººðчëºëò, õ¿íèé íººöèéí
¿íý öýíý íü чóõàë áîëîâч äàíñ á¿ðòãýëä тусгадаггүй. Харин
байгууллагын хувьд маш бага дүнтэй борлуулалт болон
худалдан авалт хийгдсэн ч бүртгэлд тусгах шаардлагатай
болдог. Тиймээс бүртгэлд тусгах зүйл нь хэмжигдэхүйц,
хамааралтай бөгөөд баримтаар баталгаажсан бол
санхүүгийн тайланд хүлээн зөвшөөрч бүртгэлд тусгах
хэрэгтэй.
 Èéìýýñ õ¿íèé íººöèйг үнэлэх асуудал хараахан
шийдвэрлэгдээгүй байгаа тул á¿ðòãýдэггүй. Ìàãàäã¿é
õýìæèëòèéí àðãà ç¿é èë¿¿ îíîâчòîé, õ¿ëýýí çºâøººðºãäºõ
áîëñîí òîõèîëäîëä èéì ìýäýýëëèéã çºâõºí íýìýëò õýëáýðýýð
òàéëàãíàæ áîëох юм.

 НББ-ийн анхан шатны маягтуудыг дараах байдлаар
ангилдаг:
 Мөнгөн хөрөнгийн
 Бараа материалын
 Үндсэн хөрөнгийн хөдөлгөөний
 Тооллого, тооцооны
 Цалин хөлсний
 Бусад

Íÿãòëàí áîäîãч àæèë ã¿éëãýýã øèíæëýõäýý 3
àñóóëòûã òàâüäàã áà ýíý íü àæèë
ã¿éëãýýíýýñ áèé áîëñîí ººðчëºëòèéã òîãòîîæ,
øèíæëýõýä òóñàëäàã:

 Þó áîëñîí áý?
 Àæèë ã¿éëãýý á¿ðýýð, íºëººëñºí äàíñäóóäûã íýðëýæ,
àíãèëàõ áà äàíñàíä ºñºõ ýñâýë áóóðàõ íºëºº ¿ç¿¿ëñýí
áàéäëûã áîëîí íºëººëñºí ä¿í õýìæýýã òîäîðõîéëíî.

 Á¿ðòãýëèéí ÿìàð ä¿ðýì õýðýãëýõ âý?
Àæèë ã¿éëãýýã á¿ðòãýõýä äåáåò êðåäèòèéí ä¿ðìèéã
õýðýãëýõäýý ºñºëò áóóðàëòûí äàðààõ ä¿ðìèéã ìºðäºíº.

 ßìàð äàíñíû áèчèëò õèéõ âý?
Äåáåòëýõ äàíñíû íýð áà ä¿í, êðåäèòëýõ äàíñíû íýð áà ä¿í,
àæèë ã¿éëãýý ãàðñàí îãíîîã òóñãàæ á¿ðòãýõ äàíñíû
áèчèëòèéã òîäîðõîéëíî. Àæèë ã¿éëãýýã äàíñàíä òóñãàõ íü
Õºðºíãº = ªð òºëáºð +ªìч
ãýñýí íÿãòëàí áîäîõ á¿ðòãýëèéí ¿íäñýí òýíöëèéã õàíãàæ áàéõ
¸ñòîé.

Ерөнхий дэвтэр

НББ-д хэрэглэгдэх ЕРӨНХИЙ ДЭВТРИЙН 2 загвар
3 баганатай загвар
(Дебет, Кредит, Үлдэгдэл)
 Голдуу бизнесийн байгууллага бүртгэлдээ
ашигладаг
T-дансны загвар
 НББ-ийн сургалт болон шинжилгээнд
ашигладаг

Ерөнхий дэвтрийн данс 3 баганат загвар
ДАНСНЫ НЭР: ДАНСНЫ No.
1 2 3
Огноо Ажил гүйлгээний утга Лав Дебет Кредит Үлдэгдэл

Ерөнхий дэвтрийн данс T-дансны загвар
Энэ нь сүүлийн жилүүдэд НББ-
ийн сургалтанд олон улсад
Дансны нэр
хэрэглэгдэж байгаа дансыг
тодорхойлох гол арга юм. Дебет Кредит

Т-данс
Ажил гүйлгээнд нэг данс дебет
лэхэд заавал бусад /нэгээс
доошгүй/ данс кредитлэдэг.
Дансны нэр
Дебет
тал
Кредит
тал

Дебет ба кредит гэж юу вэ?
НББ-д ашиглагдах гол дүрэм
 Дебет (Дт)
 Кредит (Кт)
Дебет нь дансны зүүн тал, Кредит нь дансны
баруун тал юм.
Дебет ба Кредит нь НББ-ийг цэгцлэх дүрэс
бөгөөд энэ нь “сайн” эсвэл “муу” гэсэн зүйл
огтхон ч биш юм.

 Т-данс хэлбэрийн хувьд дансыг Дебетлэнэ гэдэг нь
зүүн тал, Кредитлэнэ гэдэг нь баруун талд бичилт
хийхийг хэлнэ.
ДАНСНЫ НЭР
ЗҮҮН БАРУУН

 Т-данс хэлбэрийн хувьд дансыг Дебетлэнэ гэдэг нь
зүүн тал, Кредитлэнэ гэдэг нь баруун талд бичилт
хийхийг хэлнэ.
ДАНСНЫ НЭР
ЗҮҮН БАРУУН
Дебет
тал
Кредит
тал

Дансдын нэр
НББ-д дансны нэрийг хувь хүн дураар өгч
болдоггүй
 Жишээлбэл “Цохилт, Гэрэл & Хүч” эсвэл
“Ханамжийн зардал” гэх мэт тогтоогүй
нэршлээр дансыг нэрлэдэггүй.
НББ-ийн дансанд олон улсад хэвшсэн нэршлүүд
байдаг.
 Жишээлбэл “Бэлэн мөнгө”, “Дансны авлага”,
“Дансны өглөг” гэх мэт.

НББ-ийн дансууд
нь хэрхэн
дебетлэж
кредитлэдэг вэ?
Дансны нэр
Дебет Кредит
Дансдын төрөл

Дансдын төрөл
Хөрөнгө
Өр төлбөр
Эзэмшигчийн өмч
Орлого
Зардал

Дебет, кредитийн дүрэм
Дансыг дебетлэх, кредитлэх нь тухайн дансны
үлдэгдлийг өсгөж, эсвэл бууруулж байдаг.
Энэ нь данс бүрд ялгаатай байдаг нь чухал юм.
Балансын дансууд нь дебет, кредитийн
дүрмээрээ хоорондоо нягт холбогддог.

НББ-ийн үндсэн тэнцвэр
Х = ӨТ+ ЭӨ

Баланс дахь дансны Т-дансны дүрэм
Х = ӨТ+ ЭӨ
ДАНСНЫ НЭР
ДАНСНЫ НЭР
ДАНСНЫ НЭР

= ӨТ+ ЭӨ
ХӨРӨНГӨ
Дебет
талдаа
өснө
Кредит
талдаа
буурна
ДАНСНЫ НЭР
ДАНСНЫ НЭР

= + ЭӨ
ӨР ТӨЛБӨР
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
буурна
ХӨРӨНГӨ
Дебет
талдаа
өснө
Кредит
талдаа
буурна
ДАНСНЫ НЭР

= +
ХӨРӨНГӨ
Дебет
талдаа
өснө
Кредит
талдаа
буурна
ЭЗНИЙ ӨМЧ
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
өснө
ӨР ТӨЛБӨР
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
өснө

Эзэмшигчийн өмчийн бүрэлдэхүүн
+ Хуримтлагдсан
ашиг
Хувьцаат
капитал

Эзний өмч нь кредит талдаа өсч дебет
талдаа буурдаг тул хувьцаат капитал
болон хуримтлагдсан ашиг нь мөн уг
шинж чанарыг хадгалах ёстой.
ХУВЬЦААТ КАПИТАЛ
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
өснө
ХУРИМТЛАГДСАН
АШИГ
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
өснө

Орлого нэмэгдэхэд ашиг нэмэгдэх тул
нь мөн адил дебет талдаа буурч
кредит талдаа өсдөг
ОРЛОГО
Дебет
талдаа
буурна
Кредит
талдаа
өснө

Зардал өсөхөд ашиг буурч алдагдал үүсэх
тул Зардал нь эсрэгээрээ дебет талдаа
өсөж кредит талдаа буурдаг.
ЗАРДАЛ
Дебет
талдаа
өснө
Кредит
талдаа
буурна

НББ-ийн ерөнхий 5 төрлийн данс нь дараах
байдлаар балансад үлдэгдэлтэй байна.
ДАНСНЫ НЭР
Дебет үлдэгдэл Кредит үлдэгдэл
Хөрөнгө
Зардал
Өр төлбөр
Эзэмшигчийн
өмч
Орлого

Сайжруулсан НББ-ийн тэнцэл
Хөрөнгө + Зардал. = ӨТ. + Эзний өмч + Орлого.
Х + З = ӨТ + ЭӨ+ О
Дт. Кт.
+ -
Үлд.
Дт. Кт.
- +
Үлд.

“A L O R E” товчлох аргачлал
/дебет кредитийн дүрэм/
+ -
- +
- +
- +
+ -
A (ssets)
L (iabilities)
O (wners' equity)
R (evenues)
E (xpenses)

Дебет кредитийн дүрэм
Асуулт №1
Аль дансны хэвийн үлдэгдэл Дебет талдаа /зүүн
тал/ байдаг вэ?
a. Дансны өглөг
b. Барилга
c. Хүүгийн орлого
d. Хувьцаат капитал

Хариулт №1
Аль дансны хэвийн үлдэгдэл Дебет талдаа /зүүн
тал/ байдаг вэ?
a. Дансны өглөг
c. Хүүгийн орлого
d. Хувьцаат капитал
Барилга нь хөрөнгө
учир хэвийн үлдэгдэл
нь ДЕБЕТ талдаа
байна

Асуулт №2
Аль дансны хэвийн үлдэгдэл Кредит талдаа
/баруун тал/ байдаг вэ?
a. Дансны авлага
b. Цалингийн зардал
c. Цалингийн өглөг
d. Газар

Хариулт №2
Аль дансны хэвийн үлдэгдэл Кредит талдаа
/баруун тал/ байдаг вэ?
a. Дансны авлага
b. Цалингийн зардал
d. Газар Цалингийн өглөг нь
ӨТ-ийн данс учир
КРЕДИТ талдаа
үлдэгдэлтэй байна.

Жишээ
Дансны авлагын эхний үлдэгдэл 750 (хөрөнгө)
нь 750 бол (дебет талдаа үлдэгдэлтэй байна.)
Дансны авлага
750

Жишээ
750
Авлага 200-р өссөн бол яаж бүртгэх вэ?

Жишээ
750
200

Жишээ
750
200
Авлага 350-р буурсан бол яаж бүртгэх вэ?

Жишээ
750
200
350
Авлага 350-р буурсан бол яаж бүртгэх вэ?

Жишээ
750
200
350
600
Дансны авлага дансны эцсийн үлдэгдэл нь дебет
буюу зүүн талын нийлбэрээс кредит буюу
баруун талын нийлбэрийг хасаад 600 гарна.

Асуулт №3
Компани өрийн бичиг дансыг кредитлэсэн, энэ нь
өрийн бичиг дансны дүн өсч байгааг илэрхийлэх
үү? Буурч байгааг илэрхийлэх үү?

Хариулт №3
Компани өрийн бичиг дансыг кредитлэсэн, энэ нь
өрийн бичиг дансны дүн өсч байгааг илэрхийлэх
үү? Буурч байгааг илэрхийлэх үү?
ХАРИУЛТ:
Өрийн бичиг данс өснө.

Àæèë ã¿éëãýýã øèíæëýõ
Жишээ: 11999 îíû 1 ñàðûí 2 íä 15,000 òºãðºãíèé
òîíîã òºõººðºìæ ìºíãººð õóäàëäàí àâñàí
Þó áîëñîí áý?
¯íäñýí õºðºíãº 15000 òºã–ð
ºñíº.
Ìºíãº 15000–ð áóóðíà.
Á¿ðòãýëèéí ÿìàð
ä¿ðýì õýðýãëýõ âý?
Õºðºíãº ºññºí òóë ýíý äàíñûã
Õºðºíãº áóóðñàí òóë
ýíýä+àíñûã êðåäèòëýíý.
ßìàð äàíñíû
áè÷èëò õèéõ âý?
Äò ¯íäñýí õºðºíãº 15,000
Êò Ìºíãº 15,000

Бизнесийн байгууллагын ажил гүйлгээ нь õî¸ð
õýëáýðòýé áàéäàã:
- Гàäààä ажил гүйлгээ,
- Дîòîîä ажил гүйлгээ.

Жишээ: “FF” компанийн 2010 оны 12- р сард гарсан
ажил гүйлгээ ба түүний бүртгэл
Ажил гүйлгээ (АГ) - 1:
Иргэн Баяр компьютер засварын болон тоног
төхөөрөмж түрээслүүлэх үйлчилгээ үзүүлэх
бизнес эрхэлдэг “FF” компанийг байгуулахаар
шийдсэн ба 2010.12.01-нд компанидаа $30,000-
н хөрөнгө оруулалт хийж бизнесээ эхэлсэн.

Жишээ: “FF” компанийн 2010 оны 12- р сарын ажил
гүйлгээ ба түүний бүртгэл
Ажил гүйлгээний шинжилгээ (АГШ) - 1:
Хөрөнгө = Өр төлбөр + Эзний өмч
Мөнгөн хөрөнгө Эзний Капитал
+ 30,000 = 0 + 30,000
Журналын бичилт (ЖБ) - 1:
Дт Кт
Мөнгөн хөрөнгө 30,000
Эзний капитал 30,000

АГ-2:
“FF” компани $2,500-р бэлнээр хангамжийн зүйл
худалдан авсан.

АГШ-2:
ЖБ-2:
Мөнгөн
хөрөнгө
Хангамжийн
зүйл
Эзний Капитал
- 2,500 + 2,500 = 0 + 0
Дт Кт
Хангамжийн зүйл 2,500

АГ-3:
“FF” компани $26,000-р бэлнээр тоног
төхөөрөмж худалдан авсан.

АГШ-3:
ЖБ-3:
Мөнгөн
хөрөнгө
Тоног
төхөөрөмж
- 26,000 + 26,000 = 0 + 0
Дт Кт
Тоног төхөөрөмж 26,000

АГ-4:
“FF” компани дараа тооцоогоор $7,100-н
хангамжийн зүйл худалдан авсан.

АГШ-4:
Хангамжийн зүйл Дансны өр
+ 7,100 = + 7,100 + 0
ЖБ-4:
Дт Кт
Хангамжийн зүйл 7,100
Дансны өр 7,100

Ажил гүйлгээг шинжилсний дараа эхлээд заавал
Ерөнхий журналд бичилт хийнэ.

Ажил гүйлгээг шинжилсний дараа Ерөнхий
журналд бүртгэнэ.

2. Ажил гүйлгээг

2. Ажил гүйлгээг жóðíàëä òóñãàõ
 1-ð ¿å øàòàíä òàíüæ òîäîðõîéëñîí àæèë ã¿éëãýýã
òóñãàé æóðíàëä, òóñãàé æóðíàë õºòºëäºãã¿é áîë
åðºíõèé æóðíàëä òóñãàäàã.
 Æóðíàëä òóñãàõ íü àæèë ã¿éëãýýã àëáàí ¸ñíû
á¿ðòãýëèéí áàðèìòàä òóñãàõ ýõëýë þì.
 Æóðíàë íü àæèë ã¿éëãýý òóñãàãäàõ äåáåò, êðåäèò
äàíñóóä, àæèë ã¿éëãýýíèé ä¿íã õàðóóëíà.
 Õýðâýý Åðºíõèé æóðíàëä òóñãàâàë:

2. Ажил гүйлгээг журналд тусгах
Байгууллагад гарсан ажил гүйлгээ бүрийг
ЕРӨНХИЙ ЖУРНАЛ-д бүртгэдэг.
Ажил гүйлгээнд хоёроос доошгүй
дансны дүн адил хэмжээгээ
өөрчлөгддөг.
Нэг данс дебетлэнэ.
Нөгөө данс кредитлэнэ.
Дээрх аргыг “ДАНСНЫ ДАВХАР
БИЧИЛТ” гэж нэрлэдэг?
Luca Pacioli

НББ-ийн ажил гүйлгээг анхлан тусгадаг учир
журналыг эх бичилтийг дэвтэр ч гэж нэрлэдэг.
Журналд ажил гүйлгээг өдөр өдрөөр гарсан
дарааллаар холбогдох дансны дебет, кредит-д
товч утгын хамт бичнэ.
Журналын дүнг дансуудад шилжүүлэн бичих
бололцоотой байх ёстой. Дансанд шилжүүлэн
бичиж байгаа эдгээр дүн нь санхүүгий тайлан
гаргах үндэс болдог.

Журналыг яагаад хэрэглэдэг вэ?
1. Нэг доор ажил гүйлгээний тухай бүх мэдээлэл
болон товч тайлбарыг тусган харуулдаг.
2. Бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагааны бүх
ажил гүйлгээг үүссэн цаг хугацааны дэс
дарааллаар харуулдаг.
3. Бүртгэлийн явцад гарсан алдааг илрүүлэхэд
тусалдаг.

ЕРӨНХИЙ ЖУРНАЛ
Хуудас:
Огноо Ажил гүйлгээний утга Лав Дебет Кредит

Журналын бичилт
Жишээ №1
С компани 2013 оны 1 сарын 1-нд банкнаас 10
сая төгрөгийн зээл эвчээ. .
Журналын бичилт гүйцэтгэ.

Хариулт №1
Уг ажил гүйлгээ 2 дансанд нөлөөлнө:
 Мөнгөн хөрөнгө өсөх 10,000.0
 Дансны өглөг өсөх 10,000.0

Хариулт №1
Хуудас: 1

Хариулт №1
Хуудас: 1
I/1 Мөнгөн хөрөнгө 100 10,000.0
Дансны өглөг 201 10,000.0
Банкнаас зээл авсан.

Хариулт №1
НББ-ийн данс нь
дугаартай байдаг.
Дансны дугаар нь
маш олон төрлийн ач
холбогдолтой бөгөөд
уг дугаараар данс тус
Хуудас: 1
I/1 Мөнгөн хөрөнгө 100 10,000.0
бүрт ЕРӨНХИЙ
ДЭВТЭР үүсгэдэг.
Дансны өглөг 201 10,000.0
Банкнаас зээл авсан.

Жишээ №2
С компани 2013 оны 1 сарын 15-нд 19,5 сая
төгрөгөөр шинэ машин хувалдаж авсан.

Хариулт №2
 Машин өсөх 19,500.0
 Мөнгөн хөрөнгө буурах 19,500.0

Хариулт №2
Хуудас: 1

Хариулт №2
I/15 Машин 150 19,500.0
Мөнгөн хөрөнгө 100 19,500.0
Машин бэлнээр худалдаж авсан
Хуудас: 1

Жишээ №3
С компаний 2013 оны 1 сарын 20-нд цахилгааны
төлбөрт 400,0 төгрөг төлсөн.

Хариулт №3
 Ашиглалтын зардал өсөх 400.0
 Мөнгөн хөрөнгө буурах 400.0

Хариулт №3
Хуудас: 1

Хариулт №3
I/20 Ашиглалтын зардал 511 400
Мөнгөн хөрөнгө 100 400
1 сарын цахилгааны мөнгө
Хуудас: 1

Журналын тухай бусад
 Àíõàí øàòíû õ¿чèí òºãºëäºð áàðèìò á¿õèé àæèë ã¿éëãýýã
æóðíàëä áèчíý.
 Àæèë ã¿éëãýýã äàíñäûí äåáåò áà êðåäèòèéí øèíæýýð
àíãèëæ, õóðèìòëóóëàí æóðíàëä á¿ðòãýñýíýýð åðºíõèé
äýâòýðò øèëæ¿¿ëýí áèчèõ, õóðààíãóé áîëîí äýëãýðýíã¿é
äàíñûã õºòºëæ, äàíñäûí óÿëäààã õÿíàõ áîëîìæèéã îëãîíî.

Журналын тухай бусад

LOGO
Ерөнхий дэвтэр ба

Шилжүүлэх бичилт
Ерөнхий журналаас дт, кт-н бичилтийг ерөнхий
дэвтэрт шилжүүлэн бичих үйл ажиллагааг
“шилжүүлэх бичилт” гэж нэрлэдэг.
Журналын дт багананд тусгагдсан дүн бүрийг
ерөнхий дэвтэр дэх уг ажил гүйлгээг тусгах
дансны дт талд, кт багананд тусгагдсан дүн
бүрийг ерөнхий дэвтрийн холбогдох дансны кт-
д тус тус шилжүүлэн бичнэ.

Ийнхүү шилжүүлэн бичих механик ажиллагаа нь
дараах давуу талуудтай:
 Журналын бичилтэнд тусгагдсан дансны нэр
дансны нэр ерөнхий дэвтэрт тусгагдана,
тусгагдана,
 Ерөнхий дэвтрийн дт /кт/ бичилтийн баганын
баганын дүн журналын дт /кт/ бичилтээр
хийгдэнэ,
 Ерөнхий дэвтэр дэх огноо журналынхаар
журналынхаар тусгагдана,

 Ерөнхий дэвтэр дэх дансны “лавлагаа”
гэсэн баганын бичилт шилжүүлэн бичилт
хийж байгаа журналын хуудасны
дугаараар бичигдэнэ.
 Ерөнхий дэвтрийн дансны дугаар нь
ерөнхий журналын “лавлагаа”
багананд бичигдсэн дугаартай ижил
байна.

Шилжүүлэн бичилтийг дүрслэн
харуулах нь

Шилжүүлэн бичих:
Ерөнхий журнал Хуудас 1
Огноо Ажил гүйлгээний утга Лав Дт Кт
2010
12 1 Мөнгөн хөрөнгө 10,000
Энгийн хувьцаа 10,000
(Хувьцаа гаргаж арилжив)
1 Дансыг ялгана.
12 2 Хангамжийн зүйл 2,500
Мөнгөн хөрөнгө Дансны дугаар 1001
(Хангамжийн зүйл бэлнээр
Огноо Ажил гүйлгээний утга Лав Дт Кт Үлдэгдэл
2010
Dec. 3 Purchased equipment G1 20,000.00 ########

2010
(Хувьцаа гаргаж арилжав)
Dec. 2 Supplies 2,500
Cash 2,500
Purchased store supplies
Мөнгөн хөfoрrө cнaгsөh Дансны дугаар 1001
2010
12. 1
Dec. 3 Purchased equipment G1 20,000.00 ########
2 Огноог оруулна.

2010
Дүн ба ажил гүйлгээний утгыг орлууна. 3
Cash 2,500
Мөнгөн хfoөrр cөaнsгhө Дансны дугаар 1001
2010
12. 1 Хувьцаа гаргаж арилжив 10,000
Dec. 3 Purchased equipment G1 20,000 (20,000)

2010
Журналын лавлагааг 4
Cash 2,500
for cash
оруулна.
2010
12. 1 Хувьцаа гаргаж арилжив ЕЖ1 10,000

2010
Үлдэгдлийг тооцож
Cash 2,500
гаргана.
for cash
2010
12. 1 Хувьцаа гаргаж арилжив ЕЖ1 10,000 5
10,000
Dec. 10 Collection from customer G1 2,200 (17,800)

2010
12 1 Мөнгөн хөрөнгө 1001 10,000
Дэвтрийн лавлагааг
6
Cash 2,500
for cash
оруулна.
2010
12. 1 Хувьцаа гаргаж арилжив ЕЖ1 10,000 10,000

Ажил гүйлгээ:
Компани 12.1-нд ₮10,000,000-н хувьцаа гаргаж
арилсан.
Шинжилгээ:
Хөрөнгө = Өр төлбөр
+ Өмч
Мөнгөн хөрөнгө Энгийн хувьцаа
10,000 10,000
Журналын бичилт:
(1) Мөнгөн хөрөнгө 1001 10,000
Энгийн хувьцаа 4101 10,000
Мөнгөн хөрөнгө 1001
(1) 10,000
Энгийн хувьцаа 4101
(1) 10,000
Шилжүүлэн бичилт:

Лавлагаа нь шаардлагатай үед ерөнхий
дэвтэр дээрх дүнг тодруулан харах,
алдааг илрүүлж засах зэргийг хялбарчилж
өгдөг.
Мөн ерөнхий дэвтрийн дансны дугаараар
бичсэн журнал дахь бичилтээс шилжүүлэн
бичих гэж байгаа дансны дугаарыг
ерөнхий дэвтрээс хайлгүйгээр шууд олж
болох ач холбогдолтой.

4. Шалгах баланс
бэлтгэх

Шалгах баланс бэлтгэх
Ажил гүйлгээ тус бүрийг дансуудын дт, кт талд
тэнцүү дүнгээр тусгадаг учир ерөнхий дэвтэр
дээрх дт гүйлгээний дүн нь түүний кт гүйлгээний
дүнтэй тохирч байх ёстой.
Хэрэв дансны үлдэгдлийг зөв тооцсон бол бүх
дансны дт үлдэгдлийн дүн кт үлдэгдлийн нийт
дүнтэй тохирч байх ёстой.

Баланс гаргахын өмнө ажил гүйлгээг бүртгэсэн
дансуудыг Дт ба Кт нийт дүн тохирч байгааг
шалгах үүднээс шалгах баланс бэлтгэдэг.
Тайлангийн үеийн эцэст бүх ажил гүйлгээг
шинжлэн бүртгэж ерөнхий дэвтэрт шилжүүлэн
бичсэний дараа шалгах баланс бэлтгэдэг.
Энэ нь нягтлан бодох бүртгэлийн үйл
ажиллагаанд алдаа гарсан болохыг хянадаг
хяналтын хэрэгсэл болдог.

Санхүүгийн тайлан гаргахын өмнө
дансуудын дт үлдэгдэл кт үлдэгдлийн
дүнтэй тохирч байгаа эсэхийг батлан
шалгах хэрэгтэй.
Дт, кт-н үлдэгдлийн тэнцвэрийн энэ
баталгааг шалгах баланс гэдэг.

(Жишээ)
“А” компаний Шалгах баланс 12/31/X8
Данс Дт Кт
Дансны авлага 1200
Тоног төхөөрөмж 3800
Дансны өглөг 200
Өрийн бичиг 1450
Хувьцаат каптал 3000
Хуримтлагдсан ашиг –
250
1/1/Х8
Орлого 11000
Цалингийн зардал 5000
Хангамжин зардал 3000
Түрээсийн зардал 2400
Дүн 15900 15900

(Жишээ)
Данс Дт Кт
Хөрөнгө
ӨТ
Эзний өмч
Хуримтлагдсан ашиг –
1/1/Х8
250
Орлого Орлого 11000
Зардал
Дүн 15900 15900

(Жишээ)
“А” компаний
12/31/X8
Данс Дт Кт
Хуримтлагдсан ашиг -1/1/Х8 250
Орлого 11000
15900 15900
Нийт дебетийн
дүн болон нийт
кредитийн дүн
тэнцүү байх

Шалгах балансыг хэрэглэх, түүний сул тал
Шалгах балансын зорилго нь
1. Ерөнхий дэвтрийн дансуудын Дт ба Кт дүн
тохирч байгааг шалгах
2. Тохируулга хийхэд нягтлан бодогчдыг
хэрэгцээтэй мэдээллээр хангах

Шалгах балансыг хэрэглэх, түүний сул тал
Шалгах баланс нь ерөнхий дэвтэр дэх дансуудын
үлдэгдлийн баталгаа болдог. Шалгах балансын
дт, кт дүнгийн тэнцэх нөхцөл нь:
 Бүх ажил гүйлгээний дт, кт дүн тэнцүү байх,
 Данс бүрийн дт, кт үлдэгдлийг зөв тооцсон
байх,
 Шалгах балансад дансны үлдэгдлүүдийг зөв
дүгнэх.

Шалгах балансыг хэрэглэх, түүний
сул тал
Дараах алдаанууд гарснаар шалгах
балансын дт, кт дүн тэнцэхгүй байж болно:
1. Дт, кт бичилтийг ерөнхий дэвтэрт сольж бичих,
2. Дансны үлдэгдлийг тооцохдоо арифметикийн
алдаа гаргах,
3. Шалгах балансад дт, кт үлдэгдлийг сольж хуулах,
4. Шалгах балансад дансны үлдэгдлийг хуулахдаа
бичлэгийн алдаа гаргах,
5. Шалгах балансыг буруу дүгнэх, гэх мэт.

Шалгах балансыг хэрэглэх, түүний сул
тал
Шалгах баланс нь ажил гүйлгээний
дансны заалтыг зөв хийж, зөв дансанд
бичсэн эсэхийг харуулдаггүй.
Ж нь, мөнгөн хөрөнгийн орлогыг мөнгөн
хөрөнгийн дт-д биш, газар дансны дт-д
бичиж алдаа гаргасан бол тэр нь шалгах
балансад тэр хэвээрээ тусгагдах ба
шалгах баланс тэнцүү хэвээрээ гарна.

тал
Шалгах баланс нь ийм хязгаарлагдмал
сул талтай боловч маш ач холбогдолтой
хэрэгсэл юм.
Шалгах баланс нь зөвхөн ерөнхий
дэвтрийн үлдэгдлийн баталгаа болоод
зогсохгүй санхүүгийн тайлан гаргах
тохиромжтой нөхцөл бүрдүүлдэг.

тал
Шалгах баланс зөвхөн нягтлан бодогч нарт
санхүүгийн тайланг зөв бэлтгэхэд тусалдаг
хэрэгсэл бөгөөд гадны хэрэглэгчдэд
зориулагдаагүй байдаг.
Ерөнхий дэвтрээс шалгах балансыг
гаргаж түүнээс санхүүгийн тайлангуудыг
гаргахад хамгийн тохиромжтой байдаг.

Алдааг илрүүлэх
Хэрвээ шалгах балансыг зөв гаргаж
дүгнэсэн боловч ерөнхий дэвтэр, журнал
дээр буруу бичилт хийснээс баланс
барихгүй байж болно.
Эдгээр алдаануудыг илрүүлэх тогтсон нэг
арга гэж байдаггүй.
Бичилт хийсэн дүн, цаг хугацаа нэг бүрээр
үр дүнг анхны баримттай тулган шалгах
хэрэгтэй.

Энэ арга нь цаг хугацаа, чармайлт
шаардах бөгөөд доорх дарааллаар
хийгдэнэ:
1. Шалгах балансын үлдэгдлийн дүнг гаргах
2. Хэрвээ буруу нэмж алдаа гаргаагүй
бол дараа нь үлдэгдэл бүрийн дүнг
шалгах хэрэгтэй.
Шалгах балансын дт, кт-н зөрүү нь алдаа
ямар хэмжээтэй байгааг харуулна. Энэ
зөрүү 9-д хуваагдах тоо байвал зэрэгцээ
2 оронг сольж бичсэн юм уу гулсуулсан
байж болно. Багш: Б.Нямдаваа

(Жишээ)
12/31/X8
Данс Дт Кт
Орлого 11000
15900 15900

(Жишээ)
12/31/X8
Данс Дт Кт
Орлого 11000
15450 15900

Ж нь, мөнгөн хөрөнгийн үлдэгдэл 500 байхыг
шалгах балансад буулгахдаа 50 гэж
бичсэн байж болно. Алдааны улмаас
шалгах баланс 450-р зөрж 9-д хуваагддаг
тоо гарч байна. Энэ мэтээр орон сольж
бичсэн бүх алдаа 9-д хуваагдах тоо байна.
Өөр нэг энгийн алдаа бол оронг буруу
таслах буюу гулсуулах алдаа юм.
Ж нь, 2175-г 21,75 гэж бичсэнээс үүсэх зөрүү
нь мөн 9-д хуваагдах тоо гарна.


(Жишээ)
Данс Дт Кт
Орлого 11000
12100 19700

(Жишээ)
Данс Дт Кт
Орлого 11000
12100 19700
19700-12100=7600

Мөн тоног төхөөрөмж дансны дт үлдэгдэл
3800 байсныг шалгах балансын кт
бичиж алдаа гаргасан байж болно.
Ингэснээр шалгах баланс 3800*2=7600-р
зөрнө.
Зарим ажил гүйлгээг нэг дансны дт-д
тусгаад нөгөө дансны кт-д бичээгүй байж
болно.

3. Шалгах балансын дүнг ерөнхий дэвтрийн
дүнтэй тулган шалгах хэрэгтэй. Энд
балансын данс тус бүрээр шалгах
балансын дансны багананд дүнг зөв
бичсэн эсэхийг шалгана.
4. Ерөнхий дэвтэр дээрх данс тус бүрээр
үлдэгдлийг дахин тооцно.

5. Данс тус бүрээр журналаас ерөнхий
дэвтэрт шилжүүлэн бичсэн дүнг шалгана.
Ийм шалгалт хийхдээ шалгагдсан дүн
бүрийн дараа журнал болон ерөнхий
дэвтэр дээр хяналтын тэмдэг тавих
хэрэгтэй.
Энэ нь журналаас ерөнхий дэвтэрт
шилжүүлэн бичсэн бүх дүнг шалгаж
дууссаны дараа шалгагдаагүй дүн буюу
ерөнхий дэвтэрт шилжүүлэн бичээгүй
орхигдсон дүнг олох бололцоог олгоно.

Ногдол ашиг нь хуримтлагдсан ашгийг
бууруулдаг тул дебет талдаа өсч, кредит
талдаа буурдаг.
Ногдол ашиг
Дебет
талдаа
өсөх
Кредит
талдаа
буурах
Ногдол ашгийн данс

5.Тохируулах

Тохируулах бичилт хийх
Нягтлан бодох бүртгэлд тайлангийн үе нь сар
улирал, хагас жил, нэг жилийн хугацаагаар
хэмжигдэнэ.
Бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагааны
үргэлжлэх хугацааг богино хугацаанд хуваан авч
үзэх нь тайлангийн үе бүрийн эцэст тохируулах
бичилт хийхийг шаарддаг.

 Өөрөөр хэлбэл зарим онцгой төрлийн дансд тохиргоо
бичилт хийхийг шаарддаг.
 Эдгээр Тохиргоо бичилтийг зөвхөн улирлын эцэст хийдэг
бөгөөд үүнд хамаарах цөөн тооны зарим дансд бий.
 Мөн тохиргоо бичилт хийж буй ажил гүйлгээнд анхан
шатны баримт байдаггүй учраас уг бичилтийг ерөнхий
журналд бус Ажлын хүснэгтийн “Тохиргоо бичилт”
баганад тусгайлан бичихийг шаарддаг байна.

Тайлангийн нэг үед гарч бүртгэлд тусгагдсан
боловч тайлангийн 2-с дээш үеүүдэд хамаарагдах
ажил гүйлгээнүүд байдаг.
Ийм үйл ажиллагааг жинхэнэ хэрэгжилтийн
зарчмын дагуу холбогдох тайлангийн үеүүдэд
хувааж бичилт хийдэг.

Тохируулах бичилт нь бүртгэлийн үе бүрийн эцэст
холимог дансуудын дүнг хуваарилдаг бөгөөд
тохируулах бичилтийн тусламжтайгаар баланс
болон үр дүнгийн дансны дүнг салгаж
тодорхойлдог.
НББОУС-д зааснаар нягтлан бодох бүртгэлийг
аккруэл сууриар бүртгэхийг шаарддаг ба энэ нь
тохируулах бичилт хийх үндэс нь болдог.

Тохиргоо бичилт хийгдэх дансууд:
• Урьдчилж төлсөн зардал
• Урьдчилж орсон орлого
• Элэгдлийн зардал
• Найдваргүй авлагын зардал

Тохируулах бичилтийн үндсэн 4-н төрөл байдаг.
1. Бүртгэгдсэн зардлыг тохируулах
2. Бүртгэгдсэн орлогыг тохируулах
3. Бүртгэгдээгүй орлогыг тохируулах
4. Бүртгэгдээгүй зардлыг тохируулах

Тохируулах бичилтийн үндсэн 4-н төрөл байдаг.
Хойшлогдсон зүйлс:
1. Бүртгэгдсэн зардлыг тохируулах
2. Бүртгэгдсэн орлогыг тохируулах
Хуримтлагдсан зүйлс:
3. Бүртгэгдээгүй орлогыг тохируулах
4. Бүртгэгдээгүй зардлыг тохируулах

Хойшлогдсон зүйлс Хуримтлагдсан зүйлс
1.Урьдчилж төлсөн
зардал.
Бүртгэгдсэн зардлыг
тохируулах
3. Хуримтлагдсан
орлого.
Бүртгэгдээгүй орлогыг
2. Урьдчилж орсон
орлого.
Бүртгэгдсэн орлогыг
4. Хуримтлагдсан
зардал.
Бүртгэгдээгүй зардлыг

Хойшлогдсон зүйлс Хуримтлагдсан зүйлс
1. Урьдчилж төлсөн
зардал.
Зардлыг хугацаанаас нь өмнө
төлсөн үед хэрэглэх хүртэл
хөрөнгөөр зөвшөөрч бүртгэнэ.
3. Хуримтлагдсан орлого.
Бүтээгдэхүүн үйлчилгээг
нийлүүлсэн боловч мөнгөөр
хараахан орж ирээгүй байгаа
орлого
2. Урьдчилж орсон орлого.
Бүтээгдэхүүн нийлүүлэх,
үйлчилгээг үзүүлэхээс өмнө
орж ирсэн орлогыг өр
төлбөрөөр бүртгэнэ.
4. Хуримтлагдсан зардал.
Зардал нь гарсан боловч
хараахан мөнгөөр
төлөгдөөгүй байгаа зардал

1. Бүртгэгдсэн зардлыг тохируулах
Бүртгэгдсэн зардлыг тохируулах бичилт нь
бизнесийн байгууллагуудад тайлангийн нэг үеэс
дээш хугацаанд орлого олохын тулд мөнгөөр
гарсан зардал нь ихэвчлэн хөрөнгийн дансанд
дебетлэгдсэн байдагтай холбоотой.
Үүнийг тайлангийн үе бүрийн эцэст тохируулан
бичиж тайлант хугацаанд холбогдох хэсгийг нь
зардлын дансанд бүртгэдэг.

Иймд урьдчилан гарсан зардлыг урьдчилж төлсөн
зардал, өөрөөр хуримтлагдсан зардал ч гэж
нэрлэдэг буюу балансад хөрөнгө хэсэгт тусгадаг.
Ийм зардлуудад тайлангийн хоёроос дээш үед
хамрагдах даатгал, түрээс, бичиг хэргийн зардал
гэх мэт зардлууд хамрагдах ба элэгдлийн зардал
бас ордог. Эдгээр зардлуудыг аккруэл суурьт
зарчмын үндсэнд холбогдох тайлант үед нь
зардал болгон тохируулах бичилтийг хийх
шаардлагатай болдог.

Энэхүү тохируулах бичилт нь үндсэн хоёр чиглэлийн
ажил гүйлгээ болох
Тухайн тайлант үеийн зардал
Төлөгдсөн мөнгө нь хөрөнгө гэдэг ойлголтыг
тодруулж өгч байдаг.
Энэхүү тохируулгыг хийхгүй бол тухайн тайлант
үеийн зардал дутуу илэрхийлэгдэж цэвэр ашиг
илүү илэрхийлэгдэнэ. Мөн түүнчлэн хөрөнгө
болон эзний өмч илүү илэрхийлэгдэх болно.

Урьдчилж төлсөн зардлыг бүртгэх хоёр
арга байна.
А. Хөрөнгийн арга
Б. Зардлын арга

 Хөрөнгийн аргаар бүртгэж байга бол зардлыг анх
бүртгэхдээ Урьдчилж төлсөн зардал дансанд тусгаж
тохируулга хийхдээ тайлант хугацааны зардлыг
тохируулах дүнгээр хөрөнгийн кредитээс зардлын
дебетэд бичиж тохируулдаг.

 А. Хөрөнгийн арга
 1 сарын 5-нд
 Хангамжийн материал 18,000.0
Мөнгөн хөрөнгө 18,000.0
 1 сарын 30-нд 5,000.0-ын материал үлдсэн бол
тохируулах бичилт нь:
 Хангамжийн материалын зардал 13,000.0
Хангамжийн материал 13,000.0

 Б. Зардлын арга
 1 сарын 5-нд
 Хангамжийн материалын зардал 18,000.0
 1 сарын 30-нд 5,000.0-ын материал үлдсэн бол
 Хангамжийн материал 5,000.0
Хангамжийн материалын зардал 5,000.0

 А. Хөрөнгийн арга
 1 сарын 1-нд 6 сарын даатгалын мөнгө төлсөн.
 УТДаатгал 12,000.0
 1 сарын 30-нд тухайн сарын даатгалын зардлыг
 Даатгалын зардал2,000.0
УТДаатгал 2,000.0

 Б. Зардлын арга
 1 сарын 1-нд 6 сарын даатгалын мөнгө төлсөн.
 Даатгалын зардал 12,000.0
 1 сарын 30-нд тухайн сарын даатгалын зардлыг
 УТДаатгал 10,000.0
Даатгалын зардал 10,000.0

Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл

¯íäñýí õºðºíãèéí ýëýãäýë òîîöîõîä ò¿ãýýìýë
õýðýãëýãääýã 4 ¿íäñýí àðãà áàéäàã.
À. Øóëóóí øóãàìûí àðãà
Á. ¯ëäýãëèéã áóóðóóëàõ áóþó äàâõàð
áóóðóóëàõ àðãà
Â. Æèë¿¿äèéí òîîíû íèéëáýðýýð æèãíýõ àðãà
Ã. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæèä íîîãäóóëàõ áóþó ¿éë
àæèëëàãààíû àðãà

Жишээ нь: Тоног төхөөрөмж нь 2012 оны 1
сарын 1-нд 2000 төгрөгөөр худалдаж авсан. 500
төгрөгийн үлдэх өртөгтэй ба ашиглах хугацаа 5
жил.

 À. Øóëóóí øàãàìûí àðãà:
 Энэ аргын үед үндсэн хөрөнгийн ашиглалтын хугацааны
туршид тайлант хугацаа бүр тэнцүү дүнгээр элэгдэл
тооцно. Шулуун шугамын аргаар газрын тохижуулалт,
барилга, түрээсийн сайжруулалт, тавилга эд хогшлын
элэгдлийн зардлыг тооцоход тохиромжтой.
 Элэгдлийн зардлыг тооцоох томъёо нь:
Íýã æèëä íîîãäîõ
ýëýãäëèéí çàðäàë
=
Õºðºíãèéí àíõíû ºðòºã - ¯ëäýõ ºðòºã
Õºðºíãèéí àøèãëàõ æèë

 Үлдэх өртөг гэдэг нь хөрөнгийн ашиглалтын хугацаа
дуусахад уг хөрөнгөнөөс эргүүлэн ашиглах эсвэл
борлуулж болох үнэ цэнэ юм. Анхны өртгөөс үлдэх
өртгийг хассан дүнг элэгдүүлэх өртөг гэнэ.

=
=
2000- 500
5
= 300

Æèë
Àíõíû ºðòºã Ýëýãäëèéí çàðäàë Õóðèìòëàãäñàí
ýëýãäýë
Äàíñíû öýâýð
1 2,000 300 300 1,700
2 2,000 300 600 1,400
3 2,000 300 900 1,100
4 2,000 300 1,200 800
5 2,000 300 1,500 500

Хуримтлагдсан элэгдэл нь бүх элэгдлийн зардлын
нийлбэр байна.
Дансны цэвэр үнэ нь ҮХ-ийн анхны өртөгөөс
хуримтлагдсан элэгдлийг хассан дүн.

 Á. Äàâõàð áóóðóóëàõ àðãà:
 Ýíý àðãààð ýëýãäëèéã òîîöîõäîî äàðààõ ¿å øàòòàéãààð
òîîöíî.
 Øóëóóí øóãàìûí àðãààð òîîöñîí ýëýãäëèéí õóâèéã 2-îîð
¿ðæ¿¿ëæ äàâõàð áóóðóóëàõ àðãûí ýëýãäëèéí õóâèéã
ãàðãàíà.

 Äýýðõ õóâèàð ¿íäñýí õºðºíãèéí äàíñíû öýâýð ¿íèéã
¿ðæ¿¿ëýõ çàìààð òóõàéí æèëèéí ýëýãäëèéã òîîöíî.
Äàâõàð áóóðóóëàõ àðãûí
ýëýãäëèéí õóâü
=
100%
* 2

=
100%
5
* 2 = 40%
=
100%
* 2

Тухайн жилийн
элэгдэл
=
Äàâõàð áóóðóóëàõ
àðãûí ýëýãäëèéí õóâü
Тухайн жилийн эхний
дансны цэвэр үнэ
*
Тухайн жилийн
элэгдэл
=
40% * 1500 = 600

Æèë
Àíõíû
ºðòºã
Ýëýãäëèéí
çàðäàë
Õóðèìòëàãäñàí Äàíñíû
öýâýð ¿íý
1 2,000 600 600 1,400
2 2,000 360 960 1040
3 2,000
4 2,000
5 2,000

 В. Жилүүдийн нийлбэр дүнгийн àðãà:
 Ýíý àðãààð ýëýãäëèéã äàðààõ ¿å øàòòàéãààð òîîöíî.
 Àøèãëàõ æèëèéí òîîíû íèéëáýðèéã ãàðãàíà.
 Ýíä: N – Àøèãëàõ æèëèéí òîî
 Æèë á¿ðèéí õóâüä ýëýãäëèéí çàðäëûí êîýôôèöèåíòèéã
îëíî.
 Àíõíû ºðòãººñ ¿ëäýõ ºðòãèéã õàññàí ýëýãäëèéí ñóóðèéã
òóõàéí æèëèéí ýëýãä¿¿ëýõ êîýôôèöèåíòîîð ¿ðæ¿¿ëæ
ýëýãäëèéí çàðäëûã ãàðãàíà.
Àøèãëàõ æèëèéí íèéëáýð
=
N ( N + 1 )
2

 В. Жилүүдийн нийлбэр дүнгийн àðãà:
Æèë
Àíõíû
ºðòºã
Ýëýãäëèéí Ýëýãäë¿¿ëýõ
êîýôôèöèåíò
Ýëýãäëèéí
çàðäàë
Õóðèìòëàãä
äñàí ýëýãäýë
Äàíñíû
öýâýð ¿íý
1 2,000 1,500 5/15 500 500 1,500
2 2,000 1,500 4/15 400 900 1,100
3 2,000 1,500 3/15 300 1,200 800
4 2,000 1,500 2/15 200 1,400 600
5 2,000 1,500 1/15 100 1,500 500

 Ã. Á¿òýýãäýõ¿¿íèé íýãæèä íîîãäóóëàõ áóþó ¿éë
àæèëëàãààíû àðãà:
 Ýíý àðãààð ýëýãäëèéí çàðäëûã òîîöîõäîî òóõàéí ¿íäñýí
õºðºíãèéí ¿éëäâýðëýñýí á¿òýýãäýõ¿¿íèé òîî õýìæýý áóþó
¿éë àæèëëàãààíû ¿ð ä¿í, àøèãëàëòûí áàéäàëä ¿íäýñëýí
òîîöäîã. Ýíý àðãààð ýëýãäëèéã òîîöîõäîî äàðààõ ¿å øàòààð
òîîöíî.

 Òóõàéí ¿íäñýí õºðºíãèéí ¿éëäâýðëýõ íýã íýãæ
á¿òýýãäýõ¿¿íä íîîãäîõ ýëýãäëèéã òîîöíî.
 Òàéëàíò õóãàöààíû ýëýãäëèéã òîîöíî.
Íýãæèä íîîãäîõ
=
Íèéò õ¿чèí чàäàë
Òàéëàíò õóãàöààíû
= Íýãæèä íîîãäîõ
ýëýãäýë
* Òàéëàíò õóãàöààíû
ã¿éöýòãýë

 Æèøýý íü: “EPS” êîìïàíèéí æèøýýã äàõèí àâч ¿çüå! Óã òîíîã
òºõººðºìæ íü 50 íýãæ á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ õ¿чèí
чàäàëòàé. Ýõíèé æèëä 18 íýãæ, 2 äàõü æèëä 14 íýãæ, 3-
ð æèëä 10 íýãæ, 4-ð æèëä 5 íýãæ, 5-р жилд 3 нэгж
á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýñýí ãýâýë æèë òóñ á¿ðèéí
ýëýãäëèéã òîîöîæ ¿çüå!
 Íýãæèä íîãäîõ ýëýãäëèéí çàðäàë íü (2,000 – 500) / 50 íýãæ
= 30

Æèë Íýãæèä íîãäîõ
ýëýãäëèéí
çàðäàë
Ã¿éöýòãýëýýð
Ýëýãäëèéí
çàðäàë
Õóðèìòëàãäñàí Äàíñíû
öýâýð ¿íý
1 30 18 540 540 1,460
2 30 14 420 960 1,040
3 30 10 300 1,260 740
4 30 5 150 1,410 590
5 30 3 90 1,500 500

 Элэгдлийн зардлыг бүртгэх нь:
 Үндсэн хөрөнгийг анх худалдан авах үед бичих журналын
бичилт нь дараах байдалтай байдгийг оюутнууд мэднэ.
 Үндсэн хөрөнгө 2000
 Мөнгөн хөрөнгө 2000

 Элэгдлийн зардлыг бүртгэх нь:
 Тэгвэл тайлант хугацааны эцэст тооцоолсон элэгдлийн
зардлыг бүртгэхдээ дараах тохиргоо бичилтийг журналын
бичилтээр бичнэ.
 Элэгдлийн зардал 300
Хуримтлагдсан элэгдэл /тон.төх/ 300
 Хуримтлагдсан элэгдэл /тон.төх/ данс нь сөрөг
тохируулгат данс юм. Сөрөг тохируулгат хөрөнгийн данс
нь баланс дээр хөрөнгийн дансыг бууруулна.

2. Бүртгэгдсэн орлогыг тохируулах
Бүртгэгдсэн орлогыг тохируулах бичилт нь зарим
тохиолдолд худалдан авагчид нь дараагийн
тайлангийн үеүдэд хийлгэх үйлчилгээний хөлс болон
худалдан авах бүтээгдэхүүнийхээ үнийг урьдчилан
төлсөнтэй холбогдон үүсдэг.
НББ-д энэ орлогыг тухайн тайлант үед нь орлого гэж
үздэггүй, өр төлбөр хэсэгт урьдчилж орсон орлого
нэртэйгээр бүртгэдэг ба энэ нь эцэстээ үйлчилгээ
үзүүлэх, бүтээгдэхүүн нийлүүлэх хариуцлага болно
гэсэн үг юм.

Энэ орлогыг өөрөөр хойшлогдсон орлого ч гэж
нэрлэдэг. Бусад төлбөрөөс ялгагдах онцлог нь
түүнийг мөнгөөр биш бараа үйлчилгээгээр
нийлүүлсэн үедээ л бизнесийн орлого болдог.
Иймд уг урьдчилж орсон орлого ба хойшлогдсон
орлогыг тайлант хугацаанд хамрагдах хэмжээгээр нь
тохируулж бичих шаардлага гардаг.

 Урьдчилж орсон орлого- ыг
 А. Өр төлбөрийн
 Б. Орлогын аргаар бүртгэдэг.

 А. Өр төлбөрийн арга
 1 сарын 5-нд 18,000 төгрөг урьдчилан авсан үед:
 Мөнгөн хөрөнгө 18,000.0
УОО 18,000.0
 1 сарын 30-нд 13,000.0-ын үйлчилгээ үзүүлсэн гэж
баримтаар үлдсэн бол тохируулах бичилт нь:
 УОО13,000.0
Үйлчилгээний орлого 13,000.0

 Б. Орлогын арга
 1 сарын 5-нд 18,000 төгрөг урьдчилан авсан үед:
 Мөнгөн хөрөнгө 18,000.0
Үйлчилгээний орлого 18,000.0
 1 сарын 30-нд 13,000.0-ын үйлчилгээ үзүүлсэн гэж
баримтаар үлдсэн бол тохируулах бичилт нь:
 Үйлчилгээний орлого 5,000.0
УОО 5,000.0

3. Бүртгэгдээгүй орлогыг тохируулах
Энэ нь тухай тайлангийн үед олсон боловч
худалдан авагчаас мөнгөөр төлөгдөж орж
ирээгүй бүртгэгдээгүй орлогыг тайлангийн эцэст
тохируулж байгаа бичилт юм. Ийм орлогыг
бүртгэх дансдыг хуримтлагдсан орлого гэж
нэрлэдэг ба үүнд хүүгийн орлого, түрээсийн
орлого зэрэг орлогууд хамаарагдана.

Хуримтлагдсан орлого гэдэг ойлголт нь тухайн
тайлангийн хугацаанд олсон боловч уг орлого нь
тайлангийн эцэс хүртэл бодитоор төлөгдөж,
бүртгэгдээгүй байгаа орлого юм.

 Жишээ нь
 Компани 1 сарын 1-нд бусад 500000₮-ийг сарын 3%-ийн
хүүтэй зээлдүүлсэн бол 1 сарын 1-ний өдрийн журналын
бичилт нь:
Дт Дансны авлага 500000₮
Кт Мөнгөн хөрөнгө 500000₮
 1 сарын 30-ны тохируулах бичилт нь:
Дт хүүгийн авлага 15000₮
Кт хүүгийн орлого 15000₮
 Хүүгийн орлогыг хүлээж авсан тохиолдолд
Дт Мөнгөн хөрөнгө 15000₮
Кт Хүүгийн авлага 15000₮

4. Бүртгэгдээгүй зардлыг тохируулах
Тухайн тайлангийн үед гарсан боловч бүртгэлд
тусгаагүй төлбөр нь мөнгөөр хийгдээгүй зардлуудтай
холбоотойгоор гардаг.
НББ-ийн аккруэл суурьт зарчмаар бол иймэрхүү
зардлыг холбогдох тайлант үед нь тохируулан
бичилт хийх ёстой байдаг.
Ийм зардалд хүүгийн зардал, түрээсийн зардал,
цалингийн зардал, хэрэглээний зардал гэх мэт орно.
Эдгээрийг хуримтлагдсан зардал ч гэж нэрлэдэг.

Жишээ нь:
Дт Цалингийн зардал
Кт Цалингийн өглөг

Жишээ нь:
Хүүний зардал 450.0
Хүүний өр 450.0
Найдваргүй авлагын зардал 1,600.0
Найдваргүй авлагын хасагдуулга 1,600.0

Нэмэлт
Оюутнууд ихэвчлэн дараах 3 балансыг
үлдэгдлийг андуурдаг:
1. Гүйлгээ баланс
2. Шалгах баланс
3. Үлдэгдэл баланс

Ажил
гүйлгээг
шинжлэх
Тохируулах
бичилт
хийх
Журналын бичилтийг
дэвтрийн дансанд
шилжүүлэх
тайлан
бэлтгэх
Шалгах
баланс
бэлтгэх
НББ-ийн орчлын үе шатууд
Ажил гүйлгээг
Тохируулсны
дараах шалгах
баланс бэлтгэх
хийх
Хаалтын
ББааггшш:: ББ..ННяяммддаавваааа

лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг

лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

Similar to лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг

Similar to лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг (13)

лекц 5 НББ-ийн үе шат 1-р хэсэг

Editor's Notes