Yönetimde Güncel Yaklaşımlar dersi

1. KRİZ YÖNETİMİ
Yönetimde Güncel Yaklaşımlar

2. KRİZ NEDİR ?
Çevredeki belirsizlik ve değişiklik durumu,
örgütleri sürekli olarak beklenmedik tehlike
veya fırsatlarla karşı karşıya bırakmaktadır.
Örgütlerin varlığını devam ettirebilmeleri, bu
tehlikelerden korunmalarına veya fırsatları
değerlendirebilmelerine bağlı kalmaktadır.
İster tehlike olsun, ister fırsat olsun
beklenmeyen ve önceden sezilmeyen olaylar,
örgütleri plansız değişmeye zorlamakta ve
hatta krize sevk edebilmektedir.

3. • Kriz sözcüğü dilimize Fransızca’dan (crise) girmiş. Bir
örgütün üst düzey hedeflerini tehdit eden, bazen de
örgütün yaşamını tehlikeye sokan ve acil tepki
gösterilmesini gerektiren; örgütün kriz öngörme ve
önlem mekanizmalarının yetersiz kaldığı gerilimli bir
durum olarak tanımlayabiliriz.
• Ancak kriz örgüt için her zaman kötü ve olumsuz bir
durum içermemektedir.
• Çince’de kriz anlamına gelen wei-ji kelimesi TEHLİKE ve
FIRSAT kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır. Yani;
krizi bir dönüm noktası olarak tanımlayabiliriz.

4. • Örgütler yaşamlarını sürdürürken değişik krizlerle yüz
yüze kalabilir. Krizin nedeni örgüt içi etmenler
olabileceği gibi, örgüt dışı etmenler de olabilir. Yine
deprem gibi bir dış etmen olan bir doğa olayı da
örgütte krize yol açabilir.
• Kriz, bir kişi, bir örgüt ya da bir toplumun yaşamında
görülen zor bir anı, bir buhran dönemini anlatır. Kriz,
belirsizliği ve zarar görme olasılığını, riski içeren bir
kavramdır. Bir kriz durumu yavaş yavaş ya da
birdenbire oluşabilir, dar veya geniş bir alanı
kapsayabilir.

5. KRİZİN ÖZELLİKLERİ
• Kriz durumu tahmin edilemez.
• Örgütün tahmin ve kriz önleme mekanizmaları
yetersiz kalır.
• Kriz, örgütün amaç ve varlığını tehdit eder. Çünkü,
işletmenin tüm faaliyetlerini ve yapısını derinden
etkilediği için genellikle radikal değişim ihtiyacı
ortaya çıkar.
• Kriz, ortaya çıkış şekli ve önceden öngörülemeyen
bir durum olması nedeniyle işletmelerin hareket
yeteneklerini azalttığından genellikle uyum
mekanizmalarını etkisizleştirir.

6. • Krizin üstesinden gelmek ve izlenmesi gereken yolların
kararlaştırılması için yeterli bilgi ve zaman bulunmaz.
• Kriz, acele müdahale gerektirir. Kriz görmezden gelinir
veya hazırlık için yavaş bilgi toplama veya yavaş
ilerleyen karar mekanizmaları nedeniyle cevap geç
verilirse başarı oranı düşer.
• Kriz, karar veren kişilerde gerilim yaratır.
• Krizler örgütle ilgili üçüncü kişileri de (yönetici, işgören,
hissedar, devlet vb.) ciddi şekilde etkiler.
• Krizin kesin çözüm formülü yoktur. Tekrar ortaya
çıkabilir.
• Kriz mutlaka bir felaket değildir. Fırsata dönüşebilir.

7. Krizin şu öğeleri barındırması gerekir;
• Kriz hızlı ve köklü değişikliklerin olduğu bir dönem
olmalıdır.
• Bu değişikliklerin olmasının arkasında, istikrar
döneminde işleyen, sistemin yaşaması için mutlaka
gerekli kurumların (ekonomik veya politik, hatta
ideolojik) ve mekanizmaların artık işlemez durumda
olması.
• Bu krizi yaşayanlar geriye baktıklarında hiçbir şey
artık eskisi gibi değil diyen algılama içinde olmalıdır.
• Zamanın hızlandığı genel kanısı oluşmalıdır.
• İleriyi görmenin imkansızlaştığı fikri yaygınlaşmalıdır.

9. KRİZ TÜRLERİ
• İki tip kriz söz konusudur:
Muhtemel Krizler: Grev, yangın, patlama, sızma problemi
,kirlilik problemi, ham- madde veren firmaların grevi, taşımacılık
grevleri, ürün azalması, rekabet-daha düşük fiyat, daha iyi ürün,
alternatif ürün, hükümet yasaları, sınırlamalar, vergi değişiklikleri,
büyük ihracat pazarlarında kayıp, hisse senetlerinde düşüş,
maliyet artışı (örn. hammadde), gazete ya da TV’de grev
nedeniyle zamanı gelen reklamların yayınlanmaması, hükümet
değişikliği, savaş, iç savaş, ihtilal, aşırı ithalat, fiyat düşürmek,
şirket liderinin vefatı, pazarın ya da önemli anlaşmaların kaybı,
alıcı boykotları.

10. Tahmin Edilmeyen Krizler: Sabotaj, ayaklanma hasarı, deprem,
şirket liderinin rehin alınması ya da kaçırılması, kuruluş liderine
suikast, sansasyonel gazete ve TV haberleri, hükümet komisyonları
tarafından araştırmalar, kuruluş liderinin davranışlarından ötürü
skandallar, fabrikanın dış etkenlerden zarar görmesi (uçak düşmesi,
fırtına, sel gibi), endüstriyel casusluk, plan/desen/bilgisayar
kayıtlarının çalınması, rakiplerin aynı ürünle pazarda sizi geçmesi,
hizmetin, ürünün illegal olması, bağımsız araştırmacılarca ürün
kalitesinin düşük olduğunun ileri sürülmesi, tüketicilerin ya da
baskı gruplarının değişikliğe zorlaması (örn. farklı ambalaj), ürünün
beklenmeyen yan etkiye neden olması.

11. KRİZİN KAYNAKLARI
Örgütlerin krizle yüz yüze gelmesinde rol oynayan
etmenler krizin örgüt dışı kaynakları ve krizin
örgüt içi kaynakları olmak üzere iki grupta
toplanmıştır.

12. 1- Krizin örgüt dışı kaynakları: Örgütün, kriz durumuna
girmesinde en önemli rolü çevresel etmenler
oynamaktadır. Dinamik ve sürekli değişen çevre,
örgütün karşılaşacağı karmaşıklık ve belirsizlik
derecesini etkileyerek yönetsel kararların isabet
derecesini azaltmakta ve örgütün kriz durumuna
sürüklenmesine yol açabilmektedir.

13. Krize sebep olan dış çevre faktörleri, örgütün dışında
kalan ve tamamıyla kontrol edemediği faktörlerdir.
Özellikle bilgi teknolojilerinden önemli ölçüde
yararlanmak durumunda olan günümüzdeki
örgütlerin, açık sisteme ayak uydurmaları önemlidir.
Örgütler iç ve dış çevre faktörlerini dikkate alarak
yönetmek zorundadırlar. Bu da açık sistem olmanın
gereğidir.

14. a. Ekonomik faktörler,
b. Teknolojik faktörler,
c. Toplumsal ve kültürel faktörler,
d. Politik ve yasal faktörler,
e. Uluslararası faktörler,
f. Doğal faktörler

15. • Stratejik açıklık (eksik veya yanlış çevre analizi, örgütsel
esneklik- tepe yönetiminin inanç ve tutumları, yetersiz
çevre desteği, kaynakların yeterli ve uygun olmaması)
• Doğal felaketler
• Genel ekonomik belirsizlikler (doğal kaynakların
durumu, bunlardan yararlanma düzeyi)
• Teknolojik gelişmeler ve yenilikler
• Hukuksal ve politik düzenlemeler
• Uluslararası ilişkiler (küreselleşme- Çin malı ürünler
diğer ülkeler için küresel kriz kaynağıdır.)

16. 2- Örgütsel Etmenler
a- Örgütsel Yapı: Örgütsel yapı, çevresel değişmelere
uyum gösteremeyecek derecede katı ise, iletişim sistemi,
sorunlara en yakın kişi ve grupların üst yönetime hızla
ulaşmasına olanak tanımayan bir yapıda oluşturulmuşsa,
örgütün krizle karşılaşma olasılığı artar, buna karşılık krizin
üstesinden gelme olanağı azalır.
b- Yönetimin Niteliği: Örgütlerin kriz durumuna
düşmelerinin belki de en önemli nedeni, örgüt üst
yöneticilerinin çevresel değişmeleri izleme, değişimlerle
ilgili veri toplama, yorumlama ve değerlendirme
konularındaki deneyimsizlikleri ve yetersizlikleridir.

17. c- Bilgi toplama ve değerlendirmede yetersizlik
d- Kurumların tarihi geçmişi ve yaşam evreleri
e- Örgüt kültürü ile ilgili sorunlar
f- Örgüt iklimi ile ilgili sorunlar
g- Belirtileri görememe
h- Harekete geçmeme ve reaktif tutum
i- Yanlış karar veya kararsızlık

18. KRİZ SÜRECİ
Örgütlerin krizle karşılaşması hızlı bir değişim
sürecinin sonucudur. Kriz süreci, yakın zaman
dilimleriyle birbirini takip eden, bazen de aynı
zamanda oluşan aşamalardan geçerek örgütü etkiler.
Kriz sürecini aşamalı olarak düşündüğümüzde bu
aşamaları; kriz uyarılarının algılanması ve
hareketsizlik, kriz dönemi, çözülme dönemi olarak
ifade edebiliriz.

19. a)Kriz Uyarılarının Algılanması ve
Hareketsizlik
• Bu aşamada, örgütün amaç ve varlığını tehdit eden durumlar
ile ilgili sinyaller ortaya çıkmıştır; örgütte ve örgüt çevre
ilişkilerinde sorunlar baş göstermeye başlamıştır. Ancak
örgütün bilgi alma sistemleri kriz sinyallerini yeterince
alamamakta ve yönetime iletmemektedir. Bu nedenle, bilgi
akışının olmamasından dolayı üst yönetim yaklaşan kriz için
gerekli önlemleri alamamaktadır. Sorunlar örgüt yaşamını ve
amaçlarını tehdit eder nitelikte olmadığından, yönetim eski
deneyimlerine dayalı olarak, yetersiz bilgiyle karar
almaktadır. Kriz durumunun şiddeti arttıkça, örgütsel
sorunlar daha da belirginleşir ve yönetimde panik başlar. Bu
aşamada yeterli bilgi hazır olmadığından, alınacak kararların
isabet derecesi tam olmayabilir.

20. b)Kriz Dönemi
Yaklaşan krizin sinyalleri alınıp, yorumlanıp,
değerlendirilmemişse ve sağlıklı tepkiler
verilmemişse, örgütün kriz dönemine girmesi
kaçınılmazdır. Bu dönemde sergilenen
davranışlar 3 grupta toplanmıştır;
Yetkinin merkezileşmesi,
Korku ve panik,
Karar sürecinin bozulması.

21. c)Çözülme Dönemi
Kriz döneminde, krizi başarıyla atlatacak çözümler
geliştirilemezse, krizin şiddetine bağlı olarak örgüt
ortadan kalkar. Örgütün çevresi ile olan ilişkileri
bozulur. Örgüt içinde artan işgücü devri ve
devamsızlığı, işgören şikayetleri, stres ve panik
örgütsel çözülmeye yol açar.

22. KRİZ YÖNETİMİ
“özel uzmanlık gerektiren, geleceğe yönelik, önemli
ilişkileri bozabilecek olayları tahmin etmeye çalışan bir
süreç”
“karşılaşılabilecek bir kriz durumunda, kriz sinyallerinin
yakalanarak değerlendirilmesi ve işletmenin kriz
durumunu en az kayıpla atlatabilmesi için gerekli
önlemlerin alınması ve uygulanması faaliyetleri”
”toplumu, çevreyi, çalışanları, üretim sürecini,
hizmetleri, işletmenin temel ürününü tehdit eden çeşitli
baskı ve krizlerin sürekli olarak değerlendirildiği bir süreç”

23. Kriz yönetiminin ilgili olduğu faaliyetler dört başlık altında
toplanabilir:
1-Kriz nedeni olabilecek unsurların, kriz boyutunun ve etkilerinin önceden
bilinerek hafifletilmeleri ve/veya ortadan kaldırılmaları (Reduction)
2-Krizin başlangıcında uygulanacak tekniklerin etkinliğinin artırılması (Onset
Management)
3-Krize neden olan olayın etkilerine karşı verilecek cevabın detaylandırılarak
geliştirilmesi (Response Management)
4-Krizin etkilerinin ortadan kaldırılması için zarar gören maddi ve manevi
kaynakların etkili ve süratli bir şekilde tekrar yerine konulması (Recovery
Management)
Bu tekniklerin toplandığı modellerden biri 4R (Reduction-Readiness-Response-
Recovery) modelidir. Bu modelin en önemli unsuru, geleneksel kriz yönetimi
modelinin (dürtü-tepki modeli) terk edilerek, risk değerlendirmesi ve yönetimi
modeline geçilmiş olmasıdır.

24. Bu açıklamalardan hareketle kriz yönetiminin amaçlarını şu
şekilde sıralayabiliriz;
• Karar vericiyi etkileyebilecek kriz türlerinin çeşitliliği ve krizin
içinde bulunduğu safha hakkında yöneticilere bilgi sağlamak,
• Yöneticilere krizi tanıma ve değerlendirme yeteneği
kazandırmak,
• Krizden kaçınma planları geliştirmede yöneticilere çeşitli
teknikler sağlamak,
• Mümkün olan en iyi şekilde krizin yönetilebilmesi için gerekli
olan yeteneğin yöneticilere kazandırılmasını sağlamak

25. Etkili bir kriz yönetiminden söz edebilmek için, üç temel elemana
ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlar:
• Üzerinde görüş birliğine varılan acil durumlarda kullanılacak
kuruluş politikası,
• Denenmiş iletişim yöntem ve imkanları,
• Beklenmeyen durumla karşılaşıldığında derhal faaliyet
gösterebilecek personel kadrosudur.
Kriz yönetiminin bir başka özelliği ise özünde sistematik
düşünmeye dayanıyor olmasıdır. Krizi yönetmek sistemi tanımaya
bağlıdır. Ayrıca örgütü, teknolojiyi, insanları ve alışkanlıkları, kurum
kültürünü, yönetici davranışlarını bir bütünlük içerisinde
değerlendirme becerisi, kriz yönetiminin anahtarıdır.

26. KRİZ YÖNETİMİNİN AŞAMALARI
Krizi denetim altına alma
Krizin olumlu yanlarını saptama
Kriz yönetimi programı hazırlama
Kriz yönetim planı oluşturma
Kriz komitesi ve görevleri
Öğrenme ve değerlendirme

27. Kriz Yönetimi Türleri
a)Aktif Kriz Yönetimi: İşletmelerin, kriz çıkmadan
önce bu ihtimali göz önünde bulundurarak gerekli
çalışmaları yapmaları temeline dayanır.
Aktif kriz yönetimi, Öngörücü Kriz Yönetimi ve Koruyucu
Kriz Yönetimi olarak ikiye ayrılır. Öngörücü kriz yönetimi,
potansiyel kriz durumlarında, diğeri ise gizli kriz
durumlarında etkilidir.

28. b)Tepkici Kriz Yönetimi: Belirgin hale gelen krizlerin
ortadan kaldırılması veya olumsuz etkilerinin en aza
indirgenmesi olarak tanımlanabilir.
Tepkici kriz yönetimi, Saldırgan Kriz Yönetimi ve
Tasfiyeci Kriz Yönetimi olarak ikiye ayrılır. Krizin kontrol
edilebilir olduğu durumlarda saldırgan kriz yönetimi,
kontrol edilemez olduğu durumlarda tasfiyeci kriz
yönetimi uygulanır.

29. KRİZ VE YÖNETİCİLER
• Kriz ortaya çıktığında yapılması gereken ilk şey krizin
boyutlarının belirlenmesidir. Kriz ortaya çıktığında,
yönetici önce durumun boyutlarını saptamak
zorundadır. Zamanında ve yerinde sorular sormak
çoğunlukla sorunun çözümünde kilit rol oynar.
• Kriz Yönetimi sürecinde yöneticiler belirli yeteneklere
sahip olmalıdırlar. Kriz yönetiminde yöneticilerin sahip
olmaları gereken yeterlikler şöyle sıralanabilir:

30. • Kriz sinyallerini alabilme.
• Krize hazırlanma ve korunabilme.
• Kriz yönetimi sürecinde etkili karar verebilme.
• Kriz yönetimi sürecinde otoriteyi kullanabilme.
• Kriz yönetimi sürecini planlayabilme.
• Kriz yönetimi sürecini örgütleyebilme.
• Kriz yönetimi sürecinde iletişim sağlayabilme.
• Kriz yönetimi sürecinde eşgüdüm sağlayabilme.
• Kriz yönetimi sürecini denetim altına alabilme.
• Normal duruma geçişi sağlayabilme.
• Kriz yönetimi sürecinde öğrenme ve değerlendirme.