1. REPÚBLICA BOLIVARIANA DE VENEZUELA
UNIVERSIDAD NACIONAL EXPERIMENTAL
DE LOS LLANOS CENTRALES
“RÓMULO GALLEGOS”
ÁREA DE POSTGRADO
“LAS COMPETENCIAS EMPRENDEDORAS
EN LA UNIVERSIDAD VENEZOLANA:
TEORIZANDO SOBRE SU REALIDAD”
Tesis presentada como requisito parcial para
optar al Grado de Doctor en Ciencias de la Educación
Autor: Jorge España
Tutor: Eder Buitrago
SAN JUAN DE LOS MORROS, Noviembre de 2008
2. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Los momentos actuales que vivimos en la
humanidad ofrecen grandes esperanzas:
• impresionantes mejoras de la medicina
moderna,
•una increíble productividad gracias a la Mundo en constante
mecanización y automatización, cambio
•la promesa de los computadores e
Internet,
•los adelantos a nivel de inteligencia
artificial y robótica
•y el rápido crecimiento del comercio
mundial.
3. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Existe un creciente acuerdo en que en esta sociedad del
conocimiento y la información, la educación es una de las
variables clave para explicar el proceso de surgimiento y las
perspectivas de desarrollo de los nuevos emprendimientos
4. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
La Constitución de la República Bolivariana de
Venezuela (1999) en su articulo 109 de expresa
que:
El estado reconocerá la autonomía universitaria
como principio y jerarquía que permite a
profesores, profesoras, estudiantes,
estudiantas, egresados y egresadas de su
comunidad a dedicarse a la búsqueda del
conocimiento a través de la investigación
científica, humanística y tecnológica para
beneficio material y espiritual de la Nación.
5. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Las universidades venezolanas se
están enfrentado a:
• ajustes presupuestarios,
•sincronización entre la oferta de la
matriculas y la demanda real de la
población estudiantil que por
tradición ha sido excluida, entre otros.
6. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Perspectiva del Sistema Educativo Venezolano
traerá la necesidad de
El proceso de ofrecer competencias a
inclusión social producirá en sus egresados capaces de
en la cual las corto plazo una enfrentar el cambiante
universidades explosión de la mundo laboral, que se
son oferta de caracteriza por la oferta de
protagonistas egresados trabajo y no así de su
empleo.
Abordaje de carreras tradicionales basadas en métodos
también tradicionales en su formación.
7. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
El emprendedor (Entrepreneur) es visto
como semillero de unidades de producción
económica y generador de bienestar social
a través de creación de empresas que
pudieran trascender del micro a la gran
organización y de una generación familiar
de propietarios a otra (en el caso de las
empresas familiares).
Dante de Lucia (2002)
8. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Tradicionalmente, el sistema de
educación superior venezolano “NO” se
ha caracterizado por generar
habilidades ni capacidades para
emprender y en general la sociedad no
es formada con mentalidad
emprendedora y predomina una
educación y una aspiración social
orientada al trabajo en grandes
empresas (en especial en la industria
petrolera y en las grandes
trasnacionales) o en instituciones
gubernamentales.
9. CONSTRUCCIÓN DE LA
SITUACIÓN PROBLEMÁTICA
Esta necesidad de que los egresados universitarios
posean competencias emprendedoras requiere la
formulación de las siguientes interrogantes:
•¿Cómo es el proceso de formación de las
universidades venezolanas para el desarrollo de
competencias emprendedoras?
•¿Será posible establecer un conjunto de estrategias
que permita a las universidades venezolanas poseer un
proceso de formación de las competencias
emprendedoras?
•¿Cual debe ser el sustento teórico-epistemológico que
ha de tener el desarrollo de las competencias
emprendedoras de las Universidades Venezolanas?
10. Propósitos de la
Investigación
• Diagnosticar dentro del Sistema Universitario
Venezolano el desarrollo de las competencias
emprendedoras como eje de formación.
• Caracterizar las contribuciones actuales de los
Programas de las Carreras universitarias en la
construcción de competencias emprendedoras.
• Teorizar el proceso de enseñanza-aprendizaje para el
desarrollo de la competencia emprendedora en las
Universidades Venezolanas para formar un profesional
apto al siglo XXI
11. FUNDAMENTOS TEÓRICOS QUE
SUSTENTAN LA INVESTIGACIÓN
ANTECEDENTES
• Belso J. (2002), desarrollo el trabajo de Tesis Doctoral denominado
“Actuación Pública y nuevas empresas: Una política específica a
partir del papel del entorno y la figura del empresario en el
momento de su creación”
• Díaz F. (1998), desarrollo la Tesis Doctoral titulada “Dimensiones
psicosociales de los emprendedores empresariales: Los
Cooperativistas de Trabajo asociados en Andalucía”.
• Sarzozy S. (2007), desarrollo el trabajo de Tesis Doctoral titulado
“Enfoques de aprendizajes y formación en competencias en
educación superior”.
12. FUNDAMENTOS TEÓRICOS QUE
SUSTENTAN LA INVESTIGACIÓN
ANTECEDENTES
• Rusque A. (2004) presento un trabajo titulado “Reflexiones en torno a un
programa emprendedor para las universidades latinoamericanas”
• Castillo C. y Ruque A. (2005), presentaron una ponencia en el Seminario de
Creación de Empresas titulado: “EMPRENDIENDO EN RED”
• Rusque A. (2005), desarrollo un trabajo de investigación titulado “Capacidad
emprendedora y capital social”
• Postigo S. y Tamborín M. (2002), en el trabajo de investigación titulado:
“Educación y Entrepreneurship en Argentina: El caso de la Universidad de
San Andrés”
• Kantis H., Postigo S.; Federico J.; Tamborini F. (2002), presentaron el
trabajo de Investigación titulado: “El surgimiento de emprendedores de base
universitaria: ¿En qué se diferencian? Evidencias empíricas para el caso
de Argentina”
13. FUNDAMENTOS TEÓRICOS QUE
SUSTENTAN LA INVESTIGACIÓN
Bases Teóricas
• Según Rusque (2005), el conocimiento del
EMPRENDEDURISMO esta en el área del conocimiento
Preparadigmático, es decir un campo donde aún los
académicos vinculados teóricamente a este tema no tienen una
claridad de las principales categorías y conceptos utilizados de
manera que adquieran una validez común.
14. FUNDAMENTOS TEÓRICOS QUE
SUSTENTAN LA INVESTIGACIÓN
Bases Teóricas
• Definición de Emprendedurismo (Entrepreneurship) y capacidad
emprendedora
• Evolución del Concepto Capacidad Empresarial al Concepto Capacidad
Emprendedora
• Visión contemporánea de “Emprendedor” según John Schemerhorn,
Peter Drucker, Gifford Pinchot, Horton y Reid, Larry Farrel, y Michael
Porter
• Los criterios de las competencias emprendedoras (conductistas,
economicistas y actuales)
• Variables de Capacidad Emprendedora
• El emprendedor y el empresario
• Emprendedor y capital social
• Las Competencias en la Línea del Pensamiento Complejo
15. FUNDAMENTOS TEÓRICOS QUE
SUSTENTAN LA INVESTIGACIÓN
Bases Teóricas
• La Competencia Profesional
• Empleabilidad
• Proyecto Tuning
• Competencias de los Emprendedores (En Rasgos Y Aptitudes)
• Características del Proceso de Surgimiento de Emprendedores de Base
Universitaria: EL Liderazgo, La constancia, La Autoestima, La necesidad de
logro (La Jerarquía de las Necesidades de Maslow, Teoría de los dos factores
de la motivación, Teoría de la Existencia, Relación y Crecimiento Teoría de las
tres necesidades, Teoría del Reforzamiento, y la Teoría de las Metas), y Ser
dueño de uno mismo.
• El espíritu empresarial
• ¿Cómo debe ser la estrategia de enseñanza-aprendizaje
de los emprendedores?
• Educación y la Capacidad Emprendedora.
• La Universidad Venezolana
16. PLATAFORMA EPISTEMICO-
METODOLÓGICA
Este trabajo doctoral se inscribe en el paradigma
de la complejidad`
Tipo de Investigación
• La metodología dentro del enfoque cualitativo a utilizar será la
hermenéutica
• La metodología dentro del enfoque cuantitativo será una
investigación de tipo No Experimental
Técnicas e Instrumentos de Recolección de Información
• Las técnicas que permitieron la obtención de la información fueron la
revisión documental, la encuesta y la entrevista a profundidad.
17. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Cuadro 1.
Medición de la Constancia en los Estudiantes de las Universidades Venezolanas
Enero 2008).
V A R IA B L E : C O M P E T E N C IA S E M P R E N D E D O R A S
VA R IA B L E C O N C EPT U A L : N IV E L ES D E C O M PE T E NC IAS EM PR E D ED OR E S Q U E SE A D QU IER E N EN L A UN IV E R S IDA D
NI EN
TO TA LM E N TE EN TOTALM E N TE DE
S u b d im e n s i ó n: M e d ic ió n d e l a C on s t a n c ia DE S A C UE R DO
EN DE SA C UE RD O D E SA C UE R DO N I D E A CU E RD O
ACU ERD O
TO TAL
D E A C UE RD O
E sca la 5 4 3 2 1
E m pr e nd e r u n n e g o c io i m p lic a n e c e s a ri a m e n te tr a ba ja r F re c ue n c i a
m á s h o ra s q ue u n t ra b a j o n o rm a l. 5 20 3 32 0 60
% 8% 33 % 0 53% 0% 1 0 0%
P a ra a lc a nza r l o s ob j e tiv o s re q u ie ro p l a ni f ic a rlo s c o n F re c ue n c i a 0 0 21 39 0 60
a n t ic i p a c i ó n. % 0% 0% 0 65% 0% 1 0 0%
E s q u e m a tiza r la f orm a e n la q u e tra b a j a ré p a ra a lc a nz a r F re c ue n c i a
0 0 26 34 0 60
l o s ob j e t iv o s a y u da a l o gra r lo s .
% 0% 0% 0 57% 0% 1 0 0%
C on fre c u e n c ia a l c a n zo m i s ob j e ti v o s . F re c ue n c i a 0 4 44 12 0 60
% 0% 7% 1 20% 0% 1 0 0%
L a fra s e “e l q u e p e rs e v e ra a lc a n za ” c o m p a g in a c o n m i F re c ue n c i a 0 0 9 21 30 60
e s ti lo d e v id a . % 0% 0% 0 35% 50% 1 0 0%
T e n e r u n n e g o c i o p ro pi o m e p e rm i te o b te n e r m e jo re s F re c ue n c i a
0 0 17 14 29 60
i n g re s o s 0% 0% 0 23% 48% 1 0 0%
%
T O T A L D E IT E M 6
T O T A L PO R IT EM 5 24 120 15 2 59
M E D IA P O N D E R A D A Xp 2 ,3 4
I N T E R V A L O C O M P R E N D ID O E N T R E 2 a 3
N IV E L C O M P E T E N C IA E M P R E N D E D O R A R E G U LA R
18. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
V A R IA B L E : C O M P E T E N C IA S E M P R E N D E D O R A S
VA R IA B L E C O N C EPT U A L : N IV EL ES D E C O M PET E NC IAS EM PR E D ED OR E S Q U E SE A D QU IER E N EN L A UN IV ER S IDA D
NI EN
TO TA LM E N TE EN TOTA LM E N TE DE
S u bd im e n s ió n : M e d ic ió n d e la M o t iv a c ió n DE S ACUE RDO
EN D E SA C U E R D O D E SA C U E R D O N I D E A C U E R D O
AC U ER D O
TO TAL
DE ACUE RDO
E sca la 5 4 3 2 1
T ra t o c o n a h ín c o de s u p e ra r m i d e s e m p e ñ o b a s a d o e n e l F re c u e n c ia 0 0 23 37 0 60
Cuadro 2. t ra b a jo % 0% 0% 0 62% 0% 1 0 0%
Medición de la Motivación en D is f ru to c om p e t ir y ga n a r F re c u e n c ia
%
0
0%
0
0%
26
0
26
43%
8
13%
60
1 0 0%
los Estudiantes de las A m e n ud o h a blo c o n lo s q u e m e r od e a n a c e rc a d e
a s un t os n o la b o ra le s
F re c u e n c ia
%
0
0%
4
7%
31
1
25
42%
0
0%
60
1 0 0%
Universidades Venezolanas D is f ru to un re to d if íc il F re c u e n c ia
%
0
0%
0
0%
17
0
42
70%
1
2%
60
1 0 0%
(Enero 2008). D is f ru to e s ta r a c a rg o F re c u e n c ia
%
0
0%
4
7%
34
1
22
37%
0
0%
60
1 0 0%
Q uie ro s a b e r c om o v o y p ro g re s a n d o m ie n tra s h a g o la s F re c u e n c ia 0 0 10 37 13 60
t a re a s % 0% 0% 0 62% 22% 1 0 0%
C on fr on t o a la g e n te q u e ha c e c os a s c on la s q u e n o F re c u e n c ia 1 7 26 26 0 60
e s to y d e a c u e rd o % 2% 12 % 0 43% 0% 1 0 0%
T ie n d o a c o n s tru ir r e la c io n e s e s tre c ha s c o n c o m p a ñ e ro s F re c u e n c ia 0 4 31 25 0 60
d e tra ba jo . % 0% 7% 1 42% 0% 1 0 0%
D is f ru to e s ta b le c e r y lo g ra r m e ta s re a lis ta s F re c u e n c ia 0 0 21 39 0 60
% 0% 0% 0 65% 0% 1 0 0%
G ozo inf lue n c ia r a o tra s p e rs o n a s pa ra q u e s iga n m i F re c u e n c ia 9 12 25 14 0 60
c a m in o . % 15% 20 % 0 23% 0% 1 0 0%
M e g u s ta p e rt e n e c e r a g ru p o s y o rg a niza c io n e s F re c u e n c ia 0 9 30 21 0 60
% 0% 15 % 1 35% 0% 1 0 0%
M e a g ra d a la s a tis fa c c ió n d e t e rm ina r u n a ta re a d ifíc il F re c u e n c ia 0 0 9 43 8 60
% 0% 0% 0 72% 13% 1 0 0%
D is f ru to tra b a ja r c on o tro s m á s qu e tra ba ja r s o lo. F re c u e n c ia 0 8 30 22 0 60
% 0% 13 % 1 37% 0% 1 0 0%
C on fre c u e n c ia tra b a jo p a ra o b te n e r m á s c o nt ro l s o b re F re c u e n c ia 0 2 29 29 0 60
lo s e v e n to s d e m i a lre de do r. % 0% 3% 0 48% 0% 1 0 0%
T O T A L D E IT E M 14
T O T A L P O R IT E M 10 50 343 40 8 30
M E D IA P O N D E R A D A Xp 2 ,5 3
IN T E R V A L O C O M P R E N D ID O E N T R E 2 a 3
N IV E L C O M P E T E N C IA E M P R E N D E D O R A R E G U LA R
19. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Cuadro 3.
Medición de ser dueño de uno Mismo en los Estudiantes de las Universidades Venezolanas
(Enero 2008).
V A R IA B L E : C O M P E T E N C IA S E M P R E N D E D O R A S
VA R IA B L E C O N C EPT U A L : N IV EL ES D E C O M PET E NC IAS EM PR E D ED OR E S Q U E SE A D QU IER E N EN L A UN IV ER S IDA D
NI EN
TO TA LM E N TE EN TOTA LM E N TE DE
S ub d i m e ns ió n : M e d i c i ón d e S e r D u e ñ o d e U n o M is m o DE S ACUE RDO
EN D E SA C U E R D O D E SA C U E R D O N I D E A C U E R D O
AC U ER D O
TO TAL
DE ACUE RDO
E s ca la 5 4 3 2 1
4 .1 L o s a s c e n s o s s e g a n a n po r m e d io d e l t ra b a jo d ur o y F re cu e n c ia 0 0 34 26 0 60
l a p e rs i s te n c ia % 0% 0% 1 43% 0% 1 0 0%
4 .2 H e n o ta d o q u e e x i s te u n a c o n e x i ó n d i re c ta e n t re l o F re cu e n c ia 0 0 43 17 0 60
d u ro qu e tra b a j o y lo s in g re s o s qu e p e rc i b o. % 0% 0% 1 28% 0% 1 0 0%
4 .3 E l n ú m e r o d e di v o rc io s in d ic a q u e c a d a v e z m á s y F re cu e n c ia 0 0 46 14 0 60
m á s p e rs o n a s no tra ta n de q u e s us m a t rim o n ios % 0% 0% 1 23% 0% 1 0 0%
4 .4 S i a l g ui e n s a b e c óm o tra t a r c on l a ge n t e , p u e d e F re cu e n c ia 0 0 29 31 0 60
d iri gi rl a fá c i lm e n te . % 0% 0% 0 52% 0% 1 0 0%
4 .5 L a s c a l if i c a c ion e s q u e o b te ng o s on e l re s u lt a d o d e F re cu e n c ia 0 0 29 31 0 60
m is p rop i o s e s fu e rzo s ; l a s u e rte ti e n e m uy p o c o o na da % 0% 0% 0 52% 0% 1 0 0%
4 .6 L a ge nt e c om o y o, p ue d e c a m b ia r e l c u rs o de la s F re cu e n c ia 1 0 38 13 8 60
re la c io n e s m un d ia le s s i n os h a c e m o s e s c u c h a r % 2% 0% 1 22% 13% 1 0 0%
4 .7 S o y e l a rq u ite c t o d e m i p ro p io d e s ti n o F re cu e n c ia 1 0 8 43 8 60
% 2% 0% 0 72% 13% 1 0 0%
4 .8 L le v a rs e b ie n c o n l a g e n te e s u na h a b i li d a d q u e d e be F re cu e n c ia 0 0 13 30 17 60
p ra c t i c a rs e . % 0% 0% 0 50% 28% 1 0 0%
T O T A L D E IT EM 8
T O T A L P O R IT E M 2 0 240 20 5 33
M E D IA P O N D E R A D A Xp 2 ,4 4
I N T E R V A L O C O M P R E N D ID O E N T R E 2 a 3
N IV E L C O M P E T E N C IA E M P R E N D E D O R A R E G U LA R
20. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
V A R IA B L E : C O M P E T E N C IA S E M P R E N D E D O R A S
V A R IA B L E C O N C E P T U A L : N IV E L E S D E C O M P E T E NC IAS E M P R E D E D O R E S Q U E S E A D Q U IE R E N E N L A UN IV E R S IDA D
A LG U N A S
S u b d i m e n s i ó n : M e d i c ió n d e l a a u to e s t im a N U NC A S IE M P R E T OT A L
VE C ES
E s ca la 3 2 1
6 . 1 ¿ Q u é ta n a m e n u d o t ie n e e l s e n ti m ie n t o d e qu e n o F re cu e n c ia 31 29 0 60
h a y n a d a q u e us te d pu e d a h a c e r b i e n ? % 52% 48 % 0 100%
Cuadro 4. 6 . 2 C u a n do h a b la fr e n t e a c u a l q u ie r o t r o i n di v i d u o d e s u
e d a d , ¿ q u é ta n fr e c u e n t e m e n t e s e s ie n t e s e g u r o d e l o
F re cu e n c ia
16 44 0 60
Medición de la q u e e s ta d i c i e nd o ? .
6 . 3 ¿ C o n q u é fr e c u e n c i a ti e n e e l s e n ti m i e n to d e q u e
%
F re cu e n c ia
27%
0
73 %
42
0
18
100%
60
Autoestima en los p u e d e h a c e r to d o b i e n ?
6 . 4 ¿ C o n q u é fr e c u e n c i a s e s i e n te c ó m o d o c u a n d o
%
F re cu e n c ia
0%
0
70 %
46
0
14
100%
60
Estudiantes de las e m p i e z a u na c o n v e r s a c ió n c o n g e n te q u e n o c on o c e ?
6 . 5 ¿ Q u é ta n fr e c u e n te m e n t e n o s i e n t e ti m id e z ?
%
F re cu e n c ia
0%
23
77 %
17
0
20
100%
60
Universidades 6 . 6 ¿ C a d a c u á n d o s ie n t e q u e u s te d e s u n a p e r s o n a
%
F re cu e n c ia
38%
0
28 %
29
0
31
100%
60
e x it o s a ? 0% 48 % 1 100%
Venezolanas
%
6 . 7 ¿ Q u é ta n a m e n u d o s e s i e n te s u p e r i o r c o n r e s p e c to F re cu e n c ia 40 12 8 60
a l a m a yo r í a d e l a g e n te q ue u s t e d c o n o c e ? % 67% 20 % 0 100%
(Enero 2008). 6 . 8 ¿ Q u é ta n a m e n u d o s e s i e n te s e g u r o d e q u e e l é x i to F re cu e n c ia 0 33 27 60
e n s u fu tu r o tr a b a j o o c a r r e r a e s t á a s e g ur a da ? % 0% 55 % 0 100%
6 . 9 ¿ Q u é ta n fr e c u e n te m e n t e s e s i e n te s e g u r o de u s t e d F re cu e n c ia 0 39 21 60
c u a n d o e s tá e n tr e e x t r a ñ os ? % 0% 65 % 0 100%
6 . 1 0 ¿ C o n q u é fr e c u e n c i a s e s ie n t e s e g u r o d e qu e a l g ú n F re cu e n c ia 0 16 44 60
d í a la g e n te l o b u s c a r á y lo r e s p e ta r á ? % 0% 27 % 1 100%
6 . 1 1 E n g e n e r a l , ¿ q u é t a n a m e n u d o s e s i e n te s e g u r o d e F re cu e n c ia 0 20 40 60
s u s h a b il i d a d e s ? % 0% 33 % 1 100%
6 . 1 2 ¿ Q u é ta n fr e c u e n te m e n t e n o s e pr e o c up a a c e r c a d e F re cu e n c ia 0 41 19 60
c u á n b ie n s e l le v a c o n l a d e m á s g e n te ? % 0% 68 % 0 100%
6 . 1 3 ¿ C o n q u é fr e c u e n c i a s i e nt e qu e n o s e g u s ta u s te d F re cu e n c ia 12 28 20 60
m ism o ? % 20% 47 % 0 100%
6 . 1 4 ¿ Q u é ta n a m e n u d o s e s i e n te t a n a l e n ta d o c o n F re cu e n c ia
5 44 11 60
u s t e d m i s m o q u e a fi r m a q u e t o do v a l e la p e n a ?
%
8% 73 % 0 100%
6 . 1 5 ¿ Q u é ta n fr e c u e n te m e n t e s e p r e o c u p a d e s i a la F re cu e n c ia 13 33 14 60
d e m á s g e n te l e g u s t a e s ta r c o n u s t e d ? % 22% 55 % 0 100%
6 . 1 6 ¿ Q u é ta n fr e c u e n te m e n t e s e s ie n t e s e g u r o d e s í F re cu e n c ia 0 30 30 60
m i s m o c ua n d o p a r t i c ip a e n u n a d is c u s ió n ? %
0% 50 % 1 100%
T O T A L D E IT EM 3
T O T A L PO R IT EM 1 40 470 290
M ED IA PO N D ER A D A Xp 1 ,7 2
I N T E R V A L O C O M P R E N D ID O E N T R E 1 a 2
N IV E L C O M P E T E N C IA E M P R E N D E D O R A B U E N A
21. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Cuadro 5.
Medición de la consideración del aporte de las carreras universitarias al desarrollo de
Competencias emprendedoras (Enero 2008).
V A R IA B L E : C O M P E T E N C IA S E M P R E N D E D O R A S
VA R IA B L E C O N C EPT U A L : N IV EL ES D E C O M PET E NC IAS EM PR E N DE D OR A S Q U E S E A D QU IER E N EN L A UN IV ER S ID AD
S u b d im e n s i ó n: H A B I LI D A D E S P R O P O R C I O N A D A S P O R TO TA LM E N TE EN
NI EN
TOTA LM E N TE DE
EN D E SA C U E R D O D E SA C U E R D O N I D E A C U E R D O TO TAL
LA CARRE RA DE S ACUE RDO
DE ACUE RDO
AC U ER D O
E s ca la 5 4 3 2 1
S e s ie nt e us t e d p re p a ra do p a ra po d e r e m p re n de r u n F re cu e n c ia 9 18 21 12 0 60
p ro y e c to d e re a l iza c ió n de s u p rop i a e m pr e s a ba s a da e n %
l a c a rre ra q u e a c tu a l e m e n te e s t ud i a 15% 30 % 0 20% 0% 1 0 0%
P a ra e m p re n de r s e re q u i e re a p l ic a r to d a s la s F re cu e n c ia 0 0 8 43 9 60
h a b ili d a d e s y c o n o c i m ie n to s a d q uirid o s a l o l a rg o de la %
c a rre ra . 0% 0% 0 72% 15% 1 0 0%
L o s c o no c im ie nt o s a dq u irid o s e n l a c a rre r a s o n F re cu e n c ia 18 15 24 3 0 60
s u f ic i e n t e s p a ra e m p re n d e r % 30% 25 % 0 5% 0% 1 0 0%
T O T A L D E IT E M 3
T O T A L PO R IT EM 27 33 53 58 9
M E D IA P O N D E R A D A Xp 3 ,0 6
I N T E R V A L O C O M P R E N D ID O E N T R E 3 a 4
N IV E L A P O R T E S D E F IC IE N T E
22. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Factores de Importancia en los Emprendedores
350
302 286
300 273
250 234
202 205
200 178
150
100
50
0
CONSTANCIA AUTOESTIMA NECESIDAD SER DUEÑO DE RECURSOS RELACIONES LIDERAZGO
DEL LOGRO UN MISMO ECONOMICOS
Gráfico 1. Los Factores de Importancia en los Emprendedores en la Universidad
venezolana. Elaborado con datos de una encuesta aplicada en el sistema de educación
superior venezolana en Enero del 2008
23. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Cuadro 6
Elucidación de categorías que emergen del discurso de los informantes.
CATEGORIA DIMENSIONES
•Actualidad de la formación universitaria
de competencias emprendedoras
LA FORMACIÓN UNIVERSITARIA •El Diseño curricular y las unidades
PERMANENTE curriculares.
•Métodos de enseñanza-aprendizaje
•Rol del Docente y del Estudiante
•Perfil del Profesional
LAS COMPETENCIAS •Conciencia social del emprendedor
EMPRENDEDORAS EN LA •Diferencia entre emprendedor y
COMPLEJIDAD. empresario
•El emprendedor en la complejidad
•Retos Sociales y económicos de siglo XXI
EL EMPRENDEDOR Y LA •Políticas de Estado
EMPLEABILIDAD •Emprendedor como fuente de generación
de empleos.
24. PROFUNDIZANDO EN LOS
RESULTADOS
Rupturas Epistemológicas desde las Perspectivas de los Informantes.
Del Concepto Tradicional Emprendedor al Concepto del Emprendedor
Integral de Base Universitaria.
De la Universidad que Forma Empleados a la Universidad que Forma
Emprendedores Integrales.
26. EL PROCESO DE ENSEÑANZA-APRENDIZAJE PARA
EL DESARROLLO DE LAS COMPETENCIAS
EMPRENDEDORAS EN LAS UNIVERSIDADES
VENEZOLANAS PARA FORMAR UN PROFESIONAL
APTO PARA EL SIGLO XXI.
El Circuito Emprendedor Universidad-Entorno.
G e ne ra dor o fu en te d e volta je
U n co nsu mid or o ca rga
In strum en to s d e M edició n
H ilos con du ctores
E lem e ntos d e m an io bra
Gráfico 2. Diagrama de un circuito eléctrico. Fuente: Propia
27. EL PROCESO DE ENSEÑANZA-APRENDIZAJE PARA
EL DESARROLLO DE LAS COMPETENCIAS
EMPRENDEDORAS EN LAS UNIVERSIDADES
VENEZOLANAS PARA FORMAR UN PROFESIONAL
APTO PARA EL SIGLOXXI.
El Circuito Emprendedor Universidad-Entorno.
Instrumentos de Evaluación y
Comunicación
UNIVERSIDAD
SOCIEDAD
Generador o Motor de
fuente de
Hilos crecimiento
conductores de
competencias construcción de
sustentable,
emprendedoras emprendedores endógeno y
sostenible
Instrumentos de Evaluación y
Comunicación
Gráfico 3. Circuito Emprendedor Universitario-Entorno. Fuente: Propia.
28. "Hemos aprendido a volar como los
pájaros y a nadar como los peces,
pero no hemos aprendido el sencillo
arte de vivir juntos como hermanos"
Martín Luther King.