1. Эрү ү л мэндийн шинжлэх ухааны их сургууль
Анагаах ухааны сургууль
Сэдэв: .................................................../ Сэтгэл судлалын салбарууд /
Гү йцэтгэсэн:......................................................../ АУС-ийн 116 хэсэг Э. Энхмарал /
Шалгасан: .............................................................../ /
2013 он

2. Удиртгал:
Даяаршиж буй энэ зуунд хувь хү ний болоод нийгмийн хө гжилд хү ний зан ү йл,
тө лө вшил ү йл ажиллагаа нь хү ний сэтгэл зү йн ү зэгдлээс буюу сэтгэцээс ихээхэн
хамааралтай байдаг бө гө ө д оюуны ү йл ажиллагааг шинжлэх ухааны ү ү днээс авч
судалдаг Сэтгэл судлалын ШУ нь эрчимтэй хө гжиж байгаа юм.
Сэтгэл судлалын шинжлэх ухаан нь хү ний сэтгэцийн ү ндсэн ү ү рэг тө вшин хү рээ
сэтгэцийн янз бү рийн ү зэгдэл тө рөл хэлбэрийг судалдаг нэгэн томоохон шинжлэх
ухаан юм.
Сэдвийн хүрээн дэхь бие даалтын зорилго:
1. Сэтгэл судлал юуг хэрхэн судалдаг вэ?
2. Сэтгэл судлалын салбарууд
3. Тухайн салбаруудын судлах зү йлс тө рө лтэй танилцах.
4. Одоогийн байдлаар хө гжиж буй сэтгэл судлалын салбар
5. Дү гнэлт

3. Сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны судлах зү йл нь хү ний сэтгэцийн
ү ү сэл хө гжил, тү ү ний физиологийн ү ндэс, сэтгэцийн дээд хэлбэр болох ухамсар,
сэтгэцийн ү йл ажиллагааны илрэлийн зү й тогтол, тү ү нд нө лө өлө гч хү чин
зү йлс юм.
Тиймээс тэрхүү судлах зүйл болгон нь хөгжин гүнзгийрч тухайн шинжлэх ухааны
төрөл салбарууд биеэ даан хөгжсөн юм.
Сэтгэл судлалын шинжлэх ухааны салбаруудад: Aнагаахын сэтгэл судлал
Бие хү ний сэтгэл судлал
Гэр бү лийн сэтгэл судлал
Ерєнхий сэтгэл судлал
Нас зү йн сэтгэл судлал
Эмгэг сэтгэл судлал
Мэдрэлийн тогтолцооны сэтгэл судлал
Парапсихология
Танин мэдэхү йн сэтгэл судлал
Харилцааны сэтгэл судлал
Нийгмийн сэтгэл судлал
Спортын сэтгэл судлал Сэтгэл судлалын
Амьтдын сэтгэл судлал
Урлагийн сэтгэл судлал салбарууд
Инженерийн сэтгэл судлал
Ү йлдвэрлэлийн сэтгэл судлал
Удирдлагын сэтгэл судлал
Тү ү хэн сэтгэл судлал
Сэтгэц хэл шинжлэл
Сэтгэц засал
Хү ү хдийн сэтгэл судлал
Хєгжлийн сэтгэл судлал
Сэтгэц оношлогоо
Улс тєрийн сэтгэл судлал
Тестология
Шү ү хийн сэтгэл судлал
Хуулийн сэтгэл судлал
Худалдааны сэтгэл судлал
Сансарын сэтгэл судлал
Эдийн засгийн сэтгэл судлал
Туршилтийн сэтгэл судлал
Шашны сэтгэл судлал
Боловсролын сэтгэл судлал

5. Хү н бол нийгэм-түүхийн бүтээгдэхүүн юм.
Хү ний сэтгэцийн төлөвшил хүүхэд насанд хүчтэй явагддаг.
Хү н бол биологийн амьтныхаа хувьд түүхэн үйл явцын ү р дүн юм.
Хү н бол анатоми физиологийн хувьд хамгийн дээд түвшний зохион
байгуулалттай амьд организм.
Нийгмийн нөлөөгөөр хувь хү н төлөвшин хөгжих процессыг бие хү ний
нийгэмшил гэнэ.
Нийгэмшсэн бие хү ний илэрхийлэл нь нийгэм-соѐлын эзэмшилт юм.
Амьтны зан ү йл нь тө рө лхийн зө н билгийн шинжтэй байдаг бол хү ний зан ү йл
нь тө рө лхийн болон олдмол шинжтэй байна.
Хүн:
Өө рийн зан тө лө вийг хянах
Өө рийн зан ү йлийг бусдын нү дээр харах чадвартай байна.
Сэтгэл судлалын мэдлэгийг эзэмшсэнээр:
Өө рийгө ө танин мэднэ. Өө рийгө ө танин мэдэх нь хамгийн чухал.
Бусад хү мү ү стэй эв дү йтэй харилцахад тусална.
Хү ний нө ө цийг зө в удирдан зохион байгуулахад суурь ойлголт болж ө гдө г.
Сэтгэл судлалын арга зүйн үндсэн зарчим:
Сэтгэцийн ү зэгдлийг бодит нө хцө л байдалд нь холбон судлах
Сэтгэцийн ү зэгдлийг ү йл ажиллагааны холбоо хамааралд нь судлах зарчим
Сэтгэцийн ү зэгдлийн тө рө лхийн шинж чанарыг харгалзан ү зэж судлах
Сэтгэцийн ү зэгдлийн биологийн ба нийгмийн хү чин зү йлийн холбоо хамааралд
нь судлах
Сэтгэл судлалын аргууд

6. Туршилтын арга
Ажиглалтын арга
Анкет
Бү тээлд анализ хийх арга
Тестийн арга
Намтар тү ү х судлах арга
Каузаметрийн арга /causa- шалтгаан*лат*, metre -хэмжих*грек*/
Тест
Тогтсон цаг хугацаанд тодорхой даалгаврыг судлуулагчаар гү йцэтгү ү лэх замаар
тэдний сэтгэцийн онцлогийг судлан тодорхойлдог стандартчлагдсан арга юм.
Оюун ухааны хө гжлийн тү вшин, орон зайн баримжаа, сэтгэцийн хө дө лгө ө нт
шинж чанар, ой тогтоолт, бие хү ний хувийн онцлог, мэргэжлийн авъяас чадварыг
судлан тодорхойлоход ө ргө н хэрэглэгдэж байна.
Намтар түүх судлах арга
Бие хү ний тө лө вшилд нө лө ө лсө н хү чин зү йл, амьдралын замнал, хө гжлийн
хямралын ү е, нийгэмшлийн онцлогийг судлан тодорхойлохын тулд ө ргө н
хэрэглэгддэг.
Каузометрийн арга
Хү ний амьдралын одоогийн нө хцө л байдал, ирээдү йн сэтгэл зү йн тө лө вшлийн
чиг хандлага зэргийг тодорхойлоход хэрэглэгдэнэ. Ү йл явдлын учир шалтгаан,
тодорхой нө хцө л байдал дахь бие хү ний сэтгэл зү йн байдлыг судлан
тодорхойлоход хэрэглэгддэг. /ө нгө рсө н одоо, ирээдү й, зорилго Р.А.Ахмеров/
Хүний сэтгэц, түүний ангилал
Хү ний зан тө лө в ү йл ажиллагааг баримжаалуулах
Хү ний зан тө лө в, ү йл ажиллагааг зохицуулах
Ухамсар
Хү ний сэтгэцийн ө вө рмө ц, дээд хэлбэр нь ухамсар юм.
Аливаа зү йлийг ухаарах ухаарлыг ухамсар гэнэ.
Ү л ухамсарлагдахуйн тү вшин
Ухамсарын ө мнө х тү вшин
Ухамсарын тү вшин
Сэтгэцийн үзэгдлийг:
Анхдагч /сэрэл, хү ртэхү й/
Хоѐрдогч /ой, сэтгэхү й, зохион бодохуй/
Сэтгэцийн үзэгдлийн ангилал:
Сэтгэцийн процесс

7. Сэтгэцийн байдал
Сэтгэцийн шинж
Сэтгэцийн процесс
Бодит байдлын динамик тусгал.
Бодит юмсыг танин мэдэх, харилцан ү йлчлэхэд чиглэдэг.
Танин мэдэхү йн процесс
Зоригийн процесс
Сэтгэлийн хө дө лгө ө ний процесс
Хү ний аливаа ү йл ажиллагаа нь
танин мэдэхү й, зориг, сэтгэлийн
хө дө лгө ө ний цогц байдаг.
Сэтгэцийн байдал
Тодорхой нө хцө л байдлаас шалтгаалсан хү ний сэтгэцийн тү р зуурын онцлог
илрэл юм.
Сэдэлжилтийн тал: дур хү сэл, сонирхол
Ухамсрын зохион байгуулалт: анхааралтай шинж, ажиллах чадвар
Сэтгэлийн хө дө лгө ө ний тал: стресс, уур хилэн, бухимдал
Зоригийн тал: санаачлагатай, зорилго эрмэлзэлтэй, шийдэмгий, шаргуу гэх мэт.
Сэтгэцийн шинж:
Темперамент
Бие хү ний чиг хандлага
Характер
Авъяас чадвар
Темперамент /И.П.Павлов/
Холерик
Хү чтэй
Тэнцвэргү й
Хө дө лгө ө нт
Сангвиник
Хү чтэй
Тэнцвэртэй
Хө дө лгө ө нт
Флегматек
Хү чтэй
Тэнцвэртэй
Удаан
Меланхолик
ДМҮ А ны сул хэв шинж

8. Сангвиник темперамент нь: Сэтгэл хө длө л их, гадаад орчинд
тү ргэн дасаж зохицох чадвартай, сэтгэлийн хө дө лгө ө н нь нү ү рээр нь илэрдэг,
хурдан хө дө лгө ө нтэй
Флегматик темперамент нь: Хэд яриа сайтай зоригтой зорилго, сэтгэцийн байдал
нь харьцангуй тогтвортой, ү йл ажиллагаа, ярихдаа хяналт сайтай, гадагш ярих нь
бага байдаг.
Холерик темперамент нь: Зоригтой зорьсондоо хү рдэг, хурдан
ширү ү н зантай тогтворгү й.
Меланхолик темперамент нь: Орчиндоо идэвхигү й, хэл
ярианы хө гжил сул, сэтгэл хө длө лө ө ил гаргадаггү й.
Темперамент бү р нь эерэг сө рө г шинжийг ө ө ртө ө агуулж байдаг.
Их тархины гадарга ө ө рө ө темпераментын физиологи ү ндэс болохгү й харин
гадаргаас гадаргын доод хэсгү ү дтэй харилцан ү йлчлэлцэж байгаа ү йлчилгээ нь
физиологи ү ндэс болно.
Зан төлөв – Характер
Хү ний зан тө лө в бү рэлдэн тө лө вшихө д нө лө ө лдө г хү чин зү йлү ү д:
Хү ний бие махбодийн тө рө лхийн онцлогууд нө лө ө лнө .
Нийгмийн хө гжилтэй холбоотойгоор зан тө лө вийн шинжү ү дэд тө лө вшиж бас
хувьсан ө ө рчлө гдө ж байдаг.
Бие хү ний зан тө лө в амьдарч буй орчны нө лө ө нө ө с хамааран ө ө рчлө гдө ж
байдаг.
Зан тө лө в тө лө вшихө д нийгмийн хү мү ү жил гол ү ү рэг гү йцэтгэдэг
Хү ний зан тө лө в нь хэд хэдэн хандлагаар илэрнэ.
Өө ртө ө хандах хандлагаар
Бусдад хү мү ү ст хандах хандлагаар
Ү йл ажиллагаанд хандах хандлагаар тус тус илэрдэг байна.