Bülent A. Tasbas*, ügur Günel**

1. Bülent A. Taşbaş, CJğur Günel
Sunum Hazırlarken Nelere Dikkat Etmeliyiz ?
Bülent A. Taşbaş*, üğur Günel**
Ortopedi ve travmatoloji ailesinin, özellikle son çalışılmamalıdır.
yıllarda düzenlediği toplantı sayısındaki artış, daha Slayt hazırlanmasında ilk akla gelen hususlardan
iyi slaytlar ve daha iyi sunumların hazırlanması birisi de, kaç slayt hazırlaması uygun olacaktır?
gereğini de beraberinde getirmiştir. Bu yazıda slayt sorusudur. Burada yapılacak sunumun şekli önem
hazırlanmasında ve sunumlarda dikkat edilmesi kazanmaktadır. Eğer 5 dakika zaman kısıtlaması
gereken noktalar vurgulanmış ve öneriler getiril- olan bir sözlü bildiri sunulacak ve her slaytın en az 5
miştir. saniye ve en fazla 30 saniye gösterilmesi gerekliliği
hatırlanacak olursa, slayt sayısı 14-16 arasında
Slayt Hazırlarken Nelere Dikkat olmalıdır. Sunumlarda genellikle yapılan hata, fazla
Etmeliyiz? sayıda slayt hazırlanması ve zaman darlığı nedeniyle
Sunumları zenginleştirmek ve verilen bilgilerin hazırlanan bu slaytların hızlı hızlı geçilmek zorunda
akılda kalmasını sağlamak amacıyla, ilk kullanılan kalınmasıdır.
yöntem, asetata elle yazılan bilgilerin bir tepegöz Diğer bir konu ise slaytları hazırlayacağımız,
yardımı ile sunulması şeklindeydi. Bunu daha sonra hemen tüm dünyada yaygın olarak kullanılan
daktilo/bilgisayar üzerinden yazılan diyapozitif slayt- Microsoft® firmasının geliştirmiş olduğu,
lar takip etti. Her iki dönem için geçerli olan kurallar PowerPoint® sunum programının, zengin renk ve
aslında üçüncü dönem olarak adlandırabileceğimiz yazı çeşitlerinden hangisinin kullanılmasının
dijital slayt hazırlanmasında da geçerlidir. seçilmesidir. Değişik olmak adına yapılacak entere-
Sunumları slaytların eşliğinde yapmak; konunun san renk ve yazı stili seçimleri büyük bir başarısızlık-
daha iyi anlaşılmasını, ses hafızasına ilave olarak la sonuçlanabilir. Bilgisayar başında, yüksek
görsel hafızanın da devreye sokulmasını sağlamak çözünürlüklü bir monitörde hazırlanan sunum, bir
ve dinleyicilerin dikkatini toplamak adına gereklidir. toplantı salonundaki çözünürlüğü pek de yüksek
Hangi metotla yapılacak sunumun hafızada daha olmayan bir projeksiyon cihazında görünmeyen
fazla kalma oranına sahip olduğunu araştıran çalış- slaytların oluşmasına neden olabilir. Renk seçiminde
malar, interaktif medya eşliğinde yapılacak sunum- dikkat edilmesi gereken nokta, arka zeminin koyu ve
larda yüksek hafızada kalma oranlarına işaret yazıların da bu zeminde kolayca fark edilecek
etmektedir(1) (Tablo 1). renklerden seçilmesi gerekliliğidir. PowerPoint®
Yukarıda bahsettiğimiz hedeflere ulaşmak için Tablo 1. Her 100 birim bilginin hangi yöntemle yüzde olarak ne
hazırladığımız slaytların bazı özelliklere sahip olması kadar hafızada kaldığı görülmektedir.
gerekir. Bu özelliklere sahip olmayan slaytlar Metod Yüzde
eşliğinde yapılacak bir sunum, dinleyicilerin kolayca Okuma 10
dikkatlerinin dağılmasına neden olabilir. Dinleme 20
Öncelikle slayt yapılacak konunun iyi derecede Resime bakma 30
bilinmesi gereklidir ve bunun için gerçekten zaman Film izleme 50
harcanmalıdır. CJnutulmamalıdır ki iyi bir sunum için Sergiyi izleme 50
gerekli hazırlık süresi, sunum süresinin en az 10 katı Gösteri izleme 50
kadar olmalıdır(2). Sunum sırasında vurgulanacak Tartışmaya katılım 70
ana noktaların slayt yapılmasına özen gösterilmeli Konuşma yapma 70
ve konuşulan her cümlenin slaytta yer almasına Dramatik sunum 80
* Op. Dr., Ankara Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, 4. Ortopedi Gerçek bir deneyi canlandırma 90
ve Travmatoloji Kliniği. ** Doç. Dr., Ankara Numune Eğitim ve Interaktif multimedya 90
Araştırma Hastanesi, 4.
Ortopedi ve Travmatoloji Kliniği Şefl. 90
2004 • Cilt: 3 Sayı: 3-4 TOTB D (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi

2. Sunum Hazırlarken Nelere Dikkat Etmeliyiz ?
programının özellikle ilk sürümlerinde belirtilen, yana durduğu tablolar, izleyiciler için karışık ve
arka zemin renginin koyu mavi, ana başlık anlamsız bir resim gibi gözükür. Mutlaka konulması
yazılarının sarı ve diğer yazıların da beyaz renkte gereken tablolar varsa, mümkün olduğunca az satır
olduğu standart uzun yıllar kullanılmış ve son ve sütunda yapılmalıdır.
zamanlarda artık değişik renk alternatifleri ile Kötü kalitede çekilmiş ve anlaşılmayan fotoğraf
yapılan sunumlar toplantılarda karşımıza çıkmaya ve röntgen filmlerini slaytlara yerleştirip, özür dile-
başlamıştır. Mavi renk ve tonlarının sakinlik ve yerek bu slaytları anlatmak yerine, bu görüntülerin
güvenirliliği ifade ettiğini, batı ülkelerinde intiharları sunumda yer almaması daha uygun bir yol olacak-
azaltmak için köprü ayaklarının bu renge tır.
boyandığını hatırlatmakta fayda vardır. Burada Konferans veya panel konuşmalarında konuş-
dikkat edilmesi gereken nokta yeni renk arayışların- manın ortalarına doğru, dikkati toplamak adına
dan ziyade, programın içeriğinde varolan, hazırlan- dikkatin yeniden konuşmacıya odaklanmasını
mış renk-yazı modellerinin kullanılmasının gereklil- sağlayacak bir slayt yararlı olabilir. Burada genellik-
iğidir(3-4). le manzara resimleri veya konuyla ilgili karikatürler
Diğer bir konu ise, yazıların büyüklüğüdür. Yine tercih edilmelidir. Bu slaytın geçişi sırasında bir-iki
PowerPoint® programının önerdiği gibi yazılar en az cümle ile slayt hakkında konuşup, dikkatleri yeniden
30 punto büyüklüğünde yazılmalıdır. Böylece slayta topladıktan sonra konuya dönülebilir. Diğer bir
fazla yazı yazılması engellenmiş ve izleyiciler tarafın- uygulama ise AAOS toplantılannda örneklerini
dan yazıların rahatça görülebilmesi sağlanmış olur. gördüğümüz, ayağa kalkma ve kendi etrafında
Altılar kuralı olarak bilinen; en fazla 6 satır ve her dönme hareketidir. Bu tür bir uygulama özellikle
satırda en fazla 6 kelime kuralı slayt yapılırken akılda uzun süreli konferans ve kurslarda oldukça faydalı
tutulması gereken bir noktadır(45). olmaktadır.
PowerPoint® programının izleyicilerin daha canlı PowerPoint® programı, istenirse slaytlara
kalmasını sağlayacak diğer bir özelliği ise slaytlar otomatik olarak numara koyabilmektedir. Bu
arasındaki geçişlerde animasyon özelliğinin sayının sağ alt köşede, uygun büyüklük ve beyaz
olmasıdır. Kısa sunumlarda bu tür animasyonların renkte olmasına özen gösterilmelidir. Bu katılım-
zamandan çalacağının bilinmesi gereklidir. Sunumu cıların daha iyi anlamaları ve soru sorarken hatırla-
mümkün olduğunca sade tutmaya çalışmak gerekir. maları açısından önemlidir. Slaytların numara-
Aksi takdirde animasyonlar sunumun önüne landırılması pek çok konuşmacı tarafından yapılma-
geçerek dikkatlerin başka bir noktaya odaklanması- makta ve pratikte bu durum halen bir eksiklik olarak
na neden olabilir(6). kabul edilmemektedir. Bir başka yöntem, slayt
Slayt yazılarının içeriği, konuşma metniyle numaralarının geriye doğru yerleştirilmesidir.
bütünlük arz etmelidir. Slayt yazılarının hazırlan- Böylece izleyiciler ve sunucu, konuşmanın sonuna
masında iki yol düşünülebilir. lk yöntem olarak, ne kadar yaklaşıldığı hakkında bir fikir edinebilir ve
sunum yapılacak metin hazırlanır ve bu sunumda zamanı ayarlayabilir.
vurgulanmasını istenen noktalar slayta aktarılır. kin-
ci yol olarak ise, anlatılacak metin içerisinde yer Sunum Hazırlarken ve Sunarken Nelere
almayan, ama konuyu tamamlayıcı-vurgulayıcı Dikkat Etmeliyiz ?
özenli seçilmiş kelimelerden oluşan yazılar slayta Slaytlar ve konuşma metninin temel başlıklarını
yerleştirilebilir. Her iki yöntemde de dikkat edilmesi hazırladıktan sonra, sunum yapma aşamasına gelin-
gereken nokta, slayt yazılarının kesinlikle tam cüm- miştir. Bu bölüm üç aşamada ele alınabilir.
leler halinde yazılmaması gerekliliğidir. Slayt met-
ninin 6 satırı geçmemesine dikkat edilmelidir. Sunum Öncesi Ev Çahşması
Slaytlarda mümkün olduğunca görsel hafızayı yi hazırlanmış bir taslak, sunumun hazırlan-
uyaracak şekilde, yazıdan çok şekiller ve resimlerin masında ve sunum sırasında çok faydalı olacaktır.
konulması, dikkatin sunum üzerinde yoğunlaş- Sunum esnasında kaygı veya diğer nedenlerle
masını sağlamaktadır(5ı6). rotadan çıkmamamızı sağlayan, sunumunuzun
Çok gerekmedikçe tablolardan kaçınmak taslağıdır. Taslağı hazırlarken sunumla ilgili kafamız-
gerekir. Özellikle çok sayıda rakamın ve yazının yan dan geçen ilk düşünceleri kağıda rasgele yazdıktan
TOTB D (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi 2004 • Cilt: 3 Sayı: 3-4

3. Bülent A. Taşbaş, CJğur Günel
sonra, bunlar etkin biçimde organize edilmelidir. Hazırlanmış olan sunum, gerektiğinde, daha eski bir
Sunumun uygun bir kopyası dinleyicilere verilebilir. versiyona dönüştürülerek, sunumun yapılacağı
Böylelikle dinleyicilerin sunumu takip edebilmesi ortamdaki sisteme uygun hale getirilmelidir.
kolaylaştırılmış olur. Deneyimli sunucular, sürenin Günümüzde sunumlarda sık olarak kullanılan
bilincindedirler ve süreye saygılıdırlar. Konuşmacıya hareketli görüntü (video) klipleri, en çok sorun çıkar-
ayrılan sürenin iyi bilinmesi ve sunumun zamanla- tan ögelerden birisidir. Bu klipler, PowerPoint® prog-
masının önceden yapılması gereklidir. Sunum ramı tarafından sunum ile ilişkilendirilir ancak
taslağını hazırlarken her bir maddeye ne kadar sunumun içine yapıştırılmaz. Bu nedenle, sunumlar
zaman aynlacağı önceden belirlenmelidir (2 , 7) . kompakt diske (CD) kaydedilirken, mutlaka video
Böylece ilk slaytlarda vakit harcayıp, zaman daral- klipleri de ayrı dosyalar olarak kayıt edilmelidir.
dığında son slaytları atlayıp sıkıştırmaktan kaçınılmış Video klipler çok değişik formatlarda hazırlanabilir,
olur. ancak, sunum sırasında sürprizlerle karşılaşmamak
Dinleyicilerin genelde hangi özelliklere sahip için MPEG gibi daha yaygın kullanılan formatlar ter-
olduğunu, ilgileri ve konu hakkındaki bilgi düzeyleri- cih edilmelidir. Tekrar yazılabilen CD'ler (Re-writable)
ni bilmek önemlidir. Her grupta çok değişik birey- bazı bilgisayarlar tarafından okunamayabilir, bu
lerin olmasına karşın, dinleyicilerin genel özellikleri nedenle sunum için hazırlanan CD'ler tek kullanım-
incelenerek, verilemek istenen mesajı en iyi sunma lık olanlardan seçilmelidir.
yolu belirlenebilir. Dinleyiciler sunulacak konu
hakkında fazla bilgi sahibi değillerse, sunumun Sunum Salonunda
amacını özetlemeye daha fazla zaman ayrılmalıdır. Toplantı öncesinde sunum, mutlaka görevlilerin
Dinleyici sayısı az olduğu zaman, sunum tartışmaya eşliğinde toplantıya ait bilgisayar sisteminde test
daha ağırlık verilen resmiyetten uzak bir sunum edilmeli ve son bir kez daha kontrol edilmelidir. Eğer
haline gelebilir. Küçük gruplarda ifadeleri düzeltmek kendi diz üstü bilgisayarınızdan sunum yapılmasına
ve değiştirmek için bir çok olanağa sahip olunabilir. izin verilmişse bu sefer projeksiyon cihazı ile ortaya
Dinleyici sayısı arttıkça, iletişim tek yönlü ve daha çıkabilecek uyumsuzlukları kontrol etmek adına,
resmi olur. Daha kalabalık gruplara yapılan sunum- slayt görüntülerini perde üzerinde görmek gereklidir.
ların kolay anlaşılır olması gerekir(2,7). Toplantı salonunda fırsatını bulduğunuz bir anda
Sözlü bildiri gibi, süresi oldukça kısa olan (öğle tatili olabilir) sunumunuzu yapacağınız yere
sunumlarda, konuya kısa bir girişten sonra verilmek çıkarak etrafı tanıyabilir ve ışığın nereden geldiğini,
istenilen mesajlara geçilmelidir. Buna karşılık kon- notlarınızı nereye koyabileceğinizi hesaplaya-
ferans/panel veya seminer sunumlarında ilk bilirsiniz. Eğer burada slayt geçişleri için konulmuş
bölümde yapılacak ilgi çekici, dikkat toplayıcı ve bir düğme varsa elinizi buraya alıştırabilirsiniz.
ilginç bir giriş, sunumun tamamını etkileyeceği için
oldukça önemli bir bölümdür. Sunum Sırasında
Slaytlarınız çok güzel hazırlanmış ve konunuzu yi bir sunum yapmanın önünde, bakış açımız-
da çok iyi çalışmış olabilirsiniz ama yeterince sunum dan kaynaklanan bazı engeller vardır. Örneğin; iyi bir
öncesi prova yapılmazsa ve eğer yeterince tecrü- konuşmacının hiç heyecanlanmaması gerektiğine
beniz de yoksa iyi bir sunum yapma ihtimali oldukça ilişkin yanlış inanç; duygulann, bedenin ve sonuçta
azdır. Provalar mutlaka slaytlar eşliğinde yapılmalı ve performansın en büyük düşmanıdır. Topluluk
süre tutulmalıdır. Prova sırasında yapılan hatalar karşısına çıkıldığında kalbin hızla çarpması, ağızın
nedeniyle tekrar her seferinde baştan başlanması kuruması, soluk alıp vermede güçlük çekmek, eller
yerine, kaldığı yerden devam etme yöntemi benim- ve bacaklarda titreme veya kaskatı kesilme, sesin
senmelidir. Eğer hatalar sonrasında başa dönülürse çatallanması, terden sırılsıklam olmak, metni unut-
sunumun bir kısmı daha fazla bir kısmı ise daha az mak, yani sunum esnasında yaşanan kaygı, perfor-
bilinir hale gelebilir. mansı sergilemek durumunda olduğunuzda
Bilgisayar sunumu yapılacak ortam, konuş- yaşadığınız bedensel, duygusal ve zihinsel değişim-
macının kendi kurumuna ait bir mekan değilse, lerle kendini gösteren bir uyanlmışlık durumudur.
toplantı için hangi bilgisayar işletim sistemi ve Bu durum tamamıyla normaldir. Sunum kaygısı,
teknik imkanların olduğu önceden araştırılmalıdır. bedenin hazırlanması için bir uyarma yoludur.
2004 • Cilt: 3 Sayı: 3-4 TOTB D (Türk Ortopedi ve Travmatoloji Birliği Derneği) Dergisi

4. Sunum Hazırlarken Nelere Dikkat Etmeliyiz ?
Sunum kaygısının konuşma üzerinde olumlu bir Nokta göstericiler ("laser pointer") slaytlarda vur-
etkisi olabilir. Durumun ciddiye alınmasını sağlar, gulamak istediğiniz yazıyı veya resim/röntgenlerde
zira durumun ciddiyeti anlaşılmazsa başarılı oluna- göstermek istediğiniz kısmı belirtmek amacıyla kul-
maz. Yani konuşma yaparken ne çok yüksek lanılabilir. Bu göstericiler, sadece önemli bir noktayı
düzeyde, ne de çok düşük düzeyde kaygı, iyi göstermek için kullanılmalıdır. zleyiciyi en çok
sonuçlar vermez. Faydalı olan orta düzeyde bir rahatsız eden unsurlardan birisi, konuşmacının,
heyecandır. Öyleyse bu kaygıyı hiç yaşamamak yeri- okuduğu her kelimenin üzerinde lazer ışığını
ne, ona yenik düşmemek ve kaygıyı belirli düzeyde gezdirerek sunumu bir ışık gösterisine dönüştürme-
tutarak onunla rahat etmeyi öğrenmek önemlidir. sidir. PowerPoint® programının kendi nokta belirleyi-
Sunum sırasında heyecanlanmanın normal olduğu cisini kullanmak için "fare" gereklidir. Eğer diz üstü
ve bir süre sonra geçeceği kabul edilmelidir. Böylesi bilgisayardan sunum yapılıyorsa, bilgisayara ait
bir kabul, paniği yatıştırır ve kaygıyı çıkar için kulla- kendi "touch-pad"'i kullanmak hatalara neden ola-
nabilmeyi sağlar. Diğer önemli bir nokta ise; sunum bilir.
kaygısı belirtilerinin çok az bir bölümünün dinleyici Son olarak; hazırlanan sunuyu, dikkatli olduğuna
tarafından fark edilmesi ve fark edilen bu belirtilerin, inandığınız bir meslektaşınıza dinletmekte fayda
sunumun kalitesini fazla düşürmediği gerçeğinin vardır. Göremediğiniz hatalardan kaçınmanın en iyi
bilinmesidir. Ne yazık ki konuşmacı sesinin çatal- yolu budur. Etkin sunum yapabilmenin, çalışarak
landığını fark edince, dinleyicinin de bunu fark ede- geliştirilebilecek bir beceri olduğunu hatırlamak
ceğini düşünür. Bu konuşmacıyı huzursuz eder ve gerekir.
yeni rahatsızlıkların başlamasına, bedensel belirti-
lerin artmasına neden olur. Bu kısır döngü böyle Yazışma Adresi: Dr. Bülent Adil Taşbaş
Alaçam Sokak 30/4 06690
devam ederse konuşmacıyı devam edemeyeceği bir A.Ayrancı-Ankara
noktaya götürebilir. Oysa dinleyiciler büyük olasılık- E-posta: btasbas@superposta.com
la, konuşmacının sesi ilk kez çatallandığında, bunun
üzerinde durmamışlardır. Aslında küçük bir sunum Kaynaklar
kaygısı belirtisini, büyük bir soruna dönüştüren 1. Şahin NN: Sunum Teknikleri. In: Tıp Eğitimcileri Için Eğitim
Becerileri, Ozvarış ŞB (çev.ed), Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı
konuşmacının kendisidir(13). Yayını, Ankara, 1999, s:130-48.
Sunum sırasında ses tonu hep aynı olmamalı ve 2. Yarmalı ES: Sunuş Yapma. Hayat Yayınları (çev), Istanbul,
zaman zaman ses şiddetlenip hafifletilerek izleyicileri 1999, s:37-52.
dikkatinin dağılması önlenmelidir. Özellikle uzun 3. Habraken NJ: Ten Minute Guide to Microsoft Powerpoint.
sunumlarda, konuşmanın seyrinden bitmek üzere QUE Corp. Publishing House, Baltimore, 2002, s: 134-135.
4. Niamtu J 3rd: The power of PowerPoint®. Plast Reconstr
olduğu anlaşılmalıdır. Konuşma birden bire bitiril-
Surg 2001, 108(2):466-84.
memelidir(1,7).
5. LaPorte RE, Linkov F, Villasenor T, Sauer F, et al : Papyrus to
Sunum sırasında beden dilinin doğru bir şekilde PowerPoint® (P 2 P): metamorphosis of scientific communi-
kullanılması gereklidir. Sunum yapan kişinin giysisi, cation. BMJ 2002, 325(7378):1478-81.
saç şekli, hareketleri ve ellerini ceplerine koyup koy- 6. Marchack CB: Guidelines for digital scientific presentations.
J Prosthet Dent 2002, 88(6):649-53.
maması bile aslında izleyiciler tarafından dikkatli bir
7. Bruno F, Vercellesi L: Science information in the media: an
şekilde takip edilen ve önemli artı puan getiren academic approach to improve its intrinsic quality.
unsurlardır. Pharmacol Res 2002, 45(1):51-5.