Perandoria bizantine

Të dhëna
 Kryeqëndra
 Konstandinopoja
 Gjuhë të folura
 Latinishtja (zyrtare deri në 620)
 Greqishtja (zyrtare pas 620)
 Besimi fetar
 Krishtërimi ortodoks(toleruar pas Ediktit
të Milanos në 313 dhe fe e shtetit pas 380)
 Qeverisja
 Monarki absolute
 Perandorët
 - 330–337
 Konstantini I
 - 1449–1453
 Kostandini XI

 Legjislatura
 Senati bizantin
 Periudha historike
 Antikiteti i vonë–Mesjeta
 Çaste kryesore historike
 - Diokleciani ndan administratën
perandorake mes lindjes dhe
perëndimit-285
 - Bizanti riemërohet Konstandinopojë-
330
 - Vdekja e Teodosit I-395
 - Rënia nga froni e Romul Augustit,
perandor nominal i perëndimit, sjell
fundin e ndarjes formale të Perandorisë
romake-476 - Papa Leo III, i armiqësuar
ndaj sundimit të perandoreshës Irenë,
përpiqet t'ia vendosë autoritetin
perandorak mbretit frank Karlit të
Madh-800
 - Shizma Lindje-Perëndim-1054
 - Rënia e Konstandinopojës -29 Maj 1453
 - Rënia e Trebizondit-1461

 Popullsia
 - 565 e.s. përllog.
 26.000.000
 7.000.000
 - 1025 e.s.4 përllog.
 12.000.000
 - 1143 e.s.4 përllog.
 10.000.000
 5.000.000
 Valuta
 Solidus, Hiperpiron

Perandoria bizantine
 Perandoria bizantine ishte gjysma lindore e Perandorisë romake, që mbijetoi
për një mijë vjet pas copëtimit të gjysmës perëndimore në mbretëri feudale të
ndryshme dhe që ra përfundimisht pas sulmeve të vazhdueshme të turqve
osmanë në 1453. Vetë emri Bizantin shfaq keqkuptimet me të cilat është
rënduar historia e perandorisë, duke ditur që banorët e saj nuk do ta
konsideronin aspak të përshtatshëm. Sipas tyre, ata nuk i përkisnin askujt
tjetër përveç Perandorisë romake, të themeluar pak përpara fillimit të
Periudhës së krishterë me aprovimin e Zotit për të bashkuar popullin në
pregatitje për ardhjen e të birit. Krenarë për prejardhjen e krishterë dhe
romake, ata e quanin veten Romaioi ose romakë. Historianët modernë bien
dakord me ta vetëm pjesërisht. Termi Roma Lindorepërshkruan saktësisht
njësitin politik që përfshinte provincat lindore të Perandorisë së vjetër romake
deri në 476, kur akoma kishte dy perandorë. I njëjti term mund të përdoret deri
në fund të pjesës së dytë të shekullit të 6-të, sa kohë që njerëzit vazhdonin të
vepronin e të mendonin jo ndryshe nga ata të Perandorisë së hershme romake.
Në po këtë kohë, megjithatë, pati ndryshime aq të shumta saqë pas shekullit të
7-të, shteti dhe shoqëria në Lindje ndryshonin dukshëm me format më të
hershme. Për të shfaqur këtë ndryshim, historianët tradicionalisht e kanë
përshkruar perandorinë mesjetare si Bizantine

 Termi i dytë vjen nga emri Bizant, prej një kolonie të lashtë greke
në anën europiane të Bosforit, midis Mesdheut dhe Detit të Zi;
qyteti ishte, për shkak të vendndodhjes, një pikë natyrore
tranziti midis Europës dhe Azisë së vogël (Anadolli). I
rithemeluar si Roma e re nga perandori Konstandini i Madh, iu
dha emri Konstandinopojë, qyteti i Konstandinit. U quajt prej
Bizantit sepse thekson një aspekt qendror të qytetërimit
bizantin: shkalla në të cilën administrata dhe jeta intelektuale e
perandorisë u përqendrua në Konstandinopojë nga 330 deri në
1453, viti i mbrojtjes së fundit dhe të pasuksesshme të qytetit
nga Konstandini XI Paleologu. Rrethanat e mbrojtjes së fundit
janë interesante, kur në 1453 e lashta, mesjetarja dhe modernia u
takuan për një kohë të shkurtër. Konstandini i fundit ra duke
mbrojtur Romën e re të ndërtuar nga Konstandini i parë. Muret
që rezistuan në Mesjetën e hershme gjermanët, hunët, avarët,
sllavët dhe arabët u hodhën poshtë nga artileria moderne,
misteret e së cilës teknikët europianë ia kishin mësuar
pushtuesve më të suksesshëm të Azisë qendrore: turqve osmanë.

 Fatet e perandorisë ishin kësisoj të lidhura ngushtë me popujt e tjerë, arritjet
dhe dështimet e të cilëve karakterizuan historinë mesjetare të Europës dhe
Azisë. Jo gjithmonë pati armiqësi në marrëdhëniet midis bizantinëve dhe atyre
që ata i quanin barbarë. Edhe pse intelektuali bizantin besonte thellë se
qytetërimi mbaronte në kufijtë e botës së tij, ai e hapi atë edhe për barbarin,
nëse ky i fundit (bashkë me fisin) do të pranonte të pagëzohej dhe të shprehte
besnikëri ndaj perandorit. Falë lëshimeve që vinin prej këtyre politikave,
shumë emra, në dukje grekë, fshihnin origjina të ndryshme: sllave, ose ndoshta
turke. Si pasojë, analfabetizmi barbar errëson brezat e hershëm të disa
familjeve të destinuara për të qenë parësore në shërbimin civil ose ushtarak të
perandorisë. Bizanti ishte një shoqëri e përzierë, e karakterizuar në shekujt e tij
të hershëm nga një shkallë mobiliteti shoqëror që hedh poshtë stereotipin
shpeshherë të atribuar të një shoqërie të palëvizshme dhe të vendosur me
kastëNjë burim fuqie në Mesjetën e hershme, pozita gjeografike e Bizantit i
shkaktoi dëm perandorisë pas shekullit të 10-të. Pushtimet e asaj epoke sollën
probleme të reja të organizimit dhe asimilimit dhe këto perandorët duhej t'i
përballnin në të njëjtën kohë kur çështje më të vjetra të politikave sociale dhe
ekonomike kërkonin zgjidhje në forma të reja dhe afat-shkurtra. Asnjëherë nuk
u arritën zgjidhje të kënaqshme. Në shekujt e vonë të perandorisë u shquan
armiqësi fetare dhe etnike të ashpra duke dobësuar Bizantin para armiqve të
rinj që shfaqeshin nga lindja dhe perëndimi. Perandoria përfundimisht ra kur
strukturat administrative nuk mund të përballonin më tej barrën e drejtimit të
vendosur mbi to pas pushtimeve ushtarake

Sfondi romak dhe i krishterë
 Uniteti dhe diversiteti në Perandorinë e vonë romake
 Perandoria romake, paraardhësja e bizantines, arriti të kombinojë
jashtëzakonisht mirë unitetin dhe diversitetin.Gjuha latine e
përbashkët, monedha, ushtria ndërkombëtare e legjioneve romake,
rrjeti urban, ligjet dhe trashëgimia e kulturës civile greko-romake
shquheshin nga hallkat që Augusti dhe pasardhësit e tij shpresonin se
do sillnin bashkim dhe paqe në një botë mesdhetare të lodhur nga
shekuj luftërash civile. Për të lidhur këto nyje të qytetërimit
perandorak, perandorët shpresonin se një tregti e gjallë dhe e lirë do të
zhvillohej në provincat e perandorisë. Në krye të piramidës së kësaj
bote qëndronte vetë perandori, burrë i mençur që do të strehonte
shtetin nga çfarëdo problemesh që fati fshihte në errësirë. Perandori i
vetëm mund të jepte këtë mbrojtje dhe duke qenë se konsiderohej
mishërim i të gjithë virtyteve, zotëronte në perfeksion ato cilësi të
shfaqura vetëm të paplota nga nënshtetasit e tij.

 Formula romake e përballimit të fatit me arsyen (dhe në këtë mënyrë duke
siguruar unitetin në gjithë Mesdheut) punoi si për çudi mjaft mirë nën
presionin për paqëndrueshmëri që koha shumëfishon. Pushtimet sollën rajone
me sfond të larmishëm nën sundimin romak. Provincat lindore ishin qendra të
lashta dhe shumë të populluara të jetës urbane që përcaktuan karakterin e
qytetërimit mesdhetar për mijëvjeçarë. Provincat perëndimore kishin hyrë
vonë në rrugën e zhvillimit urban nën administrimin jo gjithmonë të butë të
mjeshtërve të tyre romakë. Secili nga aspektet e unitetit të numëruar sipër
kishte cenin e vet. Jo të gjithë kuptonin apo flisnin latinisht. Duke paralelizuar
dhe ndonjëherë ndikuar ligjin romak ishin zakonet dhe praktikat lokale,
kuptueshëm të ngulitura në arsye prej vjetërsisë së tyre. Tempujt paganë,
sinagogat hebreje dhe pagëzoret e krishtera janë treguese të shtrirjes së feve të
organizuara me të cilat format zyrtare të shtetit romak, përfshirë adhurimi i
perandorit, nuk mund të bashkëjetonin në paqe. Në vend që të bashkonte
botën romake, rritja ekonomike shpeshherë krijoi njësi të vetë-mjaftueshme në
disa rajone, provinca apo prona të mëdha. Duke ditur pengesat me të cilat
mjeshtërit e shtetit romak u përpoqën të kapërcejnë, është për tu lavdëruar që
patriotizmi romak qe më shumë se një formulë boshe, por që i vinte në dijeni
njerëz nga Shtyllat e Herkulit në Detin e Zi se kishin diçka të përbashkët.
Kjo diçka mund të përkufizohet në kuptimin më të gjerë si tradita civile greko-
romake nga ana institucionale, intelektuale dhe emocionale. Mirënjohës për
kushtet e paqes që ajo krijoi, njerëz të pasur dhe të kulturuar ia dedikuan
kohën dhe burimet e tyre lartësimit të kësaj tradite duke zbukuruar qytetet që
ishin shembuj të saj dhe duke arsimuar të rinj që shpresonin një ditë ta
vazhdonin atë.

 Në këtë botë barbarët u shfaqën pas vitit 150. Për të mbrojtur
kufijtë prej tyre, perandorët luftëtarë ia kushtuan aq kohë sa
kishin në dispozicion përleshjeve konstante për të rivendosur
kontrollin mbi provincat ku ishin krijuar regjime lokale. Duke
parë luftën e vazhdueshme, sëmundjet e shumta dhe ndryshimet
e shpeshta të fronit perandorak, do ishte e lehtë të thuhej se pak
ngelej nga shoqëria greko-romake apo struktura burokratike e
krijuar enkas për të.Asnjëri nga këto sugjerime nuk është i saktë.
Shkatërrimi ishte rastësor dhe disa rajone vuanin më shumë se të
tjerat. Në fakt, ekonomia dhe shoqëria e perandorisë si e tërë
gjatë kësaj periudhe qe më e larmishme se kurrë. Të detyruar nga
nevoja ose të tërhequr nga fitimi, njerëzit shpërnguleshin nga
provinca në provincë. Parregullsitë sociale krijuan mundësi për
pasuri dhe pushtet që rregulli i qëndrueshëm i epokës më të
hershme nuk i kishte lejuar për të talentuarit dhe ambiciozët.
Për arsye personale dhe dinastike, perandorët preferonin disa
qyteza dhe provinca mbi të tjerat dhe seria e paqartë e pasardhjes
bashkë me një ndryshim të vazhdueshëm të zyrtarëve të lartë
administrativë dëmtuan rëndë qëndrueshmërinë ekonomike dhe
shoqërore.

Reformat e Dioklecianit dhe Konstantinit
 Përkufizimi i një politike të qëndrueshme perandorake u vendos nga dy
perandorë-ushtarë të mëdhenj,Diokleciani (sundoi 284-305) dhe Konstandini I
(perandor i vetëm 324-337), që sëbashku i dhanë fund një shekulli anarkie dhe
rithemeluan shtetin romak. Ka shumë ngjashmëri mes tyre, një prej tyre
problemet që u deshën të përballnin: të dy nxorrën mësimin nga anarkia e
shekullit të 3-të se një burrë i vetëm dhe pa ndihmë nuk mund të shpresojë të
kontrollojë botën shumëformëshe romake dhe as të mbrojë kufijtë e saj; si
ushtarakë, të dy konsideronin reformën e ushtrisë si nevojë parësore në një
epokë që kërkonte mobilitetin më të lartë të mundshëm; të dy e panë Romën e
vjetër dhe Italinë si baza ushtarake të pakënaqshme për shumicën e forcave
perandorake. Të ndikuar thellësisht nga prirja e ushtarit për hierarki, sistem
dhe rregull, që e kishin të përbashkët me shumë nga bashkëkohësit e tyre si dhe
perandorë paraardhës, ata u tmerruan nga mungesa e sistemit dhe parregullsia
karakteristike e ekonomisë dhe shoqërisë në të cilën jetonin. Të dy, si pasojë,
ishin të vendosur për të përmirësuar dhe familjarizuar disa masa të dëshpëruara
të marra nga paraardhësit e tyre ushtarakë për të komanduar aferat e shtetit
romak. Çfarëdo bindjesh fetare kishin, të dy besonin se çështjet e perandorisë
do ecnin për mbarë vetëm nëse nënshtetasit e perandorit besonin në zotat e
vertëtë në mënyrën e saktë.

 Rrugët me të cilat adoptuan këto qëllime ndryshojnë kaq shumë
nga njëra-tjetra saqë njëri, Diokleciani, sheh nga e shkuara dhe
mbaron historinë e Romës; tjetri, Konstandini, sheh nga e
ardhmja dhe themelon Bizantin. Kësisoj, në çështjet e
pasardhësisë së ofiqit perandorak, Diokleciani adoptoi precedent
që mund ta gjente në praktikat e shekullit të 2-të. Ai e
shoqëronte veten me një bashkëperandor, ose August. Secili
August pastaj adoptonte një koleg të ri, ose Çezar, për të ndarë
sundimin dhe përfundimisht për të marrë vendin e partnerit të
vjetër. Ky sundim katërsh, ose tetrarki, dështoi në qëllimin e vet
dhe Konstandini e zëvendësoi atë me parimin dinastik të
pasardhjes trashëguese, një procedurë e ndjekur përgjithësisht
në shekujt në vazhdim. Për të ndarë përgjegjësitë administruese,
Konstandini zëvendësoi prefektin e vetëm pretorian, që
tradicionalisht ushtronte funksione civile dhe ushtarake në afërsi
të perandorit me prefektë rajonalë të vendosur në provinca që
gëzonin këtë autoritet civil të vetëm. Me kalimin e shekullit të 4-
të, katër prefektura rajonale të mëdha dolën nga fillimet e
Konstandinit dhe praktika e ndarjes së pushtetit civil nga ai
ushtarak vazhdoi deri në shekullin e 7-të

 Ndryshime në fusha të tjera të politikave perandorake janë po aq
të dukshme. Diokleciani i persekutoi të krishterët dhe u përpoq
të ringjallte fenë e vjetër. Konstandini, një i konvertuar i fesë
tjetër, e ngriti në statusin e një feje të lejuar. Diokleciani e
vendosi qendrën e tij në Nikomedi, një qytet që kurrë nuk u ngrit
më shumë në status sesa një qendër provinciale gjatë Mesjetës,
kurse Konstandinopoja, qyteti i themeluar nga Konstandini,
lulëzoi madhërishëm. Diokleciani u përpoq të sillte rregull
ekonomik duke fiksuar rrogat dhe çmimet dhe duke startuar një
reformë valute të bazuar mbi një monedhë të re ari, aureus-in, i
barazvlefshëm me 120 për një kilogram ar. Fiksimet dështuan
dhe aureus-i u zhduk për t’i lënë vend arit të Konstandinit,
solidus-it. Monedha e dytë u vendos me vlerë më të ulët: 150 për
një kilogram ar, standard që ngeli funksional për shekuj. Për
çfarëdolloj arsye, si përfundim, politikat e Konstandinit qenë
shumë të suksesshme. Disa prej tyre—sidomos pasardhja
trashëguese, njohja e krishtërimit, reforma e valutës dhe
themelimi i kryeqytetit-qenë përcaktuese për disa prej aspekteve
që qytetërimi bizantin njihet.

 Megjithatë do ishte e gabuar ta konsiderosh Konstandinin një
revolucionar ose të mos vësh re ato fusha në të cilat ai ndoqi
paraardhësit dhe nuk qe inovativ. Perandorët e hershëm ishin
përpjekur të detyronin grupe njerëzish të kryenin detyra të
caktuara që ishin jetësore për mbijetesën e shtetit por që qenë jo
tërheqëse për ata që u detyruan të marrin këtë barrë. Detyra të
tilla përfshinin lëvrimin e tokës, që ishte detyra e fshatarit,
ose colonus; transportimi i mallrave të lirë në shumicë në zonat
metropolitane të Romës ose Konstandinopojës, që ishte detyra e
mjeshtrit të anijeve, ornavicularius; dhe shërbimet e sjella
nga curiales, anëtarë të senatit bashkiak me detyrë vlerësimin
dhe mbledhjen e taksave vendore. Ligjet e Konstandinit në
shumë raste i bënë të trashëgueshme këto përgjegjësi të
detyruara, duke vendosur kështu bazat e sistemit collegia, ose
esnafeve të trashëguara shtetërore që qenë një tipar shumë i
shquar në jetën shoqërore të vonë romake. E fundit, por po aq e
rëndësishme, ai i kërkonte fshatarëve që të qëndronin në atë
zonë ku listat e taksave i kishin shënuar.

Tetrarkët, një skulpturë porfiri e plaçkitur nga një pallat
bizantin në 1204, sot qëndron në cepin jugperëndimor të
Bazilikës së Shën Markut, Venecia

Shekulli i 5-të: Vazhdimi i qytetërimit
greko-romak në Lindje
 Qoftë inovative apo tradicionale, masat e Konstandinit përcaktuan
drejtimin e politikave perandorake përmes shekullit të 4-të deri në të 5-
tin. Gjendja e perandorisë në 395 mund të përshkruhet si rezultatet e
punës së Konstandinit. Parimi dinastik qe vendosur aq fortë saqë
perandori që vdiq atë vit, Teodosi I, ia la trashëgim ofiqin perandorak
djemve të tij, të cilët ishin të dy të rinj dhe të paaftë: Arkadi në Lindje
dhe Honori në Perëndim. Kurrë më nuk do sundonte një njeri i vetëm
të gjithë sipërfaqen e perandorisë në të dyja pjesët e saj.
Konstandinopoja ishte rritur në një popullsi midis 200 000 dhe 500
000; në shekullin e 5-të perandorët u përpoqën të zvogëlojnë rritjen.
Pas 391 krishtërimi ishte shumë më tepër se një prej feve: nga ai vit e
tutje, dekreti perandorak ndalonte çdo lloj forme të kultit pagan dhe
tempujt u mbyllën. Presioni perandorak ishte shpesh i pranishëm në
këshillet e kishës në shekullin e 4-të, kur perandori ndërmori një rol në
përcaktimin dhe shtypjen e herezive.

Politikat ekonomike dhe shoqërore
 Ekonomia e perandorisë kishte lulëzuar në disa pika. Provinca të
caktuara ose pjesë provincash si Italia veriore lulëzuan në tregti dhe
bujqësi. Konstandinopoja, në veçanti, ndikoi në rritjen urbane dhe
shfrytëzimin e frontiereve bujqësore. Qytezat e Ballkanit përgjatë
rrugës që të çonte në kryeqytet lulëzuan, kurse të tjerat jo shumë të
pëlqyera ngelën mbrapa, madje edhe u zhdukën. Toka e palëvruar në
rajonet kodrinore të Sirisë veriore filluan të plugohen për të furnizuar
me ushqim masat e Konstandinopojës. Me ecjen e shekullit të 4-të,
solidusi i Konstandinit jo vetëm qëndroi ar i pastër, por prova të nxjerra
nga shumë burime tregojnë se ari ishte shumë më i bollshëm se ç’kishte
qenë në dy shekujt e fundit. Ndoshta burime të reja të këtij metali të
çmuar u zbuluan: këto ndoshta mund të jenë plaçkitur nga tempujt
paganë; ose nga miniera të reja në Afrikën perëndimore që u bënë të
mundura për herë të parë për tokat e perandorisë nga nomadë që
transportonin me deve arin përmes Saharasë në bregdetin mesdhetar
të Afrikës veriore.

 Mobiliteti shoqëror gati ekstrem që u shqua në fund të shekullit të 3-të
dhe në fillimet e shekullit të 4-të shfaqet më pak karakteristik në
gjysmën e dytë të shekullit të 4-të. Me siguri perandorët vazhduan
përpjekjet për të detyruar njerëzit të kryenin detyrën e tyre kolektive,
por përsëritja e vazhdueshme e ligjeve që lidhnin colonus-in në pronat
e tij dhe navicularius-in te anija e tij dhe curialis-in te senati i tij
bashkiak tregon se këto edikte patën shumë pak ndikim. Në fakt, do të
ishte gabim të konkuldosh nga ky legjislacion se shoqëria romake ishte
e organizuar kudo në mënyrë universale në kasta të vendosura nga
urdhërat perandorake. Çdo provincë kishte ndryshimet e saj.Edhe
përpara përfundimit të çerekut të parë të shekullit të 5-të, këto
ndryshime provinciale ishin të dukshme; dhe në një shkallë jo të vogël
ato ndihmojnë në shpjegimin e mbijetesës së qeverisë perandorake dhe
qytetërimit greko-romak në Lindje kur të dyja këto ishin zhdukur në
Perëndim. Në provincat lindore popullsia ngeli e lartë dhe perandorët
në Konstandinopojë kurrë nuk iu duhej të kërkonin (të paktën deri në
shekullin e 6-të) për burra që të mbushnin ushtrinë. Siç mund të pritet
nga ato toka lindore ku qytetërimi urban ishte disa shekuj i vjetër,
qytetet qëndruan dhe me to një ekonomi monetare dhe një klasë
tregtarësh. Tregtarët lindorë, të njohur në burime si tregtarë,
ndërmorën trasnportimin e mallrave midis Lindjes dhe Perëndimit,
shpeshherë duke vendosur koloni në qytetet e dëmtuara të Perëndimit.

 Më e rëndësishmja, perandori në Lindje kurrë nuk e humbi
aksesin ose kontrollin mbi burimet e tij të krahut të punës
dhe parasë. Një klasë e vjetër dhe e pasur senatoriale
aristokratike konsolidoi pronat e saj të mëdha në Perëndim
dhe ndërmori mbrojtjen dhe patronazhin e klasave
punëtore rurale, duke i hequr shtetit shërbime financiare
dhe ushtarake që i duheshin dëshpërimisht. Klasa
senatoriale në Lindje nuk kishte origjinë aq të vjetër dhe
fillimet e tyre gjendeshin te favoritët e Konstandinit apo
parvenytë që e kishin ndjekur në kryeqytetin e tij të ri. Në
fillim të shekullit të 5-të, pasuria e tyre ishte shumë më e
vogël se ajo që homologët e tyre në Perëndim zotëronin;
pronat e tyre ishin shumë të shpërndara dhe ruralët e varur
nën ta shumë më të pakët. Ata ishin kështu më pak të aftë
për të sfiduar vullnetin perandorak dhe të viheshin mes
shtetit, në njërën anë, dhe ushtarëve apo taksapaguesve
potencialë në tjetrën.

Marrëdhëniet me barbarët
 Këto ndryshime midis Perëndimit dhe Lindjes, shtuar dhe tiparet gjeografike,
janë shkaku i pritjes së ndryshme që iu bënë pushtuesve gjermanikë të
shekujve të 4-të dhe të 5-të në Lindje dhe Perëndim. Ndonëse popujt
gjermanikë kishin krijuar valë në frontieret e Danubit dhe Rinit që nga shekulli
i 2-të, sulmet e mëdha filluan vetëm në pjesën e dytë të shekullit të 4-të, kur
Hunët e frikshëm shpërngulën nga vendi i tyre Ostrogotët dhe Vizigotët, duke
bërë që këta të fundit të kërkonin strehim brenda frontierit tëDanubit në
perandori. Ndërveprimi i parë mes romakëve dhe barbarëve nuk ishte aspak
miqësor; romakët filluan t’i shfrytëzonin të ftuarit e padëshiruar dhe gotët u
inatosën, duke mundur një ushtri romako-lindore në Adrianopojë në 378 dhe
duke vrarë perandorin lindor që komandonte ushtrinë. Perandori Teodosi
I (sundoi 379–395) adoptoi një politikë tjetër, duke i dhënë gotëve toka dhe
status ligjor të aleatëve, ose foederati, të cilët ishin pjesë e ushtrisë romake si
njësi autonome nën liderin e tyre.Politika e Teodosit I nuk qe popullore as në
Perëndim, as në Lindje. Gotët, ashtu si shumica e popujve gjermanikë me
përjashtim të frankëve dhe lombardëve, ishin konvertuar në arianizëm, të cilin
romakët katolikë, apo ortodoksë, e konsideronin një herezi të rrezikshme.

 Natyra luftëtare e gjermanëve nuk qe shumë e pëlqyeshme nga aristokracia
senatoriale që ishte kryesisht pacifiste dhe fillimi i shekullit të 5-të shquhet në
të dyja pjesët e perandorisë nga reagimi ndaj liderëve gjermanikë në poste të
larta. Në Konstandinopojë më 400, p.sh, qytetarët u ngritën kundër një oficeri
të vjetër të gardës perandorake (magister militum), Gainas, duke therur atë
bashkë me gjithë ndjekësit e tij gotë. Ndonëse kjo revoltë e caktuar nuk pati të
njëjtat rezultate si ngjarje të ngjashme në Perëndim dhe liderët gjermanikë u
shfaqën përsëri në role komande në Lindje, këta vepronin tanimë si individë pa
mbështetjen e atyre grupeve autonome të ushtarëve që komandantët barbarë
perëndimorë vazhduan të gëzojnë. Më tej, Lindja përdori më së miri burimet e
saj të arit, krahu pune dhe diplomacie, kur në të njëjtën kohë mësoi si të
veprojë me secilin armik. Gjatë sundimit tëTeodosit II (408–450), hunët nën
kryetarin e tyre Atila morën sasi të mëdha ari që ruajtën gjendjen e paqes së
vështire me perandorinë lindore. Kur Marciani (sundoi 450–457) refuzoi
dhënien e arit, Atila u tërhoq nga hakmarrja për shpresën e pushtimit në
Perëndim. Ai kurrë nuk u kthye për të sfiduar perandorinë lindore dhe me
vdekjen e tij në 453, perandoria hune ra përtokë. Si Marciani ashtu edhe
pasardhësi i tij, Leoni I (sundoi 457-474) sunduan nën mbikqyrjen e Flavius
Ardaburius, ose Aspar; por Leoni I arriti të sfidojë pozitën e Asparit dhe
ndikimin e gotëve duke favorizuar izaurët luftëtarë dhe kryetarin e tyre,
Tarasikodisa, të cilin e martoi me princeshën perandorake, Ariadnën. Ndjekësit
izaurë të Tarasikodisës, i cili sundoi në një kohë të vorbullt si
perandori Zeno(474-491), ishin popull malësor nga Anadolli jugor dhe nga ana
kulturore ishin edhe më barbarë se gotët apo gjermanët e tjerë.

 Megjithatë, ata ishin nënshtetas të perandorit romak në Lindje, pra ishin
padyshim romakë dhe qenë mjaft efektivë në zvogëlimin e ndikimit të gotëve
në Konstandinopojë. Në prefekturën e Ilirisë, Zenoni zhduku kërcënimin e
Teodorikut duke e bindur atë (488) të guxojë të marrë Italinë bashkë me
ostrogotët e tij. Kjo provincë ishte nën duart e kryetarit gjerman Odoakër, i cili
në 476 kishte hequr nga froni Romul Augustin, perandorin e fundit romak në
Perëndim. Kështu, duke sugjeruar se Teodoriku duhet të pushtonte Italinë për
mbretërinë e tij ostrogote, Zenoni mbante të paktën një supremaci juridike në
tokën perëndimore ndërkohë që hoqi qafe nga perandoria lindore një nën-
sundimtar të rrezikshëm.Me vdekjen e Zenonit dhe ngritjen në pushtet të
shërbyesit civil romak Anastasi I (sundoi 491-518), mbajtja e ofiqit perandorak
nga izaurët përfundoi, por jo deri në 498 kur forcat e perandorit të ri morën
masa efektivë kundër rezistencës izaure. Pas fitores së atij viti, nënshtetasit
besnikë të perandorit romak lindor mund të merrnin frymë lehtësisht: izaurët
u përdorën për të mundur gjermanët, por populli i egër malësor nuk arriti dot
të zotërojë përfundimisht ofiqin perandorak. Autoriteti perandorak kishte
ruajtur integritetin e vet në Lindje ndërkohë që ishte shpërbërë në Perëndim në
disa shtete pasardhëse: anglët dhe saksonët kishin pushtuar Britaninë që në
410; vizigotët kishin zotëruar pjesë të Spanjës që në 417, kurse vandalët kishin
hyrë në Afrikë në 429; frankët, nën Klodvigun, kishin filluar pushtimin e Galisë
qendore dhe jugore në 481; dhe Teodoriku sundoi Italinë deri në 526.

Grindjet fetare
 Nëse armiqësitë etnike ishin më pak kërcënuese rreth vitit 500 se në të
shkuarën, mosmarrëveshje që buronin nga çështjet fetare kërcënuan seriozisht
unitetin perandorak dhe historia politike e shekullit të ardhshëm nuk mund të
kuptohet pa ekzaminuar të ashtëquajturën herezi monofizite. Ishte herezia e
dytë e madhe në perandorinë lindore; e para ishte konflikti i shkaktuar nga
mësimet e prifit nga Aleksandria, Ariusit, i cili në një përpjekje për të ruajtur
madhështinë e Të Atit, predikonte se vetëm ai ishte i përjetshëm, kurse I Biri
ishte krijuar në një kohë të caktuar. Falë mbështetjes perandorake, herezia
ariane kishte mbetur përmes shekullit të 4-të dhe u dënua përfundimisht
vetëm në 381 me nxjerrjen e doktrinës se I Ati dhe I Biri ishin një substancë dhe
ekzistonin sëbashku.Nëse Baballarët e kishës në shekullin e 4-të grindeshin
mbi marrëdhienet mes Të Atit dhe Të Birit, ata të shekullit të 5-të u përballën
me problemin e përcaktimit të marrëdhënies mes dy natyrave – njerëzore dhe
hyjnore- të Të Birit, Jezu Krishtit. Teologët e Aleksandrisë në përgjithësi
besonin se natyrat njerëzore dhe hyjnore ishin të bashkuara pa dallim, kurse
ata të Antiokut predikonin se të dy natyrat bashkëjetonin veçmas te Krishti dhe
natyra njerëzore sipas tyre ishte “ena e zgjedhur nga Zoti … njeriu i lindur nga
Maria.”

 Me kalimin e shekullit të 5-të, këto dy pozicione kundërshtuese teologjike u bënë pjesë e
një përleshje për supremaci ndërmjet patriarkanave rivale të Konstandinopojës,
Aleksandrisë dhe Romës. Nestori, patriarku i Konstandinopojës në 428, adoptoi
formulën antiokase, e cila, sipas tij, theksonte natyrën njerëzore të Krishtit mbi atë
hyjnore. Kundërshtarët e tij (fillimisht patriarku i Aleksandrisë, Cirili dhe më vonë
dishepujt e Cirilit, Dioskuri dhe Eutiku) theksuan natyrën e vetme hyjnore të Krishtit,
rezultat i Ringjalljes. Besimi i tyre në Monofizizëm, ose natyra e vetme e Krishtit si I Biri,
u bë shumë popullore në provincat e Egjiptit dhe Sirisë. Roma, në personin e papës Leo I,
deklaroi, në kundërshtim me të tjerët, pro Diofizizmit, një doktrinë që predikon se dy
natyrat, perfekte dhe të veçanta, ekzistonin te Krishti. Në Këshillin e Kalcedonisë (451),
kjo pikëpamje triumfoi falë mbështetjes nga Konstandinopoja, që ndryshoi pozitën e saj
dhe dënoi si nestorianizmin, ose theksimin e natyrës njerëzore të Krishtit, dhe
Monofizizmin, ose besimin në natyrën e vetme hyjnore.Më e rëndësishme për historinë
ushtarake dhe politike sesa detajet teologjike të konfliktit ishte impakti që Monofizizmi
shkaktoi në disa rajone të botës mesdhetare. Duke qenë një formulë që shprehte
rezistencë ndaj sundimit perandorak të Konstandinopojës, Monofizizmi qëndroi në
Egjipt dhe Siri. Derisa këto dy provinca u pushtuan nga islamikët në shekullin e 7-të,
secili perandor duhej në njëfarë mënyre të përballej me tendencat separatiste të
shprehura me anë të herezisë. Ai duhej ose të merrte armët kundër Monofizizmit dhe të
përpiqej ta zhdukte me forcë, ose të formulonte një doktrinë që do mund të përziente atë
me Diofizizmin, ose të besonte vetë te kjo herezi. Asnjë nga këto të treja nuk qenë të
suksesshme dhe armiqësia fetare nuk ishte më e pakta nga pakënaqësitë që çuan Egjiptin
dhe Sirinë t’iu dorëzoheshin me lehtësi pushtuesit arab. Nëse perandori lindor donte të
rivendoste kontrollin mbi Perëndimin, ai duhet të zbulonte një formulë që do kënaqte
ortodoksinë perëndimore duke mos armiqësuar Monofizizmin lindor

Perandoria në fund të shekullit të 5-të
 Nën sundimin e Anastasit I (491–518), të gjitha tendencat e shekullit të
5-të gjetën fokusin e tyre: ndjenja e Romanitetit, që kërkonte një romak
dhe jo një izaur apo gjerman si perandor, konflikti mes ortodoksisë dhe
monofizizmit dhe vazhdimi i lulëzimit ekonomik në Lindje. I vlerësuar
dhe zgjedhur si perandori ortodoks dhe romak që do i jepte fund
hegjemonisë së izaurëve dhe aktiviteve të urryera të heretikëve
monofizitë, Anastasi arriti objektivin e parë por dështoi në të dytin.
Ndonëse ai mundi izaurët dhe i çoi shumë prej tyre në vendlindjen
anadollake, ai gradualisht filloi të mbështesë herezinë monofizite
megjithë deklarimet e ortodoksisë që bëri në kurorëzim. Nëse politikat
e tij fituan mbështetës në Egjipt dhe Siri, ato armiqësuan nënshtetasit e
tij ortodoksë dhe në fund çoi në luftë civile dhe trazira.Politikat
ekonomike të Anastasit qenë shumë më të suksesshme; nëse ato nuk
dhanë bazën për arritjet e shquara në shekullin e 6-të në çështjet
ushtarake dhe artet e qytetërimit, ato të paktën shpjegojnë pse
Perandoria Lindore lulëzoi në ato fusha gjatë kësaj periudhe.

 Një inflacion i monedhës së bakrit, i pranishëm që nga koha e
Konstandinit, mbaroi më në fund me rezultate të dëshiruara për ata
anëtarë të shtresave të ulëta që i kryenin operacionet e tyre me këtë
metal bazë.Përgjegjësia për mbledhjen e taksave bashkiake u mor nga
anëtarë të senatit vendor dhe iu vu si detyrë agjentëve të prefektit
pretorian. Tregtia dhe industria u nxitën nga mbarimi i chrysargyron,
një taksë në ar që paguhej nga klasat urbane. Nëse klasat rurale duhej
të paguanin taksën e tokës në para dhe jo në natyrë, thjesht fakti se ari
mendohej se ishte i disponueshëm në fshatra, është një tregues i
fuqishëm i prosperitetit rural. Në Lindje, rritja ekonomike e shekullit të
4-të vazhdoi dhe nuk është e çuditshme që Anastasi pasuroi thesarin
me 150 000 kilogram ar gjatë sundimit të tij. Me këto burime financiare
në dispozicion, pasardhësit e perandorit mund të shpresonin të
rivendosnin autoritetin romak mbi shtetet pasardhëse gjermanike
perëndimore, nëse mbushnin këto dy objektiva: e para, ata duhet të
shëronin mosmarrëveshjet fetare ndërmjet nënshtetasve; e dyta, ata
duhet të mbronin frontierin lindor ndaj kërcënimit të persëve sasanidë.
Për shkak se kishte luftë të vazhdueshme në të dy frontet gjatë shekullit
të 6-të, pak njohuri e këtij rivaliteti shumë të vjetër mes Romës dhe
Persisë është thelbësor për të kuptuar problemet me të cilat u përball
më i madhi nga pasardhësit e Anastasit, Justiniani I (sundoi 527-565),
ndërkohë që ndërmerrte pushtimin e Perëndimit.

 Në 224 Perandoria antike perse ra nën duart e një dinastie të re,
sasanidëve, regjimi i të cilëve i solli një jetë të re shtetit të
dobësuar. Pasi kishin siguruar kontroll të qëndrueshëm mbi
tokat e mëdha që ishin nën ta, sasanidët ringjallën përleshjet e
vjetra me Romën për Mesopotaminë veriore dhe qytetet fortesa
të Edesës dhe Nisibisit, që shtriheshin mes Eufratit dhe Tigrit.
Në shekullin e 4-të, burime të reja armiqësie u shfaqën kur Roma
lindore u bë një perandori e krishterë. Pjesërisht si reagim, Persia
Sasanide forcoi organizimin klerik të fesë zoroastriane;
jotoleranca dhe përndjekjet u bënë çështje të ditës në Persi dhe
konflikti mes perandorive u bë njëfarë lufte fetare. Armiqësitë u
u përkeqësuan kur Armenia, që shtrihej në veri midis këtyre dy
perandorive, u konvertua në krishtërim dhe kështu kërcënonte
integritetin fetar të Persisë. Nëse lufta në shkallë të vogël gjatë
shekujve të 4-të dhe të 5-të rrallë shpërthente në fushata të
mëdha, kërcënimi ndaj Romës mbetej gjithnjë i vazhdueshëm
dhe kërkonte vigjilencë dhe fortifikime të kënaqshme. Në 518,
balanca mund të thuhet se anonte nga ana e Persisë kur ata
fituan qytetet e Teodosiopolisit, Amidës dhe Nisibisit.

Shekulli i 6-të: nga Roma lindore në Bizant
 Shekulli i 6-te u hap me vdekjen e Anastasit dhe ngjitjen në fron të ushtarit
ballkanas që e zëvendësoi atë, Justinit I (sundoi 518-527). Gjatë shumicës së
sundimit të Justinit, pushteti aktual ishte në duart e nipit dhe pasardhësit të
tij, Justiniani I. Të dhënat për më shumë se 40 vjet të sundimit të Justinianit
janë të bazuara në veprat e bashkëkohësit të Justinianit, historianit Prokop. Ky i
fundit shkroi një vepër lavdëruese të arritjeve ushtarak të perandorit të titulluar
“Polemon (Luftëra)” dhe i shtoi edhe “Anecdota (Historia Sekrete)” ku sulmon
furishëm jetën personale të perandorit , karakterin e perandoreshës Teodorë
dhe drejtimin e administratës së brendshme perandorake. Sundimi i Justinianit
mund të ndahet në tre periudha: (1) një epokë fillestare e pushtimeve dhe
arritjeve kulturore që shtrihet deri në dekadën e 540-ës; (2) 10 vjet krizë dhe
gati shkatërrim gjatë viteve 540; dhe (3) dekada e fundit e sundimit të tij, në të
cilën gjendja shpirtërore dhe realitet sociale ishin shumë të ngjashme me ato
gjatë sundimit të pasardhësve të Justinianit sesa viteve të para të sundimit të
tij.Pas 550, është e mundur të flasim për një bizantin mesjetar sesa për një
romak antik lindor, ose perandori. Nga katër traumat që transformuan
Bizantin—murtaja, luftërat, trazirat sociale dhe sulmi musliman arab në vitet
630-dy të parat ishin tipare të sundimit të Justinianit.

Justiniani I, detaj nga kisha San
Vitale, Ravenë

Vitet e arritjeve deri në 540
 Justiniani ishte veç një shembull i magjisë civilizuese që Konstandinopoja
punonte mbi pasardhësit e atyre që rrezikonin brenda mureve të saj. Justini,
xhaxhai i tij, ishte një ushtar i ashpër dhe analfabet; Justiniani, nipi, ishte një
zotëri i kultivuar, i aftë në teologji, ndërtues kishash madhështore dhe nxitës i
kodifikimit të ligjit romak. Të gjitha këto arritje janë, në kuptimin e thellë të
fjalës, civile dhe është e lehtë të harrosh që perandoria e Justinianit ishte
pothuajse gjithmonë në luftë. Historia e Romës lindore gjatë kësaj periudhe
tregon si efektet e luftës transformojnë ide dhe institucione njëlloj.Sundimi u
hap me luftëra të jashtme dhe konflikte të brendshme. Nga Lazika në
shkretëtirën arabe, frontieri pers u ndez nga një seri fushatash ku shumë
gjeneralë të destinuar për famë në Perëndim demonstruan për herë të parë
aftësitë e tyre. Fuqia e ushtrisë romake lindore ishte e tillë që ndërsa mbanin
persët në kufijtë e tyre, Justiniani mund të çonte trupa për të sulmuar hunët në
Krime dhe të ruante frontierin e Danubit kundër shumë armiqve. Në 532,
Justiniani vendosi të lërë mënjanë operacionet ushtarake në favor të
diplomacisë. Ai negocioi, për një haraç të lartë, një “Paqe të Përjetshme” me
mbretin pers, Kosraun, që i liroi duart e romakëve në këtë pjesë të globit.
Kështu, Justiniani arriti objektivin e parë të nevojshëm për ripushtimin e
Perëndimit: paqen në Lindje.

 Edhe përpara ngjitjes në fron, Justiniani kishte ndihmuar në arritjen e objektivit të dytë.
Pak pas shpalljes si perandor, Justini kishte mbledhur një këshill peshkopësh në
Konstandinopojë. Këshilli ktheu politikat e Anastasit, pranoi formulën ortodokse të
Kalcedonisë dhe shprehu gatishmërinë për negocime me papën. Justiniani personalisht
mori pjesë në këto diskutime dhe rivendosi vëllazërinë me Romën dhe gjithë kishat
lindore përveç Egjiptit. Jo më një mbret barbar mund të ruante besnikërinë e
nënshtetasve të tij katolikë duke bindur ata se një perandor monofizit sundonte në
Lindje. Në po atë vit 532, Justiniani i mbijetoi një revolte në Konstandinopojë,
kryengritjes së Nikas, që fillimisht kërcënoi jetën dhe fronin e tij, por ngjarja vetëm sa
forcoi pushtetin e tij. Për të kuptuar rrjedhën e ngjarjeve, është thelbësore të kujtohet që
Konstandinopoja, si qytetet e tjera romake lindore të mëdha, varej nga milicia urbane,
ose demes, për të mbrojtur muret e tyre. Brenda demesit kishte ndarje te bazuara në dy
grupime që mbështesnin garues rivalë në koçi: Blutë dhe të Gjelbërit. Fillimisht
mendohej se këto dy grupime ishin të ndara nga pikëpamje të ndryshme politike dhe
fetare që i transmetoheshin perandorit gjatë garave. Studime të fundit kanë treguar se
këto dy grupime zor se motivoheshin më shumë se fanatizmi partizan për garuesit
respektivë. Kryengritja e Nikës—“Nika!” (“Pushto!” ose “Fito!”) ishte slogani që thërritej
gjatë garave—e vitit 532, megjithatë, ishte një rastet e rralla ku grupimet shprehën
kundërshtim politik ndaj qeverisë perandorake. Të zemëruar nga shkalla me të cilën
prefekti urban kishte shtypur një grindje të mëparshme, Blutë dhe Të Gjelbërit u
bashkuan për herë të parë dhe liruan liderët e tyre nga burgu; ata kërkonin që Justiniani
të shkarkonte nga zyra dy prej zyrtarëve më jopopullorë të tij: Johanin e Kapadokias dhe
Tribonianin. Edhe pse perandori iu dorëzua këtyre kërkesave, turma nuk u zbut, duke e
kthyer grindjen në kryengritje, dhe shpalli një nip të Anastasit si perandor. Justiniani u
shpëtua vetëm se perandoresha Teodorë refuzoi të dorëzohet. Gjenerali i aftë i
Justinianit, Belisari, i rrethoi rebelët në Hipodrom dhe i masakroi të 30 000. Liderët u
ekzekutuan dhe pronat e tyre kaluan përkohësisht në duart e perandorit

Perandoresha Teodora, detaj
nga kisha San Vitale, Ravenë

 Pas vitit 532 Justiniani sundoi më fort se kurrë. Me shpalljen e “Paqes së
Perjetshme”, ai shpresonte të përdorte reputacionin e tij si kampion i
ortodoksisë kalcedonase dhe t’i tërhiqte romakët perëndimorë që preferonin
sundimin e një perandori romak katolik sesa një mbret arian gjerman. Në vitet
e hershme të 530-ës, Justiniani mund të pozicionohej si perandor romak dhe i
krishterë. Latinishtja ishte gjuha e tij dhe njohuria e tij e historisë romake dhe
antikitetit ishte e thellë.Në 529 zyrtarët e tij përfunduan një mbledhje të madhe
të ligjeve të perandorit dhe dekrete në fuqi që nga sundimi i Hadrianit. I
quajtur Codex Constitutionum dhe i bazuar pjesërisht në Kodin Teodosian të
shekullit të 5-të, ai përbën të parin nga katër veprat e përpunuara mes viteve
529 dhe 565 të quajtura sëbashku Corpus Juris Civilis (Kodi i Ligjit Civil), i
njohur nga shumica si Kodi i Justinianit. Ky koleksion i parë i edikteve
perandorake, megjithatë, nuk krahasohet dot me Digesta që u përfundua nën
direksionin e Tribonianit në 533. Në këtë vepër, rregull dhe sistem u vendosën
në qëndrimet kontradiktore të juristëve të mëdhenj romakë; për të udhëzuar
nxënësit në shkollat juridike u bë i gatshëm një libër mësimor i quajtur
Institutiones (533). Libri i katërt, Novellae Constitutiones Post Codicem (i
njohur nga shumica si Novelat), përmban një koleksion të edikteve të
Justinianit mes viteve 534 dhe 565. Ndërkohë, arkitektët dhe ndërtuesit
punonin me ritëm të lartë për të ndërtuar Kishën e re të Mençurisë së
Shenjtë, Aja Sofia, që do zëvendësonte një kishë më të vjetër që ishte
shkatërruar gjatë kryengritjes së Nikas. Ata arritën ta ndërtojnë këtë ndërtesë
në pesë vjet, që qëndron sot si një nga monumentet më të mëdhenj të historisë
së arkitekturës.

Perandoria në zgjerimin më të
madh nën Justinianin I në555 e.s.

 Në 533 kishte ardhur koha për të rivendosur autoritetin romak të krishterë në
Perëndim dhe Afrika veriore vandale dukej si më interesanti nga teatret e luftës
që mund të hapeshin. Megjithëse një ekspeditë madhore e kryesuar nga Leoni I
kishte dështuar të rifitonte provincën, gjendja politike në monarkinë vandale e
kishte bërë situatën më të favorshme për perandorin lindor. Kur mbreti
Hilderik ra nga froni dhe u zëvendësua, Justiniani mundej me të drejtë të
protestonte ndaj një veprimi të ndërmarrë kundër një monarku që kishte
ndaluar persekutimin e katolikëve afrikano-veriorë dhe kishte krijuar aleancë
me Konstandinopojën. Tregtarët lindorë preferonin veprimin ushtarak në
Perëndim, por gjeneralët e Justinianit hezitonin; për shkak të kësaj, vetëm një
forcë e vogël u bë gati nën Belisarin. Suksesi u arrit me një lehtësi të çuditshme
pas dy angazhimesh dhe në 534 Justiniani iu vu organizimit të këtyre
provincave të reja të Perandorisë romake.Në fakt, këto ishin vite të
riorganizimeve madhore të provincave dhe jo vetëm në Afrikën veriore. Një seri
ediktesh të viteve 535 dhe 536, të konceptuara qartësisht si pjesë të një plani
mjeshtëror nga prefekti Johan i Kapadokias, ndryshuan strukturat
administruese, juridike dhe ushtarake në Trakë dhe Azi të Vogël. Në
përgjithësi, Johani u përpoq të bënte të mundur një strukturë ekonomike dhe
adminstruese të thjeshtuar ku jurdiksione që takoheshin me njëra-tjetrën u
zhdukën, funksionet civile dhe ushtarake u kombinuan në dhunim të parimeve
të Konstandinit dhe ata zyrtarë që mbetën iu dhanë paga më të mëdha duke
siguruar personel më të mirë dhe duke zvogëluar tërheqjen ndaj ryshfeteve.

 Në parathëniet e edikteve të tij, Justiniani mburrej për autoritetin e rivendsour
në Afrikën veriore, linte të kuptohej për pushtime më të mëdha që do vinin
dhe—si kompensim për përfitimet që dekretet e tij do sillnin—nxiste
nënshtetasit e tij të paguanin taksat në kohën e duhur në mënyrë që të
ekzistonte “harmoni mes sunduesit dhe të sunduarve.” Shumë qartë, perandori
po organizonte shtetin për përpjekjen ushtarake më rraskapitëse dhe më vonë
(mundësisht në 539), reformat e tij u zgjeruan edhe për Egjiptin, nga ku
eskporti i grurit ishte absolutisht thelbësor për mbështetjen e ushtrive në
fushata dhe Konstandinopojës.Ngjarjet gjatë viteve 534 dhe 535
në Italinë ostrogote e bënë atë viktimën më të mundshme të rradhës pas rënies
në Afrikës veriore vandale. Kur Teodoriku vdiq në 526, atij ia zuri vendin një
nip i vogël për të cilin vazja e Teodorikut, Amalasunta, veproi si regjente. Kur
vdiq djali, Amalasunta u përpoq të fitojë pushtetin me të drejtën e saj dhe
bashkëpunoi në vrasjen e tre armiqve të saj kryesorë. Marrëdhëniet e saj
diplomatike me perandorin lindor gjithmonë ishin shquar nga miqësia, madje
edhe nga varësia; prandaj, kur Amalasunta vdiq si viktimë e gjakmarrjes e
ndërmarrë nga familjet e burrave të vrarë, Justiniani gjeti mundësinë për të
protestuar vrasjen. Në 535, ashtu si në 533, një ekspeditë e vogël u dërgua në
Perëndim-në këtë rast, në Sicili-dhe pati fillimisht sukses të lehtë. Në fillim
gotët negociuan; pastaj ata e forcuan rezistencën, rrëzuan nga froni mbretin e
tyre, Teodahadin në favor të një burri më të fortë, Vitigun, dhe u përpoqën të
bllokojnë ushtrinë e Belisarit kur ata hynë në gadishullin Italik. Atje progresi i
ushtrisë romake lindore qe më i ngadaltë dhe fitorja nuk erdhi deri në 540 kur
Belisari mori Ravenën, bastionin e fundit madhor në veri dhe me të, mbretin
Vitig, disa fisnikë gotë dhe thesarin mbretëror.

 Të gjithë u kthyen në Konstandinopojë, ku Justiniani ishte
mirënjohës për përfundimin e armiqësive në Perëndim.
Gjatë viteve 530, gjeneralët e Justinianit duhet të luftonin
vazhdimisht për të ruajtur autoritetin perandorak në
provincën e re të Afrikës veriore dhe në Ballkan gjithashtu.
Në 539 disa delegatë gotë arritën Persinë dhe informacioni
që i dhanë mbretit Kosrau e bëri atë më të padurueshëm
nën shtrëngesën e “Paqes së Përjetshme”. Gjatë vitit tjetër (i
njëjti vit [540] kur një forcë bullgare plaçkiti Maqedoninë
dhe arriti muret e Konstandinopojës), ushtria e Kosraut
arriti deri në Antiok në kërkim të plaçkës dhe duke bërë
shantazh. Ata u kthyen të padëmtuar dhe në 541 persët
morën nën zotërim një fortesë në Lazika. Në Itali,
ndërkohë, gotët zgjodhën një mbret të ri, Totilën, nën
udhëheqjen e aftë të të cilit situata ushtarake në atë tokë do
transformohej së shpejti.

Kriza e mesit të shekullit
 Kërcënimi i dy luftërave të njëkohësishme rrezikonte planet e Justinianit. Gjatë viteve
550, ushtria e tij qe e aftë t’i bënte ballë kësaj sfide, por një fatkeqësi madhore e pengoi ta
bënte këtë mes viteve 541 dhe 548. Fatkeqësia ishte murtaja bubonike e viteve 541-543, e
para nga këto goditje, ose trauma të përmendura sipër që e transformuan Romën lindore
në Perandorinë bizantine mesjetare. Murtaja u vu re për herë të parë në Egjipt dhe nga
atje kaloi në Siri dhe Azi të Vogël deri në Konstandinopojë. Në 543 ajo arriti Italinë dhe
Afrikën dhe mund të ketë goditur edhe ushtrinë perse në fushatë atë vit. Në Azinë lindore
kjo sëmundje ka vazhduar deri në shekullin e 20-të, duke i dhënë mundësi shkencës
mjekësore ta studiojë me imtësi. I transmetuar te njerëzit nga pleshtat e infektuar prej
brejtësve, murtaja sulmon gjendrat e trupit dhe shfaqet fillimisht me fryrje (buboes) në
sqetulla dhe ijë, nga vjen dhe emri bubonike. Po ta gjykosh nga përshkrimi i simptomave
ngaProkopi në 542, sëmundja atëherë dukej më shumë si një formë virale pneumonike,
ku bacilet vendosen në mushkëritë e viktimave. Shfaqja e formës pneumonike ishte
shumë e rrezikshme sepse mund të transmetohej drejtpërdrejt nga një person te tjetri,
duke shpërndarë infeksionin me lehtësi dhe me shkallë vdekshmërie tmerrësish të lartë.
Studimet krahasuese, të bazuara në statistika nga përphapja e së njëjtës sëmundje në
Europën e mesjetës së vonë, sugjerojnë se një e treta deri një e dyta e popullsisë së
Konstandinopojës mund të ketë vdekur, ndërkohë që qytetet më të vogla të perandorisë
dhe fshatrat nuk qenë në asnjë mënyrë më pak të rrezikuara

 Ndikimi afat-shkurtër i murtajës mund të vërehet në disa forma të
aktiviteteve njerëzore gjatë viteve 540. Legjislacioni i Justinianit i atyre
viteve ishte padyshim i preokupuar me amanetet dhe pasardhjen e
pasurive që linin njerëzit pa testamente. Krahu i punës qe shumë i
pakët dhe punëtorët kërkonin rroga aq të larta, saqë Justiniani u
përpoq t’i kontrollojë me edikt siç monarkët e Francës dhe Anglisë
bënë gjatë murtajës së shekullit të 14-të. Sa për çështjet ushtarake, ato
vite ishin vite humbjesh, qëndrimi në vend dhe mundësish të
pashfrytëzuara. Në vend të një opozite efektive romake, ishte lodhja e
Kosraut nga një luftë pa fitim që e bëri atë të nënshkruajë një traktat
paqeje ku pranonte haraç nga Justiani dhe ruante pushtimet perse në
Lazika. Hunët, sllavët, antët dhe bullgarët plaçkitën dhe shkatërruan
Ilirinë pa kundërshtimin më të vogël nga ushtritë romake. Në Afrikë,
një garrizon i zvogëluar nga murtaja përballi me vështirësi kërcënimin
e një pushtimi maur. Në Itali, Totila filloi sulmin, duke marrë Italinë
jugore dhe Napolin dhe shkoi edhe në Romë (546) megjithë përpjekjet
e Belisarit për të çliruar rrethimin. Dëshpërmisht, gjenerali i madh i
Justinianit kërkoi përforcime nga Lindja; edhe pse erdhën, ato erdhën
shumë vonë dhe ishin nga ana numerike aspak të mjaftueshëm për tu
përballur me detyrën që u ishte vënë.

Vitet e fundit të Justinianit I
 Pas vitit 548, fatet e romakëve u përmirësuan dhe në mes të viteve 550,
Justiniani kishte fituar në shumicën e teatreve ushtarakë me përjashtim të
vetëm Ballkanin, një shenjë orgurzezë. Ai e filloi me frontin lindor. Në 551
fortesa e Petrës u rimor prej persëve, por luftimi vazhdoi në Lazika derisa u
nënshkrua një paqe 50 vjeçare në 561 që përcaktoi marrëdhient mes dy
perandorive të mëdha. Peshorja anonte në anën e Justinianit. Ndonëse
Justiniani pranoi të paguajë haraçin vjetor prej 30 000 solidesh, Kosrau, në
rikthim, hoqi dorë nga pretendimet e tij për Lazikën dhe premtoi të mos
persekutojë nënshtetasit e tij të krishterë.Traktati gjithashtu regulloi edhe
tregtinë mes Romës dhe Persisë, sepse rivaliteti mes dy fuqive të mëdha kishte
patur gjithmonë edhe aspektin ekonomik. Ai fokusohej kryesisht në tregtinë e
mëndafshit. Mëndafshi mbërrinte në Konstandinopojë nëpërmjet
ndërmjetësve persë, ose me rrugë tokësore që shkonte nga Kina përmes Persisë
ose nga agjencia e tregtarëve persë në Oqeanin Indian. Nevoja për të thyer këtë
monopol pers e kishte çuar Justinianin në kërkim të rrugëve dhe popujve të rinj
për të shërbyer si ndërmjetës: në jug, tregtarët etiopianë të mbretërisë së
Aksumit; në jug, popujt rreth Krimesë dhe në mbretërinë kaukaziane të
Lazikës, ashtu si dhe turqit e stepave përtej Detit të Zi.

 Mallra të tjerë të vlefshëm shkëmbeheshin në rajonin e Detit të Zi, përfshirë
tekstile, bizhuteri dhe verë nga Roma lindore për gëzofë, lëkura dhe skllevër të
ofruar nga barbarët; megjithatë, mëndafshi mbetej malli më kryesor. Qenë me
fat atëherë, kur përpara 561-shit, agjentët romakë lindorë kishin marrë krimba
mëndafshi nga Kina për në Konstandinopojë, duke themeluar një industri
mëndafshi që e çliroi perandorinë nga varësia perse dhe u bë një nga
operacionet më të rëndësishme ekonomike të Bizantit mesjetar.Në Perëndim,
sukseset e Justinianit ishin edhe më spektakolare. Në 550 kërcënimi maur
kishte përfunduar në Afrikën veriore. Në 552 ushtria e Justinianit ndërhyri në
një konflikt mes sundimtarëve vizigotë të Spanjës, por trupat romako-lindore
qëndruan më gjatë se ç’ishin ftuar të qëndronin dhe shfrytëzuan mundësinë
për të pushtuar disa qyteza bazë në cepin juglindor të Gadishullit Iberik. Më e
rëndësishme nga të gjitha, Italia u rimor. Në fillim të viteve 550, Justiniani
mblodhi një ushtri të madhe të përbërë jo vetëm nga romake por edhe nga
barbarë, përfshirë lombardë, herulë dhe gepidë ashtu si dhe dezertues persë.
Komanda e kësaj ushtrie iu dha një komandanti të aftë, siç provuan ngjarjet,
por të pamendueshëm: eunukut dhe oborrtarit Narses. Në dy beteja
vendimtare (Busta Gallorum dhe Mons Lactarius), gjenerali romako-lindor
mundi fillimisht Totilën dhe pastaj pasardhësin e tij, Teiasin. Gotët pranuan të
largohen nga Italia. Megjithë rezistencën e vazhduar nga disa garrizone gote,
bashkë me ndërhyrjen e frankëve dhe alamanëve, pas 554 toka ishte thelbësisht
një provincë e Perandorisë romake lindore. Me kaq shumë popuj që zbarkuan
aty, Ballkani përbënte një situatë shumë më të ndërlikuar dhe romakët
përdorën një larmi më të madhe taktikash për të larguar barbarët.

 . Pas sulmit të bullgarëve kutrigurë në 540, Justiniani vuri në punë një rrjet
fortifikimesh që shkonte në tre zona përmes Ballkanit dhe në jug deri në
Kalimin e Termopileve. Megjithatë, fortesat, kështjellat dhe kullat e vrojtimit
nuk qenë të mjaftueshme. Sllavët plaçkitën Trakën në 545 dhe u kthyen në 548
duke kërcënuar Dyrrahun; në 550 skllavinët, një popull sllav, arritën deri 65
kilometra larg Konstandinopojës. Pushtimi i madh erdhi në 559, kur bullgarët
kutrigurë, të shoqëruar nga sllavët, kaluan Danubin dhe ndanë forcat e tyre në
tre kolona. Njëra kolonë arriti Termopilet; e dyta zuri rrënjë në Gadishullin e
Galipolit afër Konstandinopojës; e treta shkoi deri në periferinë e vetë
Konstandinopojës, të cilin Belisari i moshuar duhej ta mbronte me një forcë të
dobët të civilëve, burra të demosit dhe disa veteranë. Të shqetësuar nga
veprimet detare romake në Danub, që rrezikonin rrugën për shtëpi, kutrigurët
hoqën dorë nga sulmi, u kthyen në veri dhe e gjetën veten të sulmuar nga
utigurët, një popull që agjentët e Justinianit e kishin fituar me një ryshfet të
majmë. Dy popujt dobësuan njëri-tjetrin në luftëra dhe kjo ishte ajo që
diplomatët bizantinë donin të arrinin.Sa kohë që burimet financiare ishin të
mjaftueshme, diplomacia provoi se ishte arma më e kënaqshme në një kohë
kur trupat ushtarake ishin të rralla dhe shumë të shtrenjta. Vartësit e Justinianit
përpiqeshin të rregullonin marrëdhëniet me popujt e Ballkanit dhe Rusisë
jugore. Nëse nga tokat e Azisë qendrore kishte shumë popuj nga ku një
kërcënim i ri mund të shfaqej, shtimi i armiqve do të thoshte përdorimin e
njërit kundër tjetrit me anë të ryshfeteve, traktateve apo tradhtive.

 Marrëdhëniet romako-lindore në fund të shekullit të 6-të me avarët, nje popull mongol
që kërkonte strehim larg turqve, janë një shembull i shkëlqyer i këtij “imperializmi
mbrojtës”. Ambasadorët avarë arritën Konstandinopojën në 557 dhe, megjithëse nuk
morën tokat që kërkonin, ata u mbushën me dhurata të çmuara dhe iu ofrua një aleancë
nëpërmjet një traktati me perandorinë. Avarët lëvizën në perëndim nga Rusia jugore dhe
mundën utigurët, kutrigurët dhe sllavët në dobi të perandorisë. Në fund të sundimit të
Justinianit, ata qëndronin në Danub, një popull nomad i uritur për toka dhe gjithashtu të
aftë në atë lloj diplomacie të pabesë që do t’i ndihmonte të arrinin objektivat e tyre.Asnjë
përmbledhje e viteve të fundit të Justinianit nuk mund të jetë e plotë pa marrë parasysh
murtajën e vazhdueshme bubonike dhe efektin që ajo pati deri në shekullin e 8-të. Ashtu
si shoqëritë e tjera të shkatërruara nga luftërat apo sëmundjet, shoqëria romako-lindore
mund t’i kompensonte humbjet e viteve 540 nëse mbijetuesit martoheshin herët dhe
riprodhonin më shumë fëmijë. Dy shkaqe nuk lejuan rikuperimin: monasticizmi, që
kërkonte beqari, u rrit shumë në shekullin e 6-të dhe murtaja, që rikthehej sporadikisht
duke sulmuar të sapolindurit që mund të kishin zëvendësuar anëtarët e rënë të brezave të
vjetër. Shkurtimi i ndjeshëm i krahut të punës ndikoi në disa aspekte të shtetit dhe
shoqërisë që po humbisnin karakterin romak dhe po merrnin atë bizantin. Ndërtimi i
kishave, një tipar i shquar i viteve më të hershme, ndaloi dhe njerëzit nuk bënin më
shumë sesa mirëmbajtje apo të shtonin ndonjë pjesë. Nevoja në rritje për taksa, me një
numër në ulje të taksapaguesve, çoi në ligje të rrepta që detyronin anëtarë të një grupi
taksash të fshatit të merrnin përgjegjësinë kolektive për tokat joprodhuese ose të
papunuara. Kjo, siç thonë burimet bashkëkohore, qe një barrë shumë e vështirë për tu
mbajtur, pas reduktimit të bujqve prej murtajës.

 Si përfundim, ushtritë që fituan betejat e përshkruara sipër në lindje dhe perëndim qenë
fituese vetëm për shkak se Justiniani i mbushi me më shumë barbarë si asnjëherë tjetër:
gotët, armenët, herulët, gepidët, saracenët dhe persët-për të përmendur më të njohurit.
Ishte e vështirë të ruhej disiplina në një ushtri kaq të përzierë; megjithatë, kur barbari i
padisiplinuar pranonte jetën më të qetë të ushtarit të garrizonit, ai humbiste aftësinë për
të luftuar kundër barbarëve të tjerë përtej frontit, që akoma e ruanin karakterin luftarak.
Ushtria qe një krijim i luftës dhe e ruajti cilësinë sa kohë që merrte pjesë në fushëbetejë,
por nuk mund të ndërmerrej një luftë e vazhdueshme nga një shoqëri me një mungesë
afatgjatë të njerëzve dhe parave.Si përfundim, shteti romako-lindor (më saktë, bizantin) i
fundit të shekullit të 6-të u përball me shumë nga rreziqet që shkatërruan Perandorinë
perëndimore në shekullin e 5-të. Barbarët ushtronin presion nga përtej frontit të
Ballkanit dhe në të njëjtën kohë, popujt me origjinë barbare kishin mbushur ushtritë që
mbroheshin prej tyre. Pasuria e mbledhur në shekullin e 5-të ishte harxhuar dhe kishte
shumë pak romakë për të përmbushur nevojat bazë ekonomike dhe ushtarake. Nëse
Perandoria bizantine shmangu fatin e Romës Perëndimore, ajo e bëri këtë vetëm pse
kombinoi trimërinë me fatin sëbashku me disa avantazhe si institucionet dhe qëndrime
që perandoria e vjetër nuk i zotëronte. Një nga avantazhet e përshkruara më sipër, aftësia
diplomatike, përzien ndryshimin në qëndrim dhe institucione, sepse diplomacia nuk do
funksiononte kurrë nëse shtetarët bizantinë nuk do ishin aq të ditur dhe kuriozë për
zakonet dhe lëvizjet e popujve barbarë, ndryshe nga paraardhësit e Justinianit. Qëndrimi
i bizantinëve kishte ndryshuar edhe në një mënyrë tjetër. Ata ishin i gatshëm të pranonte
barbarët brenda shoqërisë së tyre nëse ata pranonin krishtërimin ortodoks dhe
autoritetin e perandorit. Krishtërim qe shpesh një lustër që në kohë krize zhdukej dhe
paganizmi i vjetër shfaqej, ndërkohë që mund të hiqej dorë nga besnikëria ndaj
perandorit, gjë që ndodhte shpesh. Pavarësisht këtyre të metave, besimi i krishterë dhe
institucionet klerike të shekullit të 6-të qenë shumë më të afta për të bashkuar njerëzit
dhe nxitur moralin e tyre sesa kultura pagane e botës greko-romake

Kultura e krishterë e Perandorisë bizantie
 Legjislacioni i Justinianit merrej me çdo aspekt të jetës së krishterë: hyrjen në
të nëpërmjet konvertimit ose pagëzimit; administrimin e kungatave që
jepeshin në pjesë të ndryshme të jetës; marrëdhëniet me njerëzit e thjeshtë në
mënyrë që mëria e Zotit të mos binte në një popull të mëkatur; dhe së fundmi,
rregullat që secili që bënte një jetë të shenjtë në klerin sekular ose manastiror
duhet të ndiqte. Paganët urdhëroheshin të shkonin në kishë dhe të
pagëzoheshin, ndërkohë që një spastrim e kishte zvogëluar numrin e tyre në
Konstandinopojë dhe shumë prej tyre ishin konvertuar në Azinë e vogël nga
misionarë. Vetëm gruaja ortodokse mund të gëzonte privilegjin e prikës;
hebrenjtë dhe samaritanëve iu mohohej, bashkë me disa të drejta të tjera civile,
privilegji i trashëgimisë me testament nëse nuk konvertoheshin. Një grua që
punonte si aktore do bënte më mirë të hiqte dorë nga çdo betim që kishte
marrë, edhe ato para Zotit, që të mbeste në atë profesion imoral. Blasfemia dhe
sakrilegji ishin të ndaluara, në mënyrë që shoqëria e krishterë të mos
ndëshkohej nga murtajat, tërmetet apo uria. Me siguri Zoti do hakmerrej mbi
Konstandinopojën si mbi Sodomën dhe Gomorrën, nëse homoseksualët
vazhdonin me veprimet e tyre “jonatyrale”.

 Justiniani rregulloi sasinë e kishave dhe manastireve, i ndaloi ato të shisnin prona për
fitim dhe qe i zemëruar nga numri i priftërinjve dhe peshkopëve që nuk ishin të mësuar
sa duhet në liturgji. Përpjekjet e tij për të përmirësuar klerin sekular, ose atë që merrej me
çështjet e kishës në botë, qenë në kohën më të përshtatshme. Njerëzit më të aftë
nevojiteshin, duke ditur që në shumicën e qyteteve romako-lindore gjatë shekullit të 6-të,
detyrat civile dhe perandorake gradualisht iu transferuan peshkopit apo patriarkut. Këta
të fundit mblidhnin taksat, vendosnin drejtësinë, jepnin bamirësi, organizonin tregtinë,
negocionin me barbarët, madje grumbullonin edhe ushtarët. Në fillim të shekullit të 7-të,
qyteti bizantin tipik, në pamje të jashtme, ngjante me një fortesë; nga brenda, ishte
thelbësisht një komunitet fetar nën udhëheqjen klerike. Po kështu, Justiniani nuk harroi
as klerin manastiror, ose ata që ishin tërhequr nga kjo botë. I bazuar në rregullat e
shkrimeve të një prej Baballarëve të Kishës, Shën Basilit të Çezaresë, ashtu si edhe akteve
të këshilleve të kishave në shekujt e 4-të dhe 5-të, ai vendosi rregull në formën e jetës në
manastir në mënyrën më të detajuar të mundshme, saqë edhe kodi i shekullit të 9-të nga
Teodor Studiti vetëm sa zhvillon themelet e vendosura nga Justiniani.Politikat më pak të
suksesshme fetare të Justinianit qenë ato që u përpoqën të pajtojnë monofizitët me
kalqedonasit ortodoksë. Pas suksesit të negociatave që pajtuan Perëndimin gjatë
sundimit të Justinit I, Justiniani u përpoq të fitonte mbi monofizitët e moderuar, duke i
ndarë nga ekstremistët. Vetëm rezultati mjafton të dihet prej ngjarjeve të ndërlikuara që
ndodhën. Me zhvillimin e një doktrine të pranueshme për monofizitët e moderuar në
Lindje, Justiniani armiqësoi kalqedonasit e Perëndimit dhe kështu sakrifikoi fitimet e
hershme. Monofizitët ekstremë refuzuan të dorëzohen. Duke reaguar ndaj
persekutimeve të Justinianit, ata forcuan organizimin e tyre klerik dhe si përfundim,
shumë nga qytetet fortesa të përmendura sipër, sidomos ato të Egjiptit dhe Sirisë, ishin
besnike të lidershipit klerik monofizit. Justiniani i la trashëgim pasardhësve të njëjtin
problem që trashëgoi nga Anastasi.

 Edhe pse rregullat që vendosi ai për jetën e krishterë qenë të
suksesshme, kjo ndodhi kryesisht sepse nënshtetasit e tij ishin të
gatshëm t’i pranonin. Kultura tradicionale greko-romake qe çuditërisht
e qëndrueshme, madje edhe prodhuese gjatë shekullit të 6-të dhe
gjithmonë do të mbetej një zotërim i çmuar i elitës intelektuale në
Bizant; por i njëjti shekull qe dëshmitar i ngritjes së një kulture rivale të
krishterë. Himne madhështore të shkruara nga Shën Roman Melodi
vënë në dukje zhvillimin e madh në liturgji gjatë sundimit të
Justinianit, një zhvillim që nuk qe pa pasoja shoqërore. Aty ku kultura
tradicionale pagane qe e drejtpërdrejtë dhe pëlqimi i saj i limituar
vetëm te ata që kishin kohë të lirë ose që ishin të pasur, festimet
liturgjike të krishtera qenë të mundura për të tërë, pa dallim vendi apo
pozite shoqërore. Biografitë u bënë dukshëm të krishtera dhe shumë
popullore. Përmes fshatrave dhe qyteteve, njerëz të shenjtë shfaqeshin
si legjenda ose si fakte, duke kryer ekzorcizma, shëruar të sëmurë,
ushqyer të uriturë dhe larguar pushtuesë. Duke ndjekur të njëjtën
mënyrë si Athanasi në shekullin e 4-të për të shkruar jetën e Shën
Andonit, biografët e shenjtorëve regjistruan bëmat e këtyre njerëzve të
jashtëzakonshëm, duke krijuar një formë letërsie që lulëzoi gjatë
shekujve të 6-të dhe 7-të.Vitaliteti dhe përhapja e kulturës popullore të
krishterë u shfaq më qartë në adhurimin e ikonave, imazhe të
thjeshtuara të Krishtit, Virgjëreshës apo shenjtorëve.

 Të shquara për fuqinë dhe përjetësinë që shprehnin në sytë e
shikuesit, ikonat dukshëm dhunonin Urdhëresën e Dytë që
kërkonte të mos adhurohej asnjë imazh fetar. Meqë shumë në
shekujt e hershëm të kishës besonin kështu, së bashku me
shkatërruesit e ikonave të shekullit të 8-të, ikonoklastëve,
armiqësia ndaj imazheve ishte po aq e fortë saç kishte qenë në
Judaizëm më përpara.Njerëzit e shekullit të 4-të u ndikuan nga
adhurimi që romakët i bënin figurës së perandorit. Ndonëse të
krishterët e kundërshtuan këtë praktikë të bashkëkohësve të tyre
paganë dhe refuzonin të adhuronin figurën e perandorit pagan,
pasardhësit e tyre të shekullit të 4-të qenë më të gatshëm për t’i
dhënë nderime perandorëve të krishterë pas Konstandinit.
Kështu Urdhëresa e Dytë e humbi krejt rolin. Ikonat përdoreshin
edhe për qëllime private, edhe për publike në fund të shekullit të
6-të: si përçues i hyjnores te individi dhe si hajmali për të
garantuar sukses në betejë. Gjatë viteve të errëta që pas sundimit
të Justinianit, asnjë element tjetër i besimit popullor të krishterë
nuk do ta ngrinte aq shumë moralin pa të cilin perandoria
Bizantine nuk do mbijetonte.

Pasardhësit e Justinianit: 565-610
 Derisa mbërriti Herakli për ta shpëtuar perandorinë, paqëndrueshmëria dhe
kontradiktat shquajnë politikat e ndërmarra nga perandorët, reflektim i
paaftësisë së tyre për të zgjidhur problemet që Justiniani ua la trashëgim
pasardhësve të vet. Justini II (565-578), me arrogancë, refuzoi të vazhdojë
pagimin e haraçit avarëve dhe persëve; në këtë mënyrë ai arriti të ruajë burimet
e thesarit, të cilat i rriti duke vendosur taksa të reja. Sado që për tu lavdëruar
duket refuzimi i tij për t’iu nënshtruar shantazheve, kundërshtimi i Justinit
vetëm sa rriti kërcënimet ndaj perandorisë. Pasardhësi i tij, Tiberi II (578-582),
hoqi taksat dhe, duke zgjedhur mes armiqve, u dha para avarëve ndërsa veproi
ushtarakisht kundër persëve. Megjithëse gjenerali i Tiberit, Maurici, udhëhoqi
një fushatë të suksesshme në kufirin lindor, haraçi që iu ofrua avarëve nuk i
ndaloi ata që të sulen. Ata morën fortesën ballkanike të Sirmit në 582,
ndërkohë që turqit përparuan drejt Danubit, që do t’i çonte në 50 vjet në
Maqedoni, Trakë dhe Greqi. Ngjitja në fron e Mauricit në 582 solli një sundim
20 vjeçar që u shqua nga sukseset kundër Persisë, një riorganizim i qeverisë
bizantine në Perëndim dhe përdorimi i ekonomisë në fushatat e tij ballkanike
që, sado të pashmangshme, do ta shkatërronin atë në 602.

 Përpjekjet bizantine kundër Persisë sasanide u shpërblyen në 591 nga
një aksident fatlum. Pretendenti i ligjshëm i fronit pers, Kosrau II, i
kërkoi ndihmë Mauricit kundër rebelëve që cënonin ngjitjen e tij. Në
mirënjohje për mbështetjen, Kosrau hoqi dorë nga qytetet kufitare dhe
pretendimet mbi Armeninë, dy burime kryesore konflikti mes Bizantit
dhe Persisë. Kushtet e traktatit i jepnin Bizantit akses në Armeni, një
tokë e pasur me ushtarë që duhej dëshpërimisht dhe gjithashtu, po aq e
rëndësishme, një mundësi për tu përqendruar në kufij të tjerë ku
situata ishte përkeqësuar.Të përballur nga fuqizimi i vizigotëve në
Spanjë dhe nga pasojat e pushtimit longobard të Italisë (568), i cili e
kishte zvogëluar pushtetin bizantin në Ravena, Venecia dhe në jug
Kalabrinë dhe Siçilinë, Maurici zhvilloi një formë qeverisjeje ushtarake
në provincat e sigurta të Afrikës veriore dhe ato pak rajone që kishin
mbetur në Itali. Ai hoqi dorë nga parimi i vjetër i ndarjes së pushteteve
civile dhe ushtarake, duke i vendosur të dyja në duart e gjeneralëve, ose
ekzarkëve, të vendosur në Kartagjenë dhe Ravena. Provincat e tyre, ose
ekzarkatet, ndaheshin në dukate të përbëra nga qendra garrizonesh të
zëna jo nga ushtarë profesionistë, por nga pronarë lokalë tokash që
ishin thirrur nën armë. Sistemi i ekzarkatit i qeverisjes ushtarake
funksionoi mirë: Afrika veriore qe përgjithësisht e qetë megjithë
kërcënimet maure; dhe në 597 Maurici i sëmurë kishte si qëllim të
vendoste djalin e tij të dytë si perandor në ato zotërime perëndimore që
akoma qenë të rëndësishme.

 Por përpjekjet më të mëdha gjatë viteve të fundit të sundimit të tij qenë
shpenzuar në Ballkan, ku, nëpërmjet fushatave të njëpasnjëshme, në
602 forcat e tij kishin kthyer mbrapa në Danub avarët. Gjatë këtyre
operacioneve ushtarake, Maurici bëri dy gabime: i pari e dobësoi atë; i
dyti e shkatërroi atë sëbashku me dinastinë e vet. Në vend që t’i
shoqëronte vazhdimisht forcat e tij në fushë, siç do të bënin
pasardhësit e tij në shekujt e 7-të dhe të 8-të, Maurici qëndroi për
pjesën më të madhe të kohës në Konstandinopojë, duke humbur
mundësinë të fitonte besnikërinë e trupave. Ai nuk mund të
mbështetej në bindjen e tyre kur urdhëroi uljen e pagës për ta në 588
dhe në 602, urdhëroi që ushtarët të vendoseshin përkohësisht gjatë
dimrit në tokat armike nëpër Danub, sa kohë që nevojat e tyre nuk
tejkalonin burimet financiare dhe bujqësore të provincave perandorake
në jug të lumit. Të acaruar nga kjo kërkesë e fundit, ushtarët u
revoltuan, vendosën si kryetar një oficer të ri të quajtur Fokas dhe
marshuan drejt Konstandinopojës. Blutë dhe të Gjelbërit u bënë sërish
aktivë politikisht, të bashkuar kundër Mauricit dhe perandori i
moshuar pa sesi pesë djemtë e tij u therën përpara se të vdiste vetë
barbarisht.Sundimi pasues i Fokës (602-610) mund të thuhet se qe
shkatërrimtar. Kosrau shfrytëzoi mundësinë që iu shfaq pas vrasjes së
mirëbërësit të tij, Mauricit, për të filluar një luftë hakmarrëse që i çoi
trupat perse në zemër të Anadollit. Haraçet përsëri dështuan për t’i
detyruar barbarët të qëndronin në veri të Danubit; pas 602 kufiri ra
përtokë, për të mos u rivendosur pa koston e shekujve luftë.

 Me mungesën e legjitimitetit, duke mbajtur kurorën vetëm me të
drejtën e pushtimit, Foka e gjeti veten të rrethuar nga rebelime
dhe revolta të vazhdueshme. Për bashkëkohësit e tij, koincidenca
e murtajës, luftës së pambarimtë dhe trazirave sociale në të
njëjtën kohë dukej sikur paralajmëronte ardhjen e Antikrishtit,
ringjalljen e të vdekurve dhe fundin e botës.Por qe një shpëtimtar
njerëzor që u shfaq. Herakli, djali i Ekzarkut të Afrikës, lundroi
nga kufijtë perëndimorë të perandorisë, duke e vendosur flotën e
tij nën mbrojtjen e një ikone të Virgjëreshës kundër Fokës, që
quhej nga burime të kohës si “korruptues i virgjëreshave.” Gjatë
udhëtimit të tij përgjatë brigjeve veriore të Mesdheut, Herakli
shtoi forcat e tij dhe arriti në Konstandinopojë në Tetor 610, ku e
thërritën si shpëtimtar. Me mbështetjen e grupimit të Gjelbër, ai
mundi shpejt armikun e tij, duke i prerë kokën Fokës dhe bashkë
me të, ata që Foka i kishte ngritur në ofiqet më të larta civile dhe
ushtarake. Si pasojë, pati pak këshilltarë me eksperiencë për të
ndihmuar Heraklin, sepse nga njerëzit e rëndësishëm gjatë
sundimit të Fokës-dhe më herët gjatë sundimit të Mauricit-, pak
mbijetuan për ta përshëndetur perandorin e ri.

Perandoria bizantine në vdekjen e
Justinianit, 565.

Shekulli i 7-të: Dinastia e Heraklit
dhe sfida e Islamit
 Problemi më kërcënues me të cilin përballej Herakli ishte sulmi i avarëve dhe persëve dhe
asnjë nga këta dy popuj nuk e zvogëloi presionin gjatë viteve të para të sundimit të tij.
Avarët për pak nuk e kapën Perandorin në 617 në një sulm jashtë mureve të gjata që
mbronin kryeqytetin. Persët hynë në Azinë e Vogël dhe iu kthyen jugut, duke marrë
Jeruzalemin dhe Aleksandrinë (në Egjipt). Epoka madhështore e Perandorisë perse
akamenide dukej sikur ishte rikthyer sërish dhe Herakli nuk mund të gjente asnjë
inkurajim nga paraardhësit e tij të fundit. Ai nuk mund të mbijetonte pa mbajtur të
armatosur trupat që solli me vete; megjithatë, fati i Mauricit shfaqi se kjo nuk ishte gjë e
lehtë, duke ditur mungesën e burimeve financiare dhe bujqësore të perandorisë.Tre
burime force e bënë të mundur që Herakli ta kthente humbjen në fitore. E para ishte
mënyra e qeverisjes ushtarake në ekzarkatet e Afrikës së Veriut dhe të Ravenës. Këtë
mënyrë qeverisjeje e vendosi edhe në Lindje. Problemet civile u bën të pandara nga
ushtria: Herakli nuk mund të shpresonte të vendoste drejtësinë, të mblidhte taksa, të
mbronte kishën dhe të siguronte të ardhmen e dinastisë së tij nëse nuk përdorte forcën
ushtarake. Ekzarkati, një sistem qeverisjeje ushtarake, i kishte përmbushur këto objektiva
kaq mirë në Perëndim saqë, në një moment dëshpërimi, Herakli mendoi të rikthehej në
tokat e origjinës së tij. Ai aplikoi parime të ngjashme të sundimit ushtarak në zotërimet e
tij në Azinë e Vogël, duke i dhënë gjeneralëve të tij (stratēgoi) si autoritet civil, si ushtarak
mbi ato toka që ata mbanin në kontroll me “temat” e tyre, siç quheshin trupat ushtarake
në vitet e para të shekullit të 7-të.

 E dyta. Gjatë trazirave shoqërore të dekadës së kaluar, me shumë
mundësi thesari perandorak kishte konfiskuar pronat e shumë
individëve të rëndësishëm që ishin ekzekutuar gjatë sundimit të
terrorit të Fokës ose pas vdekjes së tij. Si pasojë, megjithëse
thesarit i mungonin paratë, ai zotëronte toka me bollëk dhe
Herakli, nëse nuk mund t’i siguronte shpenzimet e ushtarëve të
kalorësisë me para, i siguroi ato me dhurime tokash. Nëse kjo
hipotezë është e saktë, atëherë, që përpara vitit 622, temave, ose
grupimeve ushtarake-përfshirë këtu rojet (Opsikioi), armenët
(Armeniakoi) dhe lindorët (Anatolikoi)—iu dhanë toka dhe u
vendosën në Azinë e Vogël në mënyrë kaq permanente, saqë
përpara përfundimit të shekullit, tokat e zëna prej tyre njheshin
me emrat e temës që i kishte zënë. Opsikioi-t gjendeshin në
temën Opsikion, Armeniakoi-t në Armeniakon dhe Anatolikoi-t
në Anatolikon. Termi temë nuk u përdor më për të identifikuar
një grup ushtarak, por për të përshkruar njësinë lokale
adminstrative bizantine gjat mesjetës, nën autoritetin e
komandantit të temës, gjeneralit (stratēgos).

 Kur Herakli shkoi në tokat e temave në 622 për të ndërmarrë një
përleshje shtatë vjeçare kundër persëve, ai përdori burimin e tretë të
fuqisë së tij: fenë. Lufta që pasoi nuk ishte gjë tjetër veçse një luftë e
shenjtë: ishte pjesërisht e financuar nga thesari i vënë nga kisha në
dispozicion të shtetit; ushtarët e Perandorit thërrisnin për ndihmën e
Zotit kur vërsuleshin në betejë; ata ndiheshin të rehatuar kur shihnin
imazhin e Krishtit në krye të rreshtit të marshimit. Fatkeqësisht, një
përmbledhje e shkurtër e fushatës nuk mund të na japë një ide të
vështirësive që hasi Herakli kur çliroi Azinë e Vogël (622); kur luftoi në
Armeni me aleatë nga popuj të krishterë të Kaukazit, si lazikët, abasgët
dhe iberianët (624); dhe kur mundohej në Lazikën e largët ndërkohë që
Konstandinopoja i qëndronte një rrethimi të përbashkët nga avarët dhe
persët (626). Aleanca me kazarët, një popull turk nga veriu i Kaukazit,
qe e rëndësishme për sigurimin e ndihmës materiale në ato vite dhe për
diplomacinë bizantine, duke qenë fillimi i një marrëdhënieje jetëgjatë.
Herakli më në fund e shkatërroi ushtrinë kryesore perse në Nineve në
627 dhe pas pushtimit të Dastagirdit në 628, shijoi një triumf total kur
armiku i tij, Kosrau, u rrëzua nga froni dhe u vra. Perandori bizantin
fare mirë mund të besonte se, nëse sukseset më të hershme të persëve
sinjalizonin rilindjen e Perandorisë Akemenide, arritjet e tij kishin
përmbushur ëndrrat e Çezarit, Augustit dhe Trajanit.

 Megjithatë kjo luftë u luftua nga Bizanti mesjetar dhe jo nga Roma e
lashtë. Shpirti i saj u shfaq në 630, kur Herakli triumfalisht rivendosi
Kryqin e Vërtetë në Jeruzalem, nga ku persët e kishin vjedhur. Gjatë
sulmit avaro-pers më 626, patriarku Sergi ruajti moralin e garnizonit
duke ecur rreth e përqark mureve duke mbajtur imazhin e Krishtit për
të shmangur zjarrin dhe duke pikturuar në portat e mureve
perëndimore imazhe të Virgjëreshës dhe fëmijës për të shmangur
sulmet e avarëve. Avarët u tërhoqën kur anijet bizantine mundën
kanoet e sllavëve, të cilëve nomadët avarë u kishin besuar flotën. Këta
të fundit nuk e morën më veten pas kësaj disfate. Me rënien e
perandorisë së tyre, popuj të rinj nga Deti i Zi dhe Ballkani u shfaqën
për të marrë pushtetin: bullgarët e Kuvratit, sllavët nën Samon dhe
serbët e kroatët që Herakli i lejoi të vendoseshin në Ballkanin
veriperëndimor nëse pranonin krishtërimin.Mbrojtësit bizantinë të
Konstandinopojës e festuan fitoren e tyre duke kënduar himnin e
Romanosit “Akathistos,” ku kori dhe turma alternonin tingullin e
“Alleluia”. Himni, që akoma këndohet në ceremonitë e kreshmës,
përkujton ditët kur fortesa e Konstandinopojës mbijetoi nën
udhëheqjen klerike dhe mbrojtësve të saj të mbrojtur nga ikonat dhe të
bashkuar në liturgji. Kjo këndohej në greqisht, siç i përshtatej një
populli ku kultura tani ishte greke dhe jo më latine.

Solidus që paraqet Heraklin dhe në krah të
tij të birin, Herakli Konstandinin.

Epoka e ikonoklazmës: 717-867
 Për më shumë se një shekull pas hipjes në fron të Leonit III (717-741), një çështje e
vazhdueshme e historisë bizantine qe në përpjekjet e perandorëve, shpesh me mbështetje
të gjerë popullore, për të eliminuar adhurimin e ikonave, një praktikë që dikur pati luajtur
një rol thelbësor në ngritjen e moralit për të mbijetuar. Kjo ndjesi qe rritur intensivisht
gjatë shekullit të 7-të; Këshilli në Trulo (Quinisext Concilium) i 692-shit vendosi
se Krishti duhet të paraqitej si njeri dhe jo, siç paraqitej në mënyrë simbolike, si qengj.
Perandori sundues, Justiniani II, kishte marrë hapa të papara ndonjëherë për të vendosur
pamjen e Krishtit në monedhat e tij duke e deklaruar veten “skllav i Zotit”. Reagimi ndaj
kësaj doktrine ikonodule (që ka lidhje me adhurimin e ikonave) filloi që herët në
shekullin e 8-të, por ikonoklazma e plotë (shkatërrimi i ikonave) u shfaq si politikë
perandorake vetëm me dekretet e Leonit III në 730. Nën djalin e tij, Konstandinit V
(sundoi 741-775), lëvizja ikonoklaste u rrit, duke marrë formën e persekutimit të
dhunshëm të klerit manastiror, mbrojtësit më të madh të doktrinës ikonodule. Këshilli i
Nikesë i 787-ës rivendosi doktrinën ikonodule me nxitjen e perandoreshës Irenë, por i
detyruar nga ushtria, Leoni V ringjalli në 815 politikat ikonoklaste të Konstandinit V, një
prej gjeneralëve më të suksesshëm të Bizantit. Vetëm në 843 ikonat u vendosën
përfundimisht në vendet e tyre të adhurimit dhe adhurimi i tyre u deklarua solemnisht si
besim ortodoks.

Shpërfytyrimi i Krishtit, ikonë
mozaiku, fillimi i shekullit të 12-të

Sundimet e Leonit III (Izaurit)
dhe Konstandinit V
 Menjëherë pas hipjes në fron të Leonit, fatet e perandorisë u përmirësuan
ndjeshëm. Me ndihmën e bullgarëve, ai e ktheu mbrapsht sulmin e
muslimanëve në 718 dhe, gjatë intervaleve të luftës në 20 vitet e ardhshme, i
dha vetes detyrën e riorganizimit dhe konsolidimit të temave në Azinë e Vogël.
Me ndihmën e aleatëve tradicionalë, kazarëve, sundimi i Leonit përfundoi me
një fitore madhore, e marrë kundër arabëve, në Akroenos (740). Pasardhësit të
tij, Konstandinit, iu desh fillimisht të luftonte për të hipur në fron, duke
shtypur një revoltë të temave të Opsikionit dhe Armeniakonit të nisur nga
kunati i tij Artavasdos. Gjatë viteve të ardhshme, problemet e brendshme të
botës muslimane ndihmuan Konstandinin ndërkohë që dinastia abaside
luftonte për t’i marrë kalifatin umajadëve. Me dobësimin e armikut të tij,
Konstandini korri fitore të rëndësishme në Sirinë veriore, duke i transferuar të
burgosurit e kapur atje në Trakë në përgatitje për luftën kundër bullgarëve, që
do ta okuponte atë nga viti 756 deri në 775. Në jo më pak se nëntë fushata, ai e
dobësoi kaq shumë fuqinë e bullgarëve saqë armiku verior dukej përgjithmonë
i dobësuar, për të mos thënë i shkatërruar. Edhe kritikat e lëshuara nga
kronikantët ikonodulë nuk mund ta fshehin popullaritetin e madh që i sollën
fitoret e tij.Në shekujt e mëvonshëm, populli i Konstandinopojës do të
qëndronte në anë të varrit të tij, duke kërkuar ndihmë kundër kujtdo armiku që
rrezikonte muret e qytetit.

Leoni III (majtas) dhe djali i tij
Konstandini V

Kriza ikonoklaste
 Ikonoklastët dhe ikonodulët binin dakord në një pikë themelore: një popull i
krishterë nuk mund të lulëzojë nëse nuk merr një pozicion të saktë drejt
imazheve të shenjta, ose ikonave. Ata nuk binin, sigurisht, se cili duhet të ishte
pozicioni që duhej mbajtur. Secila palë mund të gjente argumente mbështetëse
në shkrimet e kishës së hershme dhe është thelbësore të dihet se debati mbi
imazhet është po aq i vjetër sa arti i krishterë. Themelet e ikonoklazmës nuk
ishin medoemos zbulime të shekullit të 8-të. Mbështetësi më i aftë i pozicionit
ikonodul ishte, megjithatë, teologu i shekullit të 8-të Shën Gjoni i Damaskut.
Duke u ndikuar nga doktrina neoplatonike, Gjoni sugjeroi se imazhi nuk ishte
veçse një simbol; krijimi i një ikone justifikohej kështu, prej mishërimit të Zotit
në njeri.Ikonoklastët përgjigjeshin duke treguar formulimin e Urdhëresës së
Dytë. Dënimi aty i adhurimit të imazheve peshoi rëndë mbi Leonin III, i cili
mund të jetë ndikuar nga Islami, një fe që e ndalon rreptësisht përdorimin e
imazheve fetare. Kjo pikë e fundit është e debatueshme, ashtu siç është edhe
argumenti se ikonoklazma ishte një shprehje e sentimentit veçanërisht në
temat lindore të perandorisë. Nuk ka dyshim se monofizizmi ndikoi në idetë e
Konstandinit V dhe, nëpërmjet tij, rrjedha e debatit gjatë gjysmës së dytë të
shekullit të 8-të. Në sytë e monofizitëve, të cilët besonin në natyrën hyjnore, të
padallueshme të Krishtit, ikonoduli ishte fajtor i sakrilegjit.

 Ose ai ishte një nestorian, i cili e reduktonte natyrën hyjnore në mënyra njerëzore
nëpërmjet imazheve, ose ai ishte një diofizit kalqedonas, i cili i barazonte të dy natyrat
njerëzore dhe hyjnore. Një arsye tjetër favorizuese për ikonoklazmën ishte konceptimi i
perandorit për rolin e tij si nën-regjenti i Zotit në Tokë. Gjatë fundit të shekullit të 6-të
dhe 7-të, perandorët ikonodulë përpiqeshin të theksonin nënshtrimin dhe
devotshmërinë e tyre ndaj Zotit. Konstandini V, nga ana tjetër, me krenari i zëvendësoi
ikonat me portrete perandorake dhe me paraqitje të fitoreve të tij. I parë në këtë dritë,
ikonoklazma sinjalizon një rilindje të besimit perandorak; kaq i madh ishte reputacioni i
Konstandinit dhe kaq të dobëta arritjet e pasardhësve të tij, saqë Leoni V, p.sh, mund të
besonte me lehtësi se Zoti favorizonte batalionet ikonoklaste.Nën Konstandinin V, lufta
kundër ikonave u bë një luftë kundër mbrojtësve të tyre kryesorë, komunitetit
manastiror. Shkatërrimi i menjëherëshëm i dhënë nga Konstandini dhe pasuesit e tij
fanatikë është, megjithatë, me ndikim më të shkurtër sesa efekti i përherëshëm që la
persekutimi i klerit ortodoks. Thënë shkurtimisht, kisha u bë një institucion i
mbizotëruar nga faksionet, ku pakënaqësia popullore gjeti një mënyrë për tu shprehur.
Ikonodulët e papajtueshëm donin t’i gjenin udhëheqësit e tyre nga murgjit e Studionit,
një manastir i themeluar nga Studi dhe ata e gjetën një: abati i manastirit, Shën Teodor
Studiti (759–826). Te patriarku Injac (847–858; 867–877) ata gjetën një zëdhënës që i
përshtatej: i nxjerrë nga radhët e murgjëve dhe përbuzës ndaj të gjitha tundimeve të
botës sekulare. Më të rëndësishëm se burrat e ekstremit tjetër, patriarkëve ikonoklastë,
përfshirë Anastasin dhe Johan Gramatikun, ishin përfaqësuesit e partisë së moderuar, e
përbërë nga patriarkët Taras, Niqifor, Metod dhe Fot. Megjithëse simpatizonte më shumë
ikonodulët, grupi pati lidhje të dobëta me fanatikët e manastireve. Ndryshe nga murgjit e
zakonshëm, ata ishin laikë të arsimuar mirë, të trajnuar në shërbimet perandorake dhe të
gatshëm për të bërë kompromis me autoritetin perandorak.

 Jo vetëm që Ikonoklazma ishte një ngjarje madhore në historinë e Bizantint ose të Kishës
Ortodokse, por ajo pati ndikim të përherëshëm në marrëdhëniet mes perandorisë dhe
Europës katolike. Për shkak të përparimit lombard, autoriteti bizantin në Itali ishte
reduktuar në Ekzarkatin e Ravenës dhe në këtë cep papat e shekullit të 7-të, vetë me
origjinë greke ose siriane, ishin strehuar për mbrojtje kundër armikut të përbashkët.
Duke filluar nga shekulli i 8-të, dy çështje kishin armiqësuar Romën me
Konstandinopojën: Ikonoklazma dhe grindjet për shkak të çështjes së juridiksionit mbi
Ilirikumin dhe Kalabrinë në Italinë jugore. Papa Gregori II refuzoi të pranojë doktrinën
ikonoklaste të Leonit III; pasardhësi i tij, Gregori III, dënoi hapur atë. Sapo Ravena ra në
duart e lombardëve dhe ekzarkati pushoi së ekzistuari, papatit i duhej të gjente një
mbrojtës të ri. Ky ishte udhëheqësi frank Pepini III, i cili kërkonte të ligjëronte marrjen e
kurorës nga duart e dobëta të përfaqësuesit të fundit të dinastisë merovinge. Prandaj
papa Stefan II (ose III) e ligjëroi Pepinin si mbret të frankëve në 754 dhe ky i fundit hyri
në Itali për të luftuar kundër mbretit lombard. As rikthimi i adhurimit të ikonave në 787
nuk mundi të përmirësojë marrëdhëniet mes Bizantit ortodoks dhe Europës katolike,
sepse këshilltarët e djalit të Pepinit, Karlit të Madh, e dënuan qëndrimin ikonodul po aq
shumë sa një brez më përpara kishin dënuar dekretet ikonoklaste të Leonit III. Në të
njëjtën kohë, njerëzit e kohës së Karlit të Madh nuk mund ta pranonin që një femër—
perandoresha Irenë—të zotërojë dinjitetin e duhur të perandorit të romakëve. Për të
gjitha këto arsye, Karli i Madh, mbret i frankëve dhe lombardëve si e drejtë pushtimi, u
kurorëzua si perandor i romakëve në Krishtlindjen e vitit 800 nga Papa Leoni III. Jo më
një mbret barbar, Karli i Madh u bë, sipas simbolizmit të kohës, një Konstandin i ri. Këtë
bizantinët nuk mund ta pranonin, sepse, nëse kishte një Zot dhe një besim, atëherë nuk
mund të kishte përveçse një perandori dhe perandor; dhe ata me siguri sundonin në
Konstandinopojë, jo Ahenin e Karlit të Madh.

 Mosmarrëveshjet e mëpasme ndërmjet Romës dhe Konstandinopojës më
shumë dukeshin të përqendruara në çështjet e disiplinës klerike; përveç këtyre
ndryshimeve ishin edhe dy çështje të rëndësishme që nuk mund të
injoroheshin. Teorikisht kishte vetëm një perandori; mirëpo, qartësisht, ishin
dy. Dhe ndërmjet Romës dhe Konstandinopojës qëndronte një grupim popujsh
të hapur ndaj konvertimit: sllavët e Europës qendrore dhe bullgarët në Ballkan.
Cilin nga këto dy juridiksione do të pranonin këto popuj? Kujt, si rezultat, do t’i
kishin detyrim shpirtëror?Sundimi i Mihalit III i solli bashkë këto çështje
bashkë me të tjera nga e shkuara. Adhurimi i ikonave u rehabilitua në 843 dhe
kjo u bë në një mënyrë aq diplomatike, saqë nuk shkaktoi grindje të reja,
megjithëse ndarja në grupime mbeti me caktimin e një murgu, Injacit, si
patriark. Fanatizmi i papajtueshëm i këtij të fundit nuk pati mbështetje nga
Çezari Bardas, xhaxhai i Mihalit, i cili kishte marrë pushtetin në duar nga
Perandoresha Regjente në 856. Dy vite më vonë Injaci u dëbua dhe u
zëvendësua nga një i moderuar: studiuesi laik Foti. Askush nuk është shembull
më i mirë i epokës dhe në të njëjtën kohë personi që luajti rolin më të madh në
rilindjen kulturore dhe aktivitetet misionare ndër sllavët, bullgarët dhe rusët,
gjatë mesi të shekullit të 9-të. Po i njëjti shpirt agresiv dhe aventurier u shfaq në
fitoret ushtarake në kufirin e Azisë së Vogël, duke kulmuar me fitoren e
Petronasit në Poson (863) mbi emirin musliman të Melitenës. Në Siçili dhe
pjesët e tjera të Mesdheut, bizantinët nuk qenë aq të sukesshëm, por me
ndihmën e aftësive diplomatike të Fotit, selia e Konstandinopojës ruajti pozitën
e saj ndaj Romës në të ashtëquajturën “Skizma Fotiane”.

 Kur papa Nikolla I kundërshtoi ngjitjen e Fotit si patriark, duke konsideruar si
kundër kanunit shpejtësinë prej gjashtë ditësh në të cilën ai ishte ngjitur në të
gjitha shkallët hierarkike, patriarku refuzoi të përkulej. Ai, me zotësi, bindi
delegatët e Nikollës që të organizohej mbledhja e një këshilli në
Konstadinopojë ku të hetohej çështja nëse ai ishte patriarku i ligjshëm
megjithë pretendimet e grupimit rival të Injacit. Nikolla, duke dyshuar se
njerëzit e tij ishin korruptuar, çkishëroi Fotin; një këshill në Konstandinopojë u
kundërpërgjigj (867) duke çkishëruar Nikollën. Çështjet e drejtpërdrejta mes
dy selive ishin çështje të supremacisë klerike, liturgjisë dhe disiplinës klerike;
pas këtyre burimeve të ndarjes qëndronte çështja e juridiksionit të të
konvertuarëve në Bullgari. Dhe pas asaj çështje qëndronin shekuj në të cilët
ishte zmadhuar ndarja mes mendjeve dhe institucioneve të botërave
perëndimore dhe lindore mesdhetare, të simbolizuara në rolet e dy
protagonistëve kryesorë në Skizmën Fotiane. Ishte autoriteti më i madh
shpirtëror, papa, që lëshonte mallkime nga Perëndimi, por ishte mëkëmbësi i
Zotit në Tokë, perandori Mihali III, që drejtoi këshillin e vitit 867.Mihali nuk
mbijetoi gjatë pas këtij momenti triumfi. Në fund të atij viti, ai u vra nga i
preferuari i tij, Bazili, i cili, në rrugën e tij të përgjakshme drejt fronit, kishte
hequr qafe më përpara Çezarin Bardas. Ashtu si Herakli dhe Leoni III përpara
tij, Bazili arriti të themelojë një dinasti, dinastinë maqedonase. Ndryshe nga
paraardhësit e tij, ai nuk erdhi si një shpëtimtar, por si një fshatar aventurier i
cili mori në zotërim një perandori të shëndoshë e cila do të shihte në shekujt e
saj të ardhshëm kulmin e saj.

Epoka maqedonase
 Nën maqedonasit, të paktën deri në vdekjen e Bazilit II në 1025, perandoria pati një
periudhë të artë. Ushtritë e saj rimorën iniciativën kundër arabëve në Lindje dhe
misionarët e saj kthyen sllavët, duke zgjeruar ndikimin bizantin në Rusi dhe Ballkan.
Dhe, megjithë karakterin e ashpër ushtarak të shumë prej perandorëve, pati një rilindje
në shkrimet bizantine dhe zhvillime të rëndësishme në ligj dhe administratë. Në të
njëjtën kohë kishte edhe shenja rënieje: burimet u shpenzuan në një shkallë tepër të
lartë; pati rritje të mosmarrëveshjeve me Perëndimin; dhe një revolucion shoqëror do ta
dobësonte pushtetin ekonomik dhe ushtarak të perandorisë.Perandoria ishte teorikisht
një monarki elektive pa ligj trashëgimie. Por dëshira për të themeluar dhe vazhduar një
dinasti ishte e fortë dhe shpeshherë e inkurajuar nga ndjenjat popullore. Kjo qe sidomos e
vërtetë në lidhje me dinastinë maqedonase, themeluesi i së cilës, Bazili I, kishte vrarë të
gjithë kundërshtarët në rrugën e tij drejt fronit në 867. Mundësisht me origjinë armene,
megjithëse ata ishin vendosur në Maqedoni, familja e Bazilit nuk ishte aspak e veçantë
dhe nuk mund të pritej të nxirrte një linjë perandorësh që do të zgjaste për gjashtë breza
dhe 189 vite. Por, me marrjen e kurorës perandorake, Bazili u përpoq të sigurohej që
familja e tij nuk do ta humbte atë dhe emëroi tre nga djemtë e tij si bashkëperandorë.
Megjithëse ai ishte më pak i preferuari i tij, me anë të Leonit VI, që e pasoi në 886,
pasardhja ishte të paktën e sigurtë. Edhe tre perandorë-ushtarët që uzurpuan fronin gjatë
epokës maqedonase ishin të vetëdijshëm, në shkallë të ndryshme, se ata po mbronin të
drejtat e një trashëgimtari legjitim gjatë miturisë së tij: Roman Lekapeni për
Konstandinin VII, djalin e Leonit VI dhe Niqifor Foka e Johan Cimisha për Bazilin II,
nipin e Konstandinit VII.

Ringjallja ushtarake
 Rikonfirmimi i fuqisë ushtarake dhe detare bizantine në Lindje filloi me fitore kundër
arabëve të arritura nga gjenerali i Mihalit III, Petronasi, në 856. Duke filluar që nga 863,
iniciativa ishte në duart e bizantinëve. Përleshja me arabët, që për një kohë të gjatë kishte
qenë një përleshje për mbijetesë, u kthye në një ofensivë në rritje që arriti kulmin e vet
briliant në shekullin e 10-të. Në 867 ekzistonte një kufir i përcaktuar qartë mes
Perandorisë Bizantine dhe kalifatit abasid. Pika më e dobët ishte në Malet Taurus sipër
Sirisë dhe Antiokut. Bazili I i drejtoi operacionet e tij kundrejt asaj pike, rikuperoi Qipron
për pak kohë dhe luftoi kundër paulikanëve, një sekt heretik i krishterë, propaganda anti-
perandorake e të cilëve ishte efektive në Anadoll. Por konflikti me Islamin ishte ai që
shqetësonte të gjithë perandorinë, si në Perëndim, si në Lindje, nga deti po ashtu edhe
nga toka. Në 902 arabët përfunduan pushtimin e Sicilisë, por u zmbrapsën nga provinca
bizantine e Italisë jugore, për mbrojtjen e së cilës Bazili I kishte bërë, madje, përpjekje për
të bashkëpunuar me perandorin Perëndimor, Luigjin II. Dëmi më i madh, megjithatë, u
bë nga piratët arabë që kishin marrë nën kontroll ishullin e Kretës. Në 904 ata plaçkitën
Selanikun, duke marrë me vete sasi të mëdha plaçke dhe shumë të burgosur. Leoni VI
dërgoi një ekspeditë detare në Kretë në 911, por muslimanët e larguan atë dhe turpëruan
marinën bizantine në Kios në 912.Në frontin lindor, ofensiva bizantine u mbajt me sukses
gjatë sundimit të Roman Lekapenit nga gjenerali armen Johan Gurgen, i cili pushtoi
Melitenën (934) dhe më pas Edesën (943), duke përpara përgjatë Eufratit brenda
territorit të kalifit. Ishte Gurgeni i cili shtroi rrugën për fushatat e dy perandorëve-
ushtarë të brezit tjetër.

 Në 961 Niqifor Foka, atëherë komandant i ushtrive në Perëndim,
ripushtoi Kretën dhe shkatërroi flotën arabe që kishte terrorizuar
Egjeun për 150 vjetë; ai, në këtë mënyrë, rivendosi superioritetin detar
bizantin në Mesdheun lindor. Në 962 strategjia e tij arriti triumfe të
papritura përgjatë tërë frontit lindor dhe kulminoi me marrjen e Alepos
në Siri. Kur u shpall perandor në mars 963, Niqifori vendosi një tjetër
gjeneral armen, Johan Cimishën, si komandant të Lindjes, megjithëse
ai mbajti vetë komandimin e operacioneve kundër arabëve. Në 965, ai i
kishte larguar ata nga Qipro dhe ishte bërë gati për ripushtimin e Sirisë.
Ky moral i ringjallur dhe vetëbesimi i Bizantit në Lindje u shfaq
dukshëm në zellin kryqtar të Niqifor Fokës dhe Johan Cimishës për
ripushtimin e Sirisë dhe Tokës së Shenjtë. Tokat e humbura prej Islamit
në shekullin e 7-të po rifitohej mjaft shpejt; megjithëse Jeruzalemi nuk
u arrit asnjëherë, qyteti i rëndësishëm i krishterë i Antiokut, seli e një
prej patriarkateve, u rimor në 969. Këto fitore u arritën kryesisht nga
forca e re kalorësiake e ndërtuar nga Niqifor Foka. Në zonat e
rikuperuara nga arabët, toka u shpërnda në prona ushtarake me
interesin e kalorësisë në mendje. Por fitoret u arritën duke hequr dorë
nga provincat perëndimore dhe një tentativë për të rikuperuar Sicilinë
dështoi në 965.

 Fushatat e Johan Cimishës, i cili e uzurpoi fronin në 969, u drejtuan
kundër emirit të Mosulit në Tigër dhe kundër kalifit fatimid të Egjiptit,
i cili kishte plane për të marrë Sirinë. Në 975, pothuajse e gjithë Siria
dhe Palestina, nga Çezarea në Antiok, ashtu si dhe një pjesë e madhe e
Mesopotamisë në lindje të Eufratit, ishte në kontrollin e Bizantit.Rruga
shfaqej e hapur për Cimishën që të avanconte në kryeqytetin abasid të
Bagdadit në njërën anë dhe në Jeruzalem dhe Egjipt në anën tjetër. Por
ai vdiq në 976 dhe pasardhësi i tij, Bazili II, pasardhësi ligjor i dinastisë
maqedonase, i përqendroi shumicën e burimeve të tij në mposhtjen e
bullgarëve në Europë, megjithëse ai nuk e braktisi idenë e ripushtimeve
të mëtejshme në Lindje. Mbretëria e Gjeorgjisë (Iberia) u bashkua me
perandorinë me anë të një traktati. Një pjesë e Armenisë u pushtua,
ndërsa pjesa tjetër i kaloi Bizantit me vdekjen e mbretit të saj. Bazili II
personalisht drejtoi dy ekspedita ndëshkuese kundër fatimidëve në
Siri; megjithatë, politika e tij lindore konsistonte në mbajtjen dhe
konsolidimin e asaj që ishte fituar. Fitimet mund të maten nga numri i
temave (provincave) të reja të krijuara në fillimin e shekullit të 11-të në
zonën ndërmjet Vaspurakanit në Kaukaz dhe Antiokut në Siri. Marrja
nën kontroll e Armenisë, atdhe i shumë prej perandorëve dhe
ushtarëve të mëdhenj të Bizantit, ndihmoi në forcimin e murit lindor të
Perandorisë Bizantine për gati një shekull.

Luftërat bullgare
 Tregtia me Konstandinopojën që pasoi misionarët rriti shumë
oreksin e skllavëve dhe bullgarëve për një pjesë mëtë madhe të
pasurisë materiale të Bizantit. Simeoni I i Bullgarisë, i cili pasoi
babain e vet Borisin në 893 dhe që ishte arsimuar në
Konstandinopojë, rezultoi një armik edhe më i rrezikshëm se
arabët. Përpjekjet e tij për tu bërë perandor dominuan historinë
bizantine për rreth 15 vjet. Në 913 ai mori me vete një ushtri në
muret e Konstandinopojës, duke kërkuar titullin perandorak.
Patriarku, Nikolla Mistiku, u përpoq të kënaqte Simeonin për ca
kohë, por qe Roman Lekapeni i cili, me durim dhe diplomaci,
zvogëloi fuqinë e bullgarëve dhe zmbrapsi ambiciet e Simeonit.
Simeoni vdiq në 927 dhe djali i tij Pjetri I u paqtua me Bizantin
dhe u martua me një mbesë të Romanit.

Perandori Bazil II (976–1025)

Perandoria bizantine

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Perandoria bizantine

Similar to Perandoria bizantine (20)

More from EGLI TAFA

More from EGLI TAFA (20)

Perandoria bizantine