3. ზვავი
თოვლის ზვავი ეწოდება დახრილი ფერდობებიდან
ჩამოცვენილ ან ჩამოცურებულ თოვლის მასას,რაც
მეწყერის ანალოგიურია.ზვავის ვარდნას თან ახლავს
ავავისწინა ჰაერის ტალღის წარმოშობა,რასაც მოაქვს
უფრო მეტი ნგრევა და ზიანი. თოვლის ზვავი
წარმოიქმნება თოვლის კრისტალებისა და ჰაერის
შერევით.დიდი მასშტაბის ზვავი წარმოადგენს
კატასტროფას,მას შეუძლია ასობით ადამიანის
დაღუპვა.
მექანიკის თვალსაზრისით თოვლის ზვავი
წარმოიშვება ისევე,როგორც მეწყერის
გადაადგილება.თოვლის შეჭიდულობის ძალები
გადალახავენ განსაზღვრულ ზღვარს და გრავიტაცია
იწვევს თოვლის მასების გადაადგილებას მთის
კალთაზე.თოვლი დაცემის შემდეგ იცვლის
თვისებას,ესე იგი განიცდის მეტამორფოზს.თოვლის
კრისტალები იზრდება,თოვლის მასის ფორები
მცირდება.გარკვეულ სიღრმეზე თოვლის
ზედაპირიდან კრისტალიზაციის შეცვლას შეუძლია
გამოიწვიოს დაცურების ზედაპირის
შექმნა,რომელზეც თოვლის ფენა ცურდება.ასეთ
ადგილებში თოვლის ფენის დარღვევა გამოიწვევს
თოვლის ზვავის წარმოშობას.
4.
როგორც მეწყერებისგან,ასევე ზვავებისგან თავდაცვისათვის მთავარ
როლს თამაშობს პრევენციული ზომები. ზვავსაშიში კალთების
გამოცნობა არ არის ძნელი.მთვარი მნიშვნელობა ეძლევა წინა ზვავების
შესწავლას,რადგან ისინი ჩამოიქცევიან ერთი და იმავე ტრასით.
ზვავის წინასწარი პროგნოზირებისთვის მნიშვნელობა აქვს ქარის
მიმართულებასა და ნალექების რაოდენობას.როცა ნალექების რაოდენობა
არის 25 მმ,მას შეიძლება მოჰყვეს ზვავი,ხოლო თუ თოვლი მოდის 55 მმ
რაოდენობით,მაშინ ზვავის ჩამოქცევა სავსებით შესაძლებელია,მაგრამ
თუ თოვლი მოვიდა 100 მმ რაოდენობით,მაშნ ზვავი აუცილებლად
ჩამოიქცევა მოკლე ხანში.ზვავის მოსალოდნელობას ანგარიშობენ
თოვლის საფარის გადნობის სიჩქარის მიხედვითაც.
ზვავებისგან თავდაცვა შეიძლება იყოს პასიური და აქტიური.პასიური
დაცვის დროს თავს არიდებენ ზვავსაშიშ კალთებს ან აწყობენ
ჯებირებს.აქტიური დაცვის შემთხვევაში აწარმოებენ ზვავსაშიშ
კალთების დაბომბვას,რის გამოც ჩამოიქცევა მცირე მოცულობის ზვავები
და წინააღმდეგობას უწევენ თოვლის კრიტიკული მასების დაგროვებას.
5. ქარიშხალი
ქარიშხალი (ინგლ. storm) —
ძალიან ძლიერი ქარი, რომლის
სიჩქარე მიწის ზედაპირთან 20
მ/წ აღემატება და ზღვაზედიდ
ღელვას იწვევს, ხმელეთზე კი
ნაგებობათა დაზიანებას და
ნგრევას. ქარიშხალი ამოვარდება
ტროპიკულ და ტროპიკებსგარე
ციკლონების
გავლისას, სმერჩისა და ტორნად
ოს დროს.
მეტეოროლოგიურ
ლიტერატურაში ქარიშხალს
შეესაბამება შტორმი (9 ბალი
ბოფორტის სკალით), ძლიერი
შტორმი (10 ბალი) და სასტიკი
შტორმი (11 ბალი).
12 ბალიან
ქარიშხალს გრიგალი ეწოდება.
6. მიწისძვრა
მიწისძვრა — ბუნებრივი მიზეზებით
გამოწვეული დედამიწის ზედაპირის რხევა. მიწისძვრების
უმრავლესობა სუსტია, ხშირად შეუმჩნეველია ადამიანებისათვის და
არანაირ ზიანს არ იწვევს. ზოგი მათგანი კი იწვევს დიდ ნგრევას, რასაც
ხანდახან თან ახლავს მსხვერპლი. მიწისძვრის სიძლიერე რიხტერის
სკალით იზომება. მიწისძვრა ძირითადად, ტექტონიკური პროცესებით
არის გამოწვეული. მიწისძვრის კერა დედამიწის წიაღის იმ უბანს
წარმოადგენს, სადაც ქანებში დიდი ხნის განმავლობაში დაგროვილი
ენერგიის განტვირთვა ხდება. მიწისძვრის სიძლიერე
მაგნიტუდით(ტალღების საერთო ენერგიით)და ბალებით ფასდება.
ბალის სიდიდე კერის სიღრმესა და მაგნიტუდაზეა დამოკიდებული.
დედამიწაზე ორი ძირითადი სეისმური სარტყელია ცნობილი: ალპურჰიმალაური და წყნაროკეანური. საქართველოსტერიტორია, როგორც
კავკასიის სეისმური რეგიონის განუყოფელი ნაწილი, ალპურ-ჰიმალაურ
სეისმოაქტიურ სარტყელს მიეკუთვნება. ჩვენი ქვეყნის ტერიტორია
მოსალოდნელი მიწისძვრების სიძლიერით და თამდევი უარყოფითი
შედეგებით, ერთ-ერთი ურთულესი რეგიონია და 7-9 ბალიანი
მიწისძვრების რისკის ზონაშია მოქცეული. მიწისძვრას ხშირად თან
სდევს მის მიერ პროვოცირებული სხვა სიქიური
მოვლენები: ცუნამი, მეწყერი, ზვავები, ღვარცოფი, ხანძარი და სხვა.
7.
8. ვულკანი
ვულკანი (velcanus-ალი,ცეცხლი-ლათ.) არის დედამიწის
ქერქის არხებზე და ნაპრალებზე გაჩენილი გეოლოგიური
წარმონაქმნი,რომლითაც დედამიწის ზედაპირზე
ამოიფრქვევა ლავა,ფერფლი,ცხელი გაზები,წყლის
ორთქლი და სამთო ქანების ნამტვრევები.ვულკანები
არსებობს:მოქმედი,დაძინებული და ჩამქრალი,ხოლო
ფორმის მიხედვით: ცენტრალური და ნაპრალებიანი.
ვულკანის მექანიზმი შედგება შემდეგი ნაწილებისგან:
მაგმატური კერა(დედამიწის ქერქში ან ზედა
მანტიაში),ყელი,კონუსი და კრატერი.ამჟამად ატქიური
მოქმედი ვულკანებია: კლიუჩევსკისა და ავაჩინსკის
სოპკა(რუსეთი), ისალკო(სალვადორი), მაუნალოა(ჰავაის
კუნძულები), ტახუმულკო(გვატემალა), სანტაანა(სალვადორი), ირასუ(კოსტა-რიკა),
ვეზუვი,ეტნა(იტალია) და სხვები.
მაგმა(Magma-სქელი საცხი-ბერძ.) არის სილიკატური
შემადგენლობის გამდნარი მასა,წარმოქმნილი დედამიწის
ღრმა ზონებში.დედამიწის ზედაპირზე ამოფრქვეულ
მაგმას ლავა ეწოდება.მაგმა მიისწრაფვის ზედაპირისკენ,ამ
დროს გამოიყოფა წყლის ორთქლი და გაზები,რომლებიც
ფართოვდება როცა გადაეყრება წინააღმდეგობას,მათი
განთავისუფლება ხდება აფეთქების გზით.სწორედ ეს
აერის ვულკანის ამოფრქვევა,რომლის დროს დედამიწის
ზედაპირზე ამოტანილია მაგმაც.ის სწრაფი გაციების
შედეგად გადაიქცევა ვულკანუს წიდად.
9.
ძირითადად 6 ვულკანურ პროცესს
შეუძლია გამოიწვიოს
კატასტროფული
საშიშროებანი,ესენია: ლავების
ნიაღვარი,ფერფლი,ვულკანური
ტალახის ნიაღვარი,ვულკანური
წყალდიდობა,ალმოდებული
ღრუბლები და გამოყოფილი გაზები.
ლავა გაცხელებულია 900-1100 ° C,ის
ამოიღვრება პირდაპირ ნაპრალებიდან
მიწაზე,ან გადმოიღვრება ვულკანის
კრატერიდან და მიედინება მთის
ძირისაკენ.ლავის ნიაღვრის საშუალო
სიჩქარეა 60 კმ-საათში.ის მიედინება
უფრო ჩქარა თუ მთას აქვს დიდი
დახრა,საშიშროება წარმოიქმნება
მაშინ,როცა ლავის ნიაღვარი მიაღწევს
დასახლებულ პუნქტს,ნგრევის
გარდა,ის იწვევს ხანძარს.თხელ ლავას
მოკლე დროში შეუძლია დატბოროს
მნიშვნელოვანი ტერიტორია.
10. წყალდიდობა
წყალდიდობა არის ტერიტორიის
მნიშვნელოვანი დატბორვა
მდინარეში,ტბაში, ზღვაში, წყლის დონის
აწევის შედეგად,რაც გამოწვეულია
წყლის უხვი მოდინებით, თოვლის
დნობით,თავსხმა წვიმებით ან
ქარებისგან წყლის მორეკვით,მდინარის
ჩახერგვით და სხვა მოვლენებით.
ხმელეთი შეიძლება დაიტბოტროს
მდინარეებით ან ზღვით,ამიტომ
გამოყოფენ სამდინარე და საზღვაო
წყალდიდობებს. წყალდიდობა
საშიშროებას უქმნის დედამიწის ¾
ნაწილს. წყალდიდობების შედეგად
იღუპება ათასობით ადამიანი,ხოლო
მისგან მიყენებული მატერიალური
ზარალი უფრო მნიშვნელოვანია სხვა
კატასტროფებთან შედარებით.კერძოდ:
დანგრეული დასახლებული პინქტები,
დამხრჩვალი საქონელი,ეროზირებული
და დასილული მიწები,სხვადასხვა სახის
