นำเสนอผลงาน Medication reconciliation

1. Medication Reconciliation
ภก. รชานนท์ หิรัญวงษ์

2. Outline
 กระบวนการ medication reconciliation
 ปัญหาและอุปสรรคที่เกิดขึ้น และแนวทางแก้ไข
 แนวทางการดาเนินการ
 ปัจจัยสู่ความสาเร็จ
 Medication Reconciliation ในโรงพยาบาลบางละมุง

3. เคยพบกับเหตุการณ์เหล่านี้หรือไม่
 ผู้ป่วยไม่ได้รับยารักษาโรคประจาตัวอย่างต่อเนื่อง เนืองจาก
่
แพทย์คัดลอกยาตกหล่น หรือสือสารกับผู้ป่วย และญาติไม่
่
เข้าใจ
 ผู้ป่วยกินยาซ้าซ้อนเพราะไม่ทราบว่าแพทย์สั่งเปลี่ยนยาแล้ว
 ผู้ป่วยรับยาซ้าซ้อนเพราะซือยากินเองหรือรับยามาจาก
้
สถานพยาบาลอื่น
 ผู้ป่วยไม่ได้รับยาที่แพทย์สั่งหยุดชั่วคราวก่อนเข้ารับการผ่าตัด
หรือทาหัตถการบางอย่าง

4. ตัวอย่างเหตุการณ์
 ผู้ป่วยในลืมยาที่บ้าน แพทย์ดูจากประวัติ ได้เปลี่ยนยา
จาก Simvastatin เป็น Atorvastatin และเนื่องจากมี
ค่า INR 4 จึงจ่าย Warfarin 2 mg. แทนที่ เคย
ได้รับ 3 mg. อยู่ ภายหลังจาหน่ายผู้ป่วยออกจาก
โรงพยาบาล แล้วกลับมาในอีก 1 สัปดาห์ ด้วยอาการเปลี้ย
และมีจ้าเลือดบริเวณท้องแขน เป็นวงกว้าง พบว่าผู้ป่วย
รับประทานยาที่บ้านร่วมด้วย เนื่องจากเห็นว่าแตกต่าง
และรับรู้ว่า ยาที่กินมีความสาคัญห้ามหยุด

5. ตัวอย่างเหตุการณ์
 ผู้ป่วยอุบัติเหตุ
กระดูกหัก
admit ใน แผนกศัลยกรรม
กระดูก พบว่าอีก 3 วันระดับ
น้าตาลสูงกว่า 250 mg.%
มาทราบภายหลังว่า เป็น
ผู้ป่วยเบาหวาน และไม่ได้
รับประทานยาลดระดับน้าตาล
ในเลือดตลอด 3 วันที่อยู่ใน
โรงพยาบาล

6. ตัวอย่างเหตุการณ์
 แพทย์สั่งหยุดยา
Metformin ก่อนผ่าตัด
ภายหลังการผ่าตัด ผู้ป่วย
ไม่ได้รับยาเป็นเวลา 1
สัปดาห์ ทาให้ระดับ
น้าตาลเพิ่มสูงขึ้นกว่า
250 mg.%

7.  การเกิดเหตุการณ์ไม่พึงประสงค์จากการใช้ยา
เกิดขึ้นได้ในทุกจุดของการให้บริการใน
โรงพยาบาล กว่าครึ่งหนึ่งเกิดขึ้นที่รอยต่อของ
การให้บริการ ประมาณ 20% มีสาเหตุมาจาก
การส่งต่อข้อมูลคลาดเคลื่อนหรือไม่ครบถ้วน
ซึ่งสามารถป้องกันไม่ให้เกิดขึ้นได้

8.  JCAHO พบว่า sentinel events ที่มีสาเหตุ
มาจากความคลาดเคลื่อนทางยานั้น มากกว่า
ครึ่งมีสาเหตุมาจากการสื่อสาร แม้จะไม่ใช่
สาเหตุโดยตรงทั้งหมด แต่ก็มีส่วนเกี่ยวข้อง
และกว่าครึ่งหนึ่งสามารถหลีกเลี่ยงไม่ให้เกิด
ได้หากมีระบบ medication reconciliation
ที่มีประสิทธิภาพ

9.  Medication reconciliation ได้ถูกเลือกเป็น
กระบวนการแรกที่จะลดการเกิดเหตุการณ์ไม่
พึงประสงค์จากการใช้ยา
 JCAHO ได้กาหนดให้เป็น National Patient
safety Goal ตั้งแต่ปี ค.ศ. 2005 เรื่อยมา
จนถึงปัจจุบัน

10.  สาหรับประเทศไทย สถาบันรับรองคุณภาพ
สถานพยาบาล (สถาบันพัฒนาและรับรอง
คุณภาพโรงพยาบาลเดิม) ได้ประกาศเมื่อปี
พ.ศ. 2549 ให้กระบวนการ Medication
reconciliation เป็นส่วนหนึ่งในการรับรอง
คุณภาพโรงพยาบาลเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

11. Medication Reconciliation
 เป็นกระบวนการเปรียบเทียบและประสานรายการ
ยาระหว่างรายการยาที่ผู้ป่วยรับประทานอยู่อย่าง
ต่อเนื่องก่อนเข้ามารับการรักษาในโรงพยาบาลกับ
รายการยาที่ผู้ป่วยได้รับเมื่อแรกรับ รวมทั้งเมื่อ
ผู้ป่วยย้ายแผนก ย้ายหอผู้ป่วย หรือเมื่อถูก
จาหน่ายกลับบ้าน

12. ขั้นตอนของ Medication Reconciliation
 Verification รายการยาที่ผู้ป่วยได้รับอย่าง
ต่อเนื่อง
 Clarification ให้มั่นใจว่ายาและขนาดที่ผู้ป่วย
ได้รับนั้นถูกต้อง

13. ขั้นตอนของ Medication Reconciliation
 Reconciliation เปรียบเทียบรายการยาที่ผู้ป่วย
ได้รับเมื่อแรกรับกับรายการยาที่ได้รับอย่าง
ต่อเนื่อง บันทึกการเปลี่ยนแปลงพร้อมเหตุผล
 Transmission สื่อสารรายการยาที่ผู้ป่วยได้รับ
ล่าสุดกับตัวผู้ป่วยเอง ผู้ดูแล และส่งต่อรายการยา
ดังกล่าวไปยังสถานพยาบาลที่ผู้ป่วยจะไปรับการ
รักษาต่อ

14. ข้อมูลในต่างประเทศ
 ร้อยละ 42 ถึงร้อยละ 61 ของผู้ป่วยที่เข้ามานอน
รักษาตัวในโรงพยาบาลไม่ได้รับยาที่เคยใช้อยู่อย่าง
ต่อเนื่องตั้งแต่ 1 ชนิดขึ้นไป
 จุดที่จะเกิดปัญหามาก ได้แก่ ผู้ป่วยที่ผ่านเข้าทาง
ห้องฉุกเฉิน หรือเข้ารับการผ่าตัด

15. ความคลาดเคลื่อนที่กระบวนการนี้ช่วยได้
 การไม่ได้รับยาที่เคยใช้อยู่อย่างต่อเนื่อง
 การที่ไม่ได้หยุดยาบางตัวก่อนเข้ารับการทา
หัตถการบางอย่าง
 การที่ไม่ได้รับยาที่เคยใช้อยู่ต่อหลังจากแพทย์สั่ง
หยุดใช้ชั่วคราว

16. ความคลาดเคลื่อนที่กระบวนการนี้ช่วยได้
 กรณีที่ผู้ป่วยใช้ยาซ้าซ้อนเพราะไม่ทราบว่าแพทย์สั่ง
เปลี่ยนยาแล้ว
 การที่ผู้ป่วยยังใช้ยาในขนาดเดิมต่อไปทั้งที่แพทย์
สั่งปรับขนาดแล้ว
 การได้รับยาซ้าซ้อนกับยาที่ผู้ป่วยซื้อใช้เอง หรือรับ
จากสถานพยาบาลอื่น

17. ปัญหาและอุปสรรค
 ภาระงาน อัตรากาลังในปัจจุบัน
 ไม่ชัดเจนว่าใครเป็นผู้รับผิดชอบกระบวนการใน
ภาพรวม
 ไม่มีกระบวนการมาตรฐานในการเก็บข้อมูลการใช้
ยาของผู้ป่วยให้ได้ครบถ้วน
 ไม่มีทักษะในการสัมภาษณ์เพื่อให้ได้ข้อมูลจาก
ผู้ป่วยหรือญาติ
 จะสื่อสารกันอย่างไรในระหว่างผู้ที่เกี่ยวข้อง

18. การเริ่มต้น
 กระบวนการนี้เป็นความรับผิดชอบร่วมกันของ
แพทย์ เภสัชกร และพยาบาล
 ผู้บริหารโรงพยาบาลต้องมีนโยบายที่ชัดเจนในเรื่อง
นี้และนาลงสู่การปฏิบัติ โดยผ่านทาง
คณะกรรมการ PTC และ/หรือ PCT

19. นโยบายที่ควรกาหนด
 คาจากัดความและความครอบคลุม
 กาหนดกรอบเวลาที่จะต้องทากระบวนการนี้ให้
เสร็จ
 กาหนดข้อมูลที่ต้องบันทึก
 กาหนดแหล่งที่มาของข้อมูลดังกล่าว
 กาหนดขั้นตอนการดาเนินการ
 กาหนดแบบฟอร์มที่ใช้ในระยะแรก
 กาหนดช่วงเวลาทดลองและประเมินผลเป็นระยะ

20. รูปแบบความรับผิดชอบ
 รูปแบบที่ 1 พยาบาลบันทึกรายการยาที่ผูปวยใช
ตอเนื่อง แพทยดูเปรียบเทียบกับรายการยาที่สั่ง
เมื่อแรกรับ เภสัชกรทวนสอบรายการยาในแบบ
บันทึก เพื่อดูวามีการแก้ไขหรือไม อยางไร
เปนการยืนยัน วากระบวนการไดเกิดขึ้นสมบูรณ
แลว

21. รูปแบบความรับผิดชอบ
 รูปแบบที่ 2 พยาบาลเป็นผู้หาข้อมูลรายการยาที่
ผู้ป่วยใช้อย่างต่อเนื่องและบันทึกลงในแบบฟอร์ม
เภสัชกรเปรียบเทียบกับรายการยาแรกรับ เมื่อพบ
ความแตกต่างให้ปรึกษาแพทย์ แพทย์ทบทวน
รายการยา จะเปลี่ยนแปลงหรือยืนยันคาสั่งเดิม
ให้ลงชื่อ เป็นอันจบกระบวนการ หากแพทย์ไม่
ทบทวนภายในระยะเวลาที่กาหนด ให้พยาบาล
ติดต่อแพทย์

22. รูปแบบความรับผิดชอบ
 รูปแบบที่ 3 เภสัชกรประจาหอผู้ป่วยเป็นผู้หา
ข้อมูลยาที่ผู้ป่วยใช้อย่างต่อเนื่อง เปรียบเทียบกับ
รายการยาแรกรับ เมื่อพบความแตกต่าง ให้
ปรึกษาแพทย์ ซึ่งแพทย์จะต้องทบทวนรายการยา
ภายในกรอบเวลาที่กาหนด หากแพทย์ยังไม่ได้
ทบทวนให้พยาบาลหรือเภสัชกรติดต่อแพทย์

23. ข้อมูลที่ควรบันทึก
 ยาที่ผู้ป่วยรับประทานอย่างต่อเนื่อง
รวมทั้งยาที่
ซื้อใช้เอง สมุนไพร อาหารเสริม วิตามิน เป็นต้น
 ยาที่รับประทานมื้อสุดท้าย ขนาดเท่าใด เมื่อไหร่
 ข้อมูลการแพ้ยา อาการไม่พึงประสงค์ที่รุนแรงที่
เคยเกิดขึ้น

24. แหล่งข้อมูล
 ยาที่ผู้ป่วยนามาจากบ้าน
 การสัมภาษณ์ ผู้ป่วย ญาติ และผู้ดูแล
 ข้อมูลในระบบคอมพิวเตอร์ของโรงพยาบาล
 สมุดประจาตัวผู้ป่วยโรคเรื้อรัง
 รายการยาที่ผู้ป่วยได้รับเมื่อออกจากโรงพยาบาล
 รายการยาที่ผู้ป่วยได้รับจากแผนกผู้ป่วยนอก
 เวชระเบียน

25. แบบบันทึก

26. แบบบันทึก

27. กรอบเวลาที่กาหนด
 JCAHO กาหนดให้รวบรวมข้อมูลให้เสร็จภายใน
24 ชั่วโมง ยกเว้นยาบางกลุ่มที่ต้องสอบถามผู้ป่วย
ให้เสร็จภายใน 4 ชั่วโมง เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับยา
ทันเวลา เช่น Antibiotics, Insulin, Inhaler,
Antiepileptic เป็นต้น

28. ขั้นตอนในการทา medication reconcile

29. การประเมินผล
 Discrepancy (ร้อยละ): ความแตกต่างของ
รายการยาปัจจุบันกับรายการยาตอนแรกรับ โดย
ยึดถือว่ารายการที่มีการเปลี่ยนแปลงสิ่งใด สิ่งหนึ่ง
ต่อไปนี้คือ ชนิดยา ขนาดยา ความแรงยา วิธีใช้
รูปแบบยา และระยะห่างการใช้ยาไป จะถือว่าเป็น
ความแตกต่าง

30. Discrepancy (ร้อยละ):
รายการยาทีแตกต่าง 2 รายการจาก 6 รายการคิดเป็น Discrepancy ร้อยละ 33
่

31. การประเมินผล
 Unintentional discrepancy (รายการยาต่อ
ผู้ป่วย): แพทย์ไม่ได้ตั้งใจเปลี่ยนแปลงยาที่ผู้ป่วย
เคยได้รับ แต่เป็นความผิดพลาด

32. Unintentional discrepancy (รายการยาต่อผู้ป่วย)
รายการยาทีไม่มคาสังยืนยันการใช้ตอ เปลียนแปลง หรือหยุดยา 1 รายการจาก 7
่ ี ่ ่ ่
รายการคิดเป็น Unintentional Discrepancy ร้อยละ 14

33. การประเมินผล
 Medication reconciliation success index
(ร้อยละ): สัดส่วนของรายการยาที่ไม่มีความ
แตกต่าง และรายการยาที่แตกต่างแต่เกิดจาก
ความตั้งใจของแพทย์ในขั้นตอนรับเข้า กับจานวน
รายการยาทั้งหมด

34. Medication reconciliation success index (ร้อยละ)
รายการยาที่ไม่มความแตกต่าง และรายการยาทีแตกต่างแต่เกิดจากความตังใจ
ี ่ ้
ของแพทย์ 6 รายการจากทังหมด 6 รายการ คิดเป็น medication
้
reconciliation index ร้อยละ 100

35. การประเมินผล
 Potential harm (ร้อยละ): ร้อยละของผู้ป่วยที่พบ
ความแตกต่างของรายการยาที่เกิดจากความไม่
ตั้งใจของผู้สั่งใช้ยาอย่างน้อย 1 รายการ (มี
Unintentional discrepancy) ต่อจานวนผู้ป่วย
ทั้งหมด

36. Potential harm (ร้อยละ)
มีรายการยาทีไม่มคาสังยืนยันการใช้ต่อ เปลียนแปลง หรือหยุดยา 1 รายการ ถือว่าเป็น
่ ี ่ ่
Potential harm

37. การประเมินผล
 Undocumented intentional discrepancy
(ร้อยละ): แพทย์ตั้งใจเปลี่ยนชนิดของยา ปรับ
ขนาดที่รับประทาน หรือหยุดยา แต่ไม่ได้บันทึกไว้

38. Undocumented intentional discrepancy (ร้อยละ)
มีรายการยาทีมคาสั่งยืนยันการใช้ตอ เปลียนแปลง หรือหยุดยา แต่ไม่ได้บนทึกเหตุผล
่ ี ่ ่ ั
ไว้ 1 รายการ จากยาทังหมด 6 รายการ คิดเป็น Undocumented intentional
้
discrepancy ร้อยละ 17

39. การประเมินผล
 Drug – related problem/discrepancy
(ปัญหาต่อรายการ): พิจารณาผลลัพธ์ที่ตัวผู้ป่วย
เป็นสาคัญ

40. สรุป
 กระบวนการ medication reconciliation เป็น
เรื่องของสหสาขาวิชาชีพ มิใช่เป็นเพียงการทา
เอกสาร แต่ควรทาด้วยความรู้สึกห่วงใยในผู้ป่วย
อย่างแท้จริง ตระหนักถึงความคลาดเคลื่อนที่มัก
เกิดขึ้นตรงรอยต่อของกระบวนการรักษา ผลลัพธ์
จึงจะออกมาสมบูรณ์ สามารถลดเหตุการณ์ไม่พึง
ประสงค์จากการใช้ยาได้

41. ปัจจัยสู่ความสาเร็จ
 นโยบายและแนวทางการดาเนินงานชัดเจน
 สื่อสารและอบรมผู้ปฏิบัติที่เกี่ยวข้อง
 แบบฟอร์มง่ายต่อการบันทึกและสื่อสาร
 เริ่มปฏิบัติที่ผู้ป่วยกลุ่มเสี่ยง
เช่น มีโรคประจาตัว
ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยโรคมะเร็ง เพื่อเริ่มต้นกระบวนการ
เรียนรู้

42. ปัจจัยสู่ความสาเร็จ
 เริ่มต้นจากผู้ป่วยที่เข้ารับการผ่าตัด ผู้ป่วยที่รับเข้า
จากห้องฉุกเฉิน ซึ่งเป็นจุดเสี่ยงที่ข้อมูลการใช้ยา
อาจตกหล่นได้
 ประเมินผล และปรับกระบวนการจนพอใจใน
ผลลัพธ์แล้วจึงขยายผล

43. Medication Reconciliation
ใน รพ. บางละมุง

44. ปี 2551: จุดเริ่มต้น
 ทาเฉพาะผู้ป่วยในหอผู้ป่วยหญิง ยังไม่มีการส่งต่อ
ข้อมูลไปยังจุดอื่น
 เก็บข้อมูลอย่างเดียว ทาแค่ verification และ
clarification
 Consult แพทย์ในกรณีที่เป็นยาที่จาเป็นเช่น ยา
กันชัก และยาต้านไวรัส

45. ผลงาน

46. ผลงาน

47. ปัญหาทีพบ
่
 ผู้ป่วยใช้ยาต้านไวรัส และยาป้องกันการติดเชื้อ
ฉวยโอกาสอยู่ เมื่อมาเข้ารับการรักษาได้นายามา
ด้วย แต่แพทย์ที่ดูแลไม่ได้สั่งใช้ยาให้ผู้ป่วย
 ผู้ป่วยมีโรคประจาตัวเช่น ไทรอยด์ ความดันโลหิต
สูง และไขมันในเลือดสูง ได้นายามาด้วย แต่แพทย์
ที่ดูแลไม่ได้สั่งใช้ยาให้ผู้ป่วย จนกระทั่งผู้ป่วยถูก
จาหน่ายออกจากโรงพยาบาล

48. ปัญหาทีพบ
่
 ผู้ป่วยเป็นโรคความดันโลหิตสูง มารับยาแต่ละตัว
คนละครั้งกัน แล้วแพทย์สั่งใช้ยาเฉพาะครั้งล่าสุด
ที่มารับยา ทาให้ได้รับยาโรคความดันโลหิตสูงไม่
ครบ
 ผู้ป่วยบางคนไม่ได้รับประทานยาตามที่ระบุไว้ใน
ฉลาก ปรับ ลดขนาดยาตามใจตนเอง ในบางรายที่
ใช้ประวัติจากคอมพิวเตอร์อย่างเดียว ทาให้ได้
ข้อมูลที่ไม่ถูกต้องมา

49. ปัญหาทีพบ
่
 ผู้ป่วยสูงอายุจากสถานสงเคราะห์ มักจะจาไม่ได้ว่า
รับประทานยาอะไรอยู่บ้าง และเจ้าหน้าที่สถาน
สงเคราะห์ มักจะไม่ทราบข้อมูลการใช้ยาของผู้ป่วย
 การดาเนินกิจกรรมติดตามผู้ป่วยยังทาได้ไม่
ต่อเนื่อง เนื่องจากไม่มีการโฟกัสกลุ่มผู้ป่วย ทาให้
จานวนผู้ป่วยที่ต้องติดตามมีมากเกิน

50. ปี 2552: การเปลี่ยนแปลง
 ทาทั้งผู้ป่วยในหอผู้ป่วยหญิง และชาย แต่ยังไม่มี
การส่งต่อข้อมูลไปยังจุดอื่น
 ขอความร่วมมือจากองค์กรแพทย์ และบุคลากรที่
เกี่ยวข้องผ่านการประชุมระบบยา
 คัดเลือกผู้ป่วยที่มีโรคเรื้อรังเช่น โรคเบาหวาน
ความดันโลหิตสูง ไขมันในเลือดผิดปกติ เป็นต้น

51. ผลงาน

52. ผลงาน

53. ปัญหาทีพบ
่
จากระบบเวชระเบียนอิเล็กโทรนิคของโรงพยาบาล
(MITNET)
 หน้ารายการยาไม่รองรับการใส่คาสั่งหยุดใช้ยา ทา
ให้แพทย์ต้องทาการบันทึกคาสั่งหยุดใช้ยาในหัวข้อ
อื่นเช่น อาการที่มา ทาให้แพทย์ที่เข้ามาดูประวัติ
ท่านอื่น สั่งใช้ยาที่สั่งหยุดไปแล้ว เนื่องจากไม่เห็น
คาสั่งหยุดใช้ยา

54. ปัญหาทีพบ
่
จากระบบเวชระเบียนอิเล็กโทรนิคของโรงพยาบาล
(MITNET)
 เนื่องจากการมารับยาของผู้ป่วยแต่ละครั้ง ไม่ได้
เป็นการรับยาที่ใช้อยู่ทั้งหมด เพราะยาบางตัวยัง
เหลืออยู่ ทาให้ประวัติที่อยู่ในระบบคอมพิวเตอร์ไม่
ช่วยเหลือในการสืบค้นหารายการยาที่ผู้ป่วยใช้อยู่
ล่าสุด

55. ปัญหาทีพบ
่
จากตัวผู้ป่วย ญาติ และผู้ดูแล
 การสัมภาษณ์ผู้ป่วย และญาติเพื่อหาประวัติการใช้
ยาเดิม มีปัญหาในกรณีที่ผู้ป่วยไม่รู้สึกตัว มีปัญหา
ในการสื่อสาร และไม่มีญาติ
 ผู้ป่วยไม่เอายาที่ใช้อยู่มาโรงพยาบาล และไม่
สามารถบอกได้ว่าใช้ยาอะไรอยู่บ้าง

56. ปัญหาทีพบ
่
จากตัวผู้ป่วย ญาติ และผู้ดูแล
 ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่มีรายการยาเป็นจานวนมาก มัก
เป็นผู้สูงอายุทาให้เกิดอุปสรรคในการสัมภาษณ์
เพื่อหาประวัติการใช้ยาเดิม เนื่องจากผู้ป่วยมีความ
ทรงจาที่ถดถอย จึงไม่สามารถบอกได้ว่าใช้ยาอะไร
อยู่บ้าง ถึงแม้ว่าจะเอาตัวอย่างยาจากโรงพยาบาล
ให้ดูก็ตาม

57. ปัญหาทีพบ
่
จากแพทย์และพยาบาล
 แพทย์ไม่ให้ความร่วมมือในการทา medication
reconciliation โดยการออกคาสั่งกับรายการยาที่
สืบค้นมาได้ และลงชื่อรับทราบรายการยา ทาให้
เกิดปัญหากับตัวชี้วัดดังที่กล่าวไปในข้างต้น
 พยาบาลไม่ได้ช่วยเหลือติดตามแพทย์มารับทราบ
รายการยา

58. แนวทางการแก้ไข
 สร้างระบบจัดเก็บรายการยาที่ผู้ป่วยใช้อยู่ล่าสุด
ให้บุคลากรที่เกี่ยวข้องสามารถเข้าถึงได้
 เพิ่มการทา medication reconciliation ทุกจุด
บริการไม่จากัดอยู่แค่ตอนรับเข้าเป็นผู้ป่วยใน
 รณรงค์ให้ผู้ป่วยนายาที่ใช้อยู่ในปัจจุบันติดตัวมา
โรงพยาบาลทุกครั้ง
 ขอความร่วมมือแพทย์และพยาบาล ในการทา
medication reconciliation

59. บทเรียนที่ได้รับ
 ควรทาทีละน้อย แต่ต่อเนื่อง ถ้าไม่พร้อมก็ไม่ต้อง
ขยายให้ครอบคลุมทั่วทั้งรพ. ให้เลือกกลุ่มที่คิดว่า
เกิดปัญหามากที่สุดก่อน
 ความร่วมมือของสหสาขาวิชาชีพเป็นสิ่งสาคัญ ถ้า
ทาแต่ฝ่ายเภสัชกรรมฝ่ายเดียว โอกาสที่จะทาได้
สาเร็จมีอยู่น้อย
 สมุดประจาตัวผู้ป่วยโรคเรื้อรังที่มีการบันทึกอย่าง
สมบูรณ์ จะช่วยในการค้นหาข้อมูลการใช้ยาได้มาก

60. บทเรียนที่ได้รับ
 ระบบคอมพิวเตอร์ที่ดี จะช่วยในการค้นหาข้อมูล
การใช้ยาได้มากเหมือนกัน
 ความเข้าใจในสาเหตุ และความสาคัญของงานนี้
จะช่วยเพิ่มความร่วมมือจากสหสาขาวิชาชีพได้
 การจัดการกับยาเดิมที่คนไข้นามาจากบ้านเป็น
เรื่องสาคัญอีกเรื่องหนึ่ง จะจัดการอย่างไรควรให้
ทราบและเข้าใจตรงกันทุกฝ่าย

61. Thank You