Praćenje stanja životne sredine-monitoring i živa bića (mikroorganizmi, biljke, životinje, lišajevi) kao indikatori kvaliteta životne sredine

1. Monitoring životne sredine.
Bioindikatori.

2. Antropogeni uticaj
• U velikoj meri izmenio je izvornu prirodu i odnose u
njoj.
• Zato se javila potreba za određenim sistemom
praćenja i kontrole.

3. Šta je monitoring?
• Sistem praćenja i kontrole stanja i promena u životnoj sredini.
• Sistem praćenja zagađenosti životne sredine.

4. Ko obavlja monitoring?
1. Državni organi zaduženi za životnu sredinu
2. Ovlašćene ustanove koje imaju stručna lica

5. Zašto je potreban monitoring?
1. Da se ustanovi da li su i kojoj meri su priroda i čovek ugroženi usled
emisije zagađujućih supstanci
2. Radi proveravanja da li se ‘potencijalni zagađivači’ pridržavaju
zakonski dozvoljenih nivoa zagađivanja
3. Radi obezbeđenja relevantnih podataka o nivou zagađenja koji se
potom stavljaju na uvid zainteresovanima (državi i/ili javnosti)
• Da bi se blagovremeno i efikasno sprečile odnosno
uklonile neželjene posledice zagađivanja životne
sredine.

6. 1. Praćenje stepena zagađenosti različitih delova životne sredine.
Atmosfera Hidrosfere Litosfera
Šta u životnoj sredini može biti
predmet praćenja tj. monitoringa?

7. 2. Kontrola tj. monitoring izvora zagađenja-njihovo prisustvo i distribucija.
Saobraćaj
Fabrike
Poljoprivreda
Deponije
Šta u životnoj sredini može biti
predmet praćenja tj. monitoringa?

8. 3. Sistem kontrole na osnovu metode praćenja tj.
Parametra praćenja (fizički, hemijski, biološki
pokazatelji)
4. prisustvo ili odsustvo organizama indikatora
Šta u životnoj sredini može biti
predmet praćenja tj. monitoringa?

9. Koji je glavni cilj monitoringa?
• Monitoringom se vrše posmatranja u cilju:
1. Upozorenja odnosno sprečavanja neželjenih
posledica i opasnosti po životnu sredinu (m.
osmatranja)
2. Praćenja već nastalih promena kako bi se sprečio
dalji negativni uticaj (m. praćenja zagađenja)

10. Biološki monitoring
(biomonitoring)
• BIOLOŠKI MONITORING podrazumeva primenu živih
organizama kao BIOINDIKATORA promena u životnoj
sredini u prostoru i vremenu.
• Praćenje akumulacije polutanata u tkivima i organima, ali
istovremeno i svih promena (biohemijskih, morfoloških,
fiziološlih) kod jedinki ili kod populacija nastalih kao
posledica zagađenja.

11. Negativni uticaj zagađene sredine na
živa bića
1. Morfološke promene (promene izgleda i oblika)
2. Fiziloške promene (promene metabolizma, dužine života,
intenziteta rasta i razmnožavanja)
3. Promene brojnosti populacije
4. Promene rasporeda populacije
5. Promene međuodnosa u ekosistemu
6. Promene rasporeda ekosistema

12. Promene biljaka
• Promena boje lista, propadanje tkiva, uvenuće,
opadanje lišća, promena dimenzije i oblika
biljnih organa.

13. Promene životinja
• Promene veličine i izgleda organa, fiziološke promene,
promena intenziteta i perioda razmnožavanja, promena
ponašanja, promena dužine života, smanjena reproduktivna
moć, usporen rast, promene u rasporedu, gustini i uzrasnoj
strukturi populacije.

14. Krajnji ishod antropogenog uticaja
• Nestanak vrste sa posmatranog lokaliteta ili
područja.

15. Organizmi indikatori zagađenosti
• Biološki monitoring podrazumeva praćenje
organizama koji su ugroženi delovanjem
zagađene sredine tj. organizama koji su
posebno osetljivi na dejstvo polutanata.

16. Na šta nam ukazuje prisustvo/odsustvo
organizama indikatora?
• Prisustvo/odsustvo organizama indikatora
govori nam o stanju zagađenosti životne
sredine tj. kvalitetu životne sredine.

17. Biljni ili životinjski indikatori, koji su
pogodniji za monitoring?
• Životinjski indikatori su manje pogodni, jer se životinje kreću,
pa mogu da promene stanište i ‘pobegnu’ od nepovoljnih
uslova.
• Biljni indikatori su pogodniji, jer su biljke pričvršćene i u
svom organizmu mogu da akumuliraju razne zagađujuće
materije iz životne sredine.

18. Koja je prednost bioindikatora u
odnosu na fizičke i hemijske
indikatore?
• Živi organizmi mogu da
pokazuju efekat akumulacije
polutanata i toksina u toku
dužeg vremenskog perioda
(teški metali, aditivi, pesticidi-
akumulacija u telu).

19. Tipovi bioindikatora:
1. Mikrobijalni (brojnost)
2. Biljni (prisustvo, odsustvo)
3. Životinjski (brojnost)

20. Vaskularne biljke kao indikatoi i
hiperakumulatori teških metala u zemljištu
• Vaskularne biljke mogu precizno ukazati na prisustvo i intenzitet različitih
zagađujućih materija (teški metali, itd.) u vazduhu i zemljištu, kako u
prirodnim ekosistemima, tako i u urbanim sredinama.
• U biomonitoringu teških metala najčešće se analiziraju listovi i kora
drveća, ali je takođe preporučljiva primena korenova i rizoma u proceni
zagađenja.
• Akumulacija teških metala u biljkama, u većim koncentracijama ukazuje na
relativno povećanje i širenje zagađenja na staništu.

21. Biljni indikatori
• Viola arsenica je vrsta koja je indikator zemljišta koja su
bogata ARSENOM.
• Urtica dioica i Urtica urens ukazuju na povećanu
koncentraciju NITRATA i NITRITA u zemljištu i obično
naseljavaju nitrifikovana staništa u gradskim i seoskim
uslovima.

22. Biljni indikatori
• Verovatno najpoznatiji hiperakumulator teških metala je vrsta
Thlaspi caerulescens. Dok najveći broj biljaka pokazuje
simptome toksičnosti pri koncentraciji CINKA od oko 100 ppm,
ova biljka akumulira Zn u koncentraciji od 26.000 ppm bez
ikakvih oštećenja.

23. Biljni indikatori
• Morski plićaci, uz morsku obalu bogato nastanjeni
višećelijskom zelenom algom, morskom salatom.
Naime, morska salata se pojavljuje na mestima gdje
je more onečišćeno. Dakle, ona je bioindikator
onečišćene vode.

24. Biljni indikatori
• S druge strane, jadranski bračić, smeđa alga,
nastanjuje čista i bistra, nezagađena područja,
pa je stoga prirodni pokazatelj čistoće mora.

25. Životinjski indikatori
• Dnevni i noćni leptiri su najznačajniji pokazatelji
„zdravlja“ ili stepena očuvanosti životne sredine zbog
svoje izuzetne osetljivosti i na najmanje negativne
promene na staništu.

26. Životinjski indikatori
• Žabe mogu biti indikatori kvaliteta životne sredine, i promena u njoj;
• Njih najpre pogadjaju promene kako u kopnenim, tako i u vodenim
staništima, i najčešće su izložene otrovnim supstancama u vazduhu, vodi i
zemljišnim talozima.
• Postoji nekoliko razloga zbog kojih su žabe posebno izložene promenama i
otrovnim supstancama: kao vodena jajašca i larve, većinu vremena provode
u vodi; kao odrasle jedinke najviše vremena provode van vode; ležu
nezaštićena jaja i imaju polupropusnu kožu.

27. Životinjski indikatori
• Rečni rak, stanovnik kopnenih voda, preživljava isključivo u
čistoj vodi.
• Riba pastrmka takođe može opstati samo u čistoj tekućoj
vodii iz tog razloga je bioindikator čiste vode.

28. • Ribe kao bioindikatori srednje zagađenih (mezosaprobnih) voda.
• Štuka, som i šaran.
Životinjski indikatori

29. • Crv Tubfex-bioindikator najzagađenijih voda
(polisaprobnih)
Životinjski indikatori

30. Lišajevi kao bioindikatori
• Lišaji koji predstavljaju asocijaciju gljive i alge, mogu se naći
na stenovitim površinama i stablima drveća.
• Reaguju na promene u šumama, uključujući promene u
strukturi šuma, kvalitetu vazduha i klimu;
• Nestanak lišaja u šumama može ukazivati na “ stresove “ u
životnoj sredini, kao što su visoki nivoi sumpor dioksida i
nitrogena.

31. Lišajevi kao bioindikatori
• Kad šetate gradom, primjećujete li na kori drveća lišajeve?
• Ako ne, priroda vas ozbiljno upozorava da je na tom
područuju pojačano onečišćen vazduh.
• Lišajevi su izuzetno osetljivi bioindikatori, koji reagiraju i na
neznatne, jedva primetne promene kvaliteta vazduha.