Relato do escritor galego Carlos Penela

1. O mar desde esa banda
De Carlos Penela*
Na traxedia insondábel e metódica que, noite a noite, se larvaba na
raíz dos homes, aquel silencio era o único que remitía ao mundo, aquela
pulsión do silencio era o único que daba un pouso de verdade e fuxida na
madrugada hórrida e sen alma dos barracóns. Concentrarse naquel
silencio, nas esferas últimas do silencio, pois, era quizais o único que
podía dar paso a certo xeito de serenidade e ésta, se cadra, a algún
recordo menor, semellante a algo tépedo e familiar. Por iso, como un
illote perdido nunha sordidez imensa, oceánica, o prisioneiro tentou
lembrar un otro mar, outro horizonte lonxe da cotación infernal do Lager.
Fechou os ollos con forza, apertouse a si mesmo como quen acouga o
abalo dunha nave á deriva e bisbillotando un breve nome tentou
lembrar...outro mar, o escorzo luminoso e fresco do seu mar cando
rapaz, o tacto real e vivo, aquel, dos limos da ría mentras enredaba
apañando ameixa e caramuxo coa mamá e a madriña, cos primos, cos
seus, tan lonxe.
Volveu repetir lento e fráxil, como se for algo moi valioso, aquel
nome no idioma do seu mar e procurou formar así as imaxes de outrora,

2. a xeira cansa dos veciños ao pé da praia, o regreso á tarde, os espellos
tornasolados da beiramar. Cómo lle prestaban as cancións da madriña
con aquela voz salgada e gasta, o brillo das patelas pesadas, cheas co
xornal do día, as olladas piscas e paveras dos vellos, as carreiras cando
ía facer os recados á tenda de coloniais. Daquela pensaba que o mundo
sempre sería así, a roda lóxica das angueiras e os soños; cómo lle
prestaba ficar deitado na duna quentiña, amodorrado logo da merenda,
alí, aparvado ollando o ceu baixo e mol na cerna do verán, a pasaxe das
gaivotas, sentindo a brisa mareira como unha certeza da infancia que
sempre existiría.
Enriba do seu camastro arfaba ennovelado, cos laios vidrados pola
disentería, Marek, o militante de orixe polaca; estivera de voluntario no
frente de Aragón e ás veces falaba con el nunha sorte de lingua franca,
castrapa, apenas intelixíbel. El fora quen lle advertira do que realmente
significaba aquel lugar durante a viaxe do traslado, durante aquela
travesía alucinada por camiños de ferro que se prolongou varios días
desde as terras altas de Francia. Contoullo para que fora endurecendo o
seu ser, para que o fora tensando, para que a súa sombra non fora ferida
tan rápido pola maré de frío e desolación que agardaba, á espreita, no
Lager. Na xelatina pestilente en que se convertera o ar escuro do vagón
podía distinguir outros rostros cheos de medo que aínda comprendían
menos aquel relato, tamén cabezas que asentían de xeito febril perante
as palabras de Marek, bocas entreabertas, manchadas polo destrozo da
desgraza e o esgotamento.
A burocracia da crueldade non axía de balde, o mozo polaco non
se enganara. Desde os primeiros momentos comprendeu, como se algo
vencera no seu interior de xeito miserábel, que era mellor dar os pasos
que daba a maioría, levar ben visíbel o triángulo azul da chaqueta e non
ollar nunca de frente aqueles rostros de papel (oficiais bradando cousas
durísimas, executando á toa); por iso pensaba sempre nos contos de
luces de ánimas das xuntanzas onda a madriña, cando fóra batía a
galerna, para non sentir a tentación de cruzar o ollar con aquelas miradas
acuosas, fantasmais dos SS. As vellas afirmaban que non había que
mirar de frente aos defuntos porque, se non, a alma dun ficaba para
sempre no seu feitizo e a vida baleirábase de nós. Por iso evitaba a
atención dos capos, dos soldados ferrados con cans e trallas, para ficar
desta banda das cousas, sobrevivindo cara adentro. Vira convois
completos desaparecer no mesmo día en que chegaban ao Campo
Central. O fervor ordenado e frío con que se mantiña aquela lei homicida
puxérao a ramo da loucura; e con todo aínda estaba alí, con todo
abocaba a vida como o fixera noutro tempo entre as liñas inimigas, entre
as ráfagas de metralla, entre os días da derrota e o exilio.

3. Era aínda moi novo, daquela non sabía máis que o peso dalgo
novo que dicían era a esperanza e as leituras acendidas e atrapalladas
dos boletíns atrasados que lle enviaban os da Célula. Rematara o seus
cursos de torneiro naquela academia da capital e estaba á procura dun
emprego estábel para axudar na casa. Un veciño da pensión, un viaxante
do Levante moi mullereiro, faloulle duns talleres na súa cidade onde
traballaba un curmán seu que estaban precisando persoal especializado.
Non o pensou moito, mesmo fixo a metade da viaxe co fulano,
escoitando recomendacións de fondas baratas e outros garitos naquela
nova cidade. O mundo abríase nunha baralla insólita, infinita, e el quería
estar alí, no medio do tremor, no medio dos días facéndose en si
mesmos, avantando neles.
Mais todo bulía xa como un avispeiro perigoso na cidade aquela…
por horas medraba unha tensión cega e en varias ocasións mesmo
dubidou do que estaba facendo. Pero, que podía acontecer? Eran os
compañeiros outra vez a falar da esperanza, eran rapazas bonitas con
pucha e palabras firmes, incendiarias...eran bandeirolas nas prazas,
cancións a fío, noites de pándega e poemas nas tabernas. E alí vería
estourar a Guerra. Alistouse a unha columna anarquista porque a moza
pola que debecía militaba nela. Non era pouco. No marasmo dos días
máis espesos do confronto, ela desapareceu sen dar sinal algún e entón
foi cando decidiu fuxir a Barcelona, lonxe do desconcerto e a dor, das
bombas, dos horrores. Achou unha cidade alucinada, dunha vitalidade
malsá...nun pulo de sorte, cando a capitulación era cousa apenas xa de
semanas, deu cuns tipos que o deixaron a uns quilómetros da
fronteira...pagáralles co que, por primeira vez na súa vida, roubara.
Como un animal encanallado, durmiu en refuxios de portos de montaña,
rillando en códeas de pan duro e en frebas de touciño rancio. Deu
tombos por cuadrillas de traballo, como peón, como xornaleiro, xunto con
outros exilados, a carón de antigos lexionarios e exconvictos de mirada
esguía. E pouco tempo despois, cando tentaba refacer as pezas fanadas
da súa vida clandestina, nunha pensión suxa de Marsella soubo que a
Guerra abrira outra fenda nas entrañas de Europa. Tamén nesa
arriscaríao todo.
Aos poucos situábase máis alá do frío e o tremor naquela noite de
naufraxio; contodo, quería atinxir aínda o seu mar, as ondas rebuldeiras
e calmas da baía, botar de canto os seixos contra a tona calmiza daquel
mar e conseguir que desen cinco, seis, até sete ou oito chimpos
rápidos...cómo lle prestaba a preguiza do mediodía na praia, o cheiro
vivo das sardiñas grelladas baixo o emparrado, na casiña branca dos
seus tíos, as risadas das mozas no baile da noite, os fogos do folión...A
Marek baleirábaselle a vida no xergón de enriba, coitado, se cadra
envenenárase con aquela observación de pedernal contra a que xa
avisaban as vellas da súa aldea. A el non, a el non lle podía acontecer

4. nada, aquilo só era frío, sempre se coidara de non pousar a mirada nos
óculos tintados do terríbel Obersturmführer, de picar sen pausa no
pedregullo, de esquecer as chagas que lle trababan os membros como
farpas de fósforo...por iso, aquilo só era frío, colléralle o frío, como dicía a
madriña, iso era todo., mais con aquel ponche quente de leite e ovo todo
sanaba, só tiña que dormir ben tapado polo agocho dos cobertores e
botar a febre suando...dormiría tanto que sentiría logo febleza no corpo
todo e acordaría coa luz clara do novo día a perfillar siluetas contra as
rendas das cortinas...cómo lle prestaba entón fechar os ollos e intuir a
orixe daquelas voces que ecoaban desde o patio, sentir os pasos suaves
da irmá maior a traerlle o pratiño de caldo limpo e a pavía fresca...non,
nada lle podía acontecer, só era frío e devagar el xa estaba máis alá do
frío porque agora estaba entrando na boca da ría, bogando na “Aurora”,
na dorna do seu tío, que ía farta e brillante de camarón, de lula, de
martiños, que ía tan farta que se cadra podería mesmo afundir antes de
chegar á outra banda...escoitaba agora dos beizos de Marek aquela
ladaíña, de novo aquel rezo nunha lingua rara e fermosa que non era a
da misa do domingo, a mesma pregaria que compartillaran axeonllados
cinco homes de nacións diferentes (tres gregos de Thesalónica, o
estudante húngaro e un señor moi alto que dicía ter sido actor en Berlín),
antes dun mallar de culatas e varios tiros de graza do Obersturmführer,
como cuspes negros, dar cabo de vez do seu alento humillado.
Fixéranlles presenciar toda aquela encenación obscena da execución,
escoitar logo as advertencias histéricas do oficial que descobrira os
homes tentando fuxir, recoller a masa dos corpos desfigurados.
Xa non quedaba moito para chegar á bocana da ría, pero o mar
estaba a virar moi picado, cunha marexada traicioneira...tiñan que bulir,
remontar os cons e atinxir a outra banda, o ceu cubrírase de cores
aceiradas e zoaba un vento que non era de verán...comezara a chviñar e
a dorna semellaba non dar termado xa co peso dos canastos a rebordar
de peixe fresco... tiveron medo, polo ceu cruzaban perdidas aves
grasnando e a serea dun barco pequeneiro resoprou ao lonxe como un
presaxio...ou sería a voz de Marek? Ésta convertérase nun asobío rouco,
perdido nas tábuas de enriba...xa non daba apalpado nada co frío que lle
entrara no sámago do corpo...a mamá tería un tazón de sopa recén feita
para eles, poríase ben contenta por aquela xornada tan boa...había que
alcanzar a praia como fose...tiveron medo...o volume da dorna
alastrábase ferida entre aquelas ondas bravas...só era frío, frío e un mar
alleo de lamentos, a nave terminal, sen anxo, dos barracóns...rompera a
chover con máis forza e as batidas do mar mantíñaos anicados co
medo...e entón souberon que non chegarían nunca á outra beira...cunha
certeza ameazante, definitiva, souberon que aquela tarde non chegarían
á marxe da costa...e perdido, perdido nese frío, decatouse ao fin, como
nunha iluminación tremente, que a súa voz se afundiría tamén coa do
mozo Marek, que ningún dos dous chegaría ao perfil gañado doutros

5. días, doutros abrentes...porque, se cadra, naquela noite non loitaban
pola vida nos lombos feros do mar de Noia, porque se cadra aquilo
chamábase en verdade Gusen-Mauthausen e o mar desde esa banda
non era máis ca un país descoñecido e morto.
Coda:
Entre 1940 e 1945 perto de douscentos exilados galegos foron
deportados desde Francia a campos concentracionarios nazis: Dachau,
Bergen-Belsen, Mauthausen...foi sobre todo neste último e nos seus
anexos de Hartheim e Gusen onde pereceron máis da metade deles.
Estímase que, entre xaneiro do 41 e marzo do 42, uns setenta e seis
destes cidadáns foron directamente asasinados por diferentes métodos,
naquela imensa industria nazi de eliminación; así por exemplo, dezaoito
deles foron gaseados no campo satélite de Hartheim antes citado.
A biografía resumida neste relato breve, ainda que ficticia, quixera
testemuñar como recordatorio necesario a noite dun prisioneiro calquera
sen nome, a súa ensoñación última do mar, noite e ensoñación que ben
puideron ser, talvez, as dalgún daqueles outros galegos devorados polo
deserto negro e real dos KZ.
Carlos Penela é escritor (Vigo 1975). Licenciado en Filoloxía galego-
portuguesa pola Universidade de Santiago de Compostela-USC. Reside
en Viena. Obtivo o Premio Espiral Maior de Poesía (1997), o Premio
Eusebio Lorenzo Baleirón (2000) o Premio Esquío de poesía (2004). En
2007 gaña o Premio de Poesía Caixanova-Pen Clube coa obra Sombras,
rosas, sombras. Carlos Penela é socio de AGAI.
Relato publicado no libro colectivo:
Mañá de Sábado (relatos para Noia)
Edit. Toxousoutos, Noia, 2008
ISBN 13: 978 – 84–96673-61-8