ΑΪ-ΓΙΩΡΓΗΣ

1. Αϊ-Γιώργης
Επιμέλεια: Παπαδημητρακοπούλου Ευγενία

2. Ποιήματα

3. Τρεις φίλοι ήρθανε να με δουν
Όλα έμοιαζαν σήμερα σάμπως νάρθε ο Ταΰγετος
ενώ ήμουν εγώ που πήγαινα πάντοτε. Τον έβλεπα που όλο
πλησίαζε, που όλο και πιο καθαρές
οι πτυχές κ’ οι κορφές του, κινούμενες μέσα
στο φως, αερόπαιζαν-
Ερχόνταν κ’ οι τρεις τους.
Δεξιά του ο Αϊ-Γιώργης στ’ ασημένιο του άλογο.
Η Παναγιά στα ζερβά του, με το ανάλλαχτο εκείνο
φόρεμά της το κόκκινο. Μια τούφα χρυσό
ανοιξιάτικο φως τα μαλλιά της, κυμάτιζαν.
Στο ένα χέρι της κράταγε κλωνάρι από δρυ,
μυρτόκλαδο στο άλλο της.
Έδειχνε είκοσι
χρονών ο Ταΰγετος. Η Παναγιά δεκατέσσερω.
Ο Αϊ-Γιώργης τρέχοντας έξω απ’ την πόλη
και σε λίγο, επειδή δε χωρούσαν να μπουν
απ’ την πόρτα στο σπίτι μου, τους άνοιξα ένα
μεγάλο παράθυρο στην ψυχή μου και πέταξαν
μέσα τριαντάφυλλα.
Νικηφόρος Βρεττάκος

4. Επάρκεια
Είναι κοντά μου εδώ κι ο Αϊ-Γιώργης
ο μόνος μου γείτονας. Κατοικεί
στο εκκλησάκι που χτίσαν γι’ αυτόν
και το άσπρο του άλογο οι πρόγονοι.
Κι από τότε δεν έπαψε να δέχεται
πότε μικρές ανεμώνες, πότε χρυσάνθεμα
και πότε μυρτιές που του φέρνουνε
οι επισκέπτες του. Πηγαίνω κ’ εγώ,
τον βλέπω συχνά, αλλά μόνο
σαν φίλος του. Δεν μου χρειάστηκε
τίποτα. Μου εδόθη εξαρχής ό,τι
είχα ανάγκη να πορέψω
το βίο μου.
Κ’ έχω μέσα μου
ακόμη ψωμί και νερό.
Νικηφόρος Βρεττάκος

5. O Τάκη-Πλούμας
Στα παιδικά μου χρόνια, ο πιο μεγάλος
αξάδερφός μου μ' έπαιρνε μαζί
στα πανηγύρια, που ήτανε, παρ' άλλος,
πρώτος στην ομορφιά και στην ορμή.
Τι ωραίος! Τον θυμούμαι,αστρογολούσε
καβάλα στο φαρί του, βυσσινιά
φέρμελη χρυσοκέντητη εφορούσε,
γιουρντάνια από βενέτικα φλουριά.
Του Καπετάν πασά φόραε την πάλα
και το χαρμπί του Μπότσαρη, και δυο,
στου σελαχιού του ανάμεσα τη σπάλα,
πιστόλια από τ' Αλή το θησαυρό.
Φουστανελίτσα φόραε ζυγιασμένη
και κάλτσες και τσαρούχια φουντωτά,
παραγγελιά απ' τα Γιάννενα φερμένη,
γαντζούδιαπρεβεζάνικα, ασημιά.
Έτσι σιαγμένος, κι έχοντας στον ώμο
το καριοφίλι, χαίτη και λουριά
στο χέρι του, ελαμπάδιαζε το δρόμο,
χιμώνταςαπ' την Πύλη την πλατιά.
Κ' εγώ, λίγο ξοπίσω του, όλο θάμπος,
στο γλήγορο αλογάκι μου κι εγώ,
δύνόμουν ναν τον φτάνω, κι ήμουν σάμπως
να 'χα φτερά, κορμάκι αερινό.
Κι ως τρέχαμε, θυμάμαι, τα κλεισμένα
στο τουνεζί φεσάκι του, σγουρά,
σκόρπια τριγύρα, φέγγανε, σαν ένα
γνεφάκι απ' αναμμένη αθημωνιά.
Κι ως πύρωνεν ακόμα στη φευγάλα,
τρικυμισμένος κι όλος μες στο φως,
χρυσόχυτος μου εφάνταζε καβάλα,
σαν τον Αϊ-Γιώργη, λίγο πιο μικρός...
Ω! το λεβέντη του Μεσολογγιού μας,
τον ήλιο της αυγούλας μου ζωής!
Και να μετρώ, και να 'ναι, ο Τάκη-Πλούμας,
τριάντα τρία χρόνια μες στη γης...
Μιλτιάδης Μαλακάσης

6. Η μορφή της Μοίρας
Πώς πέσαμε, σύντροφε, μέσα στο λαγούμι του φόβου;
Δεν ήταν της δικής σου μοίρας, μήτε της δικής μου τα γραμμένα,
ποτές μας δεν πουλήσαμε μήτε αγοράσαμε τέτοια πραμάτεια·
ποιος είναι εκείνος που προστάζει και σκοτώνει πίσω από μας;
[...]
άφησε μη ρωτάς, περίμενε· το αίμα, το αίμα
ένα πρωί θα σηκωθεί σαν τον Αϊ-Γιώργη τον καβαλάρη
για να καρφώσει με το κοντάρι πάνω στο χώμα το δράκοντα.
Γιώργος Σεφέρης

7. Αποχαιρετισμός
«Πώς Αϊ-Δημήτρης του Αϊ-Γιωργιού τον τράχηλο αγκαλιάζει
καθείς τους ανεβαίνοντας σε ψυχερό φαρί
το δρόμο που μυρίζεται μεκρύ κι αναγαλλιάζει
και το 'να είναι σιδέρικο και τ' άλλο είναι ψαρί
όμοια κ' εγώ, ως ξεκίναγα για το μεγάλο δρόμο
και συ 'σουνα στο πλάγι μου γι' άλλο στρατί να πας
ακόμα πάνω στ' άλογο σού αγκάλιασα τον ώμο
κ' είπα: Ο Θεός στις στράτες σου, και συ να μ' αγαπάς!».
Άγγελος Σικελιανός

8. Δημοτικά τραγούδια

9. Θεριό έχουμε στον τόπο μας, σ’ ένα βαθύ πηγάδι
ν-ανθρώπους το ταΐζουμε, κάθε πρωί και βράδυ.
Mια μέρα αν δεν τον δώσουμε άνθρωπο να δειπνήσει
σταλιά νερό δεν άφηνε η χώρα να δροσίσει.
Kι ας ρίξουμε τα μπουλετιά να διούμ’ σε ποιόν θα πέσει
να στείλει το παιδάκι του στου λιονταριού πεσκέσι.
Kαι έπεσε το μπουλετί σε μιά βασιλοπούλα
ν-οπού την είχε ο βασιλιάς μονάχ’ κι ωραιοπούλα.
O βασιλιάς σαν τ’ άκουσε, αυτό το λόγο είπε:
- Όλο το βιό μου πάρετε και το παιδί μ’ αφήστε.
Πολύς λαός συνάχτηκε, πάει στο βασιλέα.
- Για δώσ’ μας το παιδάκι σου ή παίρνουμε και σένα.
- Πάρτε το το παιδάκι μου και κάντε το σα νύφη
και σύρτε το στου λιονταριού πεσκέσι να δειπνήσει.
Πάρτε το και στολίστε το μ’ ατίμητα πετράδια,
μ’ ατίμητα, μ’ αμέτρητα και με μαργαριτάρια.
Δημοτικό
συνέχεια

10. Πολύς λαός ξεκίνησε και τήνε πάει στη βρύση,
δεν το ’λπιζε η βαριόμοιρη πως θα ξαναγυρίσει.
Φύγαν και την αφήσανε εκεί κοντά στη βρύση
διά να έβγει το θεριό να κάτσει να δειπνήσει.
Eκεί ν-οπού καθότανε μονάχη, μοναχούλα
ίδρος την περεχιότανε σα σιγανή βροχούλα.
Αϊς-Γιώργης σαν τ’ άκουσε τρέχει να τη γλυτώσει
κι απ’ τον κακό της θάνατο να την ελευθερώσει.
Γυρίζει βλέπει πίσω της, θωρεί έναν καβαλάρη
αρματωμένο με σπαθί και μ’ αργυρό κοντάρι.
Aπό μακράν τόνε θωρεί και κάθεται και κλαίει.
- Φύγε ξενάκι μ’ από ’δώ να μην σε φάει και σένα
αυτό το άγριο θεριό ν-οπού θα φάει και μένα.
συνέχεια

11. - Λιγάκι θε να κοιμηθώ εδώ κοντά στη βρύση
κι όταν θα έβγει το θεριό, θέλω να με ξυπνήσεις.
Tην ώρα που κοιμότανε ήρθε ένα περιστέρι
και βάστα τίμιο σταυρό εις το δεξί του χέρι
κι απάνω έγραφ’ ο σταυρός, βέβαιος αϊς-Γιώργης.
Όταν έβγαινε το θεριό τα όρη σιγοτρέμαν
κι η κόρη από το φόβο της φωνάζει - άγιε μου Γιώργη
σήκω και σκότωσ’ το θεριό που μ’ είπες δε φοβάσαι.
Σηκώνετ’ ανατολικά και κάνει το σταυρό του
μια κονταριά του έσυρε κι έκοψεν το λαιμό του.
συνέχεια

12. - Kόρη μ’ που το ’βρες τ’ όνομα και που το αθιβάλλεις;
- Tην ώρα που κοιμόσουνα ήρθε ένα περιστέρι
και βάστα τίμιο σταυρό εις το δεξί του χέρι
κι απάνω έγραφ’ ο σταυρός βέβαιος αϊς-Γιώργης.
Πες με το, στρατιώτη μου, πως λένε τ’ όνομά σου,
να κάνει ο πατέρας μου χάρισμα τ’ς αφεντιάς σου.
- Αϊ-Γιώργη με λέγουνε απ’ την Kαππαδοκία,
να πείσεις τον πατέρα σου να φκιάσει εκκλησία
κι αριστερά της εκκλησιάς να στήσει καβαλάρη
αρματωμένο με σπαθί και μ’ αργυρό κοντάρι.
Xρυσή κορδέλα έβγαλε και τα μαλλιά της δένει,
χαρά μεγάλη έγινε στη γη, στην οικουμένη.
Tρεις μέρες εχυνότανε το αίμα με την κίνη
χαρά μεγάλη έγινε μέσα στη χώρα εκείνη.
συνέχεια

13. Kαι το τραγούδι σώθηκε και πείτε νά’ βρω τ’ άλλο,
για πέστε το, για θα το πω, για ’ρχίζω και το λέγω
κι αν αρχινήσω και το πω πολλές καρδιές θα κάψω,
θα κάψω νιές, θα κάψω νιούς, θα κάψω παλικάρια,
θα κάψω και τους μαραγκούς που φκιάνουν τα καράβια
και ταξιδεύουν τα παιδιά, τα ’μορφα παλικάρια.
Άγιε μου Γιώργη αφέντη μου κι έμορφε καβαλάρη
δώσε τσι γρυπαροί κολιοί και τα ναυτάκια κιάρι
και μας τσι καλορίζικες οκάδες το μετάξι.
Άγιε μου Γιώργη πο ’βγαλες το ρόδο και τ’ αγκάθι
εσύ τήνε πρωτόβγαλες στον κόσμο την αγάπη.

14. Του Δήμου
Σήμερα, Δήμο μ', Πασκαλιά, σήμερα πανηγύρι,
τα παλικάρια χαίρονται και ρίχνουν στο σημάδι,
κι εσύ, Δήμο μ', στα Γιάννινα, στην πόρτα του βιζίρη,
στον άλυσο, στο κούτσουρο, στο έρημο τουμρούκι.
Και όλος ο κόσμος τόλεγαν, και Τούρκοι και Ρωμαίοι.
«Δήμο μου, κάτσε φρόνιμα, νά' χης τ' αρματολίκι.»
- «Και τι κακό σας έκαμα και κλαίετε από μένα;
Να δώκη ο Θεός κι η Παναγιά, και αφέντης Άγι-Γιώργης,
να γιάνη το χεράκι μου,να ζώσω το σπαθί μου...
Δημοτικό

15. Ένα μικρό Τουρκόπουλο
(Δημοτικό τραγούδι της σκλαβιάς)
Ένα μικρό Τουρκόπουλο
Μικρό διαβολεμένο
Μια Ρωμιοπούλα κυνηγά
Γυναίκα να την πάρει
Κι η κόρη από το φόβο της
Κι από την αντροπή της
Τα πλάγια-πλάγια έπαιρνε
Και στον Αϊ-Γιώργη βγαίνει
Βόηθα σ' με Αϊ-Γιώργη μ' βόηθα σ' με
Να μη με πάρει ο Τούρκος
Θα φέρει αμάξια το κερί
Φορτώματα το λάδι.
Δημοτικό

16. Αϊ - Δημήτρης ο Φαμελιάρης
(Δημοτικό τραγούδι της ξενιτειάς)
“Οι δύο αγίοι μάλωναν ο Αϊ-Γιώργης κι ο Αϊ-Δημήτρης:
- Αϊ Γιώργη, Γιώργη Βούλγαρε και σκορποφαμελίτη,
εγώ μαζώνω φαμιλιές κι εσύ μου τις σκορπίζεις.
Μαζώνω μάνες με παιδιά, γυναίκες με τους άντρες,
μαζώνω και τ’ αντρόγυνα τα πολυαγαπημένα.
Μαζώνω και μια μικρόνυφη, μικρή ’ρραβωνιασμένη,
πόχει τα τέλια στα μαλλιά, τα νύχια τα βαμμένα.
- Εγώ φέρνω την άνοιξη κι εσύ μου τη στεγνώνεις.
- Εγώ φέρνω τα πρόβατα κι εσύ τα ξεδιαγ’μίζεις
- Εγώ φέρνω τσοπάνηδες λαλώντας τις φλογέρες”.
Δημοτικό

17. Άγιε Γιώργη αφέντη μου κι ομορφοκαβαλάρη
αρματωμένος με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.
Άγιος είσαι στη θωριά κι άγγελος στη νεότη
παρακαλώ βοήθα με, Άγιε στρατιώτη.
Στη χάρη σου, στη δόξα σου ήρθα να εμφιβάλω,
στον τόπο μας εβγήκενε ένα θεριό μεγάλο.
Κι αν δεν του πάνε άνθρωπο το βράδυ να δειπνήσει,
σταλιά νερό δεν ήφηνε να κατεβεί στη βρύση.
Ερίχνανε τα μπουλετιά κι όποιου ήθελε πέσει,
πήγαινε το κοπέλι ντου τον δράκοντα πεσκέσι.
Ο κλήρος τότε ήπεσε και στην αρχοντοπούλα,
οπού την είχε η μάνα τζη μοναχορηγοπούλα.
Ο άρχοντας σαν τ' άκουσε πολλά βαρύ του εφάνη.
- Πάρετε βίος αμέτρητο και το παιδί μου αφήστε,
το βίος και το χρυσάφι, μπροστά στο στόμα του θεριού σβήστηκε κι εμαράθη.
- Ντύσετε το κοπέλι μου και κάμετέ το νύφη
κι αμέτε τό του δράκοντα το βράδυ να δειπνήσει.
Τρεις κοπελιές την πήρανε να παν να σεργιανίσουν.
Στην μιαν άκρα τση πηγής δένουν την κορασίδα.
Δημοτικό Κρήτης
συνέχεια

18. Μα ο Άγιος Γεώργιος θέλησε να τη σώσει
κι από το άγριο θεριό να την ελευτερώσει.
Καβάλκεψε το μαύρο ντου και μια και δυο στη βρύση,
εκειά που βγαίνει το νερό πηγαίνει και καθίζει.
Κι η κόρη τον εξάνοιξε με πικραμένο βλέμμα.
- Φύγε, φύγε, αφέντη μου, να μη σε φάει και σένα
κι είναι το άγριο θεριό απου θα φάει εμένα.
- Άσε με, κόρη, άσε με λίγο να ξαποστάσω
κι εγώ σκοτώνω το θεριό κι από 'δω σε βγάζω.
Άσε με ν' αποκοιμηθώ πάνω στα γόνατά σου
και ίσαμε να 'ρθει το θεριό δε φεύγω από κοντά σου.
Κι ο δράκος εκατέβαινε κι η κόρη αναστενάζει.
- Ξύπνησε, καβαλάρη μου, που μου 'πες μη σε γνοιάζει.
Κι από τσι φωνές του δράκοντα ο τόπος αντιλάλει.
συνέχεια

19. Ο Άγιος σαν τ' άκουσε αρπάζει το κοντάρι
και στέκεται ανατολικά και το Σταυρό ντου κάνει.
Και παίζει ντου μια κονταρέ και κόβει το λαιμό ντου.
Και ξαναδευτερώνει ντου και παίρνει ντη στο σώμα,
θρήνος μεγάλος γίνεται στσι πέτρες και στο χώμα.
Ο άρχοντας από μακριά στέκεται και του λέει:
- Πάρε και την κορόνα μου, πάρε και το παιδί μου.
- Κράθειε και την κορόνα σου, κράθειε και το παιδί σου.
Κι η αρχοντοπούλα ολόχαρη ερώτηση του κάνει:
- Για πες μου, ένδοξε, πώς λένε τ' όνομά σου
για να σου κάμω χάρισμα, να 'ναι της αρεσκιάς σου.
- Αν θες να κάμεις χάρισμα, χτίσε μιαν εκκλησία
και βάλε και ζωγράφισε Χριστό και Παναγία
και στη δεξάντως τη μεριά βάλε ένα καβαλάρη
αρματωμένο με σπαθί και με χρυσό κοντάρι.
συνέχεια

20. Άγιε μου Γιώργη αφέντη μου κι αφέντη καβαλάρη
αρματωμένος με σπαθί και με αργυρό κοντάρι.
Θεριό έπεσε στην χώρα μας σ’ ένα βαθύ πηγάδι,
ανθρώπους το ταΐζανε κάθε πρωί και βράδυ.
Μια μέρα δεν του πήγανε ανθρώπους να δειπνήσει,
σταλιά νερό δεν άφησε τη χώρα να δροσίσει.
Ας ρίξουμε τα μπουλεθιά κι ότινος θέλει ας πέσει,
να πάει το παιδάκι του του λιονταριού πεσκέσι.
Τα μπουλεθιά επέσανε σε μια βασιλοπούλα,
όπου την είχε ο βασιλιάς μόνη και μοναχούλα.
Ξένος αγνώριστος περνά, την κόρη χαιρετάει,
κι η κόρη του αποκρίνεται, κι η κόρη του μιλάει.
«Τράβηξε ξένε από δω και το νερό αφρίζει,
κι ο δράκοντας τα δόντια του για μένα τα τροχίζει».
Γυρίζει ανατολικά και κάνει το σταυρό του
και βγάζει το σπαθάκι του και κόβει το λαιμό του.
Για πες μου ξένε να χαρείς ποιο είναι τ’ όνομά σου;
Κι εγώ θα κάνω χάρισμα στην οικογένειά σου.
Γιώργη με λένε το όνομα απ’ την Καππαδοκία,
κι αν θες να κάνεις χάρισμα, χτίσε μια εκκλησία.
Βάλε ζερβά την Παναγιά, δεξιά έναν καβαλάρη,
αρματωμένο με σπαθί και μ αργυρό κοντάρι.
Δημοτικό / Πανελλήνιο

21. Τραγούδια

22. Του Αϊ-Γιώργη ( Ederlezi )
Απ’ τους ώμους να/ η άνοιξη περνά
γύρω φτερουγίζει/ ξεχνάει εμένα.
Μέρα της χαράς/ ποια ζωή φοράς
δρόμο δρόμο παίρνεις / χωρίς εμένα.
Τ’ ουρανού πουλιά/ πάρτε με αγκαλιά
το βουνό γεμίζει/ κεριά αναμμένα.
Να κι η Πούλια, ξημερώνει,/ το Θεό παρακαλώ
μα το φως που δυναμώνει/ δε μου φέρνει, δε μου φέρνει
‘κείνον π’ αγαπώ.
Τ’ όνομά του ανθός / ευωδιάς βυθός
πείτε στα κορίτσια/ να μην το λένε
Μέρα σαν κι αυτή/ στου Αϊ-Γιωργιού τ’ αφτί
που όλα τα τραγούδια / γι’ αγάπη κλαίνε.
(Το «Εντερλέζι» είναι ένα δημοφιλές παραδοσιακό λαϊκό τραγούδι της
μειονότητας των Ρομά στα Βαλκάνια.)
Λίνα Νικολακοπούλου

23. Αϊ-Γιώργης
Ταξίδι απ’ τα Επτάνησα/ κι η Σαλονίκη μάγισσα.
σε κράτησε δικό της/ Βρήκε η αγάπη αφορμή
- διάλεξε τη σωστή στιγμή -/ πήρε το μερτικό της.
Δίπλα σου που μεγάλωσα/ πόσες φορές καμάρωσα
το φως που ‘χε η καρδιά σου./ Την περηφάνια της ματιάς
τη μυρωδιά της αγκαλιάς/ την τρυφερότητά σου.
Ποιος περνάει έξω στο δρόμο/ μ’ ένα σύννεφο στον ώμο.
Αϊ-Γιώργης που γυρίζει τραυματίας/ το ’40 απ’ τα βουνά της Αλβανίας.
Ποιος κρατάει εκεί στα αστέρια/ την Πανσέληνο στα χέρια.
Αϊ-Γιώργης να μου φέγγει κάθε νύχτα/ της ζωής του το λαμπρό εν τούτω νίκα.
Πάλευες πάντα τον καιρό/ μα είχες γυναίκα θησαυρό
κι άντεξες το τιμόνι./ Κι αν στη ζωή τα πάντα ρει
ακούω το βήμα σου βαρύ/ στης μνήμης μου τ’ αλώνι.
Φίλιππος Γράψας

24. Ρ. Μ. Ρίλκε (μτφ. Άρης Δικταίος)
Άγιος Γεώργιος
Και τη νύχτα ολάκερη, γονατισμένη,
τον φώναζε η ξαγρυπνισμένη,
αδύναμη παρθένα: αυτός ο Δράκος, να,
δεν ξέρω κι εγώ γιατί αγρυπνά.
Κι εφάνη μέσα απ’ τα χαράματα,
στο άτι του πάνω, και του αστράφταν τ’ άρματα,
και τον είδε θλιμμένη, στοιχειωμένη,
ψηλά να θωρεί, γονατισμένη,
προς τη λάμψη, που αυτός ήταν. Τώρα
λάμποντας ορμούσε μέσα απ’ τη χώρα,
με υψωμένα τα χάμουρα, προς τον
κίνδυνο τον ανοιχτό,
συνέχεια

25. τρομερός, μα παρακαλετός.
Γονατισμένη, πιότερο στη γη ‘χε πέσει,
σφίγγοντας τα χέρια, να τη συμπονέσει,
γιατί δεν ήξερε, πως υπήρχε αυτός,
που η αγνή της και πρόθυμη καρδιά
απ’ το φως της θεϊκής συνοδείας τον τραβά.
Στο πλευρό της πάλης του στεκόταν,
καστέλλι, η προσευχή που προσευχόταν.