HISTORY

1. ΙΛΙΑΔΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΛΙΑΔΑΣ
1. Χρόνος σύνθεσης - Έκταση - Χωρισμός σε ραψωδίες.
Η Ιλιάδα και η Οδύσσεια αποτελούν τα αρχαιότερα έπη, όχι μόνο της
ελληνικής, αλλά και της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
 Χρονικά τοποθετούνται στο δεύτερο μισό του 8ου αιώνα π.Χ.
Η σύνθεση της Ιλιάδας προηγείται και τοποθετείται γύρω
στο 750 π.Χ.
 Η έκταση της Ιλιάδας είναι 15693 στίχοι, κατά 3.500 στίχους
μεγαλύτερη από της Οδύσσειας
 και χωρίζεται όπως και εκείνη, σε 24 ραψωδίες όσα και τα
γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Οι ιλιαδικές ραψωδίες
δηλώνονται με ένα κεφαλαίο γράμμα και το περιεχόμενο της
καθεμιάς αποδίδεται από έναν τίτλο τον οποίο θα βρείτε στην
αρχή της αντίστοιχης περιληπτικής αναδιήγησης.
2. Ιλιάδα και Ιστορία
Η Ιλιάδα αναφέρεται σε ένα ένδοξο παρελθόν γεμάτο ηρωικές πράξεις.
Έτσι, αν και το έπος συντέθηκε τον 8ο αι. αναφέρεται στη μυκηναϊκή εποχή
στο τέλος της οποίας έγινε ο Τρωικός πόλεμος. (12ος αιώνας π. Χ.)
 Επειδή ο ποιητής αγνοεί πολλές λεπτομέρειες της καθημερινότητας
της εποχής εκείνης, απεικονίζει μέσα στα έργα του έναν κόσμο
που του είναι πιο πρόσφατος. Γι’ αυτό και μέσα στο έργο του θα
δούμε αντιλήψεις και υλικά γνωστά στην εποχή του ποιητή
αλλά όχι και στο μυκηναϊκό άνθρωπο (αναχρονισμοί).
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 1

2. ΙΛΙΑΔΑ
 Από την άλλη, δεν είναι λίγες οι φορές που ο ποιητής προσθέτει σ’
αυτά και στοιχεία εντελώς φανταστικά και εξωπραγματικά. Είναι
φανερό, λοιπόν ότι δεν πρέπει να αντιμετωπίζουμε την Ιλιάδα ως
ιστορική πηγή για τον αιώνα στον οποίο αναφέρεται.
Αντίθετα, λόγω των πολλών αναχρονισμών, δίνει περισσότερες
πληροφορίες για την εποχή κατά την οποία συντέθηκε.
 Και σ’ αυτή την περίπτωση όμως πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι η
Ιλιάδα μπορεί να χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη την ιστορία, αλλά είναι
πρωτίστως ποίηση και αυτό το ιστορικό υλικό έχει υποστεί ποιητική
επεξεργασία από ένα δημιουργό που ήθελε με το έργο του
μάλλον να τέρψει το ακροατήριό παρά να το πληροφορήσει για
τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα της εποχής στην οποία
αναφέρεται. Επομένως, το ιλιαδικό έπος χρησιμοποιεί την
ιστορία ως πηγή έμπνευσης και ως χρονικό πλαίσιο, αλλά δεν
πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιστορικό σύγγραμμα.
3. Περιεχόμενο - Θέμα - Δομή της Ιλιάδας.
 Στην Ιλιάδα το θέμα αποκαλύπτεται από τους πρώτους κιόλας στίχους
με τη λέξη μήνις (= θυμός, οργή). Η οργή δηλαδή του Αχιλλέα μετά
τη σύγκρουσή του με τον αρχιστράτηγο των Αχαιών, τον
Αγαμέμνονα που προκλήθηκε με αφορμή τη μοιρασιά των λαφύρων
αποτελεί την αφετηρία και το κύριο θέμα της Ιλιάδας.
Ζακ Λουί Νταβίντ (1748-1825)
Ο θυμός του Αχιλλέα
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 2

3. ΙΛΙΑΔΑ
 Η πρωτοτυπία του Ομήρου είναι ότι γύρω από αυτό το θέμα, το οποίο
αποτελεί μόνο ένα επεισόδιο του δέκατου χρόνου της πολιορκίας της
Τροίας, καταφέρνει να παρουσιάσει ολόκληρο τον πόλεμο που
διήρκεσε δέκα χρόνια γύρω από το Ίλιον (άλλη ονομασία της Τροίας) .
Αυτός ο πόλεμος λοιπόν, αποτελεί και το περιεχόμενο του
έπους.( Το γεγονός αυτό δικαιολογεί και την ονομασία του έπους,
Ιλιάς και όχι Αχιλληίς.)
 Αυτόν τον πόλεμο στην πεδιάδα της Τροίας ο ποιητής δεν τον
περιγράφει από την αρχή του, αλλά αποσπά από τα δέ κα χρόνια μια
μικρή χρονική περίοδο που καλύπτει 51 ημέρες πριν από την
άλωση της Τροίας. Οι 51 αυτές ημέρες είναι το χρονικό παρόν του
έπους. Μέσα σ’αυτό γίνονται αναφορές στο παρελθόν με:
 Χρονικές συντμήσεις
 Αναδρομές στα περασμένα
 Ένθετες διηγήσεις παλαιών γεγονότων.
Όπως επίσης γίνονται και προαναγγελίες για το μέλλον.
Έτσι το θέμα του θυμού του Αχιλλέα αποκτά μεγάλη σημασία για τη
σύνθεση της Ιλιάδας, καθώς γύρω από αυτό ο ποιητής πλέκει το περιεχόμενο
του έπους, δηλαδή τους δεκάχρονους αγώνες των Αχαιών γύρω από την
Τροία, που είναι πολύ ευρύτερο, και χρονικά και θεματολογικά, από το
θέμα της μήνιδος.
4. Διαφορές Ιλιάδας και Οδύσσειας
α) Διαφορά ύφους.
Η Ιλιάδα διακρίνεται για τη δραματική της πυκνότητα, ενώ η Οδύσσεια
για το αφηγηματικό της ύφος.
β) Διαφορά χαρακτήρα.
Η δράση της Ιλιάδας εντοπίζεται σε ένα δραματικό κόσμο απαλλαγμένο από
τέρατα και φανταστικές περιπέτειες. Ο κόσμος της είναι πολεμικός και
σκληρός.
Αντίθετα, η Οδύσσεια μοιάζει με ναυτικό παραμύθι σε παράξενους τόπους
με εξωπραγματικά όντα. Ο κόσμος της είναι ήρεμος και ειρηνικός.
γ) Διαφορά κοινωνικοπολιτικών θεσμών.
Στην Ιλιάδα καθρεφτίζεται η αντίληψη μιας κλειστής αριστοκρατικής
τάξης, όπου ο θεσμός της βασιλείας ακμάζει. Στις στρατιωτικές συνελεύσεις,
οι στρατιώτες ακούνε, αλλά αρκούνται στο να επευφημούν.
Η Οδύσσεια απεικονίζει μια νεότερη εποχή, όταν ο θεσμός της βασιλείας
πλέον παρακμάζει. Το έπος περιγράφει τη γέννηση της πόλης με
πολιτικά σώματα που έχουν αποφασιστικό ρόλο δίπλα στο βασιλιά.
δ) Διαφορά αντίληψης για τους θεούς.
Οι θεοί της Ιλιάδας έχουν μια πρωτογονική εκρηκτικότητα. Είναι
εγωιστές και άδικοι. Και οι θεοί της Οδύσσειας έχουν πάθη, αλλά
παρατηρείται ότι έχει αρχίσει να καθιερώνεται στον Όλυμπο κάποια ηθική
τάξη.
ε) Διαφορά των κεντρικών ηρώων
Ο Αχιλλέας διακρίνεται για την ορμητικότητα και την έλλειψη του μέτρου.
Από την άλλη πλευρά ο Οδυσσέας διακρίνεται για τις πολύτιμες στην
καθημερινή ζωή αρετές, όπως η εξυπνάδα, η επιμονή και η
καρτερικότητα. Χαρακτηρίζεται για την εφευρετικότητα του νου του
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 3

4. ΙΛΙΑΔΑ
Ρ αψωδία Α
ραψωδία Α 1-53: Το προοίμιο- Η ικεσία του Χρύση
Κατανοούμε καλύτερα τον τύπο του επικού προοιμίου.
Γνωρίζουμε το θέμα και το περιεχόμενο της Ιλιάδας.
Διαπιστώνουμε ότι οι ομηρικοί θεοί, προσωποποιημένοι και με
ανθρώπινες ιδιότητες (ανθρωπομορφισμός), επεμβαίνουν και επηρεάζουν
τις εξελίξεις.
Επισημαίνουμε στοιχεία επικής αφηγηματικής τεχνικής (προοικονομία,
κύκλος, θαυμαστό κτλ.).
Ο ποιητής χρησιμοποιεί χαρακτηριστικά επίθετα: τα περιγραφικά που
δίνουν την εξωτερική εικόνα του ουσιαστικού, π.χ. θολωτή σπηλιά
Και τα τυπικά που αποτελούν μόνιμα και σταθερά επίθετα.
Ησίοδος: Οι εννέα Μούσες
ΣΧΟΛΙΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ
στ. 1: Η επίκληση στη Μ ούσα, σύμφωνη με τις αντιλήψεις της εποχής,
δεν ήταν μια απλή τυπική υποχρέωση του αοιδού, αλλά έπαιζε
σημαντικό λειτουργικό ρόλο: όταν ο ποιητής περιγράψει αργότερα
σκηνές από τον Όλυμπο, δε θα προκαλέσει την απορία των ακροατών του
πώς είναι δυνατόν, θνητός αυτός, να γνωρίζει τι γίνεται στην κατοικία των
θεών, γιατί θα θεωρήσουν ότι είναι η Μούσα που μιλάει με το δικό του
στόμα. «Οι αοιδοί, οι τραγουδιστές, υποστήριζαν συνήθως ότι όφειλαν την
έμπνευσή τους στις Μούσες και ότι αυτές τους είχαν διδάξει, οι θεές της
μουσικής, του χορού και του άσματος, τις οποίες φαντάζονταν ως
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 4

5. ΙΛΙΑΔΑ
θυγατέρες του Δία και της Μνημοσύνης να κατοικούν στο όρος Ελικώνα
ή στην Πιερία κοντά στον Όλυμπο»
Στο πρωτότυπο κείμενο η λέξη μήνις (= θυμός) βρίσκεται στην αρχή του
πρώτου στίχου και σηκώνει όλο το βάρος του ποιήματος, αφού αυτή
είναι βασικό στοιχείο στην εξέλιξη της πλοκής και απώτερη αιτία όλων
των δεινών των Αχαιών και των εξελίξεων. Πρόκειται εδώ για μοναδική
καινοτομία του Ομήρου, ο οποίος δεν δίνει τα γεγονότα στη χρονολογική
τους σειρά, αλλά παίρνοντας ως κέντρο της πλοκής ένα γεγονός —Τη
σύγκρουση του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα και το θυμό του πρώτου —
μας παρουσιάζει όλο τον πόλεμο μέσα από το πρίσμα αυτού του
γεγονότος.
στ. 2: προοικονομία των συνεπειών του θυμού.
στ. 5: το χωρίο θέτει το πρόβλημα της ευθύνης των ηρώων για τις
πράξεις τους και προσφέρεται για σύγκριση με την Οδύσσεια, όπου οι
σύντροφοι του κεντρικού ήρωα «χάθηκαν απ’ τα δικά τους τα μεγάλα
σφάλματα...» Άλλωστε και ο ποιητής επικαλείται τη βοήθεια της Μούσας,
αν και έχει ο ίδιος το χάρισμα να τραγουδά: ο θεός, δηλαδή, δεν κάνει
τίποτα άλλο, παρά βοηθάει τον άνθρωπο να πραγματοποιήσει αυτό που
έχει την ικανότητα να κάνει.
στ. 7: η παράθεση «άρχων των ανδρών» εκφράζει την εξουσία του
Αγαμέμνονα και υπαινίσσεται μια πρόσκαιρη νίκη· ο επιθετικός
προσδιορισμός ωστόσο που συνοδεύει τον Αχιλλέα («θείος») φανερώνει τη
θεϊκή καταγωγή του ήρωα και βοηθάει τον ακροατή να καταλάβει ποιος
θα είναι ο τελικός νικητής της διένεξης. Επισημαίνεται επίσης ότι η
αναφορά του Αχιλλέα στην αρχή (στ. 1) και στο τέλος του προοιμίου (στ.
7) — σχήμα κύκλου- υπογραμμίζει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του ήρωα
στο ιλιαδικό έπος.
στ. 9: Πίσω από ένα τόσο σημαντικό γεγονός δεν μπορεί παρά να
βρίσκεται έναςθεός. Η θεϊκή προέλευση της διαμάχης προϊδεάζει τον
ακροατή και για τις φοβερές συνέπειες που μπορεί αυτή να έχει.
στ.10-20: Ο Χρύσης ιερέας στο ναό του Απόλλωνα πηγαίνει στο
στρατόπεδο των Αχαιών. Κρατάει λύτρα, σκήπτρο και στεφάνι.
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 5

6. ΙΛΙΑΔΑ
Σκήπτρο: σύμβολο θρησκευτικής εξουσίας το κρατούν κήρυκες και
βασιλιάδες.
Ιδιότητες Χρύση: α) σαν πατέρας
β) σαν ξένος- ικέτης- Τρώας
γ) σαν ιερέας
λέει να νικήσουν οι Αχαιοί κι ας είναι Τρώας.
στ. 21-22: το ρήμα ευλαβούμαι σημαίνει «σέβομαι» αλλά και
«φοβάμαι»· η αναφορά του ιερέα στην ευλάβεια επιτείνει την ψυχολογική
πίεση που έχει δημιουργήσει στο στρατό ο χαρακτηρισμός του Απόλλωνα
ως «μακροβόλου τοξευτή. Ο λόγος του ιερέα διαγράφει την απειλητική
μορφή του Φοίβου. Τα σύμβολα επίσης, που περιγράφονται σ’ ένα ν
ολόκληρο στίχο (στ. 14), υπογραμμίζουν τη σχέση του γέροντα ικέτη με
το θεό και προδικάζουν την τιμωρία του Αγαμέμνονα. Ο λόγος του
Αγαμέμνονα είναι προσβλητικός, τον απειλεί, του κόβει κάθε ελπίδα,
είναι αδιάλλακτος και δεν τον σέβεται. Λέει πως θα πάρει την κόρη του
ως δούλα (η γυναίκα ως λάφυρο- ο θεσμός της παλλακίδας).
Διαπράττει ύβρη στον Απόλλωνα.
στ. 35: έντονη αντίθεση του θορύβου της θάλασσας με το βουβό πόνο
του ιερέα· η αντίθεση ίσως θέλει να υπογραμμίσει τη μοναξιά του γέρου
καθώς όλα γύρω του είναι απειλητικά και η φύση δε συμμετέχει στη
θλίψη του. Άλλες αντιθέσεις στην ενότητα: ο ικετευτικός και ήπιος τόνος
του λόγου του Χρύση είναι διαμετρικά αντίθετος με το λόγο του
Αγαμέμνονα· οι κρυμμένες απειλές του ιερέα με τις φανερές του
αρχιστράτηγου.
Η προσευχή του Χρύση
Η προσευχή του Χρύση διαθέτει
τα τυπικά στοιχεία μιας
ομηρικής προσευχής: α)
επίκληση, β) προσφώνηση, γ)
υπενθύμιση των προσφορών, δ)
παρουσίαση του αιτήματος ως
ανταπόδοση των προσφορών και
ε) το αίτημα επιγραμματικά.
στ. 45: οι θεοί μπαίνουν στον
ανθρώπινο χώρο άλλοτε
προερχόμενοι από τον Όλυμπο,
όπου πιστευόταν ότι είχαν την
κατοικία τους, άλλοτε από τον
ουρανό και άλλες φορές από
κάποιο χώρο, όπου υπήρχε ιερό
και κέντρο λατρείας τους. Ο θεός
κατεβαίνει από τον Όλυμπο. Η
εμφάνιση και η δράση του θεού
αποτελεί «θαυμαστό» στοιχείο.
στ. 46: η απειλή που
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 6

7. ΙΛΙΑΔΑ
υπαινίχθηκε ο Χρύσης, όταν αναφέρθηκε στο «μακροβόλον τοξευτήν» (στ.
22) πραγματοποιείται στην τελευταία σκηνή της ενότητας (στ. 44-53). Τη
σκηνή συνθέτουν εικόνες κυρίως οπτικές και δευτερευόντως ακουστικές:
η απειλή γίνεται πιο φοβερή πλησιάζοντας μέσα στην απόλυτη σιωπή.
Και ο τρόμος επιτείνεται, καθώς η απειλητική μορφή του θεού από το
βάθος της εικόνας μετακινείται σιωπηλά στο κέντρο της· ο μόνος ήχος
που ταράζει την απειλητική ησυχία προέρχεται από τα όπλα του θεού, τα
οποία άλλωστε θα παίξουν και τον κύριο ρόλο.
στ. 53: αναχρονισμός και λακωνικότητα στην απόδοση του μεγέθους
του κακού.
Χαρακτηρίζω τον Αγαμέμνονα: σκληρός, ασεβής ,αγενής, αδιάλλακτος,
ανένδοτος, προσβλητικός γιατί…
Χαρακτηρίζω το Χρύση: ευγενικός, μεγαλόψυχος, μετριοπαθής, έχει
αγωνία για το παιδί του. Στην αρχή παρουσιάζεται άπραγος στη συνέχεια
μεταμορφώνεται και ζητάει την τιμωρία του Αγαμέμνονα.
Ο Αγαμέμνων στη σκηνή
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 7

8. ΙΛΙΑΔΑ
«ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΘΕΜ ΑΤΑ για συζήτηση ή εργασία»
Ερωτήσεις 2 και 4 του σχολικού βιβλίου για εργασία.
Στην 5η ερώτηση: Παραδείγματα: «απλή μέθοδος των τριών» «Αγία
Τριάδα», «τριαδικός», «Τριήμερος Ταφή και Ανάστασις» ή «Τριήμερος
Έγέρσις» «τριανδρία» ή «τριαρχία» (Ιστορία) κτλ. Ο «νόμος των τριών» στη
λογοτεχνία και τη λαϊκή παράδοση μπορεί να μελετηθεί και στο ποίημα
«Του μικρού Βλαχόπουλου» Στις συγκρίσεις των προοιμίων (ερώτηση 6η)
ζητούνται στοιχεία που μπορεί ο μαθητής να επισημάνει διαβάζοντας τα
συγκεκριμένα χωρία. Τα δομικά στοιχεία του επικού προοιμίου: α)
επίκληση στη Μούσα. β) διήγηση με πολύ λίγα λόγια της υπόθεσης του
έπους, γ) παράκληση στη Μούσα να αρχίσει το ποίημα από κάποια
συγκεκριμένη χρονική στιγμή.
Άλλα στοιχεία που επισημαίνονται εύκολα: Θεϊκές επεμβάσεις, ρόλος
Μούσας — Θεών, ανθρώπινη ευθύνη, ανωνυμία του ποιητή (ομηρικό
έπος) — προβολή έστω σε γ’ πρόσωπο του ονόματος του Ησιόδου
(διδακτικό έπος) κτλ. «Το προοίμιο Ιλιάδας είναι βραχύτατο. Της
Οδύσσειας είναι παραπλήσιο σε έκταση (αν και με διαφορετικό τόνο).
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 8

9. ΙΛΙΑΔΑ
2η Ενότητα
Ρ αψωδία Α στίχοι 54-306
Συνέλευση των Αχαιών- Σύγκρουση Αχιλλέα – Αγαμέμνονα
(Στίχοι 54-188 )
στ.56 Ο Αχιλλέας συγκαλεί συνέλευση του στρατού όπως τον υπέδειξε η
Ήρα. Αθέατη θεϊκή παρέμβαση – θεία φώτιση.
Από το στ.66 ο Αχιλλέας με τα άστοχα ερωτήματα καθυστερεί την εξέλιξη
των γεγονότων και εντείνει την αγωνία του ακροατή (επιβράδυνση).Τα
στοιχεία της επιβράδυνσης εντοπίζονται:
 στον αναλυτικό λόγο του Αχιλλέα και τα άστοχα ερωτήματα
 στη μεγαλοπρεπή παρουσίαση του μάντη Κάλχα
 στο δισταγμό του μάντη Κάλχα να πει την αλήθεια
 στη δέσμευση του Αχιλλέα ότι θα προστατεύσει το μάντη ακόμα
και από τον Αγαμέμνονα.
Ποιες προτάσεις κάνει ο Αχιλλέας για να αντιμετωπίσει το κακό;
Ποια πολιτισμικά στοιχεία αναδεικνύονται; (μάντης, ονειροκρίτης)
Ο μάντης Κάλχας
στ.87- Ο όρκος του Αχιλλέα-ότι θα προστατέψει τον Κάλχα ακόμη και
από τον Αγαμέμνονα – επική ειρωνεία.
στ. 102… Η αντίδραση του Αγαμέμνονα είναι σφοδρή. Επιτίθεται στον
μάντη εξοργισμένος(στ. 105)
Στη συνέχεια κατεβάζει τους τόνους και σχεδόν με απολογητικό ύφος
συγκρίνει τη Χρυσηίδα με τη νόμιμη σύζυγό του την Κλυταιμνήστρα
(θεσμός παλλακίδας).Ωστόσο, ο λόγος του δεν πείθει.
Ο Αχιλλέας τον προτρέπει να συμμορφωθεί στις υποδείξεις του Κάλχα.
Ο Αγαμέμνων παρακάμπτει την προσβολή αλλά μεταφέρει την
αντιπαράθεση σε προσωπικό επίπεδο. Παρουσιάζεται αδιάλλακτος ,
απαιτητικός, απειλητικός, αλαζόνας, ασεβής, συμφεροντολόγος,
αυταρχικός.
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 9

10. ΙΛΙΑΔΑ
στ. 130- προοικονομία
στ.138- στίχος εξέλιξης του μύθου
στ.142 και 148- προοικονομία
Ο Αγαμέμνων αλλάζει θέμα απευθύνεται προς όλους και προγραμματίζει
την επιστροφή της Χρυσηίδας, κάνοντας επίδειξη ευσέβειας στο θεό.
Αποφασίζει να επιστρέψει την Χρυσηίδα αλλά απαιτεί αντάλλαγμα για να
σώσει το κύρος του ως αρχηγός. Υποχωρεί στους θεούς, όχι όμως και
στους ανθρώπους.
στ.150… Ο Αχιλλέας του μιλά με βαριά προσβλητικά λόγια
 δηλώνει πως δεν ήρθε στον πόλεμο από συμφέρον
 δεν είχε λόγο να τα βάλει με τους Τρώες
 υπενθυμίζει ότι η εκστρατεία έγινε για αποκατάσταση της τιμής
των Ατρειδών.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να πούμε ότι την εποχή του Τρωικού πολέμου οι
Έλληνες δεν είχαν ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση και ο πόλεμος δεν
είχε καμία εθνική σημασία.
 Κατηγορεί τον Αγαμέμνονα για αχαριστία
 Εκφράζει αγανάκτηση για την άδικη μοιρασιά των λαφύρων
 Τέλος, απειλεί να φύγει από τον πόλεμο.
Περιφρονητική και απειλητική η απάντηση του Αγαμέμνονα.
 Δηλώνει ότι αδιαφορεί για την απειλή του Αχιλλέα και ότι δεν τον
έχει ανάγκη.
 Εξυψώνει τους άλλους αρχηγούς και
 Υποβαθμίζει τον Αχιλλέα
 Λέει ότι έχει στο πλευρό του το Δία
 Εκφράζει το μίσος που έκρυβε από ανάγκη
Απειλεί ότι θα πάρει το δώρο του Αχιλλέα-τυπικός εκφραστής της
πολιτικής και στρατιωτικής εξουσίας.
στ.176…επική ειρωνεία
στ.189-195: το δίλλημα του Αχιλλέα- σκέφτεται να σκοτώσει τον
Αγαμέμνονα.
Giovanni Battista Tiepolo(1696-1770)
Η οργή του Αχιλλέα και η επέμβαση της Αθηνάς
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 10

11. ΙΛΙΑΔΑ
στ. 195-199: Θεϊκή επιφάνεια- Επέμβαση της θεά Αθηνάς:
α) προλαβαίνει το θάνατο του Αγαμέμνονα
β) εκτονώνει το βαρύ κλίμα που δημιουργήθηκε σε λεκτικό επίπεδο
γ )διασώζει από την ατίμωση το κύρος του βασιλιά
δ) διασώζει και τον Αχιλλέα από το παράπτωμα να σκοτώσει τον
Αγαμέμνονα.
στ. 200-205: Ο Αχιλλέας αντιμετωπίζει τη θεά Αθηνά μ’ έναν οικείο
τρόπο που μας δείχνει ότι ο Αχιλλέας ήταν αγαπητός στους θεούς.
Η Αθηνά του λέει να μην τον σκοτώσει αλλά να ξεσπάσει το θυμό του με
λόγια. Οι θεοί επεμβαίνουν για να θυμίσουν στους θνητούς τι πρέπει να
κάνουν. Να μην ξεχνάμε βέβαια ότι ο ομηρικός άνθρωπος είχε την
ευθύνη των πράξεων.
στ.213-214: προοικονομία
στ.217-219: ο Αχιλλέας υπακούει στη θεά Αθηνά- Ευσεβής και
υπάκουος στους θεούς.
Ξεσπάει στον Αγαμέμνονα με υβριστικά λόγια όπως τον συμβούλεψε η
θεά. Προσπαθεί να κρατήσει το γόητρο και να ξεθυμάνει διασύροντας
και μειώνοντας τον Αγαμέμνονα.
στ.234-245: Ο όρκος του Αχιλλέα για αποχώρηση από τον πόλεμο.
( σχήμα του αδυνάτου-στηρίζεται στην αντίληψη ότι τίποτα αντίθετο προς
τους φυσικούς νόμους δεν μπορεί να συμβεί)
244-245: προοικονομία.
στ.248-254: επιβράδυνση-
στ.255-285: ο λόγος του Νέστορα ( γλυκομίλητος, καλοπροαίρετος,
διορατικός, διπλωμάτης, σοφός).
Ο Νέστορας δίνει συμβουλές στον Αγαμέμνονα και στον Αχιλλέα
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 11

12. ΙΛΙΑΔΑ
Ρ αψωδία Α 350-431α Η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΑΧΙΛΛΕΑ –ΘΕΤΙΔΑΣ
Το αίτημα του Αχιλλέα
Ο Αχιλλέας παρουσιάζεται με την ανθρώπινη και
όχι με την ηρωική του διάσταση. Τα δάκρυά του
δείχνουν την ανθρώπινη ευαισθησία που πηγάζει
από το πληγωμένο φιλότιμο. Ζητάει τη μητρική
στοργή και παρουσιάζει τα γεγονότα μέσα από τη
δική του πλευρά.
Ο Αχιλλέας παραπονιέται στη μητέρα του για την
ατίμωση που υπέστη από τον Αγαμέμνονα.
Ατίμωση στον ομηρικό άνθρωπο ήταν η στέρηση
της τιμής, της αξιοπρέπειας. Ο ομηρικός ήρωας
πολεμούσε για την προσωπική του τιμή και δόξα,
για πλούσια λάφυρα ( αριστείον και γέρας) και όχι
για το καλό του συνόλου. Δεν έχει διαμορφωθεί ακόμη η έννοια της
εθνικής συνείδησης.
Επιπλέον, οι ήρωες σπάνια είναι ολοκληρωμένες προσωπικότητες, έχουν
αλαζονεία, βία, υπερηφάνεια, φιλαυτία. Αυτά τα χαρακτηριστικά
δημιουργούν μέσα τους μια τραγική εσωτερική πάλη. Οι ήρωες πρέπει
να έχουν θάρρος στον πόλεμο και γενναιοδωρία στην ειρήνη.
Η Θέτιδα είναι τραγικό πρόσωπο, ξέρει πως
θα πεθάνει ο γιός της, είναι στοργική μητέρα
τρυφερή , παρηγορητική και ευαίσθητη.
Πίσω, ωστόσο από αυτά τα χαρακτηριστικά
της υποκρύπτεται η θεϊκή της δύναμη.
Η Θέτιδα βουτάει
στα ύδατα της Στυγός
τον Αχιλλέα για να τον
κάνει αθάνατο. Η
πτέρνα η οποία δεν
μπήκε στο νερό έγινε
το μόνο τρωτό σημείο
του Αχιλλέα (εκείνο
που θα τον σκότωνε).
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 12

13. ΙΛΙΑΔΑ
Ο Αχιλλέας πηγαίνει να αναζητήσει τη μητέρα του στο ακρογιάλι γιατί:
 θέλει να ηρεμήσει και να αυτοσυγκεντρωθεί
 η μητέρα του ήταν θαλάσσια θεότητα, επομένως θα έβγαινε από τη
θάλασσα
 οι Έλληνες ήταν εξοικειωμένοι με τη θάλασσα
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 13

14. ΙΛΙΑΔΑ
Αφηγηματικές τεχνικές
Προοικονομία
Στ. 354-355 -Το αίτημα του Αχιλλέα
Στ.396 κ.εξ.- η ικανοποίηση του αιτήματος
Στ.410-413- οι ήττες των Αχαιών, τιμωρία του Αγαμέμνονα
Στ.428 – συμφορές στους Αχαιούς, ανταπόκριση του Δία
Επιβράδυνση
Στ.365 -393 – Ο Αχιλλέας περιγράφει τα γεγονότα στη μητέρα του
Στ. 424-427 – καθυστέρηση της συνάντησης της Θέτιδας με το Δία
Επιπλέον
Στ.408-409 σκηνή ικεσίας
Στ. 411 ειρωνεία
Στ.414 ανθρωπομορφισμός
Στ. 422-424 παρότρυνση
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΕΡ ΓΑΣΙΕΣ
1. Να βρείτε την ετυμολογία της λέξης Αχιλλέας.
2. Ποιος ήταν ο δάσκαλος του Αχιλλέα;
3. Πως προέκυψε η φράση Αχίλλειος Πτέρνα;
4. Ποιος ποταμός θύμωσε και συγκρούστηκε με τον Αχιλλέα;
5. Πως θεωρείται μεγάλος ήρωας ο Αχιλλέας όταν δεν ενδιαφέρεται
για το κοινό συμφέρον των Αχαιών; (ουσιαστικά ο Αχιλλέας
φαίνεται να στρέφεται κατά της κοινότητάς του. Δικαιολογείται
αυτή του η συμπεριφορά;)
6. Στις σχέσεις θεών και ανθρώπων, αλλά και μεταξύ των θεών ισχύει
η αρχή της προσφοράς και ανταπόδοσης ( δούναι και λαβείν). Με
βάση αυτή την αρχή πιστεύεται ότι θα ικανοποιηθεί το αίτημα του
Αχιλλέα;
Η αρπαγή της Βρισηίδας
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 14

15. ΙΛΙΑΔΑ
Ρ αψωδία Α 494-612
Η ικεσία της Θέτιδας και η συγκατάθεση του Δία
ΣΚΗΝΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΛΥΜΠΟ
Ο Όμηρος παρουσιάζει τους θεούς να παρεμβαίνουν στις υποθέσεις των
ανθρώπων. Επιπλέον ένας από τους βασικούς ρόλους των θεών στο έπος
είναι να δημιουργούν αναβολές, καθυστερήσεις και παρεκβάσεις ή να
σηματοδοτούν την επιστροφή στο βασικό θέμα τη ς διήγησης.
Μετά την δωδεκαήμερη απουσία των θεών η Θέτιδα επισκέφθηκε το Δία.
Τι εξυπηρετεί η δωδεκαήμερη απουσία των θεών;
Καταρχήν, επιτείνει την απομόνωση του Αχιλλέα και αυξάνει την ένταση
του θυμού του. Έπειτα, καλύπτει την εντύπωση μεγάλης διάρκειας που
δημιουργεί η σκηνή παράδοσης της Χρυσηίδας (είναι εκτενής και δίνει
την εντύπωση ότι διαρκεί πολύ, ενώ κράτησε μόνο 24 ώρες).
στ. 493-530 τυπική σκηνή ικεσίας.
Η ικεσία της προς τον Δία αποτελεί τη δεύτερη μεγάλη σκηνή ικεσίας του
έπους και εμπεριέχει όλα τα τυπικά στοιχεία της ικεσίας:
στ. 502: Χειρονομία (γονατίζει και πιάνει το γόνατο και το γένι του Δία)
στ. 503 Προσφώνηση (Δία πατέρα)
στ. 503-4Αναφορά σε προηγούμενη βοήθεια που του πρόσφερε
στ. 505-10 Αίτημα (να τιμήσει τον Αχιλλέα)
Μετά τη δραματική σιωπή του Δία, η Θέτιδα επιτείνει την ικεσία
κάνοντας λόγο στην αδικία που έχει υποστεί η ίδια (Α 516) και όχι
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 15

16. ΙΛΙΑΔΑ
στο αίτημα που αφορά τον Αχιλλέα, και απαιτεί άμεση δέσμευση του
πατέρα των θεών. Η υπόσχεση του Δία να εκπληρώσει το αίτημά τη ς –
καίριας σημασίας για την εξέλιξη του έπους- δίνεται με μια από τις πιο
εντυπωσιακές περιγραφές του Δία στην Ιλιάδα. Ο Δίας επισφραγίζει την
απόφασή του με νεύμα. Η υπόσχεση του Δία είναι νόμος.
στ.504 Δία πατέρ’ : η κοινωνία στην εποχή του Ομήρου είναι
πατριαρχική και ο στίχος αυτός είναι αντιπροσωπευτικός.
στ.540-570: Η φιλονικία του Δία και της Ήρας.
Στο πλαίσιο του ανθρωπομορφισμού, οι θεοί παρουσιάζονται σαν μια
μεγάλη οικογένεια με τις κατοικίες τους, τις συγκεντρώσεις, τις
συμφωνίες και διαφωνίες τους ή άλλοτε σαν μια βασιλική αυλή με τον
Δία-βασιλιά να επιβάλλεται και τους θεούς-ευγενείς να τον
περιστοιχίζουν. Όταν η Θέτιδα αναχωρεί και ο Δίας παρουσιάζεται
ενώπιον των θεών, η Ήρα τον προκαλεί παίζοντας το παιχνίδι της μισή ς
αλήθειας. Θα αποκαλύψει όλα όσα γνωρίζει αργότερα προκαλώντας τη
βίαιη αντίδραση του Δία, ακόμα και τη διατύπωση απειλής χειροδικίας
εις βάρος της. Πρόκειται για μια σκηνή σύγκρουσης μεταξύ των πρώτων
των θεών, όπως προηγουμένως παρουσιάστηκε η σύγκρουση μεταξύ των
πρώτων του στρατού. Ο Δίας με τη βίαιη συμπεριφορά του προς την Ήρα
ανακαλεί τη βίαιη συμπεριφορά του Αγαμέμνονα προς τον Χρύση, την
αυταρχικότητα και την επιβολή της εξουσίας του σε όλους.
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 16

17. ΙΛΙΑΔΑ
στ.573-595: παρέμβαση του Ήφαιστου
Τη σύγκρουση Δία - Ήρας προσπαθεί να εκτονώσει με τη μεσολάβησή
του ο ειρηνοποιός Ήφαιστος, όπως ο ήπιος Νέστορας μεταξύ Αγαμέμνονα
– Αχιλλέα. Ο Όμηρος χρησιμοποιεί το ίδιο μοτίβο και στις δύο
συγκρούσεις. Η μεγάλη διαφορά μεταξύ των δύο σκηνών σχετίζεται με το
ύφος και τον τόνο που τις διαπνέει. Η σύγκρουση των ανθρώπων είναι
βαριά, η σύγκρουση των θεών ανάλαφρη, κωμική, προσφέρει μια νότα
ανακούφισης στο βαρύ κλίμα που προηγήθηκε. Ο ποιητής γνωρίζει πολύ
καλά ότι για να διατηρήσει ζωηρό το ενδιαφέρον και την προσοχή των
ακροατών του πρέπει να προσφέρει ποικιλία και εναλλαγή τόνου: από το
βαρύ στο ανάλαφρο, από το σοβαρό στο κωμικό. Η σύγκρουση των
ανθρώπων τελειώνει με τη θυμωμένη αποχώρηση του Αχιλλέα, η
σύγκρουση των θεών τελειώνει με διασκέδαση και τραγούδι. Η αντίθεση
μεταξύ θεϊκής και ανθρώπινης σφαίρας είναι μεγάλη .
στ. 596-612: Αποκατάσταση της ηρεμίας- Συμπόσιο των θεών.
Τη στιγμή που οι άνθρωποι υποφέρουν, βιώνουν μια κατάσταση κρίσιμη
και καθοριστική για την ζωή τους, οι θεοί απολαμβάνουν τη
μακαριότητά τους. Οι θεοί ξεκουράζονται, ενώ οι άνθρωποι όχι, είναι
αθάνατοι και γι’ αυτό δεν υποφέρουν. Αυτό τους κάνει να είναι
επιπόλαιοι, τη στιγμή που οι άνθρωποι είναι σοβαροί. Ο Λογγίνος
επισημαίνει το εξής παράδοξο, ότι ο Όμηρος στην Ιλιάδα έκανε τους
ανθρώπους θεούς, και τους θεούς ανθρώπους: Ὅμηρος γάρ μοι δοκεῖ
παραδιδοὺς τραύματα θεῶν στάσεις τιμωρίας δάκρυα δεσμὰ πάθη
πάμφυρτα τοὺς μὲν ἐπὶ τῶν Ἰλιακῶνἀνθρώπους, ὅσον ἐπὶ τῇ δυνάμει,
θεοὺς πεποιηκέναι, τοὺς θεοὺς δὲ ἀνθρώπους (Περὶ ὕψους9.7)
Επισκεφτείτε:
Ομήρου Ιλιάδα
http://www.schools.ac.cy/eyliko/mesi/themata/archaia_ellinika/ekp
aideftiko_yliko/b_gymnasiou/grammateia/ypostiriktiko_yliko/rapsodi
a_a_new.pdf
Μορφές και θέματα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας
http://www.greek-language.
gr/Resources/ancient_greek/mythology/lexicon/atreides/pa
ge_008.html
Αρχαϊκή και επική ποίηση: από την Ιλιάδα στην Οδύσσεια
http://www.greek-language.
gr/Resources/ancient_greek/history/epos/page_009.html
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 17

18. ΙΛΙΑΔΑ
Εργασίες
1. Στη ραψωδία Α βρίσκουμε τρεις μεγάλες συγκρούσεις μεταξύ
ανθρώπων ή θεών. Ποιες είναι αυτές; Ποια είναι η έκβασή τους και
τι προοιωνίζουν;
2. Ο Δίας μετά την παρέμβαση της Θέτιδας αποφάσισε την
καταστροφή των Αχαιών, ενώ ο ίδιος μαζί με τους άλλους θεούς
διασκεδάζει στον Όλυμπο. Τι μπορεί να σημαίνει αυτή η
συμπεριφορά;
3. Ποιον ρόλο αναλαμβάνει ο Ήφαιστος; Πετυχαίνει;
4. Να επισημάνετε τις ομοιότητες και τις διαφορές στον τρόπο ζωής
των θνητών και των θεών.
5. Μέσα από την ηθογράφηση του Δία και της Ήρας να δώσετε την
ταυτότητα της ομηρικής κοινωνίας.
6. Διαλέξτε μια σκηνή που σας εντυπωσίασε και να την αποδώσετε
με όποια καλλιτεχνική έκφραση προτιμάτε.
7. Ο ποιητής αρχίζει τη ραψωδία με την οργή του Αχιλλέα και την
κλείνει με ένα ευχάριστο γλέντι των θεών στον Όλυμπο. Τι
εξυπηρετεί αυτή η εναλλαγή;
8. Δραματοποιήστε τη συγκέντρωση των θεών και τη σύγκρουση Δία-
Ήρας.
Επιμέλει α: Ε. Πατέρα Σελίδα 18