Маркетингийн судалгаа

1. 1
Г.БОЛДБААТАР
МАРКЕТИНГИЙН
СУДАЛГАА
УЛААНБААТАР ХОТ
2019 ОН

2. 2
АГУУЛГА
1. Оршил 2
2. Маркетингийн судалгааны үндсэн ойлголт 4
3. Маркетингийн судалгааны судлах асуудлыг тодорхойлох 15
4. Судалгааны дизайн 22
5. Мэдээ сэлтийг цуглуулах аргууд. Шинжих судалгааны
загвар: хоёрдогч мэдээ 33
6. Шинжих судалгааны загвар: хоёрдогч мэдээний синдикат эх
Үүсвэрүүд 41
7. Шинжих судалгааны загвар: Чанарын судалгаа 46
8. Тодруулах судалгааны загвар: асуулга ба ажиглалт 59
9. Туршилтын дизайн 68
10. Хэрэглэгчийн хандлага сонирхолыг хэмжих 73
11. Хэрэглэгчийн хандлагыг хэмжих тодорхойлох аргууд 82
12. Асуулгын дизайн 90
13. Маркетингийн судалгааны түүвэрлэн судлах арга 98
14. Мэдээ сэлтийг хэмжиж шинжлэх 108
15. SPSS программ 110
16. Мэдээллийн тоон шинжилгээний аргууд 133
17. Мэдээллийн чанарын шинжилгээний аргууд 148
18. Маркетингийн судалгааны тайлан 187

3. 3
ОРШИЛ
Монгол улс зах зээлийн харилцаанд шилжин өмчийн олон хэлбэр
бүрэлдэж жижиг дунд үйлдвэрлэл хөгжих нөхцөл бүрдсэнээр
үйлдвэрлэгчдийн хооронд шударга өрсөлдөөн бий болсон. Үйлдвэрлэгчид
өрсөлдөөнд ялж, зах зээлд байр сууриа бэхжүүлэн ажиллахын тулд эдийн
засгийн зохион байгуулалтын үндсэн асуудлаа оновчтой шийдвэрлэхэд
гадаад, дотоод орчны өөрчлөлтийн талаарх үнэн зөв, бодитой мэдээлэлд
тулгуурах зайлшгүй шаардлагатай болж байна. Мэдээллийн үнэн зөв,
бодитой, найдвартай байдлыг маркетингийн судалгааг л хангаж өгдөг.
Маркетингийн судалгаа нь байгууллагын хөгжлийн үндсэн чиглэл,
стратегийн болон бизнес төлөвлөгөөг боловсруулах бодит үндэслэлийг
бүрдүүлэх, түүнчлэн байгууллагын өмнө тулгарч байгаа эгзэгтэй асуудлыг
оновчтой шийдвэрлэх хамгийн боломжтой арга замыг бүрдүүлж байдаг.
Байгууллагын удирдлага хэдий чинээ мэдээлэл сайтай байна төдий
чинээ үндэслэлтэй, үр ашигтай, оновчтой шийдвэр гаргана. Иймээс бизнесийн
удирлага мэргэжлээр суралцагсад маркетингийн судалгааны арга зүйг маш
чадварлаг эзэмших зайлшгүй шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна.
Энэхүү гарын авлагыг монголын их, дээд сургуулиудын бизнесийн
удирдлага мэргэжлийн ангийн оюутнууд, бизнесийн байгууллагын
маркетингийн менежерүүд болон маркетингийн судалгааны онол арга зүйг
сонирхогчдод маркетингийн судалгааны арга зүй, аргачлалын үндсэн ойлголт,
мэдлэг, чадварыг олгоход зориулав.

4. 4
МАРКЕТИНГИЙН СУДАЛГААНЫ ҮНДСЭН ОЙЛГОЛТ
Маркетингийн гайхалтай чанар болон хамгийн гол ач холбогдолын нэг
нь маркетингийн судалгаа юм. Маркетингийн судалгаа нь маркетингийн
мэдээллийн системийг бүрдүүлэх гол элемент юм.
Маркетингийн шийдвэр гаргахад хэрэглэгдэх мэдээллийг олж
цуглуулах, эмхэлж цэгцлэх эрэмбэ дараатай үйл явцыг маркетингийн
судалгаа гэдэг. Маркетингийн судалгааны үндсэн зорилго хэрэглэгчдийн
хэрэгцээ, шаардлагыг хангахтай холбогдсон асуудлуудыг шийдвэрлэхийн
тулд түүнд шаардлагатай мэдээллийг бий болгоход оршино. Иймд
маркетингийн судалгаа нь тоо баримт, бодитой үйл явдлын тухай мэдээг
илрүүлэн олж шийдвэр гаргахад хүрэлцэхүйц мэдээллээр менежерийг
хангахад чиглэгдэнэ. Менежер хүн хэдий чинээ мэдээлэлтэй байна, төдий
чинээ үндэслэлтэй бөгөөд үр ашигтай шийдвэр гаргаж чадна.
Шийдвэр гаргахын тулд мэдээлэл олж авч байгаа үйл явц бол
үндсэндээ судалгаа хийж байгаа хэрэг юм. Мэдээллийн үнэ цэнэ нь хүний
өдөр тутмын үйл ажиллагаанд гаргасан шийдвэрийн үнэ цэнээр
тодорхойлогдоно. Хэрэглэгчдийн худалдан авах хүсэл сонирхолыг
төрүүлэхүйц өнгө, үзэмжтэй, амт чанартай бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бий
болгон, боломжийн үнэ, оновчтой сувгаар сурталчилан борлуулах арга
ухааныг маркетингийн судалгаа бүрдүүлж байдаг. Иймд маркетингийн
судалгаа нь байгууллагад маркетингийн хольцын зохистой хослолыг хэрэглэн
зах зээлд амжилт олох нөхцлийг бүрдүүлнэ.
Зах зээлийн тухайн нөхцөлөөс ямар алба, ямар хүч ажиллуулах
шаардлагатай байгааг олж харан байгууллагынхаа дотоод нэгжүүд, түүнчлэн
нийлүүлэгч түнш, хамтаран ажиллах байгууллагаа сонгон авч, үйл ажиллагаа,
үйлчилгээгээрээ хэрэглэгчдийг өөртөө татан, нэр хүндээ дээшлүүлэн, зах
зээлээ өргөжүүлэх нөхцөл, боломжийг маркетингийн судалгааны үр дүн олж
авсан гадаад, дотоод орчны шинжилгээний дүгнэлт бүрдүүлж өгнө. Гадаад
орчны талаархи мэдээлэл, тухайлбал, үйлчилж буй хүн амын нас, хүйс, ажил
мэргэжил, гэр бүлийн бүтцийн өөрчлөлт, эдийн засаг, улс төр, техник
технологи, соёлын орчны өөрчлөлтийн талаархи нарийн тодорхой мэдээллийг
хэн түргэн олж үйл ажиллагаагаа түүнд зохицуулж чадна, тэр өрсөлдөөнд
ялж, байр сууриа бэхжүүлж чадна. Мэдээллийн үнэн зөв, найдвартай байдлыг
хангагч гол үндэс нь судалгаа. Мөн аливаа юмс үзэгдэлд нухацтай хандаж,
судлаж нарийвчилснаар янз бүрийн шинэ санаануудыг бий болгох боломжтой.
Маркетингийн судалгааны өөр нэг бодитой үр дүн бол байгууллага, аж
ахуйн нэгж хөгжлийнхөө үндсэн чиглэл, урт ба богино хугацааны төлөвлөгөө
боловсруулах бодит үндэслэлийг олж авдагт оршино. Маркетингийн
судалгааны явцад байгууллагын өмнө тулгарч байгаа эгзэгтэй асуудлыг
шийдвэрлэх хамгийн боломжтой арга замыг олох, дэвшүүлсэн зорилго,
зорилт, төлөвлөгөөгөө үр ашигтай хянах боломж бүрддэг. Маркетингийн
судалгааны үр дүнд маркетингийн шинэ шинэ боломжуудыг нээн илрүүлж,

5. 5
байгууллага хөгжин дэвжих, өрсөлдөгчөө ялан дийлэх аугаа их нөөц, хүчийг
хуримтлуулна. Маркетингийн маш олон янзын нөөц, боломжууд байдаг.
Тухайлбал, цоо шинэ зах зээл олох, шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээ бий болгох,
шинэ сав баглаа боодол бүтээх, борлуулалтын шинэ суваг нээх гэх мэт
боломжууд байдаг. Эдгээр боломжуудыг зөвхөн маркетингийн судалгааны үр
дүнд л илрүүлж болно.
Байгууллагууд маркетингийн судалгааг тодорхой дэс дарааллын дагуу
хийж гүйцэтгэх хэрэгтэй байдаг.
Маркетингийн мэдээлэл (мэдлэгийн менежмент, оюун ухааны чадамж),
мэдээллийн санд хадгалагдаж буй дотоод бичиг баримтууд зэрэг эх үүсвэрээс
болон маркетингийн судалгаагаар олж авсан мэдээлэл нь компанийн
маркетингийн мэдээллийн системийн салшгүй хэсэг юм. Маркетингийн
мэдээллийн систем нь маркетингийн шийдвэр гаргагчдад шаардлагатай
мэдээллийг шинжлэх, бий болгох, хадгалах болон тэднийг мэдээллээр
тогтмол тасралтгүй хангах үйл ажиллагааны албан ёсны сүлжээ юм.
Маркетингийн мэдээллийн систем ба шийдвэрийг дэмжих системийг
боловсруулах үйл явц нь:
Маркетингийн судалгаа, үзэл бодлын Европын нийгэмлэг (ESOMAR - The
European Society for Opinion and Marketing Research) маркетингийн судалгааг
хийх хоёр гол шалтгаан байдаг. Энэ нь нэгдүгээрт боломж ба асуудлыг
тодорхойлох, хоёрдугаарт маркетингийн үйл ажиллагааг бий болгох ба

6. 6
боловсронгуй болгох хэмээн тодорхойлсон ба энэхүү хоёр шалтгаанд
үндэслэн маркетингийн судалгааг дараах байдлаар ангилсан.
Маркетингийн судалгааны ангилал
Судлах асуудлыг тодорхойлох судалгааг зах зээл болон тухайн бизнесийн
орчин, нөхцөл байдалд одоо оршин байгаа, эсвэл ирээдүйд бий болж
болзошгүй асуудлыг тодорхойлохын тулд хийдэг. Тухайлбал, судлах асуудлыг
тодорхойлох судалгааг дараах үндсэн чиглэлийн дагуу хийж болох юм. Үүнд:
1. Зах зээл ба борлуулалтын судалгаа
- Зах зээлийн багтаамжийн үнэлгээ
- Зах зээлийн хэсгийн үнэлгээ
- Зах зээлийн хөгжлийн хандлага
- Борлуулалтын мэдээлэл
- Зах зээлийн чадавхийн үнэлгээ
- Хэрэглэгчдийн хүсэл хандлага
- Өрсөлдөгчдийн зах зээл
2. Маркетингийн орчны судалгаа
- маркетингийн дотоод орчны үнэлгээ
- Гадаад орчны хүчин зүйлийн нөлөөлөл
3. Өрсөлдөгчийн судалгаа
- Өрсөлдөгчдийн зорилго, хүчтэй ба сул талын судалгаа

7. 7
- Өрсөлдөгчдийн хариу үйлдлийн бүтцийн үнэлгээ
- Өрсөлдөгчдийн санхүүгийн хүчин чадлын ба технологийн
түвшний үнэлгээ
- Удирдлага зохион байгуулалтын түвшний үнэлгээ
- Өрсөлдөгчийн нэр хүнд ба аргаа өөрчлөх чадварын үнэлгээ
Нөөц ба шинжлэх ухааны чадавхийн үнэлгээ
Харин асуудал шийдвэрлэх судалгааг ямар нэгэн асуудлын талаар
оновчтой шийдлийн хувилбар боловсруулахын тулд хийдэг. Асуудал
шийдвэрлэх судалгааны үр дүнг маркетингийн тодорхой асуудлыг
шийдвэрлэх шийдвэрийг дэмжихэд ашигладаг. Тухайлбал, асуудал
шийдвэрлэх судалгааг дараах үндсэн чиглэлийн дагуу хийж болох юм. Үүнд:
1. Сегментчилэлийн судалгаа
 Сегментчилэлийн үндсэн хувьсагчийг тодорхойлох
 Сегмент бүрийн зах зээлийн боломж, хариу үйлдлийг
тодорхойлох
 Зорилтот зах зээлийг сонгох ба амьдралын хэв маягийн дүр
төрх (хүн ам зүй, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл,
бүтээгдэхүүний имидж, шинж чанар)-ийг бүрдүүлэх
2. Бүтээгдэхүүний судалгаа
 Шинэ бүтээгдэхүүний санаа олох
 Бүтээгдэхүүний концепци бий болгох
 Бүтээгдэхүүнийг турших
 Туршилтын бүтээгдэхүүний маркетингийг зохион байгуулах
 Баглаа боодлын янз бүрийн төрлийг судалж турших
 Брэндийн байршил, дахин байршуулалт хийх
3. Үнийн судалгаа
 Брэндийн сонголт дахь үнийн ач холбогдол
 Бүтээгдэхүүний шугамын үнэ бүрдэлт
 Үнийн бодлого
 Эрэлтийн үнийн мэдрэмж
 Үнийн өөрчлөлт дэх санал ба хариу үйлдэл
 Үнэ ба эрэлтийн хамаарлын судалгаа
 Амьдралын мөчлөгийн янз бүрийн шатууд дахь үнийн
бодлогын прогноз
4. Идэвхжүүлэлтийн судалгаа
 Идэвхижүүлэлтийн төсөвийн оновчтой байдал
 Идэвхижүүлэлтийн иж бүрдлийн оновчтой байдал
 Сурталчилгааны бүтээлч байдлыг шинжлэх, үнэлэх
 Зарлал сурталчилгааны үр ашгийг үнэлэх
 Мэдээллийн хэрэгслүүдийн үр ашгийг үнэлэх
 Сурталчилгааны янз бүрийн хувилбаруудыг турших
 Идэвхжүүлэлтийн хэрэгсэл, аргуудыг харьцуулан шинжлэх

8. 8
 Бүтээгдэхүүнийг хэрэглэгчдэд хүргэж буй явц:
- агуулахын байршил
- жижиглэн худалдаалах цэгүүдийн байршил
- үйлчилгээний албадын байршил
5. Хуваарилалтын сувгийн судалгаа
 Сувгийн гишүүдийн хандлага
 Бөөний болон жижиглэнгийн худалдааны хамрах хүрээний
эрчимжилт
 Сувгийн хэмжээ
 Бөөний болон жижиглэнгийн худалдааны байршил
Асуудал шийдвэрлэх судалгааг аль чиглэлээр хийх вэ? гэдгийг тухайн
байгууллагын зорилго, зорилт, зах зээлийн нөхцөл байдалтай уялдуулан
тодорхойлно.
Зах зээл, хэрэглэгчдийн шаардлагыг иш үндэс болгох нь маркетингийн
судалгааны гол агуулга болж, үйлдвэрлэл, худалдааны үйл ажиллагааны үр
ашгийг тодорхойлно. Зах зээлийг хэсэгчлэх, хэрэглэгчдийг хайж олох, нэвтэрч
болох сиймхийг олж харах нь зах зээлийн судалгааны бодит алхмууд юм.
Маркетингийн судалгааны процесс. Маркетингийн судалгааны
процесс нь дараах 6 дарааллаар хийгдэнэ. Энэхүү процессыг ямар ч үйл
ажиллагааны чиглэлээр (маркетингийн, санхүүгийн, нягтлан бодох бүртгэлийн
гэх мэт) судалгаа явуулахад дагаж мөрдөнө.
1-р алхам. Судлах асуудлыг тодорхойлох. Маркетингийн судалгааны
ямарч төслийн эхний алхам нь судлах асуудлыг тодорхойлох явдал байдаг.
Судлаачид чанарын судалгаа, тухайлбал, фокус бүлгийн ярилцлага болон
олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл зэрэг дэх хоёрдогч мэдээллийн
шинжилгээ, үйлдвэрийн мэргэжилтнүүдтэй ярилцлага хийх, шийдвэр
гаргагчидтай хэлэлцүүлэг хийх замаар асуудлыг тодорхойлдог. Асуудлыг
тодорхойлох гэдэг нь чухамдаа удирдлагын шийдвэрлэх асуудал (удирдлага

9. 9
юу хийх ёстой) болон маркетингийн судалгааны судлах асуудал (ямар
мэдээлэл хэрэгтэй байгаа)-ыг тодорхойлох явдал юм.
2-р алхам. Асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг боловсруулах.
Асуудлыг шийдвэрлэх арга замыг боловсруулах гэдэгт аналитик
шинжилгээний ерөнхий бүтэц, хүрээ болон загварууд, судалгааны асуулт,
таамаглал боловсруулах зэрэг хамаарна. Энэ үйл явц нь судлах асуудлыг
тодорхойлоход гүйцэтгэсэн зарим үүрэг даалгаврын удирдамж юм.
3-р алхам. Судалгааны дизайн боловсруулах. Судалгааны дизайн нь
маркетингийн судалгааны төслийг хийж гүйцэтгэх ерөнхий бүдүүвч, зураглал
юм. Энэ нь шаардлагатай мэдээллийг олж авахад хэрэглэгдэх нарийвчилсан
аргачлал, журам юм. Судалгаа нь ашиг сонирхлын таамаглал шалгах, эсвэл
судалгааны асуултад хариулах боломжийг тодорхойлох, шийдвэр гаргахад
аль алиных нь хувь нэмэрийг оруулахаар төлөвлөсөн байж болох юм.
Урьдчилсан болон шинжих (хайгуулын) судалгаа хийх, хувьсагчдийг
тодорхойлох болон тэднийг хэмжих зохих хэмжигдэхүүнүүдийг боловсруулах
нь судалгааны дизайны нэг хэсэг юм. Ямар асуудлыг хэрхэн шийдвэрлэх
шаардлагатай талаарх мэдээллийг судалгаанд оролцогчдоос (жишээ нь,
судалгаа ба туршилт явуулж) авсан байх ёстой. Тэгэхээр судалгааны дизайнд
тухайн бүтээгдэхүүний зах зээлийн чадамжийг үнэлэхээр хийсэн асуулга
судалгаа, фокус бүлгийн ярилцлага болон хоёрдогч мэдээллийн шинжилгээ
бүгд хамаарна. Энэ нь бас асуулгын анкет болон судалгаанд оролцогчдыг
сонгох түүврийн төлөвлөгөөг боловсруулах зэрэг ойлголтыг хамруулна.
4-р алхам. Мэдээ цуглуулах ба хээрийн судалгаа хийх. Мэдээлэл
цуглуулахдаа тухайн салбартаа үйл ажиллагаа явуулдаг ажилтнууд, дадлага,
туршлагатай хүмүүсийг ашиглана. Хээрийн судалгаанд биечилсэн, телефон,
мэйл болон электрон ярилцлага хамаарна. Хээрийн судалгааны хүчин
зүйлсийн зөв сонголт, сургалт, хяналт, үнэлгээ нь өндөр чанарын мэдээлэл
цуглуулах байдлыг хангахад чухал.
5-р алхам. Мэдээ сэлтийг шинжлэн дүгнэлт гаргах. Мэдээ сэлтийг
бэлтгэх нь дүн шинжилгээ хийх хүртэлх мэдээг боловсруулах үйл явцын гол
үе шат юм. Үүнд цуглуулсан мэдээг хянах, засварлах, кодлох болон
компьютерт шивж оруулах буюу дахин хуулж бичих зэрэг үйл явц орно. Энэ
бүх үйл явц нь мэдээ сэлтийн үнэн зөв байдлыг нарийвчлан шалгаж
баталгаажуулсан байх ёстой. Засварлах процесс нь хариу үйлдлийг иж бүрэн
ба зохистой хийх, ажиглалт болон асуулгын хэлбэрийг урьдчилан хянаж
шалгах явдал юм. Энэхүү урьдчилсан хяналт шалгалтын дараах асуулт бүр
дэх хариу үйлдэл нь компьютер уруу оруулах стандартыг хангахаар кодлох
явдал юм. Санал асуулгаар авсан мэдээ нь маркетингийн мэдээллийн санд
хадгалагдах ба статистикийн аргуудаар шинжилгээ хийхэд ашиглагдана.
Үүний үр дүнгээр маркетингийн судалгааны асуудалд холбоотой дүгнэлт олж
авах ба түүийг оновчтой тайлбарлах боломж бүрдэнэ.

10. 10
6-р алхам. Судалгааны тайлан бэлтгэх ба танилцуулах. Төсөлд
бүхэлдээ судалгааны хандлага, судалгааны дизайн, мэдээлэл цуглуулах,
мэдээлэлд хийсэн шинжилгээний журам, процедурыг тайлбарлах болон
судалгааны үр дүн, гол гол дүгнэлтүүдийн танилцуулгыг тухайн судалгааны
асуултуудын дагуу тусгаж бичгээр үйлдсэн тайланд баримтжуулсан байх
ёстой. Бичгээр үйлдсэн тайлан нь тодорхой үр нөлөөг сайжруулах хүснэгт,
зураг болон графикаар баяжигдсан байх бөгөөд ихэвчлэн албан ёсны
танилцуулга дагалддаг.
Бид маркетингийн судалгааны дараалал, алхам, үе шат гэх мэтээр
судалгааны үйл явцыг тайлбарласан хэдий ч, эдгээр алхмууд нь өөр
хоорондоо харилцан уялдаа, хамааралтай бөгөөд давтагдах шинжтэй гэдгийг
тэмдэглэх нь зүйтэй болов уу. Тиймээс судлаач судалгааны үйл явцын
дараалал тус бүрын өмнөх алхам, үе шатыг л харах биш, харин дараах
алхмууд нь урьдчилж хардаг байх ёстой.
Маркетингийн судалгааны үйл явц нь маркетингийн судалгааны
тодорхойлолттой маш сайн нийцэж байх ёстой болохыг дараах хүснэгтээр
харуулаа.
Маркетингийн судалгааны
тодорхойлолт
Маркетингийн судалгааны үйл явц
1. Мэдээллийн хэрэгцээг тодорхойлох
2. Мэдээ сэлтийг цуглуулах
3. Мэдээг шинжлэх
4. Үр днг тооцоолох
5. Мэдээлэлийг хэрэглэх
1-р алхам. Асуудлыг тодорхойлох
2-р алхам. Асуудлыг шийдвэрлэх арга
замыг боловсруулах
3-р алхам. Судалгааны дизайн
боловсруулах
4-р алхам. Мэдээ цуглуулах ба хээрийн
судалгаа
5-р алхам. Мэдээг шинжлэн дүгнэлт
гаргах
6-р алхам. Судалгааны тайлан бэлтгэх ба
танилцуулах.
Маркетингийн судалгаа логик уялдаа холбоо бүхий нарийн төвөгтэй дэс
дараат үйл явц бөгөөд судлах зүйл, түүний шинж төлөв, удирдлагад
тулгарсан шийдвэрлэх асуудлын байдлаас хамааран эдгээр дарааллыг
хэрхэн хэрэгжүүлэх, судалгааг яаж төгсгөх арга хэлбэрийг шийднэ
Судалгаа хийж байх үед харгалзах нэг чухал үндэслэл бол
маркетингийн үзүүлэлтүүдийн тухайн үеийн төлөв байдлыг тодруулаад
зогсохгүй цаашдын чиглэл, хандлагыг нь олж харан байгууллагын зорилго,
стратегийг тодорхойлоход ашиглах явдал юм.
Маркетингийн судалгааг бодож боловсруулсан төлөвлөгөөний дагуу
байнга хэрэгжүүлснээр маркетингийн мэдээллийн тогтолцоо бүрддэг.
Маркетингийн мэдээллийн тогтолцоо нь чухадаа маркетингийн шийдвэр

11. 11
гаргах зорилгоор мэдээллийг байнга, төлөвлөгөөтэйгөөр цуглуулах, шинжлэх
ба толилуулах арга, ажиллагааны сүлжээ юм.
Байгууллагаас хэрэглэгч, түншүүдтэйгээ байнгын бөгөөд найдвартай
хэлхээ холбоо тогтоож хадгалахад маркетингийн зорилго оршино.
Үйлдвэрлэгч хэрэглэгч талууд бие биедээ бүрэн итгэж амласан амлалтаа
биелүүлж харилцан ашигтай ажиллаж байвал маркетингийг хэрэгжүүлж чадаж
байна гэж үздэг. Маркетер энэ нөхцөл боломжийг хангаж, хэрэгжүүлж байдаг.
Иймд маркетер хүн маркетингийн үзэл баримтлал, арга хэрэгслийг бүрэн
утгаар нь ойлгож эзэмшсэн байх шаардлагатай.
Маркетингийн судалгаа, үнэхээр, өргөн хүрээтэй програмуудыг
ашигладаг бөгөөд маркетингийн шийдвэр гаргах үйл явцад энэ нь маш чухал
үүрэг гүйцэтгэдэг. Маркетингийн шийдвэр гаргалт дах маркетингийн
судалгааны чиг үүргийг маркетингийн үндсэн үзэл номлолын түвшинд дараах
байдлаар тодорхойлдог.
Байгууллага зах зээлийн ширүүн өрсөлдөөний нөхцөлд оршин тогтнох
бодит үндэс нь нарийн бодож, төлөвлөн хийсэн маркетингийн судалгааны үр
дүнг ашиглахад оршино.
Байгууллагын маркетингийн стратеги, маркетингийн судалгаа хооронд
салшгүй уялдаа байх ёстой. Маркетингийн судалгаанаас гарсан дүгнэлт

12. 12
маркетингийн стратегийг тодорхойлох үндэс болдог. Маркетингийн
стратегитай уялдсан нэг чухал асуудал бол зах зээлд бүтээгдэхүүнийг дахин
байршуулах явдал юм. Зах зээлд бүтээгдэхүүнийг дахин байршуулах гэдэг нь
бүтээгдэхүүнд хэрэглээний дэвшилтэт давуу талыг бий болгох,
бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлэх, нэг ёсондоо бүтээгдэхүүнийг
хөгжүүлэх, сайжруулахтай холбогдсон ойлголт юм.
Маркетингийн судалгаа шинжилгээний салбар нь маркетингийн
судалгааны үйлчилгээ үзүүлэгч нийлүүлэгчдээс бүрддэг. Маркетингийн
судалгааны үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага, нэгжийг судалгаа нийлүүлэгч
гэдэг. Маркетингийн судалгаа нийлүүлэгчдийг ерөнхийд нь гадаад нийлүүлэгч,
дотоод нийлүүлэгч гэж хоёр ангилдаг.
Дотоод нийлүүлэгч нь тухайн компанийн доторхи маркетингийн
судалгааны хэлтэс юм. Тухайлбал, MCS групп гэх мэт томоохон компаниуд
маркетингийн судалгааны бие даасан алба, хэлтэстэй байдаг. Иймэрхүү
томоохон компаниудын маркетингийн судалгааны хэлтэс нь ихэвчлэн
компанийн төв байранд байрладаг бөгөөд энэ нь тухайн компанийнхаа
судалгааны шинжилгээний талаарх хэрэгцээт бүхий л үйлчилгээг үзүүлдэг.
Ямар нэгэн салбарын чиглэлээр бие даан үйл ажиллагаа явуулдаг жижиг,
эсвэл төвлөрсөн бус компанийн хувьд зах зээлийн судалгааны чиг үүрэг нь
тус тусдаа салангид байдлаар ажилладаг. Төвлөрсөн бус байгууллагуудад

13. 13
маркетингийн судалгааны хэлтэсийн бүтэц нь бүтээгдэхүүнийг, хэрэглэгчийг,
эсвэл газар зүйн бүсийг нийтэд хариуцсан маркетингийн судалгааны
ажилтануудтай байхаар зохион байгуулагдсан байдаг. Хэлтэс бүр
(бүтээгдэхүүний шугамын, газар зүйн бүсийн) нь өөр өөрийн гэсэн
маркетингийн судалгааны үйл ажиллагаатай байдаг. Гэхдээ сүүлийн үед
компаниуд дотоод маркетингийн судалгааны ажилтнуудаа хөгжүүлэн, түүндээ
судалгаагаа төвлөрүүлэх хандлага бүхий байгууллагын бүтцээр үйл
ажиллагаагаа явуулах болжээ.
Гадаад нийлүүлэгч гэж маркетингийн судалгаа шинжилгээний
үйлчилгээ үзүүлдэг бие даасан (гадны) компаниудыг хэлдэг. Зарим
байгууллага өөрийн маркетингийн судалгааны албатай ч гэсэн гадаад
нийлүүлэгчээр судалгаа шинжилгээ хийлгэх тохиолдол нилээд байдаг. Ихэнх
гадаад нийлүүлэгчид маркетингийн судалгаа шинжилгээний салбар дахь
бусад компаниудтайгаа стратегийн холбоо хэлбэрээр ажилладаг. Энэ холбоо
нь компаниудад өөр хоорондоо туршлага, нөөцөө солилцон ажиллах
боломжийг олгодог. Ийм холбоонууд өөр хоорондоо нэгдэх, өөр нэгнээ
худалдан авах, эсвэл гэрээгээр дамжуулан хамтрах байдлаар бий болж
байна. Гадаад нийлүүлэгчид бүрэн, аль эсвэл хязгаарлагдмал үйлчилгээ
үзүүлдэг.
Бүрэн үйлчилгээ нийлүүлэгч нь асуудлыг тодорхойлохоос эхлээд
судалгааны аргыг боловсруулах, санал асуулгын загвар, түүвэр судалгааны
дизайн боловсруулах, мэдээлэл цуглуулах, мэдээллийн шинжилгээ хийж,
тайлбарлах, тайланг бэлтгэх, түүнийг танилцуулах, тайлагнах хүртэлх
маркетингийн судалгааны үйлчилгээг бүхэлд нь санал болгодог. Эдгээр
нийлүүлэгчдийн үйлчилгээ нь синдикат үйлчилгээ, захиалгат үйлчилгээ,
интернэт / олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн үйлчилгээний хэмээн
хуваагдана.
Синдикат үйлчилгээ нь судалгаа шинжилгээний үйлчилгээ үзүүлэх,
мэдээллийн хэрэгцээг хангах зорилго бүхий мэдээллийн нэгдсэн сан
бүрдүүлж, түүнийгээ худалдан борлуулах гэх зэрэг үйлчилгээ үзүүлдэг
компаниуд байдаг. Эдгээр мэдээлэл нь ихэвчлэн асуулга судалгаа, худалдан
авалт, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл дэх мэдээ, компьютер интернетээс
авсан мэдээ болон аудитын аргаар дамжуулан цуглуулсан мэдээлэл байдаг.
Захиалгат үйлчилгээ нь харилцагчийн тусгай хэрэгцээнд нийцүүлэн
захиалгаар маркетингийн судалгааны үйлчилгээг олон төрлөөр санал
болгодог. Маркетингийн судалгааны төсөл бүр нь үйлчлүүлэгчийн өвөрмөц
хэрэгцээ шаардлагыг хангах зорилготой байдаг. Эдгээр үйлчилгээг
маркетингийн судалгааны компаниудын зарим нь (Synovate, Westat, Burke гэх
мэт) санал болгодог.
Интернетээр маркетингийн судалгаа хийх чиглэлээр мэргэшсэн зарим
маркетингийн судалгааны компаниуд интернет үйлчилгээг санал болгодог.
Энд олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн буюу social media судалгаа

14. 14
хамаардаг. Энд томоохон болон хувийн өмчлөлийн компаниудын баталгаат
веб сайт дахь мэдээллийн санг ашиглан судалгаа явуулдаг.
Хязгаарлагдмал үйлчилгээ нийлүүлэгч нь маркетингийн судалгааны
процессын нэг буюу хэд хэдэн алхамуудаар мэргэшсэн байдаг.
Хязгаарлагдмал үйлчилгээ нийлүүлэгч нь хээрийн судалгаа хийх үйлчилгээ,
фокус бүлгийн ярилцлага болон чанарын судалгаа, техникийн ба дүн
шинжилгээ хийх үйлчилгээ болон бусад үйлчилгээгээр мэргэшсэн байдаг.
Хээрийн судалгаа хийх үйлчилгээ нь мэдээ сэлтийг цуглуулна. Тэд
бүрэн хэмжээний мэдээлэл цуглуулах аргууд (мэйлээр харилцах, утасаар
харилцах, биечлэн ярилцах болон электрон ярилцлага)-ыг ашиглаж болох ба
эсвэл тэд зөвхөн аль нэг аргаар нь мэргэшсэн байж болдог. Зарим хээрийн
судалгааны үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллагууд дэлгүүрийн худалдан
авагчидтай ярилцлага хийхдээ улс орон даяар өргөн цар хүрээтэй ярилцлага
зохион байгуулдаг. Ихэнх чанарын мэдээлэл цуглуулах үйлчилгээ нь фокус
бүлгийн ярилцлага мэтийг санал болгодог. Хээрийн судалгаа хийх үйлчилгээ
санал болгодог компаниуд нь Field Work, Inc. (www.fieldwork.com), Booth
research service (www.boothresearch.com) болон WorldOne (www.worldone.com)
гэх мэт байдаг.
Фокус бүлгийн ба чанарын үйлчилгээ нь фокус бүлгийн ярилцлагад
оролцогчдыг бүрдүүлэх ба ярилцлагыг зохион байгуулах болон чанарын
судалгааны бусад хэлбэр болох ганцаарчилсэн (one-on-one), нарийвчилсан
(depth) ярилцлагыг хийдэг. Зарим компаниуд зохицуулагч (moderator) гэх мэт
нэмэлт үйлчилгээ үзүүлэх болон фокус бүлгийн ярилцлагын тайланг бэлтгэх
зэрэг үйлчилгээ үзүүлдэг.
техникийн ба дүн шинжилгээ хийх үйлчилгээг асуулгын дизайны
асуудал болон асуулга судалгаагаар гарган авсан их хэмжээний тоон
мэдээлэлийг компьютерт оруулан дүн шинжилгээ хийх гэх мэт асуудлаар
мэргэшсэн компаниуд санал болгодог. Маркетингийн судалгааны бие даасан
зарим компаниуд статистикийн дэвшилтэт арга техник болон програмууд
(SPSS, STATA)-ыг ашиглан мэдээлэлд нарийн шинжилгээг хийх үйлчилгээг
санал болгодог.
Дотоод маркетингийн судалгааны албагүй, маркетингийн
мэргэжилтэнгүй компаниуд гадаад, бүрэн үйлчилгээ нийлүүлэгчдэд найдахаас
өөр аргагүй юм. Дотоод маркетингийн судалгааны ажилтантай компани
гадаад нийлүүлэгчийн бүрэн үйлчилгээ ба хязгаарлагдмал үйлчилгээ аль
алиныг нь ашиглаж болно.

15. 15
МАРКЕТИНГИЙН СУДАЛГААНЫ СУДЛАХ АСУУДЛЫГ
ТОДОРХОЙЛОХ
Судлах асуудалыг тодорхойлох гэдэг нь судалгааны ерөнхий асуудлыг
тусгасан, маркетингийн судалгааны асуудлын тодорхой бүрэлдэхүүн
хэсгүүдийг тодорхойлох явдал юм. Үзэгдлийн өнгөн талаас нь бодож үзвэл юү
судлахаа тодорхойлох шиг амархан юм байхгүй мэт. Гэтэл маркетингийн
ухааны үүднээс ул суурьтайхан аваад үзвэл асуудлыг тодорхойлох гэдэг нь
маркетингийн судалгааны дэс дараат үйл явцын хамгийн эгзэгтэй шат юм.
Хэрэв та судлах асуудлаа зөв л тодорхойлчихсон бол судалгааныхаа ажлын
тал хувийг амжилттай гүйцээчихлээ гэсэн үг.
Зөвхөн маркетингийн судалгааны судлах асуудал тодорхой болсон үед
л судалгааг зөв явуулах загвар буюу дизайн тодорхой болдог. Маркетингийн
судалгааны төслийн бүхий л үүрэг даалгаварууд ямартаа ч судлах асуудлыг
үнэн зөв, зохистой тодорхойлохдоо харилцагчийн хэрэгцээ шаардлагын
эцсийн биелэлтийг л илүү чухалчилдаг.
Судлаач юуны өмнө дараахь хоёр асуултанд хариу өгөхийг оролдох
хэрэгтэй байдаг . Энэ бол :
1. Судалгааны зорилго юу вэ ?
2. Яагаад энэ асуудлуудыг заавал судлах ёстой болов? гэсэн асуултууд
юм.

16. 16
Шийдвэр гаргагчтай дараах асуудлаар ярилцаж асуудалд аудит хийнэ.
Эдгээр асуултанд хариулахын өмнө удирдлагын шийдвэрлэх асуудал
тодорхой болсон байх ёстой. Жишээ нь: бүтээгдэхүүний борлуулалтын
хэмжээ багасаж байна гэж үзье. Энд удирдлагын шийдвэрлэх асуудал нь юу
байна гэдгийг олохын тулд шинж тэмдэг ба асуудлын ялгааг олох нь их чухал.
Бүтээгдэхүүний борлуулалт багасаж байгаа нь үйлдвэрлэл, сав баглаа
боодол, идэвхижүүлэлт, тээвэрлэлт, борлуулалтын аль нэгэнджуудал
байгаагийн шинж тэмдэг болохоос биш удирдлагын асуудал биш.
Удирдлага, судлаачын хоорондын ярилцлагын гол асуудал нь:
Асуудал нь шинж тэмдэгээр илрэн гардаг болохоор уг үндэс нь болсон
гол асуудлыг дэвшүүлэн гаргаж ирэх явдал менежерийн үүрэг болдог. Харин

17. 17
бүтээгдэхүүний борлуулалтыг нэмэгдүүлэх асуудлыг шийдвэрлэх нь
үйлдвэрлэлийн удирдлагын шийдвэрлэх асуудал болон дэвшигдэнэ.
Судлах Асуудлаа Тодруулах нь
Удирдлагын шийдвэрлэх асуудал тодорхой болсны дараа судлах
асуудлаа тодорхойлоно. Үүний тулд:
1. Удирдагч маркетер хоёр юуг судлах нь энэ тэргүүнд чухал болохыг
маш нухацтай зөвлөн ярилцана. Тэгэхээр дарга, захирал буюу менежер хүн
аливаа шийдвэр гаргахын тулд өөрөө ихээхэн үүрэгтэй байхын зэрэгцээ
асуудлыг гардан хариуцаж судалгаа хийж байдаг хүнтэйгээ олон талаас нь
тунгаан бодож судлах зүйлээ нарийн тогтоох шаардлагатай байдаг. Жишээ нь
бүтээгдэхүүний үнийг судлах уу?, сав баглаа боодлыг судлах уу?,
идэвхижүүлэлтээ судлах уу?, борлуулалтийн сувгаасудлах уу?, эсвэл
байршлыг судлах уу? гэх мэтийг тунгаан ярилцаж шийдвэр гаргана.
2. Шийдвэрлэх асуудалтай холбогдох хоёрдогч мэдээллийг судлан,
бэлэн байгаа тоо материалыг ашиглах нь судлах асуудлыг тодруулахад нэн
чухал ач холбогдолтой.
Шинж тэмдгүүдэд үндэслэн асуудлыг тодорхойлох нь төөрөгдүүлж
болно.
Компани Шинж тэмдэг
Асуудлыг тодорхойлох
Шинж тэмдэгт
үндэслэсэн
Үндсэн шалтгаанд
үндэслэсэн
Жүржийн
жүүс
үйлдвэрлэгч
Хэрэглэгчид
сахарын агууламж
хэт өндөр гэж хэлж
байна
Сахарын агууламжын
боломжит түвшин дэх
хэрэглэгчийн
сонголтыг
тодорхойлох
Өнгө. Уух өнгө нь
бүтээгдэхүүний тухай
ойлголтыг өгөх улбар
шар өнгө, түүний хар
сүүдэр нь сахар".
Машины
сэлбэг
үйлдэрлэгч
Худалдан авагчид
үнэ нь хэт өндөр
байна гэж гомдол
гаргадаг
Эрэлтийн үнээс
хамаарах мэдрэмжийг
тодорхойлох
Сувгийн удирдлага.
Дистрибьюторууд нь
хэрэглэгчдэд
бүтээгдэхүүний ашиг
тусыг ойлгуулах зохих
түвшний мэдлэггүй
байна.
Маркетингийн нөхцөл байдлын шинжилгээг маркетингийн судалгааны
үндсэн чиглэлийн дагуу хийж болно. Анхаарал татаж буй гол чиглэлүүд дээр
шинжих буюу тандах судалгаа хийж шийдвэрлэх асуудалд шууд холбогдох
гол хүчин зүйлийг нь ялган аваад асуулыг тодруулах бусад аргаар гаргаж
авсан олйлголт, дүгнэлттэйгээ уялдуулан тухайн үед судлах асуудлаа
эцэслэн сонгож авна.
Орчин, нөхцөл байдалд хамаарах хүчин зүйлс нь:

18. 18
3. Дээр өгүүлсэн санаануудыг анхааралдаа байлгаж удирдлагын
шийдвэрлэх асуудалд хэрэглэгдэх мэдээллүүдийн хэрэгцээг тодорхойлох нь
маркетингийн судалгааны асуудлыг тодорхойлж гаргахын яг өмнөх шат юм.
Жишээлбэл, бүтээгдэхүүний борлуулалтыг нэмэгдүүлэх асуудлыг
шийдвэрлэхэд олон янзын мэдээллүүд хэрэгтэй. Тухайлбал:
 Үйлдвэр, аж ахуйн нэгжийн газар зүйн байршлын тухай мэдээ, сэлт
 Бүтээгдэхүүний сав баглаа боодлын тухай асуудал
 Бүтээгдэхүүний идэвхижүүлэлтийн асуудал (борлуулалтын ба
борлуулсны дараах үйлчилгээ)
 Тээвэрлэлтийн асуудал
 Бүтээгдэхүүний хөдөлгөөн ба борлуулалтын суваг тухай асуудал
 Өрсөлдөгчийн сул ба давуу тал, хариу үйлдэл
 Зах зээлийн үнэ, түүний төвшинд нөлөөлж буй гол хүчин зүйлүүд
 Хэрэглэгчийн төлөв, хандлага
Эдгээр мэдээллийг хэрхэн олж цуглуулан шинжлэх асуудал нь чухамдаа
маркетингийн судалгааны асуудал болдог. Тухайлбал:
 Бүтээгдэхүүнийг борлуулах цэг салбаруудын байршлыг тогтоож,
хэрэглэгчдийн тоо бүтцийг тогтоох
 Асуулга болон анкетын аргаар бүтээгдэхүүн үйлчилгээг хэрэглэгчдын
санал, хандлагыг судлах
 Бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ борлуулж буй сувгуудаа судлах
 Бүтээгдэхүүнийхээ үнийн түвшингийн талаарх хэрэглэгчдийн үнэлгээг
гаргах гэх мэт судалгааны олон янзын асуудлууд гарч ирнэ.
Чухам алийг нь гол асуудал болгож судлахыг менежер хүн
маркетертайгаа хамтран шийдвэрлэж байдаг.
Маркетингийн судалгааны асуудал ба менежментийн шийдвэрлэх
асуудал 2-ын ялгаа нь:
Шийдвэрлэх асуудал: Судалгааны асуудал:
 Шийдвэр гаргагч юу хийх
хэрэгтэйг асууна
 Ямар мэдээлэл хэрэгтэй болон
хэрхэн олж авахыг асууна

19. 19
 Үйл ажиллагаанд чиглэдэг
 Шинж тэмдэт анхаардаг.
 Мэдээлэлд суурилдаг
 Үндсэн шалтгаануудад
анхаардаг
Шийдвэрлэх асуудал ба судалгааны асуудал хоёр хоорондоо нарийн
уялдаа холбоотой байна.Тухайлбал:
д/д Шийдвэрлэх асуудлууд Судалгааны асуудлууд
1 Зар сурталчилгааны
компанит ажил өөрчлөх
Одоогийн зар сурталчилгааны компанит
ажлын үр ашгийг тодорхойлох
2 Бүтээгдэхүүний үнийг
өөрчлөх
Үнийн өөрчлөлтийн янз бүрийн түвшний
ашиг болон борлуулалтын нөлөөг
тодорхойлох
3 Шинэ бүтээгдэхүүнийг
танилцуулах
Тухайн шинэ бүтээгдэхүүнийг
борлуулах болон сорилын зах зээлд
туршилт хийх
4. Маркетингийн судалгааны асуудлыг тодорхойлоход ашигладаг нэг
чухал арга бол судалгааны өвөрмөц асуултуудыг гаргаж тавих явдал юм.
Маркетингийн судалгааны асуудлын 2 үндсэн төрөл байна. Үүнд:
А. Үзэгдэл юмсын шинж байдлыг тодруулах асуулт
Б. Судалгааны хүрээ хязгаар, шүтэлцээг тодорхойлж буй
хэмжигдэхүүнүүдийн харилцан уялдааг тодруулах асуулт.
Жишээ нь: бүтээгдэхүүн үйлчилгээний чанар стандартын шаардлагыг хангаж
байна уу?. бүтээгдэхүүний талаар хийсэн сурталчилгаа ба борлуулалтын
хооронд хамаарал байна уу? гэх мэт. Ийм асуулт гаргаж тавьснаараа
судлаач үзэгдэл юмсын жинэхэнэ мөн чанарыг илрүүлж чадах судалгааны
асуудлыг тодруулах боломжтой болдог.
Судлаачид маркетингийн судалгааны асуудлыг тодорхойлоход 2 янзын
алдаа гаргах хандлагатай байдаг.

20. 20
Маркетингийн судалгааны асуудлыг оновчтой тодорхойлохын тулд:
5. Судалгааны асуудлуудыг томьёолохдоо агуулгаараа ойролцоо ба ач
холбогдлоороо ч дүйж тэнцэх нэг арга бол судлах асуудлын талаар
таамаглал дэвшүүлэх явдал юм.
Таамаглал нь үзэгдэл юмсын төлөв байдал, хувьсагчдын хоорондын
харилцан уялдааны талаархи тодорхойлолт юм. Энэ утгаар тусгай асуултуудыг
хүүрнэн өгүүлэх хэлбэрт оруулчихаар таамаглал болдог. Жишээ нь,
бүтээгдэхүүний чанар стандартын шаардлагад тохирохгүй байна,
бүтээгдэхүүний талаарх сурталчилгаа ба борлуулалтын хооронд тодорхой
хамааралтай гэх мэтээр таамаглал дэвшүүлж болно.
Судалгааны өвөрмөц асуултуудыг боловсруулан таамаглахдаа:

21. 21
Таамаглалын гурван үндсэн төрөл бий.Үүнд:
1. Хоёр хувьсагчийн хоорондын ялгаанд төвлөрөх хувьсагчид тэнцүү
ба тэнцүү биш байж болно.
2. Хувьсагчийн аль нэг нь илүү чухал болохыг тодруулах А нь Б –ээс
чухал гэх мэт
3. Хувьсагчдын хоорондын харилцан уялдаанд төвлөрөх
6. Маркетингийн судалгааны асуудлуудыг жинхэнэ ёсоор тодруулахад
нөхцөл байдлын шинжилгээ үлэмж чухал үүрэгтэй. Энэ шинжилгээг
маркетингийн судалгааны үндсэн чиглэлийн дагуу хийж болно. Анхаарал
татаж буй гол чиглэлүүд дээр шинжих буюу тандах судалгаа хийж
шийдвэрлэх асуудалд шууд холбогдох гол хүчин зүйлийг нь ялган аваад
асуудлыг тодруулах бусад аргаар гаргаж авсан ойлголт, дүгнэлттэйгээ
уялдуулан тухайн үед судлах асуудлаа эцэслэн сонгож авна.
Дээрх аргуудыг цаг хугацаа алдахгүйгээр нягт нямбай уялдуулан
хэрэглэснээр компани аж ахуйн нэгж бүтэгдэхүүн ба ирээдүйг үндсээр нь
өөрчлөн сайжруулах үнэ цэнэтэй санаа олж авах зааг буюу маркетингийн
судалгааны асуудал тодрох болно.
Маркетингийн судалгааны асуудлыг тодорхойлох үзэл баримтлалыг
ерөнхийд нь бүдүүвчилбэл:

22. 22
СУДАЛГААНЫ ДИЗАЙН
Маркетингийн судалгааг явуулах загвар буюу нарийвчилсан төлөвлөгөө
хийх талаар гаргах нарийн үндэслэл бүхий шийдвэрүүдийн хослолыг
судалгааны дизайн гэдэг. Өөрөөр хэлбэл, маркетингийн судалгааны төслийг
гүйцэтгэх ажлын хүрээ, тогтолцоо болон зураглалыг гаргахыг судалгааны
дизайн гэдэг. Судалгааны дизайныг хийхдээ:
1. Судалгааны үе шатуудыг хэрхэн гүйцэтгэх ба тэдгээрийг (үе
шатуудыг) өөр хооронд нь хэрхэн холбох тухай асуудлыг
нарийвчлан заана.
2. Мэдээллийг цуглуулах, хүснэгтлэн шинжлэх ба үр дүнг гаргаж
тайлагнах ажлыг зохион байгуулахад анхаарах хэрэгтэй.
3. Судалгаанд шаардагдах зардал, зарцуулах хугацааг судлах
асуудлын хэмжээнээс хамааруулан нарийн тодорхой төлөвлөх
хэрэгтэй.
Судалгааны дизайны ерөнхий загвар:
Судалгааны дизайныг болосруулахын өмнөх үе шатууд нь:

23. 23
Маркетингийн судалгаан дахь судалгааны дизайны ангилал:
1. Шинжих судалгаа. Энэ нь тухайн зүйлийн талаар ойлголт олж авах
ерөнхий зорилготой судалгаа.
2. Тодруулах судалгаа. Энэ нь шинжих судалгаагаар олж авсан ойлголтыг
цаашид гүнзгийрүүлэн илүү дэлгэрэнгүй мэдээлэл олж авах арга юм.
3. Учир шалтгааны судалгаа. Энэ нь судалж буй асуудлын гүнд илүү
гүнзгий нэвтэрч харилцан уялдааны шалтгаан ба үр дагаврыг
тодорхойлдог судалгаа.
Шинжих судалгаа болон шийдвэрлэх судалгааны хоорондын ялгаа нь:
Шинжих судалгаа Шийдвэрлэх судалгаа
Зорилго Үзэл баримтлалын ерөнхий
ойлголт авах
Харилцан хамаарал болон
тодорхой таамаглалыг шалгах
Шинж чанар Зөвхөн сул талыг
тодорхойло-ход
шаардлагатай мэдээлэл
Судалгааны үйл явц нь
бүтэцлэгдээгүй, уян хатан
Түүвэр нь жижиг ба
төлөөлөх чадваргүй
Анхдагч мэдээний
шинжилгээ нь чанарын
байна
Оновчтой, шууд
тодорхойлоход шаардлагатай
мэдээлэл
Судалгааны үйл явц нь
бүтэцлэгдсэн, албан ёсны
Түүвэр нь том ба төлөөлөх
чадвартай
Мэдээний шинжилгээ нь тоон
байна
Үр дүн/ дүгнэлт Урьдчилсан Эцсийн буюу шийдвэрлэх

24. 24
Гарах үр дүн Ерөнхийдөө шинжих судал-
гаа, эсвэл шийдвэрлэх
судал-гааг цаашид
үргэлжлүүлэн хийнэ
Шийдвэр гаргахад үндсэн
баримт мэдээлэл болгон
ашиглана.
Шинжих судалгаа: Шинжих судалгааг олон янзын зорилгоор хиж
болдог. Тухайлбал:
1. Асуудлыг томъёолох эсвэл асуудлыг илүү нарийвчлан тодорхойлох
2. Үйл ажиллагааны чиглэлийн боломжит хувилбарыг тодорхойлох
3. Таамаглал боловсруулах
4. Цаашдын шинжилгээний гол хувьсагчид болон харилцаа холбоог
тусгаарлах
5. Судлах асуудлыг боловсруулах аргыг ойлгохын тулд цаашдын
судалгааны тэргүүлэх чиглэлийг тогтоох гэх мэт.
Хэдийгээр энэ үйл явц нь маш уян хатан, харьцангуй албан бус боловч
шинжих судалгаанд дараах аргуудыг ашиглах боломжтой.
1. Судалгааны асуудалд холбогдох social media content болон хоёрдогч
мэдээллийн тоон шинжилгээ.
2. Судалгааны асуудлын талаар шинжээчид, мэдлэг, туршлагатай
хүмүүстэй ярилцах буюу туршлага судлах судалгаа хийх.
3. Ончилсон бүлгүүдийн болон ганцаарчилсан ярилцлагууд, нийгмийн
сүлжээ болон social media дахь мэдээллийн самбар ашиглах. Өөрөөр
хэлбэл, цөөн тооны хүмүүсийг цуглуулан судалгааны асуудалтай
холбоотой сонирхсон асуултуудыг тавьж харилцан ярилцаж
маркетингийн шийдвэр боловсруулахад шаардлагатай мэдээллийг олж
авах.
4. Урьдчилсан судалгаа
5. Кэйс судалгаа
Ончилсон бүлэгт ажил мэргэжил, нийгэмд эзлэх байр сууриараа
ялгаатай бүлгүүдийг хамруулан ярилцдаг. Ярилцлагын үр дүнд бүтээгдэхүүн
үйлчилгээг ямар байдлаар, яаж үйлдвэрлэвэл хэрэглэгчдийн сэтгэлд илүү
нийцэх, түүнийг үйлдвэрлэхэд ямар бэрхшээл учирч болох, түүнийг хэрхэн
даван туулах тухай олон чухал мэдээллийг олж авч болдог. Ончилсон бүлгийг
ашиглах аргыг судалгааны таамаглал дэвшүүлэх, асуулгын анкетийн бүтцийг
тодорхойлох шаардагдах мэдээллийн бүтцийг олж авах, бүтээгдэхүүний нэр
төрлийн талаар ерөнхий тойм мэдээлэл авах, шинэ бүтээгдэхүүний санаа олж
авах зэрэгт өргөн хэрэглэдэг.

25. 25
Тодруулах судалгаа: Хэрэглэгчийн зан төлөв, хандлага, бүтэц,
бүтээгдэхүүн үйлчилгээний шинж чанарыг дэлгэрүүлэн судлахад тодруулах
судалгааг өргөн ашигладаг.
Тодруулах судалгааны үндсэн хэлбэрүүд
Тодруулах судалгааны 2 төрөл байдаг. Үүнд:
1. Суурин судалгаа
2. Түүвэр судалгаа.
Суурин судалгаа гэдэг нь тухайлсан өрх гэр, хэрэглэгч, аж ахуйн
нэгжийг судалгааны нэгж болгон сонгон авч, тэдний хэрэглээ ба худалдан
авах төлөв байдал, хандлагыг тодруулан судлахыг хэлнэ. Тухайлбал, өрхийн
төсвийн судалгаа, үүгээр нэг өрхийн жилийн мөнгөн орлогын бүтэц,
зарцуулалтыг тооцон гаргана.
Мэдээллийг богино хугацаанд гаргаж авахад түүвэрлэлтийн аргыг
хэрэглэнэ. Маркетингийн судалгаанд хамрагдах нэгжүүдийг нэг бүрчлэн
хамаарч судлах бололцоогүй үед, эсвэл бололцоотой боловч цаг хугацаа,
хөрөнгө хүч хэмнэх үүднээс түүвэр судалгааг хийдэг.

26. 26
Суурин ба түүвэр судалгааны давуу ба сул тал:
Үнэлгээний шалгуур Суурин
судалгааны
дизайн
Түүвэр
судалгааны
дизайн
Өөрчлөлтийг илрүүлэх - +
Их хэмжээний мэдээлэл цуглуулах - +
Нарийвчлал - +
Түүврийн төлөөлөх чадвар + -
Хариу үйлдэл + -
Тэмдэглэл: + давуу тал, - сул тал
Түүвэрлэлтийн аргыг хэрэглэхэд дараах омъёоллуудыг ашигладаг. Үүнд:
1. Тооллого - Судалгаанд хамруулах буюу түүвэрлэн судлах юмс
үзэгдлийн нийт тоог гаргах
2. Ерөнхий нийдэм - түүвэрлэн судлах юмс үзэгдлийн бүх нэгж. Энэ нь
төгсгөлтэй ба төгсгөлгүй байж болдог.
3. Түүвэр нийдэм - ерөнхий нийдмээс түүвэрлэн авсан хэсэг. Түүвэр
нийдэм төгсгөлтэй байна.
4. Зорилтот нийдэм – түүвэрлэлт хийхээр сонгон авсан тодорхой шинж
тэмдэг бүхий ерөнхий нийдэм.
5. Түүвэрлэлтийн хүрээ – Түүвэрлэн сонгож авсан нэгжүүдийг дэс
дараалуулж жагсаасныг хэлнэ.
6. Түүвэрлэлтийн нэгж – түүвэр нийдмийг бүрдүүлж буй нэгж, хэсгүүд.
Түүвэр судалгааг дараах үе шатаар хийнэ. Үүнд:
1. ерөнхий нийдмийг тодорхойлох
2. түүвэрлэлтийн хүрээг тогтоох
3. түүвэр хийх аргыг сонгох
4. түүврийн хэмжээг тогтоох
5. түүврийн нэгжийг сонгох
6. түүвэр хийхээр сонгож авсан нэгжүүдээс мэдээ баримтыг цуглуулах.
Ерөнхий нийдмийг тодорхойлох нь хамгийн хариуцлагатай үе шат юм.
Ерөнхий нийдэм нь хэрэглэгч, өрх гэр, аж ахуйн нэгж, байгууллага, аж ахуйн
гэрээ хэлэлцээр болон бусад нэгжүүд байна. Ерөнхий нийдэмд ямар
нэгжүүдийг хамруулах нь зохистой вэ? гэдэг асуудлыг шийдвэрлэх хэрэгтэй
байдаг. Мөн сонгосон нийдмээ газар зүйн байршил, судалгаа хийх
хугацаагаар нь төрөлжүүлэх хэрэгтэй. Хэрэв нийдмийн нэгж нь хувь хүн буюу
тодорхой нэг хэрэглэгч бол нас, хүйс, боловсролын төвшин, яс үндэс гэх мэт
үзүүлэлтээр төрөлжүүлнэ. Зорилтот нийдмийг тодорхойлох ажиллагаа аль
болох хялбар, хямд төсөр байвал ашигтай.

27. 27
Түүвэрлэлтийн хүрээг тогтоох буюу түүвэрт хамаарах нэгжүүдийг
жагсааж, дугаарлах ажиллагаа нилээд ярвигтай үе шат. Нийдмийн нэгжийн
жагсаалтыг гаргаж болохгүй үед түүврийн зорилтыг нарийвчлан
тодорхойлоход бэрхшээл гарна. Зорилтод нэгж хувь хүн тухайн үеийг тусгасан
үнэн зөв жагсаалт тэр бүрий гаргаж болохгүй. Заримдаа газар зүйн хүрээгээр
буюубайгууллагаар нь түүвэр хийх явдал зайлшгүй болдог бөгөөд улмаар
сонгосон нэгжийн дотор дагвар түүвэр хийж болдог.
Түүвэрлэх аргыг сонгох үе шат бол судалгааны хүрээг тогтоохтой маш
нарийн уялдаа холбоотой. Чухамхүү судалгааны хүрээг хэрхэн тогтоов
гэдгээс түүвэрлэх аргын сонголт хамаардаг.
Түүвэрлэлтын хэмжээ буюу түүвэр нийдмийн зохистой тоог тогтоох нь
маш чухал асуудал. Түүвэрлэлтийн хэмжээ нь нэг талаас судалгааны
зорилтыг биелүүлж чадахуйц хангалттай хэмжээний байх, нөгөө талаас илүү
хөдөлмөр, цаг зарцуулахад хүргэхгүйгээр зохистой хэмжээнд байх гэсэн хоёр
шаардлагыг оновчтой хослуулж байх учиртай. Энэ хослолыг хангаж чадсан
түүвэр нийдмийн тоог түүврийн зайлшгүй хэрэгцээт тоо буюу зохистой хэмжээ
гэдэг. Энэ тоог нэгэнт явагдсан ямар нэг ажиглалтын материалд тулгуурлан
алдааны хязгаарын томъёог ашиглан тодорхойлдог.
Түүвэрт хэрэглэх аргаас хамааруулан түүврийн нэгжийг сонгоно .
Зургаа Түүвэрлэх арга, түүврийн хэмжээтэй уялдаатайгаар түүврийн
нэгжүүдээс мэдээ сэлтийг цуглуулж авна.
Учир шалтгааны судалгаа: Тодруулах судалгааны зэрэгцээ судалж
буй асуудлын гүнд илүү гүнзгий нэвтэрч харилцан уялдааны шалтгаан ба үр
дагаварыг тодорхойлдог судалгааг учир шалтгааны судалгаа гэнэ. Учир
шалтгааны судалгаа нь дараах зорилгуудад илүү нийцдэг.
 Ямар үзэгдлүүдийн нөлөө нь ямар хувьсах хэмжигдэхүүнийн шалтгаан
болж буй ойлгох.
 Урьдчилан тооцоолсон нөлөө ба шалтгаант хувьсагчийн хоорондын
харилцан хамаарлын хэмжээг тодорхойлох.
Учир шалтгааны судалгаа бол туршилтийн нэг хэлбэр юм. Туршилтанд
өртөж буй хэмжигдэхүүнүүдийг маркетингийн ухаанд хувьсагчид хэмээн
нэрлэдэг. Хувьсагчийг дотор нь хамаарах ба үл хамаарах гэж ангилна.
Туршилт гэдэг бол судлаач нэг буюу хэд хэдэн үл хамаарах хувьсагчдийг
зориуд бий болгож хянах, улмаар хамаарах хувьсагчийн төлөв байдлыг
ажиглахыг хэлдэг.
Маркетингад хэрэглэгддэг нийтлэг туршилт бол маркетингийн хольцын
нэг буюу хэд хэдэн бүрдэл (урамшуулал, үнэ, баглаа боодол гэх мэт)-ийг
зориудаар өөрчлөхөд хэрэглэгчид хэрхэн хүлээж авч буйг (энэ нь гол төлөв
борлуулалтын өсөлт, бууралтанд тусгалаа олдог) хэмжих “мэдрэх“ явдал юм
. Туршилтын хоёр үндсэн төрөл байдаг .
Нэгдүгээрт: лабораторийн туршилт
Хоёрдугаарт: талбайн буюу бодит туршилт

28. 28
Гуравдугаарт: Зах зээлийн туршилт
Лабораторийн туршилт нь химийн лабораторид хийдэг туршилгатай
төстөй. Маркетингийн судалгааны арга болгон лабораторийн туршилт
хийхдээ судлаач хэмжигдэхүүнүүдийн хоорондын харилцан уялдааг судлах
нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Өөрөөр хэлбэл, зохион байгуулалттай зохиомол орчин
бүрдүүлэн туршилт явуулна. Жишээ нь: бүтээгдэхүүнийг үзүүлдэг загвар
дэлгүүрүүдийг байгуулж, маркетингийн иж бүрдлийн тодорхой нэг бүрдэл,
тухайлбал, сав боодлын дизайныг зориудаар өөрчлөн хэрэглэгчдийн
төлөөлөгч болох хүмүүсийг урьж, тэдэнд үйлчилж тэдний хандах хандлагыг
шалгана. Туршилгыг хэд удаа давтан хийж, үр дүнг зэрэгцүүлж харвал илүү
өгөөжтэй байдаг. Иймээс энэ төрлийн туршилтыг хөрөнгө, хүн хүчийн их
нөөцтэй томоохон компанууд л хийх боломжтой юм.
Бодит туршилтыг илүү бодитой жинхэнэ орчинд хийдэг. Энэ туршилтыг
бүтээгдэхүүний ялгаатай хоёр өөр үнийг жишиж үзэх, урамшуулал
сурталчилгааны шинэ сэдэв буюу сав баглаа боодлын ур хийцийг шалгаж
үзэх зэрэгт өргөн хэрэглэнэ. Бодит туршилтыг хийхдээ хэд хэдэн дэлгүүр
зориуд сонгон авч тэнд өөрийн бүтээгдэхүүний туршдаг.
Зах зээлийн туршилтыг тодорхой нутаг дэвсгэрт байгаа хэрэглэгчдийг
сорилын зах зээл болгон сонгон авч, өөрчлөх гэж буй хэмжигдэхүүнийхээ үр
нөлөөг тооцоолж, үр дүнтэй болсон нөхцөлд өөр бусад нутаг дэвсгэр,
хэрэглэгчид дээр дэлгэрүүлэх маягаар хийдэг. Энэ нь ямарч зохион
байгуулалтгүй жинхэнэ бодит нөхцөлд туршиж үзэж байгаа хэрэг юм. Зах
зээлийн туршилтийн зардалд борлуулагчдын зардал, сурталчилгааны зардал,
судалгааны зардал, бусад идэвхижүүлэлтийн зардал зэрэг хамаарна.
Учир шалтгааны судалгаанд зайлшгүй хэрэглэгддэг хэд хэдэн суурь
ойлголтууд байдаг. Эн тэргүүнд дотоод гадаад үндэслэлийг авч үзэх нь чухал.
Үл хамаарах хувьсагчийг (үнэ, сурталчилгаа г.м) өөрчлөхөд хамаарах
хувьсагч (борлуулалт)-д гарсан өөрчлөлт нь янз янзын шалтгаанаар
нөхцөлдсөн байдагтай уялдан дотоод, гадаад үндэслэл гэсэн ойлголтууд гарч
ирдэг. Ямар нэг өөр шалтгаанаар биш туршилтын (үл хамаарах) хувьсагчийн
нөлөөгөөр гарч буй өөрчлөлтийг танин мэдэхийг дотоод үндэслэл гэнэ. Гэтэл
хэрэг дээрээ даган хувьсагчид гарч буй өөрчлөлт тэр бүрий туршилтын
хувьсагчаар нөхцөлдөхгүй, өөр бусад хүчин зүйлүүд бас нөлөөлсний улмаас
гарсан өөрчлөлт байдаг. Тэр өөр бусад хүчин зүйлийг гадны хувьсагчид гэж
нэрлэдэг. Туршилтын хувьсагчийн нөлөөгөөр даган хувьсагчид гарсан үр дүн
(өөрчлөлт)-г өөр бусад нөхцөл байдалд (хүн амын бусад бүлэг болон цэг
салбарт) хэрэглэн гарч буй өөрчлөлтийг мэдэхийг гадаад үндэслэл гэнэ. Учир
нь гадаад үндэслэл гадна хувьсагчийн эцсийн үр дүнд нөлөөлсөн нөлөөллийг
тооцоход хэрэгтэй байдаг. Дотоод ба гадаад үндэслэлийг тодруулж өгснөөрөө
судлаач өөр хоорондоо зөрчилдөж байдаг хүчин зүйлийг хянах боломжтой
болдог байна.
Гадны хувьсагч гэж юу вэ?

29. 29
1. Огцом өөрчлөлт. Туршилт хийх явцад гадны нөлөөгөөр гарсан
гэнэтийн том өөрчлөлтийг хэлнэ. Жишээ нь, Монгол улсын Засгийн газрын
1991 оны 1- р сарын 16 ны 20 дугаар тогтоолоор бүх бараа, үйлчилгээний үнэ,
тарифийг 2 дахин нэмсэн нь ямархуу үр дагаварт хүргэснийг бараг хүн бүхэн
мэднэ. Иймээс туршилтын үр дүнд шууд нөлөөлхүйц иймэрхүү огцом
өөрчлөлт гарсан эсэхийг судлаач байнга анхааралдаа байлгах хэрэгтэй.
Олонхи тохиолдолд энэ нөлөөлөл нууц бөгөөд үл мэдэгдэм учраас түүнийг
танин мэдэхэд бэрхшээлтэй байдгийг судлаач анхаарах хэрэгтэй юм.
2. Аажим өөрчлөлт. Туршиж буй хувьсагчийн нөлөөгөөр биш цаг хугацаа
өнгөрсний улмаас туршилгын нэгжид гарж буй өөрчлөлтийг аажим өөрчлөлт
гэнэ. Туршилтанд өртөж буй байгуулага, хүмүүсийг туршилтын нэгж гэдэг.
Жишээ нь, сурталчилга хийснээр тухайн барааны борлуулалтанд өөрчлөлт
орсон байж болохоос гадна цаг хугацаа улиран өнгөрөхийн хирээр шинэ
гачигдал хэрэгцээ үүсэх буюу зарим нь алга болсон байж болно. Мөн хүн
өтлөх, ядрах, өлсөх зэрэг нь туршилтын үр дүнд нөлөө үзүүлнэ.
3. Хэмжилтийн нөлөө. Туршилтын үйл явцад гарах эцсийн хариултанд
нөлөөлөхтөй уялдаатайгаар энэ асуудал гарч ирдэг. Тухайлбал, туршилтын
өмнөх хэмжилтийн үр дүн туршилтын дараахь хэмжилтэнд нөлөөлж болно.
Мөн туршилтын нэгжийн анхны хэмжилт туршилтын хувьсагчид бас нөлөөлж
болох талтай.
4. Хэрэгслийн янз төрөл. Хэмжих хэрэгслийн нийт буюу аль нэг
өөрчлөлт, янз төрөл нь хэмжилтийн үр дүнг нөлөө үзүүлнэ. Иймд туршилтын
өмнө ба дараахь хэмжилтийг хийхдээ аль болох ижил төрлийн арга хэрэгсэл
хэрэглэхийг хичээх хэрэгтэй юм.
5. Сонголтын гажилт. Туршилт хийж байх үед хоёроос дээш бүлгийг
сонгож оролцуулах шаардлага олонтой гардаг. Сонгож буй бүлгийн бүтэц
бүрэлдэхүүнээрээ ижил төсөөтэй байх нь эцсийн үнэн зөв дүгнэлт гаргах
үндэс болно. Эсрэг тохиолдолд сонголтын буюу гажилтанд хүрнэ. Харьлцуулж
буй бүлгүүдийг ижил төсөөтэй байлгахын хос хосоор нь сонгох дурын сонголт
хийх гэсэн 2 үндсэн арга замаар шийдвэрлэнэ.
6. Хасагдалт. Туршилтанд оролцож буй нэгжүүд хасагдах тохиолдол
олонтой гардаг. Жишээ нь, нэг хэсэг нь асуултанд хариу өгөхгүй хоцорч
болно. Ийм нөлөөллийг эцсийн үр дүн гаргахдаа тооцох хэрэгтэй юм.
Шинжих, тодруулах, учир шатгааны судалгаа нь харилцан бие биенээ
нөхөж хэрэглэгддэг.
 Шинжих судалгаа: яагаад бид зах зээлд эзлэх хувиа алдаад байна?
 Тодруулах судалгаа: хэрэглэгчид манай брэндийг өрсөлдөгчийн
брэндтэй харьцуулахад хэрхэн үнэлж байна вэ?
 Учир шалтгааны судалгаа: хэрэв бид үнээ 5, 10, 15 хувиар буургавал
манай борлуулалт хичнээн хувиар өсөх вэ? гэдэгт хариулт өгнө.
Судалгааны дизайны үндсэн хэлбэрүүдийн харьцуулалт:
Шинжих Тодруулах Учир шалтгаан

30. 30
Зорилго Санал бодол,
ойлголтыг олж
илрүүлэх
Зах зээлийн шинж
чанар, чиг үүргийг
тодорхойлох
Харилцаа холбооны
үр дүн, шалтгааныг
тодорхойлох
Шинж
чанар
Уян хатан
Олон талын
Ихэвчлэн бүх
судалгааны дизайны
эхэнд хийгддэг
Тодорхой таамаглалыг
урьдчилан боловсруу-
лах байдлаар
хийгдэнэ.
Урьдчилан төлөвлөсөн
болон бүтэцлэгдсэн
дизайн
Нэг болон хэд хэдэн
үл хамаарах
хувьсагчыг
ашигладаг.
Бусад завсрын, гадны,
шууд бус хувьсагчдыг
хянах
Аргууд Шинжээч/туршлага-
тай хүмүүстэй ярих
Урьдчилсан судалгаа
Кэйс судалгаа
Хоёрдогч мэдээ: тоон
чанарын судалгаа
Хоёрдогч мэдээ: тоон
Асуулга судалгаа
Бүлгийн хэлэлцүүлэг
Ажиглалт ба бусад
мэдээ
Туршилт
Судалгааны дизайны зарим хувилбарууд:
Судалгааны дизайныг боловсруулахад дараах үе шат бүхий
асуудлуудыг зайлшгүй шийдвэрлэх шаардлагатай. Үүнд:
1. Судлах асуудлаа тодорхойлох
2. Судлах нөхцөл, эзэнг тодорхойлох
3. Судалгааны нэгж, хүрээг тодорхойлох
4. Судалгааны аргыг тодорхойлох
5. Судалгааны хугацааг тодорхойлох.
6. Судалгааны дизайны төрөл, хүрээнээс хамааруулан судалгааны
зардал ба түүний санхүүжилтийн тооцоог хийх
Эдгээр нь судалгааны дизайны гол агуулгыг бүрдүүлнэ. Судалгааны
санхүүжилтийн тооцоог судалгааг хийж гүйцэтгэх судалгааны дизайнтай
нарийн уялдуулан төлөвлөх хэрэгтэй байдаг.
Судалгааны дизайныг боловсруулахад дараах зорилтуудыг дэвшүүлэн
хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.

31. 31
Судалгааны дизайн дахь алдааны боломжит эх сурвалжууд нь:
Судалгааны дизайныг боловсруулж, төсөвлөлт болон хуваарьт
ажлуудыг амжилттай хэрэгжүүлж дууссаны дараа судлаач судалгааны санал
бэлтгэх ёстой. Ихэнх саналууд нь нарийвчилсан судалгааны дизайны дагуу
бэлтгэгдэх бөгөөд дараах элементүүдийн заримыг нь, эсвэл бүгдийг агуулна.
Үүнд:
1. Гүйцэтгэлийн хураангуй
2. Оршил буюу үндэслэл
3. Асуудлын тодорхойлолт / Судалгааны зорилтууд
4. Асуудлыг тодорхойлоход хэрэгсэн аргууд
5. Судалгааны дизайн
6. Хээрийн судалгаа / мэдээлэл цуглуулалт

32. 32
7. Мэдээллийн дүн шинжилгээ
8. Тайлан
9. Зардал, цаг хугацаа
10.Судалгаа хийсэн ажилтнууд
11.Хавсралтууд
Судалгааны дизайны ерөнхий зураглал:

33. 33
МЭДЭЭ СЭЛТИЙГ ЦУГЛУУЛАХ АРГУУД
ШИНЖИХ СУДАЛГААНЫ ЗАГВАР: ХОЁРДОГЧ МЭДЭЭ
Маркетингийн судалгаанд мэдээ сэлт ба мэдээлэл гэдэг ойлголтуудыг
ялгаж үзэх нь чухал байдаг. Аливаа нэгэн үзэгдэл, явцын талаархи бодит
баримт, тоо мэдээг мэдээ сэлт гэнэ. Хүн амын тоо, нас, хүйс, долоо хоног
буюу сард худалдан авч буй барааны тоо хэмжээ зэрэг нь мэдээ сэлт юм.
Мэдээ сэлт нь ямар нэгэн юмсын шинж чанарыг хэмжиж, судалсны дүнд бий
болно. Ямар нэгэн юмс гэдэг нь судалгааны нэгж, юмсыг тодорхойлогч шинж
чанар гэдэг нь судалгааны хүчин зүйл юм. Тухайлбал, хэрэглэгч бол
судалгааны нэгж, харин хэрэглэгчийг тодорхойлж байгаа шинж чанар буюу
нас, хүйс, орлого, өрх бүлийн байдал зэрэг нь судлагдах хүчин зүйл юм. Хүчин
зүйлээр нь дамжуулан тухайн нэгжийг судалдаг. Судлагдах хүчин зүйл бүр нэг
асуулт болж тавигддаг. Тэр асуултанд хариулт олдсоноор мэдээ бүрдэнэ.
Үүний үр дүнд хүчин зүйлийг үнэлнэ. Судлагдаж буй хүчин зүйл болгоны
цаана хэрэглэгч-бүтээгдэхүүнтэй холбогдсон шийдвэрлэвэл зохих нэг асуудал
байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Судлагдаж буй хүчин зүйл нь шууд тоон
хэмжүүрээр илэрхийлэгдэж байвал тоон мэдээг бүрдүүлнэ. Шууд тоогоор
илэрхийлэгдэх боломжгүй хүчин зүйл нь чанарын мэдээг бүрдүүлдэг. Мэдээ
сэлт буюу мэдээг шинжилж боловсруулан шийдвэр гаргахад ашиглахаар
бэлэн болгосон үед тэр нь мэдээлэл болж хувирна. Тийм мэдээллийг гаргаж
авч буй арга, эх үүсвэрээс нь хамааруулан анхдагч мэдээ, хоёрдогч мэдээ гэж
ангилдаг.
Судалгааны тусгай асуултанд хариулуулахаар буюу тухайн асуудлыг
шийдэхэд шаардагдах мэдээллийг хуримтлуулахаар цуглуулж буй мэдээг
анхдагч мэдээ гэнэ. Харин аль хэдийн бэлэн байгаа буюу урьд нь ямар нэгэн
хүн аль нэг зорилгоор цуглуулсан мэдээг хоёрдогч мэдээ гэдэг.
Анхдагч ба хоёрдогч мэдээний харьцуулалт
Анхдагч мэдээ Хоёрдогч мэдээ
Цуглуулах
зорилго
Тухайн асуудалд
зориулж
Бусад асуудлуудад
зориулж
Цуглуулах
процесс
Оролцоо ихтэй Шуурхай, хялбар
Цуглуулах
зардал
Өндөр Харьцангуй бага
Цуглуулах
хугацаа
Урт Богино

34. 34
Хоёрдогч мэдээ
Хоёрдогч мэдээг шинжлэх гэдэг нь түүний давуу, сул талыг харгалзан
үзнэ гэсэн үг юм.
Хоёрдогч мэдээ хэд хэдэн давуу талтай байдаг. Үүнд:
1. Олон тооны асуудалд хэрэглэх бололцоотой ба төвөгтэй байдлыг
бууруулна.
2. Цаг хугацаа хэмнэдэг
3. Зардал нилээд хэмнэдэг.
4. судлах гэж буй судалгааны тань суурь болж өгнө. Өөрөөр хэлбэл,
урьд өмнө нь уг асуудлыг хэлэлцэж байсан нь танд санаа авах,
ургуулан бодох, шинээр хийх гэж буй судалгаагаа төлөвлөхөд
тулгуур болно.
Хоёрдогч мэдээний сул тал нь:
1. Уялдаатай байдал
2. Найдвартай байдал
Хоёрдогч мэдээ нь одоогийн шаардагдаж буй мэдээний хэрэгцээтэй хэр
зэрэг уялдаж байна вэ? гэдгийг дараахи үзүүлэлтээр хэмжинэ. Үүнд:
1. мэдээний хэмжигдсэн нэгж. Урьд өмнө хийсэн судалгаанд
ашигласан хэмжих нэгж нь янз бүр байна. Одоо сонирхож буй
хэмжих нэгжээс өөрөөр хэмжсэн байвал шууд ашиглах боломжгүй.
Жишээлбэл, хоёрдогч мэдээ бүтээгдэхүүний борлуулалтын хэмжээг
мөнгөн нэгж, хувийн жин, тээвэрлэсэн тээврийн хэмжих нэгжээр
илэрхийлсэн байхад одоогийн судалгаанд тоо хэмжээгээр
илэрхийлэх шаардлагатай бол үүнийг шууд ашиглах боломжгүй
болно. Иймд хоёрдогч мэдээг шинжлэхдээ юуны өмнө ямар хэмжих
нэгжээр илэрхийлснийг нь харгалзах хэрэгтэй.
2. мэдээний хүчин зүйлүүдийн тодорхойлолт. Аливаа мэдээг
цуглуулахын тулд тодорхой хүчин зүйлүүдийг судлана. Судалгааны
зорилго ямар хүчин зүйлүүдийг судлах вэ гэдгийг шийднэ. Хоёрдогч
мэдээнд судлагдах ёстой хүчин зүйлүүд судлагдаж чадсан эсэх,
судлагдсан хүчин зүйлүүдийн байдал, тэдгээрийн хоорондын
хамаарлыг шалгах хэрэгтэй. Жишээлбэл, одоогийн судалгаанд
хэрэглэгчдийн талаархи өрх гэрийн орлогийн түвшин хамгийн чухал
байхад хоёрдогч мэдээнд энэ талаар тусгагдаагүй байж болно.
3. цаг хугацааны хамаарал. Хоёрдогч мэдээг хэзээ, ямар цаг
хугацаанд цуглуулсан гэдэг нь чухал байдаг. Хэрэглэгчдийн таатай
цаг, таагүй цаг, улирлын нөлөөлөл, хугацааны үечлэл гэх мэт цаг
үедээ тохироогүй цуглуулагдсан мэдээлэл байна уу, үгүй юу гэдгийг
судлах хэрэгтэй байдаг. Цаг хугацааны хамаарал бол хоёрдогч
мэдээг тодорхойлох чухал хүчин зүйл юм.
Хоёрдогч мэдээний найдвартай байдал гэдэг нь түүний үнэн зөв эсэх,
итгэлтэй байдал гэсэн үг юм. Үүнийг дараах үзүүлэлтээр шинжилнэ. Үүнд:

35. 35
1. Хоёрдогч мэдээг урьд өмнө нь хэн цуглуулсан. Хоёрдогч мэдээг
бүрдүүлсэн эх үүсвэр болох хувь хүн, байгууллагын нэр хүнд их
чухал байдаг. Сайн нэр хүнд бүхий хувь хүн, байгууллагын хийсэн
мэдээ өндөр чанарын стандарттай байдаг. Үүний цаана арвин
баялаг туршлага, ур чадвар байгаа гэсэн үг. Энэ нь хоёрдогч
мэдээний итгэлтэй байдлыг илэрхийлнэ.
2. Хоёрдогч мэдээг урьд өмнө нь яагаад цуглуулсан. Хоёрдогч мэдээг
цуглуулсан шалтгаан нь одоогийн судалгааны зорилготой нийцэж
буй эсэхийг тодорхойлоход чухал үүрэгтэй байдаг.
3. Хоёрдогч мэдээг урьд өмнө нь яаж цуглуулсан. Судалгааны ямар
арга хэрэгслийг ашигласан, түүврийн ямар хүрээнд, ямар
аргачлалаар мэдээг цуглуулсан болохыг тодруулах хэрэгтэй. Энэ
нь хоёрдогч мэдээний найдвартай байдлыг хэмжих бас нэгэн
хэмжүүр болно.
Хоёрдогч мэдээний хэрэглээ:
 Асуудлын талаар тойм мэдээ, ойлголт авах
 Асуудлыг илүү сайн тодорхойлох
 Асуудлыг шийдэх арга замыг боловсруулах
 Тохиромжтой судалгааны загварыг боловсруулах (жишээ нь, гол,
түлхүүр хувьсагчуудыг тодорхойлох)
 Зарим нэг судалгааны асуултанд хариулт олох ба зарим таамаглалыг
шалгах
 Анхдагч мэдээг илүү гүнзгий бүрэн тайлбарлах зэрэгт өргөн
хэрэглэгддэг.
Маркетингийн судалгаанд баримталдаг хөдөлшгүй дүрмийн нэг бол
судлаач судалгааны ажлаа хоёрдогч мэдээг цуглуулахаас эхэлж тэрхүү эх
сурвалжийн бүхий л нөөцийг бүрэн дүүрэн ашиглаж дуусах хүртэл анхдагч
судалгаа хийх хэрэггүй гэдэг дүрэм юм. Энэ дүрмийг зөрчвөл илүү хөрөнгө,
хөдөлмөр зарцуулахад хүрнэ.
Хоёрдогч мэдээг үнэлэх шалгуурууд

36. 36
Хоёрдогч мэдээний үндсэн 2 эх сурвалжийг ашиглана.
Нэгдүгээрт. Дотоод эх сурвалж.
Хоёрдугаарт. Гадаад эх сурвалж.
Мөн дотоод эх сурвалжид аж ахуйн нэгж, байгууллагын борлуулалтын
тайлан, нягтлан бодох бүртгэлийн мэдээ, ажиллагсад ба бусад хэрэглэгчдийн
мэдээ зэрэг хамаарагдана. Эдгээр мэдээ сэлт бүрээс олон тооны үнэ цэнэтэй
мэдээлэл гарган авч болно. Жишээ нь Борлуулалтын тайлан, баримтыг
ашиглан дараахи мэдээллүүдийг гарган авна. Үүнд:
- үйлчлүүлэгчдийн нэр ба байршил
- худалдаалсан бараа, үйлчилгээ