1. БАНКНЫ ЗЭЭЛ
Банк зайлшгүй шаардлагатай нэмэлт хөрөнгө дайчлахын тулд
зохицуулагдах пассив гэж нэрлэгдэх санхүүгийн арга хэрэгслүүдийг ашиглах
аргаар капитал худалдан авахад хүрдэг.
Зохицуулагдах пассивуудын үндсэн давуу тал нь зайлшгүй шаардлагатай
мөнгөн хөрөнгийг түргэн бүрдүүлэх боломж олгодогт оршино.
Зохицуулагдах пассивуудын бүтэц
1. Хадгаламжийн хэмжээ тодорхой хязгаараас давсан бол тэрхүү
хадгаламжийн гэрчилгээ их хэмжээний хадгаламжийн зэрэглэлд хамрагдана.
Тухайлбал АНУ-д 100 мянган доллараас давсан бол тэрхүү хадгаламжийн
гэрчилгээ их хэмжээний хадгаламжийн зэрэглэлд хамрагдана. Энэ нь бага
хэмжээний хадгаламжтай адил боловч зарчмын хувьд ялгаатай. Зарим
хадгаламжийн гэрчилгээг төлбөрийн тогтоосон хугацаанаас өмнө хоѐр дахь зах
зээл дээр эзэмшигч худалдаж болдог. Энэ бол эргэлтэд чадвартай хадгаламжийн
гэрчилгээ. Түүнээс гадна хадгаламжийн гэрчилгээний хүүгийн норм зээлийн
хүүгийн нормыг дагаж хэлбэлздэг. Үүнтэй уялдсан хадгаламжийн гэрчилгээ нь
банкуудын хувьд мөнгөн хөрөнгийн маш хувьсамтгай эх үүсвэр болж байгаа
учраас хадгаламж биш, зохицуулагдах пассив болдог.
2. Сан дайчлах зорилгоор банкууд буцаан худалдан авах гэрээтэйгээр үнэт
цаас худалдаж болдог. Үүнийг REPO (repurchase agreement) - буцаан худалдан
авах гэрээ гэдэг. REPO нь нэг өдрийн, хугацаатай гэж байдаг. Ийм төрлийн үнэт
цаасны худалдан авагчид нь маш богино хугацаанд их хэмжээний мөнгөн хөрөнгө
ашигтай байршуулахыг сонирхсон корпорациуд байдаг. Ийм учраас тэд REPO
авахыг эрхэмлэдэг ба ингэснээр мөнгийг хугацаагүй хадгалуулснаас илүү хүү
хүртдэг. Банкууд ч гэсэн энэ нөхцөлд идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахад зайлшгүй
хэрэгтэй их хэмжээний мөнгө олох боломж бүрдүүлэх, эсвэл санаандгүй их төлбөр

2. хийх боломж олдог. REPO-гийн өөр нэг онцлог нь үүнд заавал байх нөөцийн
шаардлага тогтоох хэрэггүй бөгөөд бас хадгаламжийн даатгалын төлбөр хийх
хэрэггүй.
3. Холбооний сангууд нь Холбооны нөөцийн банк дахь арилжааны банкуудын
хадгаламж. Түүний хэмжээг хуулиар заавал байх нөөцийн хэмжээ хэлбэрээр хатуу
тогтоодог бөгөөд арилжааны банкууд Холбооны нөөцийн банкинд өөрийн
хадгаламжийн баталгаа болгож барьж өгдөг. Илүүдэл нөөцийг банк хоорондын зах
зээл дээр эргэлтэд оруулж байдаг. Холбооны сангийн хүүгийн норм нь бусад
төрлийн хадгаламжийнхаас бага байдаг.
4. Хөнгөлөлттэй зээл гэж нэрлэгдэх холбооны нөөцийн даатгалд авсан зээлийг
үндсэндээ өөрийн заавал байх нөөцийг нөхөх шаардлагатай банкууд, түүнчлэн
ямар нэг тааламжтай бус үйл ажиллагаа, хадгаламжаа бөөнөөр авсан,
хадгалуулагчдын шаардлагыг хангах хөрөнгө дутагдсан гэх мэтийн улмаас
хүндрэлд орсон банкуудад олгодог. Хөнгөлөлттэй зээл нь холбооны сангуудын
худалдан авах хувилбар юм. Холбооны нөөцийн норм, бүртгэлийн нормын
өөрчлөлтөөс хамаарч холбогдох зээлийн хэмжээ өөрчлөгддөг. Ийм учраас
хөнгөлөлттэй зээл нь зохицуулагдах пассивт ордог.
5. Евродолларын зээл нь буцаан худалдан авах гэрээтэйгээр үнэт цаас
худалдахтай адил мөнгөний зах зээлийн хэрэгсэл. Энэ нь бас нэг өдрийн, эсвэл
хугацаатай гэж байдаг. Евродолларын зээлийн АНУ-ын банкуудаас евродолларын
банкуудад олгодог. Сүүлийн үед евродолларын хадгаламжийн гэрчилгээний хоѐр
дахь зах зээл онцгой хөгжиж байна.
Евродоллар – АНУ-аас гадна байгаа арилжааны банкуудын доллараар
илэрхийлэгдэх дансанд байгаа хадгаламж.
Евродолларын зах зээл үндэсний зах зээлийг бодвол тодорхой давуу
талтай, зохицуулалтаас харьцангуй чөлөөтөй, тиймээс янз бүрийн хязгаарлалтад
хамрагддаггүй.
Банкуудын зээл авах бусад аргуудын дотор арилжааны банкуудаас хийж
байгаа онцгой төрлийн вексель, эсвэл облигацийн худалдаа ордог. Түүнээс гадна
банкны барилга байгууламжаар барьцаалж зээл авах арга их хэрэглэгддэг.

3. Хувь нийлүүлэгчдийн капитал
Хувь нийлүүлэгчдын капитал банкны мөнгөн санг бүрдүүлэгч гуравдагч эх
үүсвэр.
Хувь нийлүүлэгчдийн капиталын бүрэлдэхүүн
Áàíêíû õóâü íèéë¿¿ëýã÷äèéí êàïèòàë
ªºðèéí õóâü Õóâààðèëàãäààã¿é
íèéë¿¿ëñýí êàïèòàë ͺºö êàïèòàë àøèã
Банкны өөрийнх нь хувь нийлүүлсэн капитал нь түүний гаргасан энгийн
хувьцааны нэрлэсэн үнэтэй тэнцүү байна. Банк байгуулах үед түүний үйл
ажиллагааг хэвийн явуулахад шаардагдах капиталыг бүрдүүлэх, капиталаа
нэмэгдүүлэх шаардлагаар дахин гаргасан хувьцааг тооцоонд авдаг.
Хуваарилагдаагүй ашиг нь зардлаас давсан орлогыг илэрхийлж банкны балансад
тусгагддаг зүйл анги. Нөөц капитал байгуулагчдын ашгаас, эсвэл тухайн жилийн
ашгаас жил бүр шимтгэх аргаар бүрддэг.
БАНКНЫ ЗЭЭЛИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ СТРАТЕГИ
Банкны байгууллагын хувьд зээлийн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нь түүний
орлого үр дүнг тодорхойлдог үндсэн бүтээгдэхүүн юм. Банкууд өөрийн нийт
активын 60-70 орчим хувийг зээл хэлбэрийн активд байршуулдаг ба зээлийн хүү нь
банкны эзэмшиж буй активуудаас өндөр орлогын чадамжтай активд тооцогдоно.
Зээлийн харилцаа нь зээлдүүлэх боломж бүхий хөрөнгийн эх үүсвэртэй этгээд
буюу зээлдүүлэгч, хөрөнгийн хувьд хариуцлага хүлээх чадамж бүхий этгээд буюу
зээлдэгчийн хооронд үүсдэг. Банкны хувьд зээлийн эх үүсвэрт өөрийн хөрөнгө,
татан төвлөрүүлсэн хөрөнгийг зээлийн хэлбэрээр харилцагчдад ашиглуулдаг
зээлдүүлэгч байхаас гадна зээл хэлбэрээр хөрөнгө төвлөрүүлэх хүрэнд банк нь
зээлдэгч болдог. Зээлийн харилцаа нь зориулалттай байх, тодорхой хугацаанд
буцаан төлөгддөг байх, хүүтэй байх, хамгаалагдсан байх зарчимд үндэслэгдэнэ.

4. Зээлийн бодлогыг боловсруулахад объектив, субъектив хүчин зүйлс
нөлөөлнө.
Зээл олгох нь банкны нэг чухал үүрэг бөгөөд бас орлого олох нэг гол эх
үүсвэр болдог. Тодорхой шалгууруудаар үндэслэн банкны зээлийг олон ангилал
болгосон байдаг.
Банкны зээлийг ангилах
шалгуурууд
Çýýëèéí øèíæòýé ¿éë÷èëãýýãýýð
Õ¿¿ãèéí íîðìûí øèíæýýð
Çýýëäýã÷èéí õýâ ìàÿãààð
Çýýëä¿¿ëýã÷èéí òîîãîîð
Áóöààí íºõºõ æóðìààð
Áàòàëãààíû øèíæýýð
Çýýë îëãîõ âàëþòààð
Õ¿¿ òºëºõ àðãààð
Îëãîõ àðãààð
Õóãàöààãààð
Эдгээрээр хязгаарлагдахгүй шинж бүхий маш олон төрлийн зээлийн
үйлчилгээг банкууд хийдэг. Иймээс байнга шинэ, эсвэл өөр нэр төрлийн үйлчилгээ
нээгддэг.
Зээлдэгчийн хэв маягаар банкны зээлийг хэд хэд ангилдаг. Үүнд:
Нэгд, худалдаа, аж үйлдвэрийн газруудад олгосон зээл,
Хоѐрд, хувь хүмүүст олгосон зээл: хэрэглээний зээл, тухайлсан зээл
хэлбэрээр олгодог. Хэрэглээний зээл нь ихэвчлэн удаан эдэлгээтэй бараа
худалдан авах зорилгоор цувуулан төлөх болзлоор авах зээлийн хэлбэртэй
байдаг. Зээлдэгч автомашин, орон байр, эд хогшил худалдан авахаар баталгаа
гаргаж авсан зээлийг төлөх боломжгүй нөхцөлд түүний баталгаа нь банкны өмч
болдог. Энэ тохиолдолд банк илүү их аз туршиж байгаа юм. Учир нь баталгаа
гаргасан эд хөрөнгө нь тухайн үед муу байдалтай болсноос зээлээ нөхөж
чадахгүйгээс банк алдагдал хүлээж болох талтай. Гэхдээ хэрэглээний зээлийн зах
зээл ширүүн өрсөлдөөнтэй байдаг. Банкны зэрэгцээ барааны борлуулалтаа

5. нэмэгдүүлэх зорилготой үйлдвэр, худалдааныхан ийм зээл олгох сонирхолтой
байдаг.
Тухайлсан зээлийг банкууд зээл авагчийн төлбөрийн чадварт дүн
шинжилгээ хийх аргаар баталгаагүй, эсвэл дахин сэргээгдэх зээл хэлбэрээр
олгодог. Дахин сэргээгдэх зээл нь урьдчилан тогтоосон хэмжээний дотор
зээлдэгчид ашиглагдах боломж олгодог бөгөөд энэ нь зээл зайлшгүй хэрэгцээтэй
болсон үед хурдан олох талаасаа зээлдэгчийн хувьд маш ашигтай, зохимжтой.
Энэ төрлийн зээлийн давуу тал нь банкны хувьд түүнийг олгоход үйл ажиллагааны
зардал бага байдагт оршино.
Сэргээгдэх зээлийн нэг хэлбэр нь зээлийн карт бөгөөд түүгээр урьдчилан
тохиролцсон хязгаарын дотор бараа, үйлчилгээг зээлээр авч болдог. Банк
түншийн төлбөрийг өөрийн данснаас хийх ба энэ үед банк карт эзэмшигчийн
данснаас төлбөр хийснээс хойш тодорхой хугацааны дотор банктай тооцоо хийсэн
үед тэрээр хүү төлөхөөс чөлөөлөгдөнө.
Гуравд, нэг талаас ХАА-н үйлдвэрлэлийн улирлын шинжтэй үйл
ажиллагаанаас, нөгөө талаас ХАА-н техник авах, газрын үржил шимийг хадгалах
хөрөнгө оруулалтын шаардлагаас уламжлан ХАА-н зээлийн хэрэгцээ үүсдэг.
Улирлын шинжтэй зардлыг нөхөх зориулалтаар олгож байгаа зээл нь шинж
чанараар худалдаа-аж үйлдвэрийн газруудад олгож байгаа богино хугацааны
зээлтэй олон шинжээрээ адил. Ийм зээлийн хэмжээ их биш бөгөөд тэдгээрийн
баталгаа нь ХАА-н техник, мал, ургац байдаг.
Дөрөвд, үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл худалдан авах зориулалтаар олгож байгаа
зээл нь ихэвчлэн дунд, урт хугацааны шинжтэй байх ба тэдгээрийг илүү
найдвартай баталгаагаар олгодог. Баталгаа нь үл хөдлөх, хөдлөх эд хөрөнгө
байдаг.
ХАА-н зээл олгоход банкны хувьд эрсдэлийн тодорхой хэсгийг хүлээх
магадлал их. Яагаад гэвэл энэ нь нэгдүгээрт, ХАА-н үйлдвэрлэл байгалийн
нөхцлөөс ихээхэн хамааралтай, хоѐрдугаарт, ХАА-н бүтээгдэхүүний үнэ туйлын
тогтворгүй байдагтай холбоотой. Энэ бүхэн нь зээл эргэж бүрэн төлөгдөж
чадахгүйгээс бий болох эрсдэлийг нэмэгдүүлэхэд хүргэдэг. Ийм учраас банк
олгосон зээлээ даатгуулах, эсвэл үйлдвэрлэлийн нэр төрлийг олшруулах талаар

6. фермерүүдийг идэвхижүүлэх арга хэрэглэдэг. Үйлдвэрлэлийн нэр төрлийг
олшруулснаар тодорхой нэг бүтээгдэхүүний үнэ буурснаас үүсэх эрсдэлийг
саармагжуулах боломж бүрддэг. Нэр төрлийг олшруулах нь нэг төрлийн тарианы
ургац алдсанаас хүлээх алдагдлыг багасгадаг.
Тавд, янз бүрийн үнэт цаас худалдан авах зориулалтаар үнэт цаасны зээл
олгодог. Ийм төрлийн зээлийг гол хэрэглэгчид нь засгийн газрын үнэт цаасыг
худалддаг диллерүүд, түншүүддээ үнэт цаас худалдан авч санхүүждэг брокерууд
байдаг. Түүнээс гадна зарим үед үнэт цаасны зээлийн асуудлаар хувь хүмүүс
банкинд ханддаг. Үнэт цаасны зээлийг брокер, диллерүүдэд “on call” гэж нэрлэгдэх
хугацаагүй нөхцлөөр олгодог. Түүнээс гадна үнэт цаас худалдан авах
зориулалттай зээлийн хэмжээг хязгаарлах зохицуулалт сүүлийн үед байхгүй
болсон (өөрөөр хэлбэл, үнэт цаас худалдан авсан хөрөнгө оруулагчийн өөрийнхөө
данснаас, банкинд зээл хүсэхгүйгээр, төлөх төлбөрийн минимум хэмжээ).
Зургаад, банкуудын хооронд зээлийн нөөцийг дахин хуваарилах хэрэгсэл
болгон арилжааны банкуудад зээл олгодог. Арилжааны банкууд минимум нөөц гэж
нэрлэгдэх тодорхой хэмжээний мөнгийг төв банкинд хадгалуулах үүрэгтэй. Төв
банкин дахь арилжааны банкны энэ дансан дахь хөрөнгөнд хүү төлөгдөхгүй.
Гэхдээ арилжааны банкны ийм дансны хөрөнгө илүүдэж, банкны ашигт ажиллагааг
бууруулах нөхцөл бүрддэг. Ийм үед банк заавал байх минимум нөөцөөс давсан
хөрөнгөө ашигтай байршуулах сонирхолтой болдог. Гэтэл нөгөө банкинд төв
банкин дахь минимум нөөцөө хадгалахын тулд нэмэлт эх үүсвэр хэрэгтэй болдог.
Эдгээр асуудлыг банк хоорондын зах зээл дээр гүйлгээ хийх аргаар зохицуулдаг.
Банк хоорондын зах зээл дээр банкууд бие биедээ зээл олгохоос гадна хүүгийн
арбитраж хийх аргаар зээлээ ашиглан орлого олох зорилгоор, эсвэл санхүүгийн
жилийн эцэст балансаа (үлдэгдлээ) багасгахад ашиглаж болно.
Долоод, Банкны бус санхүүгийн байгууллагад олгох зээл. Банкны бус
санхүүгийн байгууллагад санхүүгийн компаниуд, хөрөнгө оруулалтын банкууд,
тухайлсан зээлийн банкууд, зээл-хадгаламжийн холбоод, баталгаа гаргадаг
компаниуд, зээлийн холбоо зэрэг олон байгууллага хамрагддаг. Арилжааны
банкуудаас эдгээрт олгодог зээл нь арилжааны банкуудын мөнгөн сангуудын
чухал эх үүсвэр болдог.

7. Наймд, татварын орлого орж ирэх хүртэл хугацаанд төрийн байгууллагуудад
бий болсон мөнгөн хөрөнгийн түр зуурын хэрэгцээнд зориулж банкнаас төрийн
байгууллагад зээл олгодог. Түүнээс гадна төрийн байгууллагуудын хөрөнгийн гол
эх үүсвэр болсон үнэт цаас байршуулах зориулалттай зээл байдаг. Эдгээр нь
богино хугацааны зээлийн шинжтэй.
Есд, улсын төсвийн алдагдлыг нөхөх, төлбөрийн балансыг зохицуулах, том
хэмжээний хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх зэрэг шаардлагын үүднээс
гадаад орнуудын засгийн газарт үүссэн хэрэгцээг хангах зорилгоор олгох зээл.
Ийм зээлийн гол хэсгийг тухайн орны толгойлох банкинд төвлөрүүлж олгодог.
Аравд, Томоохон хэмжээний хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр хэрэгжүүлэх
зориулалтаар гадаад орны банкинд олгох зээл. Үүнээс гадна зээлийн
евровалютын зах зээлд дээр банкны бус байгууллагууд, ажил хэргийн хүмүүс ийм
зээлийн ихээхэн эрэлттэй байдаг.
äóíä
õóãàöààíû
(1-5 æèë)
áîãèíî óðò
õóãàöààíû õóãàöààíû
(1 æèë (5-ààñ
õ¿ðòýë) äýýø æèë)
Áàíêíû
çýýëèéí ¿éë
àæèëëàãààã
çýýëèéí
õóãàöààãààð
íü
Банкны хугацаатай зээлд банк болон түншүүдийн хооронд байгуулсан
гэрээгээр хатуу тогтоосон хугацаанд буцаан төлөх болзолтой олгосон зээл ордог.
Тодорхой хугацаа заагаагүй олгосон зээлийг хугацаагүй гэдэг. Заримдаа үүнийг
нэхэмжлэлээр олгосон зээл гэж нэрлэдэг. Зээлдэгч банкны анхны шаардлагаар
буцаан төлөх үүрэг хүлээнэ. Хэрэв банк нэхэхгүй байвал зээл эзэмшигчийн
санаачлагаар төлөгдөж болно.

8. Мөнгөний зах зээл дээрх зээл үндсэндээ богино хугацааны зээлд хамаардаг
ба зээлийн хугацаа дараах хязгаарт хэлбэлздэг. Нэг хоногийн хугацаатай олгох
зээлээс эхлээд 1 хүртэл жилийн хугацаатай, түүнээс илүү ч хугацаатай байна.
Евровалютын зах зээл дээр гадаад орны валютаар олгох богино хугацааны зээл
үйлчилдэг. Тухайлбал, богино хугацааны (нэхэмжлэлээр, эсвэл дараа өдөр төлөх),
7 хоногийн мэдэгдэлтэй, 1 сар, 3 сар, 6 сар, 1 жил, илүү урт хугацаатай гэж байдаг.
Банкны зээлийг баталгаагаар нь баталгаатай ба баталгаагүй зээл гэж
ангилдаг. Зээлийн ихэнх нь баталгаатай байдаг.
Банкны баталгааг ãàðãàõ
õýëáýð¿¿ä
ãóðàâäàã÷ ýòãýýäýýð áàòàëãàà ãàðãóóëàõ
çàìûí, áàðààíû áàðèìò, ò¿¿í÷ëýí ¿íýò
çýýëäýã÷èéí äàíñ, øààðäëàãà, ãýðýýíä
çýýëä¿¿ëýã÷èéí ýä õºðºíãèéí áàðüöàà
çýýëäýã÷èéí áóöààæ òºëººã¿é çýýëèéí
àìüäðàëûí äààòãàëûí õóðààìæààð
õàðèóöëàãûí äààòãàëûí ãýðýý
áàíêíû ýðõ àøãèéí ¿¿äíýýñ
âåêñåëýýð áàòàëãààæóóëàõ
áàòàëãàà áà áàòëàí äààëò
öààñààð áàòàëãààæóóëàõ
áàòàëãààæóóëàõ
Банкнаас зөвхөн итгэлийн үндсэн дээр баталгаагүй зээлийг олгодог. Энэ нь
банкны хувьд эрсдэл ихтэй. Зээлдэгч банкны анхны шаардлагаар төлөх үүрэг
хүлээдэг. Гэхдээ зээлдэгчийн төлбөрийн чадварыг сайн шалгаж нотолсны үндсэн
дээр олгоно. Баталгаагүй зээлийн хүү өндөр байдаг. Банк байнгын харилцдаг,
найдвартай, төлбөрийн чадвар сайтай түншдээ баримтаар баталгаагүй зээл
олгодог.
Банкны зээлийг олгож байгаа аргаар нь:

9. 1. банк зээл олгохдоо түншийн гаргасан мэдэгдлийг үндэслэдэг. Ийм
мэдэгдлийг зээлийн төрөл тус бүрээр гаргадаг.
2. Банк зээлийг урьдчилан тохирсон хязгаарт багтаан олгоход оршдог. Үүнийг
зээлийн шугам (зээлийн эрх) нээх гэж хэлдэг.
Түнш зээл авах бүртээ банкинд хандаж зөвшилцөхгүй, хэрэгцээтэй үед чек
бичиж зээлээ ашигладаг. Түүнээс гадна ийм зээлийн хүүг жинхэнэ авч ашигласан
зээлийн дүнгээс тооцдог. Гэтэл нэг дэх аргыг хэрэглэвэл ашигласан эсэхээс үл
хамааран бүх дүнгээс хүү тооцдог. Ийм болохоор түншийн хувьд 2 дахь арга нь
илүү ашигтай. Зээлийн шугам нээх ажиллагаа тусгай зээлийн гүйлгээтэй
холбоотой. Тусгай зээлд нөөцийн зээл ордог. Үүнийг stand-by credit гэдэг. Банкны
олонхи түнш авах зээлийнхээ хэмжээг урьдчилан төлөвлөж тохирдог ба энэ нь
банкны зээлийн хэрэгцээг бодитой тодорхойлох, зээлийн нөөцийг оновчтой
(хугацаагаар) хуваарилах боломж бүрдүүлдэг. Гэтэл гэнэтийн хэрэгцээ гарахад
шаардагдах зээлийг олгох хэмжээний нөөц баталгаатай байх нь чухал. Банкнаас
ийм зээл олгох 2 арга байдаг. Үүнд: нэгд урьдчилан тохирсон хэмжээний зээл
олгох, хоѐрт, тухайн үед шаардагдах хэмжээгээр зээл олгох. Эхнийх нь зээлийн
шугам нээж зээлжүүлэх, түнш хугацаанд нь ашиглаж, буцаан төлөх үүрэг хүлээдэг.
Нөөцийн баталгаатай олгох зээлд нөөцийн аккредитивыг хэрэглэдэг.
Нөөцийн зээл авч байгаа компанийн гаргасан хүсэлтээр ийм аккредитив нээх ба
энэ нь банкны хувьд зээл олгох баталгаа болдог. Ийм хэлбэрийг банк ихэвчлэн
байнгын түншдээ хэрэглэдэг.
Хоѐр дахь аргын нэг төрөл нь чекийн зээл гэж нэрлэгдэх арга юм. Олон
оронд чекийн зээлийн нэг төрөл болох “данс улайлгах” зээлийг урсгал тооцоогоор
олгодог. Ийм зээлийг чек, эсвэл төлбөрийн даалгавар бичиж олгох ба энэ нь
дансны улаан үлдэгдлийн дүнтэй тэнцүү байдаг. Ийм зээлд ердийн зээлийн адил
хүү төлдөг. Чекийн зээлийн өөр нэг төрөл нь тусгай, эсвэл онцгой чек бөгөөд
тэдгээр нь тусгайлсан баталгаатай байдаг. Түүнээс гадна шинэ бүтээл буюу
патент (ШБОС)-аар баталгаажсан чек хэрэглэж болдог. Банк чекээр зээл олгохдоо
урьдчилан тогтсон лимитээр данс нээж, түншээс ирсэн чекээр төлбөр хийж, энэхүү
зээлийн дансанд бүртгэдэг.

10. Зээл олгох хоѐрдах хэлбэрт зээлийн карт хэрэглэж зээлжүүлэх ажиллагаа
байдаг. Ихэд дэлгэрсэн зээлийн картууд бол:
VISA
• çýýëèéí êàðò, çàìûí ÷åê àøèãëàõ òîîöîîíû ñèñòåìèéã õºãæ¿¿ëýõ
çîðèëãîîð áàéãóóëàãäñàí áàíêóóäûí îëîí óëñûí íýãäýë
MASTER CARD
• á¿ëýã îðíû áàíêóóäàä çýýëèéí êàðò õýðýãëýõ òîãòîëöîî
EUROCARD
• áðþññåëüä áàéäàã Eurocard ãýäýã îëîí óëñûí áàéãóóëëàãààñ
áàíê áîëîí òºðºëæñºí êîìïàíèóäààð äàìæóóëàí ãàðãàäàã.
ACCESS
• master card, Eurocard ñèñòåìèéí õ¿ðýýíä ¿éë÷èëäýã, àíãëèéí
National Westminster Bank, Midland Bank, Lioyds Bank ãàðãàäàã.
Barclaycard
• èõ áðèòàíèéí áàíêíû íýð
Diners club card
• ýíý êëóáòýé çºâøèëöñºí á¿õ òºðëèéí ¿éë÷èëãýýíèé òºëáºð
õèéõýä õýðýãëýãääýã, îëîí óëñûí çýýëèéí êàðò
American Express
• àìåðèêèéí êîìïàíèàñ ãàðãàäàã.
Зээлийн карт нь эзэмшигчдэд картаар зээл олгох баталгааны гэрчилгээ.
Зээлийн картыг банкнаас 1 жилийн хугацаатай үнэгүй, эсвэл бага хэмжээний
төлбөртэй олгох ба түүнд зээлийн лимитийг тодорхой заасан байна. Зээлийн
картыг худалдаа, үйлчилгээний үнэ өртгийн төлбөр хийхэд өргөн ашигладаг.
Чекийн зээл нь зээлийн картыг бодвол давуу талтай. Чекийн зээл бага
зардал гаргадаг, хэрэглэгчийн хувьд бас хямд.
Банкны зээлийг эргэж төлөх журмаар нь:

11. 1. Байнга эргэж төлөгдөх зээл
2. ашиглах хугацаанд нэг удаагийн төлбөрөөр эргэж төлөгдөх
3. зээл
4. зээлийн гэрээнд заасан онцгой нөхцлөөр эргэж төлөгдөх зээл гэж ангилдаг.
Байнга эргэж төлөгдөх зээлийг зээлдэгч сар, улирал, хагас, бүтэн жилээр
тохирсон хэмжээгээр төлдөг. Том хэмжээний хэлцэл хийж төлбөрийн чадвартай
болсон үедээ зээлдэгч зээлийн төлбөрийг нэг мөсөн хийж болох ба үүнийг нэг
удаагийн төлбөрөөр эргэж нөхөгдөх зээл гэдэг. Үүнд бас зээлийг ашиглаж
дууссаны эцэст нэг мөсөн төлөх зээл ордог. Зээлдэгч банктай зээлийн гэрээ
хийхдээ эргүүлж төлөх онцгой нөхцөл тохиролцсон байж болно.
Хүүгийн шинжээр зээлийг 2 ангилдаг.
òîãòñîí õ¿¿òýé çýýë õºâºõ õ¿¿òýé çýýë
Зээлдэгч тухайн үеийн зах зээл дээр гарч байгаа хүүгийн хэлбэлзлээс
хамаарахгүйгээр урьдчилан тохирсон хүү төлөх зээлийг тогтсон хүүтэй зээл гэдэг.
Энэ нь зээлдэгч авсан зээлдээ хэдий хэмжээний хүү төлөхийг тодорхой мэдсэний
үндсэн дээр зээлийг үйл ажиллагаандаа хэрэглэх боломж бүрдүүлдэгээрээ
давуутай. Тухайн үнийн мөнгөний зах зээлийн ханшийн хэлбэлзлийг тооцож хүү нь
уян хатан хэлбэлзэж байхаар гэрээлэгдсэн зээлийг хөвөгч хүүтэй зээл гэдэг.
Хүү төлөх аргаар нь зээлийг 2 ангилдаг.
ýíãèéí
õîðîãäîëòîé
Энгийн аргаар хүү төлж байгаа үед зээлийг олгочихдог бол хорогдолтой
аргаар хүү төлж байгаа бол зээл олгохдоо хүүг тооцож зээлийн дүнгээс авч үлддэг.

12. Олон улсын зээлийн зах зээл дээр хүүгийн баримжаа тогтоодог банкууд:
LIBOR (London interbank offered rate)
AIBOR (Amsterdam interbank offered rate)
PIBOR (Paris interbank offered rate)
SIBOR (Singapore interbank offered rate)
STIBOR (Stockholm interbank offered rate)
LUXIBOR (Luxemburg interbank offered rate)
HELIBOR (Helsinki interbank offered rate)
HIBOR (Hong Kong interbank offered rate)
FIBOR (Frankfurt interbank offered rate)
BIBOR (Bahrein interbank offered rate,
Bruxells interbank offered rate)
NYBOR (New York interbank offered rate)

13. Эдгээрээс гадна хүүгийн нормыг баримжаалахад дараах зарчмыг
баримталдаг.
prime rate • ÀÍÓ-ûí áàíêóóäààñ íèéòýëäýã íýãä¿ãýýð àíãèëëûí çýýëèéí õ¿¿
commercial • áîãèíî õóãàöààíû çýýëëýã, õºðºí㺠îðóóëàëòàíä àøèãëàãäàõ,
÷ºëººòýé ýðãýëòýä îðäîã, áàòàëãààã¿é ºðèéí õ¿¿ãèéí íîðì. ¯¿íèéã
àðèëæààíû áàðèìòûí õ¿¿ ãýæ íýðëýõ áà õýìæýýíèé õóâüä èõ áèø,
papers rate 2-270 ºäðèéí õóãàöààòàõé áàéäàã.
Finance bills • áàíêíû çºâøººðëèéí õ¿¿. Áàíêíààñ çºâøººðºãäñºí âåêñåëèéí õ¿¿,
èéì âåêñåëèéã õóäàëäàн ñàíõ¿¿æ¿¿ëýõýä àøèãëàäàã.
rate
certificates of • õàäãàëàìæèéí ñåðòèôèêàòèéí õ¿¿. Áàíêèíä õóãàöààòàéãààð áýëýí
ìºí㺠õàäãàëóóëàõ çîðèóëàëòààð õýðýãëýãääýã ¿íýò öààñíû õ¿¿.
deposit rate
Discount rate • á¿ðòãýëèéí íîðì. Áàðèìæàà áîëãîõ çîðèëãîîð õýðýãëýäýã õ¿¿ãèéí
íîðì.
Treasury bills • ñàíãèéí âåêñåëèéí õ¿¿ãèéí íîðì. ̺íãºíèé çàõ çýýëèéí ã¿éëãýýíèé
÷àäâàðûã çîõèöóóëàõ, áîãèíî õóãàöààíû çýýëëýã ãàðãàõ çîðèëãîîð
òºðèéí áàéãóóëëàãààñ ãàðãàæ áàéãàà âåêñåëèéí õ¿¿ãèéí íîðì. Ýíý
rate íü åâðîïûí âàëþòûí õàäãàëàìæèéí õ¿¿, á¿ñ íóòãèéí çýýëèéí
õ¿¿ãèéí äóíäàæ íîðì õýëáýðòýé áàéæ áîëíî.
• ñóóðü õ¿¿ãèéí íîðì. Àíãëèéí áàíêíû áàðèìæàà íîðì íýãä¿ãýýð
Base rate àíãèëëûí çýýëä¿¿ëýã÷äèéí õ¿¿ãèéí íîðìîîñ áàðàãöààãààð 1% áàãà.
¯¿íä êëèðèíãèéí áàíêóóäûí çýýëèéí 60 èë¿¿ õóâü õàìðàãääàã.
Federal funds • õîëáîîíû ñàíãóóäûí õ¿¿ãèéí íîðì. ÀÍÓ-ûí áàíê õîîðîíäûí
çýýëèéí õ¿¿ãèéí íîðì.
rate

14. Зээлийн хүүгийн шинжийн тодорхойлогч хүчин зүйлүүдийг Их британийн
жишээгээр авч үзвэл:
Àç òóðøèëò
Çýýëèéí àæèëëàãààíààñ àøèã îëîõ çàéëøã¿é øààðäëàãà
Çýýëèéí õóãàöàà
çýýëèéí õýìæýý
çýýëèéí çàõ çýýëèéí ºðñºë人í
Эдгээр ерөнхий хүчин зүйлүүдээс гадна хүүгийн нормыг тодорхойлдог
дараах үзүүлэлтүүд байдаг.
áîäèò àøèã àâàõ øààðäëàãà. Õºðºí㺠îðóóëàã÷èä îðóóëñàí õºðºí㺺ñºº áîäèò
àøèã àâàõûã ë ñîíèðõîæ áàéäàã. Ýíý íü õºðºí㺠îðóóëàëòûí àç òóðøèëòûí
òºâøèí㺺ñ õàìààðíà.
Èíôëÿöè
Èíôëÿöèéí èðýýä¿éí õóðä òîäîðõîéã¿é áàéõ
Óëñûí ñåêòîðûí çýýëèéí õýðýãöýý ººð÷ëºãäºõ
Çýýëèéí ýðýëò
Òºëáºðèéí áàëàíñ, âàëþòûí õàíø
̺íãº-çýýëèéí áîäëîãî
Ãàäààä îðîí äàõü õ¿¿ãèéí íîðì

15. Банкны зээлийг валютын төрлөөр дараах ангилалд хуваадаг.
¿íäýñíèé ãàäààä õýä õýäýí
âàëþòààð âàëþòààð âàëþòààð
îëãîñîí çýýë îëãîñîí çýýë îëãîñîí çýýë
Зээлдүүлэгчдийн тоогоор зээлийг:
.
íýã áàíêíààñ
êîíñåðöèóì çýýë çýðýãöýý çýýë
îëãîæ áàéãàà çýýë
Банкнаас явуулдаг зээлийн шинжтэй үйлчилгээнүүд дараах хэлбэртэй
байдаг.
ºðèéã
Áàíêíû àâëàãûã ìºíãº
áàòëàí õóäàëäàõ,
çºâøººðºë ò¿ðýýñëýë áîëãîõóé
äààëòòàé çýýë õóäàëäàí àâàõ
(àêöåïò) (ôàêòîðèíã)
(ôîðôåéòèíã)