1. Өргөст арьстан амьтадын
/ECHINODERMATA/ хүрээ

2. Өргөст арьстан нь чөлөөтэй хөвж явах болон
ганц нэгээр элдэв юмсаас зуурч тээгэлдэн орших
зэрэг олон юмсын амин ажиллагаатай тэнгисийн
нөхцөлд зохилдлоготой амьтад. Өргөст арьстан
амьтдын орчин үеийн гол төлөөлөгчид нь: Далайн
од /Astroidea/, офиур /Ophiuroidea/, далайн зараа
/Echinoidea/, далайн сараан цэцэг /Crinoidea/, болон
голотурий /Holothuroidea/ амьтад юм. Эртний
төрмөлийн эрин үед далайн хөөс /Cystoidea/,
текоидеи /Thecoidea/, карпоидей /Carpoidea/ зэрэг
төлөөлөгчид нь өргөн ихээр тархаж байжээ.

3. Тухайлбал: Бөмбөлөг
бөөрөнхий, уутанцар хэлбэрийн,
хундага аяга маягийн болон од-
саран адил байдаг байна.
Өргөст арьстан амьтдын
зөөлөн биеийн хэлбэрийн
онцлог нэг шинж бол цацраг,
таван цацраг байдалтай тогтоц
бөгөөд биеийн хэлбэрийн энэ
байдлыг дагаж усан судаслаг
болон усан шүүлтүүрийн
өвөрмөц бүтэц зохион
байгуулалт дотоод эрхтэнд нь
буй болжээ. Мөн дотоод
мезодермийн гаралтай ясан
бүтэц, гадаад арьсан бүрхэвч
зэрэг үүссэн байна.
Өргөст арьстан нь маш олон янзын
биеийн хэлбэртэй.

4. Өргөст арьстан амьтдын биеийн бүтэц зохион
байгуулалтын бас нэгэн өвөрмөц онцлог тал нь ам нь
байрласан “ораль” хэсэг, ялгах сүв байрласан “абораль”
хэсэг гэж тус тусад нь нэрлэдэг хоёр тодоос тод зааг бүхий
хэсэгт бие нь ангилагддаг байна. Биеийн ханын ерөнхий
бүтэц зохион байгуулалтыг үзвэл эпителийн эдээс тогтох
дан үе, холбоос эдээс тогтох дагалдах үе, дотор талд нь
байрласан дотоод эрхтнийг агуулагч “целома” гэж
нэрлэдэг эпителийн эдээс тогтсон хальсанцар хучлага үеэс
тогтдог байна. Өргөст арьстан амьтдын шохойлог ясан бие
нь гадаад гадаргаараа олон тооны хурц өргөсөнцөр бүхий
ялтаслаг жижиг бүрдлүүдийн нэгдэл мэт үзэгдэнэ. Энэ
ялтаслаг жижиг бүрдлүүд нь яваандаа нэлээд хатуу цул хуяг
болон тогтдог аж. Гадаргаараа өргөсөнцөр бүхий жижиг
ялтсууд нь нийлж эцсийн эцэст таван цацраг маягийн нэгэн
ерөнхий зөв хэлбэрийг олж тогтжээ.

5.  Өргөст арьстан амьтдын хоол боловсруулах систем
нь энгийн зохион байгуулалттай, ам, ялгах сүв
төдийгөөр хязгаарлагддаг аж. Доод “ораль” талд нь
ам нь, дээд “Абораль” талд нь ялгах сүв нь тус тус
байрладаг. Харин далайн зараа, Голотурий зэрэг
амьтдын ам болон ялгах сүв нь биеийн өмнөд ба ар
тал руу шилжиж байрласан байдаг. Элдэв юмсаас
зуурч тээгэлдэн орших зохилдлоготой өргөст арьстан
амьтдын ам ялгах сүв хоёр нь хоёулаа “абораль”
дээд талдаа байрласан байдаг. Ерөнхийд нь авч үзвэл
ам болон ялгах сүв хоёрыг холбож тогтсон
тэжээлийн суваг уутанцартай байдаг.
Өргөст арьстан амьтадын хоол
боловсруулах систем

6. Өргөст арьстан амьтдын амьсгалах гол арга нь
арьсан заламгай болон усан шүүлтүүр-“амбулакраль”
гэж нэрлэдэг өвөрмөц систем болох ба гадаад
эпителийн эдийн найрлага бүхий хучаас ч бас амьсгалын
тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг.
Мэдрэлийн системийн хувьд өргөст арьстан амьтад
нь цацраг тэгш хэмт хоёр буюу гурван үеэс тогтох ам
орчимын мэдрэлийн цагираган зангилаа таван цацраг
туузан судалтай байдаг.
Өргөст арьстан амьтадын амьсгалах
арга

7. Цусны эргэлтийн систем нь ам орчмын болон
“абораль” нуруун талын нуман тойрог бүтэц болох ба
цацраг салаа судлуудыг холбогч өвөрмөц зохион
байгуулалт бүхий тэнхлэгийн тусгай эрхтэнтэй.
“Амбулакраль”-усан судаслаг өвөрмөц систем бол
зөвхөн өргөст арьстан амьтдад л байдаг онцлог эрхтэн
юм. Амбулакраль систем нь абораль талд байдаг
“мадреопор” гэж нэрлэдэг шохойлог ялтсан сүвээс
эхэлсэн хатуу чулуурхаг сувгаар дамжин хоолой орчмын
цагираган сувагт очиж нийлдэг байна.
Цусны эргэлтийн систем

8. Энэ хоолой орчмын цагираган сувгаас таван зүгт
цацраг чиглэлээр салаалж тогтсон сувагтай байдаг. Энэ
таван цацраг суваг нь хоёр талаараа тус бүрдээ тэгш
хэмтэй байрласан олон тооны мухар гуурсуудтай
бөгөөд тэдгээрийг нь амбулакраль хөлүүд гэж
нэрлэдэг. Энэ амбулакраль хөл гэгдэх бүтцийн ханаар
агшиж сунах чадвартай булчинлаг зөөлөн эд байдаг.
Энэ амбулакраль хөлүүд нь биеийн хөдөлгөөний гол
үүрэгтэйгээс гадна хүртэж мэдрэх, хийн эргэлт явуулах
давхар ажиллагаатай.
Цацраг сувгууд нь амбулакраль хөлтэй хамтдаа
амбулакраль радиус ч гэж нэрлэдэг тусгай талбайг
үүсгэдэг.

9. Өргөст арьстан амьтдын үржил
ихэнхдээ бэлгийн замаар явагдах боловч
заримдаа туйлын ховроор хуваагдаж
үржих явдал ч тохиолддог. Бүх өргөст
арьстан амьтдын дотор нь хоёр дэд хүрээ:
Тулгуур иштэн /Pelmathozoa/ чөлөөтэй
сэлгүүцэн оршигч елевтерозой
/Eleutherozoa/ гэж ангилдаг.
Өргөст арьстан амьтадын үржил

10. ● Өргөст арьстан амьтадын/ECHINODERMATA/ хүрээ
● ТУЛГУУР ИШТ ТЭЭГЛҮҮРТЭН/Pelmathozoa/ ДЭД ХҮРЭЭ
● ЦИСТОИДЕИ /Cystoidea/ АНГИ
Echinosphaerites төрөл
● БЛАСТОИДЕИ /Blastoidea/ АНГИ
● ТЕКОИДЕИ /Thecoidea/ АНГИ
● КРИНОИДЕИ /Crinoidea/ АНГИ
● Далайн од/Asteroidea/ АНГИ
● Могой сүүлтэн-Офиур/Ophiuroidea/ АНГИ
● ГОЛОТУРИИ/Holothuroidea/АНГИ
● ДАЛАЙН ЗАРАА/Echinoidea/АНГИ
Өргөст арьстан амьтадын ангилал
зүй.

11. Байнгын болон түр зуурын тулгуур иш
тээглүүрт элдэв юмсаас тээгэлдэн зуурч орших гол
зохилдлоготой өргөст арьстан юм. Эдгээр амьтдын
амны суваг нь биенийхээ дээд талд байрладаг. Ам
орчимдоо нилээд олон тооны амбулакраль ховилтой
байдаг байна. Биеийн хөдөлгөөнийг зохицуулах
тодорхой эрхтэнгүй. Харин хөлний оронд амьсгалын
үйл ажиллагаа явуулах тусгай зохилдлого бүхий
эрхтэнтэй байдаг.
Эрт төрмөлийн эриний цагаас одоо хүртэл
оршин байгаа өргөст арьстан амьтдын голлох анги:
Өргөст арьстан, далайн сараан цэцэг зэргийг өөртөө
багтаасан дэд хүрээ юм.
ТУЛГУУР ИШТ ТЭЭГЛҮҮРТЭН
/Pelmathozoa/ ДЭД ХҮРЭЭ

12. Нилээд энгийн бүтэц зохион
байгуулалт бүхий тулгуур иш
тээгэлүүрийн тусламжтайгаар ёроолын
гадаргаас тээгэлдэн орших гол
зохилдлоготой, өндөгөн бөөрөнхий
болон бөмбөлөг хэлбэрийн биетэй
өргөст арьстан амьтад энэ ангид багтдаг
байна. Ораль буюу биеийн доод
гадаргын зах туйл дээр нь амны болон
ялгах сүв, амбулакраль болон бэлгийн
сүв нь байрладаг. Амнаас цацраг
чиглэлээр амбулакраль сувгууд салаалан
гарч биеийн гадаргаар нь байрладаг.
Цистоидеи амьтдын биеийн
гадаад хуяг “тека” нь олон тооны зөв бус
хэлбэрийн ялтасаас тогтдог.
ЦИСТОИДЕИ /Cystoidea/ АНГИ

13. Эрт төрмөлийн эриний цагт оршиж
байгаад Пермийн галавын эхээр сөнөсөн
тулгуур иш-тээгэлдүүрт өргөст арьстан амьтад
юм.
Биеийн ерөнхий хэлбэр нь урт нарийхан
иш тулгуур дээр сугсалзан ганхах дэлбээгээ
нээгээгүй цэцгийн бут маягтай байдаг.
тэжээлийн сувгаас салбарлан
хажуугийн нарийн сувгууд гарах бөгөөд
хажуугийн сувгууд нь маш олон тооны
“брахиол” гэж нэрлэдэг тэмтрүүл гар
хамууртай байдаг байна.
Бластоидеи ангийн төлөөлөгчдийн
хувьд тулгуур тээгэлүүрийн иш нь голоороо
сүв бүхий гуурс хэлбэрийн олон үеэс тогтдог.
БЛАСТОИДЕИ /Blastoidea/ АНГИ

14. Эрт төрмөлийн эриний цагт оршин байгаад
мөхсөн тулгуур иш-тээгэлдүүргүй өргөст арьстан
амьтад юм. Биеийн ерөнхий хэлбэр нь бөмбөгөр аяга
сав байдалтай усны ёроолын гадаргад биеийн
хавтгайвтар талаараа наалдаж орших гол
зохилдлоготой байна.
Ам нь аяга сав хэлбэрийн биеийнхээ дээд
гадрагад байрлах ба түүнээс таван зүгт нь салбарлаж
гарсан тэгшивтэр амбулакраль талбай тодорхой
ажиглагддаг
Зэрэгцээ хоёр амбулакраль талбайн хооронд
ялгах сүвийн пирамидаар хашигдсан байдлаар ялгах
сүв нь байрласан байдаг.
Текоидеи ангийн төлөөлөгч түрүү Кембрийн
цагаас эхлэн хөгжсөөр түрүү Чулуун нүүрсний галавын
эхээр мөхжээ.
ТЕКОИДЕИ /Thecoidea/ АНГИ

15. Ихэвчлэн зуурч тээгэлдэн орших
зохилдлоготой, урт нарийхан тээгэлдүүр
тулгуур иштэй өргөст арьстан амьтад юм.
Бөмбөлөг бөөрөнхий, аяга хундага маягийн,
далбигар тавган хэлбэртэй зэрэг маш олон
янз байдаг. Биеийн дээд хэсэгт хоол
боловсруулах, цусны эргэлтийн, мэдрэлийн
болон үржлийн эрхтэнгүүдийг агуулсан
дотоод амин хэсэг нь байрладаг. Криноидеи
ангийн өргөст арьстан амьтдын нэгэн онцлог
нь тодорхой ялгарсан амьсгалын эрхтэн,
ялгах эрхтэн байхгүй. Их биеийн доод хэсэг,
тулгуур иш тээгэлдүүрийн дээд төгсгөлөөс
таван цацрагт тэгш хэмт байдлаар салбарлаж
гарсан өвөрмөц төрлийн тогтоц “гар”-тай
бөгөөд энэ гарын нийлж ургасан шугамаар
нуруун болон таг “тегмен” гэж хоёр хэсэгт
хуваагддаг.
КРИНОИДЕИ /Crinoidea/ АНГИ

16. Тегмен буюу таглаа хэсэгт нь ам, ялгах сүв
хоёр байрлах ба ам нь биеийн төв орчимд, ялгах сүв нь
радиус хоорондын зайд байрладаг. гар нь хоёр
салаанаас гадна “дихотомт” зарчмаар цаашид салаалах
зохилдлоготой байдаг.
Гарын салаа бүрийг хажуугаас нь хүрээлсэн
маягаар бөөрлөж ургасан богинохон үет тогтоц байх ба
түүнийг “пиннул” гэж нэрлэдэг.
Эдгээр маягын тогтоц нь хүртэхүйн болон амьсгалын
ажиллагааг зохицуулах гол үүрэгтэй. Амбулакраль
сувгууд нь өөртөө эпителийн эдээс тогтох хөдөлгөөнт
сормуусууд буй болгож тэдний тусламжтайгаар усны
урсгалыг сэлгэх журмаар хоол тэжээлээ барих
зохилдлоготой байдаг.
КРИНОИДЕИ /Crinoidea/ АНГИ

17. Криноидеи-н биеийн бүтэц
Anus-ялгах сүв
Mouth-Ам
Ambulacral food grooves
амбулакралийн идэш
тэжээлийн дамжуулах
хоолой
Arm bases-Гарнын аяганцар
Ossicle-Иш(Ишний нэг үе)
Arms-Гар
Calyx-Гаруудын байрласан
суурь
Stem-Иш
Roots-Үндэс

18. Од хэлбэрийн таван цацраг
биетэй чөлөөт хөдөлгөөнд орших
зохилдлоготой өргөст арьстан амьтад
юм. Ам нь таван цацраг үүсгэх төв
орчимд биеийн доод талд
байрланаЯлгах сүв болон “мадрепорит”
гэж нэрлэдэг, бэлгийн сүв нь биеийн
дээд талд байрладаг. Од маягийн цацраг
хэлбэртэй уялдаж хэвлийн хөндий хоол
боловсруулах эрхтэнгүүд нь мөн цацраг
байрлалтай байдаг.Амнаас таван зүгт
цацраг байдлаар тарсан амбулакраль
ховилууд нь хоёр захаараа олон тооны
хосоор байрласан ялтасан хавтсаар
хашигдсан байдаг. Эдгээр ялтсан
хавтсуудын завсраар амбулакраль
хөлнүүд гадагш цухуйх цоорхой сүвтэй.
Далайн од нь анх Ордовикийн цагт
үүсчээ.
Далайн од/Asteroidea/ АНГИ

19. PENTAMERAL-Таван хошуут
Axial canal-Гол суваг
Radial articulating ridges-
Цацрагт үелсэн нуруу
ELLIPTICAL-Зуйван
Axial canal-гол суваг
Central ridge-төв нуруу
CIRCULAR-Дугуй
Pentameral axial canal-таван
хошуут гол нуруу
Radial articulating ridges
цацрагт үелсэн нуруу
Single axial canal-Дан гол
нуруу

20. Чөлөөтэй хөдөлгөөнд орших
гол зохилдлоготой, хурц, шовх
үзүүрүүд бүхий цацраг биеийг
үүсгэгч төвийн зээрэнцэг
хэлбэрийн дүрст өргөст арьстан
амьтад энэ ангид багтдаг.
Тодорхой ялгарч үүссэн ялгах
сүвгүй, бэлгийн сүв болон ам нь
биеийн доод талд хөдөлгөөнт
байдлаар байрлана. Амбулакраль
хөлний гол үүрэг нь амьсгалын үйл
ажиллагаатай холбоотой. Офиур
нь ордовикийн цагт анх үүсчээ.
Могой сүүлтэн-Офиур/Ophiuroidea/
АНГИ

22. Хорхой маягын болон
нарийн уутанцар хэлбэрийн
биетэй өргөст арьстан амьтад энэ
ангид багтдаг. Эдгээрт өргөст
арьстан амьтад нь чөлөөт
хөдөлгөөнд орших
зохилдлоготой. Ам нь биеийн
өмнөд талд байрлах ба ялгах сүв
нь биеийн ар талд байдаг. Амыг
хүрээлэн тойрч ургасан 10-13
тооны тэмтрүүл байдлаар
амбулакраль хөл нь үүсч хөгжсөн.
Голотурин амьтан анх Девоны
цагт үүсчээ.
ГОЛОТУРИИ/Holothuroidea/АНГИ

23. Чөлөөтэй тэнүүчилж орших гол
зохилдлоготой өргөст арьстан амьтдын
хувьд дээд зэргийн зохион байгуулалт бүхий
бие эрхтэнтэй амьтад юм.
Биеийн ерөнхий хэлбэр нь өндгөн бөөрөнхий,
зүрхэн хэлбэртэй бөмбөлөг зэрэг олон янз.
Зөв хэлбэрийн биет өргөст арьстан
амьтадын ам нь биеийн доод талд төв орчимд
нь байрласан байх ба ялгах сүв нь биеийн
дээд гадаргад мөн голлож байрладаг. Далайн
зарааны ангийн төлөөлөгчдийн бие нь
шохойлог бүтэцтэй, хатуу хавтасуудаас
тогтох ясан хуягаар бүрхэгдсэн байхаас гадна
гадуураа арьстан хучаастай байдаг.
Биеийн хуягын дээд гадаргад “Апикаль
талбай” буюу оройн хуяг байдаг.Энэ оройн
хуяг нь нүдний таван, бэлгийн эрхтэний таван
ялтас болон зааглагддаг байна.Бэлгийн
эрхтэний таван ялтасаас “интерам-
булакраль” талбай салбарлаж гардаг
ДАЛАЙН ЗАРАА/Echinoidea/АНГИ

24.  Далайн зарааны биеийн бүтэц
Anus-ялгах сүв
Madreporite-мадрепорит
Spines-өргөс,зүү
Tube foot-гуурсан хөл
Jaws in peristome-амны суваг
Water-Vascular Pumping system-
усан шүүлтүүрын систем
Spine-өргөс
Muscle-булчин
Joint-үе
Tubercle-хоолойны суурь
Apical disk-оройн хуяг
Pores for tube feet-хөл цухуйх нүх
Ambulacrum-амбулакрум
Interambulacrum-
инерамбулакрум
Madreporit-Мадрепорит
Anus in peripoct—ялгах сувгийн
гадарга

25. Далайн зарааны ангийн төлөөлөгчдийн гол нэгэн
онцлог шинж нь нарийн зохион байгуулалттай өвөрмөц
бүтцийн эрүү зажлуурын аппараттай болсонд оршино
Далайн зараанд хоол боловсруулах тусгай
булчирхай байдаггүй.
Эдгээр амьтад нь таван хос залагмайгаар
амьсгаладаг. Цусны эргэлтийн систем нь нуруун болон
хэвэл талын байрлалтай хоёр цагирган судлаас салбарлаж
гарсан маягийн таван судсаас тогтдог.
Далайн зараа нь бэлгийн хуаагдлын замаар үрждэг.
Далайн зараа нь анх Ордовикийн галавийн цагт
үүсчээ. Энэ ангийн төлөөлөгчдийг дотор нь 9 багт ангилдаг
бөгөөд 3 баг амьтадыг нь эртний далайн зараа, 6 баг
амьтдыг нь шинэ цагын далайн зараа гэж ялгаж үздэг.

26.  UPPER VIEW-дээр буюу нуруун талаас харсан
 Interambulacrum-Интерамбулакрум
 Apical system-апикал (оройн хуяг)
 Ambulacrum-амбулакрум
 Periproct-перипроктялгах сувгийн гадарга
 LOWER VIEW-Доод буюу хэвлийн талаас харсан
 Peristome-Амны хөндий
 Plastrom-Нурууны хуяг
 Fascoile-фасциол
 LATERAL VIEW-хөндлөн харах
 POSTERIOR VIEW
 LIFE POSITION -амьдралын орчин
 Tube foot-Гуурсан хөл
 Sanitary tube-Ялгадас гадагшлуулах сүв
 Peristome Dense covering of fine spines
 SAND DOLLARS Clypeaster and melita
 UPPER(DORSAL)VieW-дээр буюу нуруун талаас
харсан
 Fine spine bases-Өргөс суух гадарга
 LOWER(VENTRAL)VIEW-Доод буюу хэвлийн
талаас харсан
 Food grooves-Хоолны ховил
 Jaws in peristome -Амны хөндий орчим хэсэг
 Petal ambulacrum- дэлбээний амбулакрал

27. Эрт төрмөлийн эриний далайн зарааны хуяг
нь хайрс маягаар нэг нь нөгөө дээгүүрээ хагас
давхарлан тохож тогтсон байдалтай олон тооны
ялтасаас тогтдог бол Дунд төрмөлийн эриний
далайн зарааны хуяг нь бие биедээ нийлэн тулж
хоёр зэрэгцээ ялтасын уулзвар орчмоор ялимгүй
гадагш эргэж хяр үүсгэж тогтсон байдаг. Эрт
төрмөлийн эриний цагт оршиж байсан далайн
зарааны өвөрмөц төрлүүд гэвэл: Ботриоцидарис-
Ордовикийн цагт, Археоци-Дарис-Девоны цагийн
сүүлчээс Пермийн цагын эхэн хүртэл оршин тархаж
байжээ.

28. Дунд төрмөлийн эриний болон Шинэ төрмөлийн эриний
далайн зарааг Регуляр/Regularia/зөв хэлбэрийн,
Иррегуляр/Irregularia/зөв бус хэлбэрийн гэж ангилна.
Регуляр амьтадын ам нь биеийн доод гадрагын төв
дунд, ялгах сүв нь биеийн дээд гадарга оройн хаалтны төвд
тус тус байрласан байдаг. Иррегуляр /Irregularia/ амьтдын
хувьд ам нь доод гардрагын төв хавьд буюу бага зэрэг
өмнөт талруу нь шилжин байрласан, ялгах сүв нь биеийн
дээд гадаргын оройн хаалтны гадна талд арын радиус
хоорондын талбайд байрладаг.
Зөв хэлбэрийн далайн зарааны шүд нь эгц босоо
байрлалтай байхад зөв бус хэлбэрийн далайн зарааны шүд
нь хазгай налуу болон бүр хэвтээ байрлалтай байх ч
тохиолддог. Зөв хэлбэрийн хоёр эгнээ таван ширхэг
бэлгийн, таван ширхэг нүдний хавтас-ялтасаас тогтоно

29. Зөв хэлбэртэй далайн
зараа
UPPER VIEW-дээр буюу нуруун талаас
харсан
Periproct –ялгах сувгийн гадарга
Madreporite-Мадрепорит
Ambulacrum-амбулакрум
Interambulacrum-Интерамбулакрум
LOWER VIEW-Доод буюу хэвлийн талаас
харсан
Peristome-Нурууны хуяг
Pore pair- хос сүв(нүх)
Spine tubercle-Өргөсний гуурс(сүв)
LATERAL VIEW-хажуу талаас харсан
Corana-Титэм
LIFE POSITION-амьдралын орчин
Position of apical system- апикал
систем(оройн тогтолцоо)ийн хэсэг
Tube feet-Хөлний хоолой(сүв)
Jaws-Aм(эрүү)
Spine-Өргөс зүү

30. Эртний зөв бус
хэлбэртэй далайн
зараа
UPPER VIEW-дээр буюу нуруун талаас
харсан
Pore pair- хос сүв(нүх)
Apical system-апикал систем(оройн
тогтолцоо)
Pericroct posterior of apex-шовх
оройн гадаргын төгсгөл
Central peristome-Амны төв хэсэг
UPPER (DORSAL) VIEW-дээр буюу
нуруун талаас харсан
Smooth covered in fine spine bases-
Гөлгөр-Тэгш зүүгээр бүрхэгдсэн хэсэг
Periproct in deep groove-ялгах
сувгийн гүн ховил
POSTERIOR VIEW-ар талаас харах
Periproct-Ялгах сүвийн гадарга
LATERAL VIEW-Хажуу талаас харах
LOWER VIEW-Доод буюу хэвлийн
талаас харсан

31.  Өргөст арьстан амьтдын хамгийн эртний төрлүүд
нь Кембрийн өмнөх цагт үүссэн болов уу гэж үздэг
байна. Өргөст арьстан амьтдын чулуужсан
үлдэгдэл түрүү Кембрийн цагийн тунамал хурдсаас
олдож судлагджээ. Тулгуур иш тээгэлдүүрт өргөст
арьстан амьтад-пельматозоа нь эрт төрмөлийн
эриний туршид өргөн ихээр тархаж байгаад энэ
эриний эцсээр мөхсөн байна. Харин далайн сараан
цэцгийн ангийн амьтад дотроос зарим багийн
төлөөлөгчид нь үргэлжлэн оршсоор байжээ.
Өргөст арьстан амьтдын геологийн
тархалт.

32.  Карпоидеи ангийн төлөөлөгчид Кембрийн галавын дунд
үеэс Девоны галавыг хүртэл тархаж байсан байна.
Цестоидеи ангийн өргөст арьстан амьтад Ордовикийн
цагт өргөн ихээр тархаж байгаад Девоны галавын эцсээр
мөхсөн байна. Цистоидеи амьтдаас үүсэлтэй гэж үздэг
Бластоидеи ангийн өргөст арьстан амьтад анх
Ордовикийн цагт үүсч Чулуун нүүрсний болон пермийн эх
хүртэл маш өргөн ихээр дэлгэрч байгаад Пермийн
галавын эцэст мөхсөн байна. Текоидеи ангийн
төлөөлөгчид нь Кембрийн цагаас эхлээд түрүү Чулуун
нүүрсний галавыг хүртэл нэлээд өргөн тархалттай
байжээ. Далайн сараан цэцгийн ангийн амьтад
Ордовикийн түрүү үеэс эхлэн эрт төрмөлийн эриний
туршид өргөн дэлгэрч байгаад Пермийн галавын эцэс
гэхэд мөхсөн байна.


33. Ерөнхийдөө өргөс арьстан нь
ордовик-д үүссэн ба одоог хүртэл амьдарч
байгаа бөгөөд Юрагаас одоог хүртэл өргөн
тархаж байна.
Энэхүү Геологийн тархалтын
схемнээс харахад:
Далайн сараан цэцэг буюу кринойд
нь Кембрээс одоог хүртэл амьдарч байгаа
ба хамгийн их тархалттай байгаа үе нь
ордовик-с перм байна. Хамгийн бага
тархалттай нь триас юм.
Бластоидеи-ийн хувьд бол Ордовик-
д үүсэж Пермийн үеийг хүртэл амьдарсан
ба хамгийн их тархалттай үе нь Фамен-с
Карбон хүртэл байсан байна. Хамгийн бага
тархалттай үе нь пермийн төгсгөл үе байсан
байна.
Далайн зараа нь анх Ордовикийн
төгсгөлд үүсэж байсан ба энэ схемээс
харахад хамгийн их тархалттай байсан үе
нь дөрөвдөгч галав байна. Ерөнхийдөө
Силураас Триас хүртэл тархалтын хувьд
бага байсан хандлагатай байна.
Голотурии нь Ордовик-д үүссэн ба
карбоноос дөрөвдөгч галавыг хүртэл өргөн
тархаж байсан юм.Хамгийн бага тархалттай
үе нь силур болон девон юм.
Далайн од нь түрүү ордовик-д үүсэж
Пермийн төгсгөлд нэг удаа мөхсөн ба Юра-
н үед дахин үүссэн байна. Хамгийн өргөн
тархалттай байсан цаг хугацаа нь юра-с
дөрөвдөгч галав хүртэл байна.
Өргөст арьстан амьтдын геологийн тархалт
Хожуу цэрд
Хожуу Триас
Пермийн төгсгөл
Хожуу ордовик
Фамен
Фран

34. Өргөст арьстан амьтад нь чөлөөтэй хөвж явах болон
ганц нэгээр элдэв юмсаас зуурч тээгэлдэн орших зэрэг олон
юмсын амин ажиллагаатай тэнгисийн нөхцөлд зохилдлоготой
амьтад.
Энэ хүрээнийхэн бол ерөнхийдөө таван цацрагт тэгш
хэмт суугаа амьтад бөгөөд ишээрээ үндэс болгон бэхлэгддэг,
ерөнхийдөө амьдарлынхаа ихэнх хэсгийг далайн ёроолын
хурдаст өнгөрүүлдэг билээ.
Палеозойн эринд криноид (далайн сараана), далайн
хөөс, текоид, карпоид зэрэг төлөөлөгчид нь өргөн ихээр
тархаж байсан бол орчин үеийн гол төлөөлөгчид нь далайн од,
далайн өргөст хэмх, могой сүүлтэн, далайн зараа зэрэг юм.
Өргөн утгаараа бүх өргөст арьстан амьтдыг дотор нь хоёр дэд
хүрээнд хуваадаг: иштэн Pelmatozoans ба чөлөөтэй сэлгүүцэн
оршигч Eleutherozoans.
Дүгнэлт

35. Өргөст арьстан амьтдын үржил ихэнхдээ
бэлгийн замаар явагдах боловч заримдаа
туйлын ховроор хуваагдаж үржих явдал ч
тохиолддог.
Өргөст арьстан амьтдын амьсгалах гол
арга нь арьсан заламгай болон усан шүүлтүүр-
“амбулакраль” юм.
Ерөнхийдөө өргөст арьстан нь ордовик-д үүссэн
ба одоог хүртэл амьдарч байгаа бөгөөд Юрагаас
одоог хүртэл өргөн тархаж байна.

36. Анхаарал тавьсанд баярлалаа.
Мэдлэгээ нэмж баяжуулаарай.