2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΚΟΜΙΚΣ;
Τα κόμικςκόμικς (αγγλ. comics) είναι η τέχνη της αφήγησης ιστοριών με διαδοχή σχεδιασμένων
εικόνων σε συνδυασμό με κείμενο σε μια τυπογραφική επιφάνεια.
Η λέξη «κόμικς» αποτελεί αντιδάνειο
και προέρχεται ετυμολογικά από την
λέξη «κωμικόςκωμικός», επειδή οι πρώτες
ιστορίες ήταν κωμικού περιεχομένου.
Ο Π. Μαρτινίδης χρησιμοποιεί τον όρο
«εικονογραφήγησηεικονογραφήγηση», επειδή ο όρος δεν
δεσμεύει την θεματική των ιστοριών
Αποτελούν την 99ηη
τέχνητέχνη
3. «…και ψάχνοντας την καταγωγή φτάνεις πίσω, εκεί που η Ιστορία μπλέκεται με τη Μυθολογία, περνάς
από το Δίσκο της Φαιστού, χάνεσαι στα σπήλαια της Αλταμίρα, χάνεις τα ίχνη των πρώτων σχεδιασμάτων
μαζί με τα ίχνη της πρωτόγονης ανθρώπινης έκφρασης.
Μια ιδέα φωτοσκιάς πλανάται στο σπήλαιο του Πλάτωνα κι εκεί αναζητάμε τις αρχές του κινηματογράφου,
μια ιδέα σκίτσων πλανάται σε κάποιο βράχο κι εκεί αναζητήσαμε την αρχή των κόμικς, μια ιδέα, η ιδέα μας
είναι, πως κάπως έτσι ξεκίνησαν όλα. Σημασία έχει το πού φτάσαμε σήμερα: εκεί που τα κόμικς
κατέκλυσαν τον κόσμο των εικόνων, τον κόσμο της φαντασίας μας.»
Λευτέτης Ταρταλέντζος
ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΛΑ;
11. MANGA:MANGA:
ΤΑ ΚΟΜΙΚΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣΤΑ ΚΟΜΙΚΣ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
Manga: «Τυχαίες ή παράξενες εικόνες»
ανάποδος τρόπος ανάγνωσης
σχεδόν αποκλειστικά ασπρόμαυρες εικόνες
πιο ζωηρή, κινηματογραφική απόδοση κίνησης
μεγάλη έμφαση στις γραμμές
απόδοση συναισθηματισμού με έντονα
χαρακτηριστικά του προσώπου (μεγάλα μάτια)
12. Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ
Τα υπερηρωικά κόμικς απέκτησαν σύντομα
φανατικό κοινό και, συνυπάρχοντας με τα
καρτουνίστικα κόμικς, εξελίχθηκαν γρήγορα σε ένα
ανάγνωσμα που διασκέδαζε ανθρώπους κάθε
ηλικίας και κοινωνικής τάξης.
13. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΛΟΓΟΚΡΙΣΙΑΣ
Κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, τα κόμικς κατηγορήθηκαν ότι προάγουν την παιδική
παραβατικότητα, τον αναλφαβητισμό, τον κομμουνιστικό κίνδυνο και γενικά για όλα τα κακά της
παραστρατημένης νεολαίας.
Στο γαλλικό κοινοβούλιο ψηφίζεται «ο νόμος 1949»«ο νόμος 1949», οποίος αφορά στις εκδόσεις που
απευθύνονται στη νεολαία, βάζοντας στα κόμικς που καταναλώνονται στη Γαλλία μια σειρά από
περιορισμούς με σκοπό «την προστασία του ψυχικού και ηθικού κόσμου του παιδιού»
14. Με τη μεσολάβηση της δεκαετίας του ’60, που αγκάλιασε αντικουλτούρες όπως τα κόμικς,
καθιερώθηκαν ως σοβαρό είδος τέχνης.
Κατάφεραν να στήθουν ως μία ανεπτυγμένη βιομηχανία, με αμέτρητες εκδοτικές εταιρείες και
υπεράριθμους δημιουργούς να ελευθερώνουν τη φαντασία τους και το καλλιτεχνικό τους ταλέντο
στο χαρτί, με μόνα τους όπλα ένα μολύβι και μια γομολάστιχα.
Επηρέασαν διάφορες μορφές τέχνης
(συχνά γνωστά και πολυβραβευμένα
κόμικς διασκευάζονται σε
κινηματογραφικές ταινίες.
Αποτελούν ένα σύνηθες αντικείμενο
συλλογής, με χιλιάδες μανιώδεις
συλλέκτες.
16. τα κλασσικά εικονογραφημένα
Το 19511951 κυκλοφορούνν τα Κλασσικά
Εικονογραφημένα, μια σειρά κόμικς που
διασκευάζουν γνωστά έργα της
παγκόσμιας λογοτεχνίας
17. Το 19531953 κυκλοφορεί ο Μικρός Ήρως, ένα εβδομαδιαίο ανάγνωσμα που
διακόπηκε λόγω λογοκρισίας το 1968. Πρόκειται για τις περιπέτειες τριών
ηρωϊκών Ελληνόπουλων, του Γιώργου Θαλάσση, της Κατερίνας και του
Σπίθα, κατά τη διάρκεια της κατοχής.
18. Την 1η Ιουλίου του 19661966 κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του Μίκυ Μάους,
όπως και η σειρά του Αστερίξ και
το 19701970 ακολουθεί η έκδοση πλήθους τίτλων με υπερήρωες όπως ο
Σούπερμαν και ο Σπάιντερμαν.
19. Το 1975
1975 κυκλοφορεί το εβδομαδιαίο
περιοδικό κόμικς Αγόρι, που αποτέλεσε
μία από τις σημαντικότερες παρουσίες
στο χώρο των νεανικών εκδόσεων
απευθύνονταν κυρίως σε αγόρια και
κυκλοφόρησε σχεδόν για μία εικοσαετία.
20. Οι κωμωδίες του Αριστοφάνη
Το πρώτο καθαρά ελληνικό κόμικς,
που πρωτοεκδόθηκε στις αρχές της
δεκαετίας του 19801980
Βασίστηκε στις 11 σωζόμενες
κωμωδίες του Αριστοφάνη
Κατάφερε να μεταφέρει την κριτική στη
σύγχρονη πολιτική κατάσταση, χωρίς
να ξεφεύγει από το αρχικό κείμενο
21. η βαβέλη βαβέλ
Το 19811981 κάνει την εμφάνισή του ένα
περιοδικό αλλιώτικο από τα άλλα.
Αντικείμενό του τα κόμικς, όχι ως τέχνη
που αφορά στην αναψυχή και
ενδεχομένως στη διάπλαση των παίδων,
αλλά ως ενήλικη τέχνη με πολύπλοκους
εκφραστικούς κώδικες και έντονο το
στοιχείο της πολιτικής κριτικής
22. ο αρκάς
Το 1984, εμφανίζεται ο Αρκάς ένας
Έλληνας καλλιτέχνης, δημοσιεύοντας τη
σειρά "Ο Κόκκορας" στο περιοδικό Βαβέλ
και στη συνέχεια στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ και στο
ΜΙΚΡΟ ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ.
Το έργο του αποτελείται κυρίως από σειρές με
συγκεκριμένο θέμα - πρωταγωνιστές που
δημοσιεύονται σε περιοδικά και εφημερίδες
και συγκεντρώνονται στη συνέχεια σε
άλμπουμ.
Δημοφιλής και πολυδιαβασμένος σατιρικός
σκιτσογράφος και δημιουργός κόμικς, οι
ιστορίες του χαρακτηρίζονται από ένα
ιδιόρρυθμο ανατρεπτικό χιούμορ
24. Τα κόμικς είναι μια μορφή οπτικής τέχνης αφήγησης ιστοριών που αποτελείται από
σχεδιασμένες εικόνεςεικόνες που συνήθως συνδυάζονται με κείμενοκείμενο, το οποίο συχνά βρίσκεται
σε συννεφάκια κειμένου ή λεζάντες, δημιουργώντας τα καρέ, μεταξύ των οποίων υπάρχει
μια αφηγηματικήαφηγηματική αλληλουχίααλληλουχία.
Συγκεκριμένα:
Είναι ένα διήγημα με αρχή, μέση και τέλος – μια συγκροτημένη ιστορία.
Υπάρχει μια ακολουθία μικρών τετραγώνων, οι βινιέτες ή καρέ. Κάθε καρέ αποτελεί μια
αφηγηματική μονάδα που περιλαμβάνει σχέδια και κείμενα.
Οι διάλογοι εμφανίζονται μέσα σε μπαλόνια.
Τα λόγια του αφηγητή εμφανίζονται μέσα σε ορθογώνια πλαίσια, τις λεζάντες.
25. Ένα εικονοποιημένο αφήγημα, λοιπόν, όπως συχνά χαρακτηρίζεται
ένα κόμικς, βασίζεται στο τρίπτυχο:
ΕΙΚΟΝΑΕΙΚΟΝΑ
ΚΕΙΜΕΝΟΚΕΙΜΕΝΟ
ΑΦΗΓΗΣΗΑΦΗΓΗΣΗ -- ΠΛΟΚΗΠΛΟΚΗ
26. Η ΕΙΚΟΝΑ
Τα κόμικς αποτελούν μια μορφή
τέχνης που στηρίζεται πρωταρχικάπρωταρχικά
–σχεδόν αποκλειστικά-στην εικόνα
και δευτερευόντως στον λόγο.
Ο ρόλος των εικόνων δεν είναι να
συμπληρώσουν ή να ζωντανέψουν την
ιστορία, αλλά πολλές φορές
αφηγούνται από μόνες τους μια
ιστορία.
28. 1. Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΚΑΔΡΟΥ
Το γενικό κάδροΤο γενικό κάδρο, όπου κυριαρχούν τα στοιχεία του χώρου και οι ήρωες εικονίζονται από
μακρυά, ενταγμένοι στον γύρω χώρο τους.
29. Το μεσαίο κάδροΤο μεσαίο κάδρο, όπου κυριαρχεί η συνήθως ολόσωμη παρουσία των ηρώων, με ελάχιστα
στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο. Εδώ το πρόσωπο του ήρωα καταλαμβάνει περισσότερο χώρο
και η έμφαση της εικόνας συνίσταται στη δράση των ηρώων και στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ
τους.
Το κοντινό κάδροΤο κοντινό κάδρο, όπου κυριαρχεί το πρόσωπο ενός ή
περισσοτέρων ηρώων. Εδώ η πρόθεση είναι να δοθεί έμφαση
στην διάθεση ή στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων ή
ακόμα να τονιστεί η σημασία κάποιου στοιχείου στην αφήγηση.
30. 2. Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Η εικονιζόμενη δράση παρουσιάζεται στο ύψος των ματιώνστο ύψος των ματιών ενός όρθιου ανθρώπου – παρατηρητή.
Αποτελεί την πιο συνηθισμένη οπτική γωνία, δίνοντας μια θεατρική αντίληψη στη αφήγηση.
31. Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που
παρατηρεί τη δράση από ψηλάδράση από ψηλά.
Σε γενικό κάδρο μπορεί να χτησιμοποιηθεί
για τις ανάγκες μιας περιγραφής.
Όταν όμως το κάδρο πλησιάζει τον ήρωα,
τότε αυτός εμφανίζεται αδύναμος και
ανυπεράσπιστος και η δραματουργική
ένταση κορυφώνεται.
Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που
παρατηρεί τη δράση από χαμηλάδράση από χαμηλά.
Εδώ, όταν το κάδρο πλησιάζει τον
ήρωα, αυτός εμφανίζεται ισχυρός, σε
θέση υπεροχής και κυριαρχίας.
32. Η εικόνα από μόνη της αποτελεί ένα
πολύ δυνατό αισθητικό ερέθισμα.
Η λειτουργία της έχει πολλές
αντιστοιχίες με τον τρόπο λειτουργίας
των εικαστικών τεχνών, καθώς έχει
την ιδιότητα να μπορεί να
συμπυκνώνει πληροφορίες.
33. ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Βασικό στοιχείο είναι το συμβατικό σύμβολο με το «συννεφάκισυννεφάκι» ή αλλιώς «εκτόπλασμα» ή
«μπαλόνι διαλόγου», το οποίο ανάλογα με τον τρόπο σχεδίασης εκφράζει διαφορετικό τρόπο
σκέψης ή ομιλίας.
το πρόσωπο φοβάται ή
φωνάζει
το πρόσωπο μιλάει
κανονικά
το πρόσωπο μιλάει
ψιθυριστά το πρόσωπο
σκέφτεται
34. Οι λεζάντεςλεζάντες είναι τα πλαίσια στα οποία περιορίζεται η φωνή του αφηγητή, συνήθως σε κάποια
άκρη του καρέ, προσθέτοντας πληροφορίες στους διαλόγους. Στην απλή τους μορφή περιέχουν
ενδείξεις χρόνου και τόπου. Σε άλλες περιπτώσεις παρέχουν πληροφορίες που βοηθούν τον
αναγνώστη να συνδέσει νοηματικά τα καρέ.
35. Η επιλογή της γραμματοσειράςΗ επιλογή της γραμματοσειράς, το μέγεθος και το στυλ των γραμμάτων συνήθως
αποτυπώνουν την ένταση, τα συναισθήματα και τη διάθεση των χαρακτήρων.
36. Οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στα κόμικς ανατρέχουν διαρκώς σ' ένα στοιχειώδη
σχηματοποιητικό συμβολισμό.σχηματοποιητικό συμβολισμό.
Ένα ακόμη βασικό στοιχείο που παρατηρούμε είναι η ηχοποιήσειςηχοποιήσεις, δηλαδή η αντικατάσταση λέξεων
με ήχους. Οι ήχοι στα κόμικς αν και εκφέρονται μέσω του γραπτού λόγου, δεν περιγράφονται, αλλά
«εγγράφονται» και νοερά αποδίδονται.
37. Τα βασικά γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι:
η κεφαλαιογράμματη γραφή,
ο ευθύς λόγος,
πολλά σημεία στίξης και
πολλά επιφωνήματα.
Χρησιμοποιείται ένας ειδικός κώδικας συνεννόησης με τη χρήση μιας «μη γλώσσας» ή
«μεταγλώσσας», όπως χαρακτηρίζεται συχνά, η οποία συχνά παίρνει δευτερεύουσα
θέση, αφού η μεταβίβαση των μηνυμάτων γίνεται κυρίως μέσα από την εικόνα.
38. Θα λέγαμε ότι συχνά η γλώσσα είναι φτωχή σε λεξιλόγιο, τυποποιημένη, με
αρκετή χρήση φράσεων της αργκό, στερημένη από τον περιγραφικό της
χαρακτήρα.
Από την άλλη, όμως, μπορεί
κανείς εύκολα να διαπιστώσει
ότι πρόκειται για έναν λόγο
περιεκτικό, νευρώδη, αιχμηρό,
που φανερώνει δράση., χωρίς
να φιλολογεί. Οι διαλογοι παρότι
λακωνικοί είναι συχνά
υπαινικτικοί, αλληγορικοί.
39. Η ΑΦΗΓΗΣΗ
Τα στοιχεία της αφήγησης στα κόμικς προκύπτουν τόσο από τους διαλόγους μέσα στα μπαλονάκια και
τις συνδετικές φράσεις εκτός εικόνων, κυρίωςμ όμωςμ προκύπτουν μέσα από τις εικόνες.
Ο δημιουργός αφηγείται με την παράθεση ξεχωριστών, ακίνητων εικόνων, όπου όμως η καθεμιά
συνεχίζει το νόημα της προηγούμενής της.
Η προφανής σύμβαση είναι ότι ο
αναγνώστης του κόμικς διαβάζει
νοερά το ακίνητο στιγμιότυπο ως
κινούμενο.
Αυτή η επιλεκτική απεικόνιση των
στοιχείων της δράσης επιτρέπει στον
δημιουργό να αφηγηθεί την ιστορία
του να καθοδηγήσει τη ματια του
αναγνώστη σε όποιο σημείο της
δράσης θέλει κάθε στιγμή.
40. Η ΣΧΕΣΗ ΤΩΝ ΚΟΜΙΚΣ ΜΕ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ
ΤΕΧΝΕΣ
Όπως διαπιστώνεται και από τα παραπάνω, οι πιο προφανείς
συγγένειες των κόμικς αναφέρονται σε εκφραστικά μέσα που
υιοθετήθηκαν από τρεις παραδοσιακούς χώρους καλλιτεχνικής
έκφρασης:
τα εικαστικά,
τη λογοτεχνία και
τον κινηματογράφο αντίστοιχα
Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι κοινή θέση ότι τα κόμικς έχουν επηρεαστεί
από πολλές τέχνες, ταυτόχρονα, όμως, αποτελούν και μια μεγάλη τράπεζα
που έχει δανείσει στοιχεία σε πολλές από αυτές, βρίσκεται δηλαδή σε έναν
συνεχή διάλογο με διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης.
42. Τα κόμικς αποτελούν ένα πολιτιστικό προϊόν της βιομηχανικής κοινωνίας. Ως
τέτοιο, στη σημερινή «εποχή της εικόνας» παίζουν τον ρόλο που έπαιζαν τα
παραμύθια στην «εποχή του λόγου», στηριζόμενα πρωταρχικώς στην εικόνα
και δευτερευόντως στον λόγο.
Αυτό οδηγεί πολλούς στην άποψη ότι τα κόμικς είναι εύπεπτα, ότι αποτελούν
μια εύκολη διασκέδαση, ότι ευνουχίζουν τη φαντασία και αδιαφορούν για τον
προβληματισμό του αναγνώστη, ότι του προσφέρουν μια πνευματική τροφή
αμφίβολης, αν όχι ευτελούς αξίας.
Έτσι, κατά καιρούς τα κόμικς έχουν χαρακτηριστεί ως προϊόν υποκουλτούρας
ή παραφιλολογίας.
« π πΤα κόμικς α οτελούν ένα εκφραστικό μέσο ου
π π π .βασίζεται άρα ολύ στην υ ερβολή Έχει άμεση σχέση με
.το θυμικό και ίσως αυτό φοβίζει τους φορείς της εξουσίας
π ,Έχει τρομερή αμεσότητα και ένα στοιχείο α ροσδιόριστο
π . π παραβατικό Είναι μια τέχνη ου βρίσκεται στο εριθώριο
π ».της ε ίσημης κουλτούρας
Σπύρος Βερύκιος
43. ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Υπερτονίζονται η βία και η επιθετικότητα, παρουσιάζονται με λεπτομέρειες
αντίστοιχες σκηνές και τελικά θεωρούνται φυσιολογικές και καθημερινές.
Τα παιιδιά ταυτίζονται με ήρωες που παρουσιάζονται ως υπεράνθρωποι,
ανίκητοι και με μοναδικά χαρακτηριστικά, με αποτέλεσμα να
αποπροσανατολίζονατι από την πραγματικότητα.
Πολλές φορές τονίζεται ιδιαίτερα η αξία του χρήματος και της απόκτησής του ως
μέσου εξουσίας, ευημερίας και προσωπικής υπεροχής.
Προβάλλεται περισσότερο ο δυτικός τρόπος ζωής και οι αξίες του, ενώ άλλοι
πολιτισμοί εμφανίζονται κατώτεροι, υποδεέστεροι και μειονεκτικοί σε σύγκριση
μαζί του.
Το κλασσικό μοτίβο της σύγκρουσης του «καλού» με το «κακό» κάνουν τα
κάποια σενάρια υποτυπώδη, χωρίς καλλιτεχνική αξία.
44. Πολλές φορές, παρουσιάζονται ρατσιστικές αντιλήψεις και στερεότυπα «κακών», οι οποίοι
βέβαια στο τέλος κατατροπώνονται από τους «καλούς», αλλά και στερεότυπα «έξυπνων»
και «ηλίθιων», «δυνατών» και «αδύναμων», που συνδέονται κυρίως με την εξωτερική
εμφάνιση.
Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι φτωχή σε λεξιλόγιο, τυποποιημένη, αργκό και πάντα
σε δεύτερο ρόλο, αφού η εικόνα κυριαρχεί.
Η ευκολία της ανάγνωσης σε συνδυασμό με την συνεισφορά της εικόνας κάνει την σκέψη
να ατροφήσει και τον αναγνώστη να «τεμπελιάζει» και να μην θέλει να διαβάσει άλλα βιβλία
Οι ήρωες των περισσότερων κόμικς γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από το μάρκετιγκ,
αφού δίνουν την εικόνα τους σε πάρα πολλά προϊόντα (ρούχα, παιχνίδια, είδη διατροφής,
βιντεοπαιχνίδια κ.ά.). Ως επακόλουθο, τα παιδιά γίνονται εύκολος καταναλωτικός στόχος
ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
45. ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Είναι ένα ψυχαγωγικό ανάγνωσμα, μια πραγματική
απόλαυση που ξεκουράζει και χαλαρώνει τον
αναγνώστη, προσφέροντάς του διαφυγή από τις
καθημερινές δυσκολίες και τα προβλήματα.
Είναι ένα λογοτεχνικό είδος με εύρος που καλύπτει
όλα τα αφηγηματικά είδη (περιπέτεια, επιστημονική
φαντασία, σάτιρα κ.ά.). Επομένως, ο αναγνώστης
μπορεί να βρει σχεδόν ό,τι τον ενδιαφέρει.
Μπορεί να διαβαστεί από όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, μόρφωσης, επιπέδου.
Είναι πιο εύληπτα από τους νέους, οι οποίοι είναι εξοικειωμένοι από ανάλογες
εικόνες,.
Τα μικρά κείμενα και οι εικόνες βοηθούν τα μικρότερα παιδιά να κατανοήσουν
ευκολότερα μία ιστορία μέσα από κόμικς.
Καλλιεργούν στα παιδιά την επαφή με το βιβλίο και την φιλαναγνωσία.
Εξάπτουν τη φαντασία και δίνουν ερεθίσματα δημιουργικής σκέψης και κρίσης.
46. ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Είναι ελκυστικό στην ανάγνωση και απορροφάει τον αναγνώστη καθώς τον μεταφέρει σε
φανταστικούς κόσμους του παρελθόντος, του παρόντος ή του μέλλοντος, εκπληκτικά
όμορφους, με εικόνες και ήρωες με τους οποίους πολλοί θα ήθελαν να ταυτιστούν.
Συμπυκνώνουν στην εικόνα και στο λόγο νοήματα και πληροφορίες τα οποία ο αναγνώστης
πρέπει να ερμηνεύσει, άρα να ασκήσει και πάλι δημιουργικά τη σκέψη του.
Μέσω των κόμικς, οι αναγνώστες έρχονται σε επαφή με αντικείμενα με τα οποία ίσως
διαφορετικά δεν θα είχαν ασχοληθεί, αφού κυκλοφορούν σε κόμικς ιστορικά, μυθολογικά
και θρησκευτικά βιβλία (οι Κωμωδίες του Αριστοφάνη, η Οδύσσεια και η Ιλιάδα, οι Άθλοι
του Ηρακλή, η Βίβλος κ.ά.), εκλαϊκευμένες εκδόσεις για τις επιστήμες και τις τέχνες (η
Χημεία και η Βιολογία σε κόμικς, κ.ά.), παραμύθια, μύθοι και άλλα πεζογραφήματα, (Μύθοι
του Αισώπου, Κλασσικά Εικονογραφημένα, κ.ά.).
47. ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Λόγω της επικοινωνιακής τους δύναμης, μπορούν να αξιοποιηθούν για να
προβάλουν σοβαρά κοινωνικά θέματα, όπως η βία, ο ρατσισμός, η ανεργία, η
κρίση κ.ά. αλλά και για εκπαιδευτικούς σκοπούς, όπως περιβαλλοντική
εκπαίδευση, αγωγή υγείας, κ.ά.
Οι νεαροί κυρίως αναγνώστες ταυτίζονται με τους χαρακτήρες των κόμικς οι
οποίοι, δρώντας ως πρότυπα, εκφράζουν συνήθως τις κοινωνικές και
ιδεολογικές αξίες της κοινωνίας μας και παλεύουν για την επικράτησή τους.
Η αισθητική τους παρουσίαση είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, δημιουργώντας
πολλές φορές ένα άριστο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα.
48. Και για τα τρία κόμικς που μελετήσαμε, θα λέγαμε ότι η εκκίνηση της
σύλληψης της ιδέας της ιστορίας από τους δημιουργούς τους σχετίζεται σε
κάποιο βαθμό άμεσα ή έμμεσα με τις υπάρχουσες κοινωνικές δομές της
εποχής, ακόμα και αν η ίδια η ιστορία αναφέρεται αλλού.
Συμπυκνώνουν στην εικόνα και στον λόγο νοήματα και πληροφορίες, τα
οποία ο αναγνώστης πρέπει να ερμηνεύσει και να αναλύσει, μιας και ο
ρεαλισμός τους δεν είναι εκ των προτέρων δεδομένος
Αναμφισβήτητα, δημιουργούν στον αναγνώστη εσωτερικοποιήσεις, αφού
παρά τη σάτιρα, την ειρωνεία ή την αυθάδεια, το «όραμα» του κόσμου που
παρουσιάζουν είναι συχνά απροκάλυπτα ή συγκαλυμμένα αντιδραστικό.
Όπως και σε όλες τις τέχνες, όμως, δεν υπάρχει τίποτε που να εγγυάται ότι η
αξία της χρήσης ενός κόμικς θα είναι η ίδια με αυτήν που ενδεχομένως να
έχει επιδιώξει ο δημιουργός του.
Οι χαρακτήρες δεν είναι απλώς φανταστικά πρόσωπα ενός επινοημένου
κόσμου, αλλά και εκφραστές μιας κοινωνικής συνείδησης που έχει
προβληθεί αυτούσια ή ανεστραμμένη μέσα στην ιστορία και που εκφράζει
συγκεκριμένες ηθικές, κοινωνικές και ιδεολογικές αξίες.
49. Αυτό που διαφοροποιεί, όμως, τα κόμικς από τα άλλα λογοτεχνικά είδη και ίσως τα
κάνει και πιο γοητευτικά στους νεαρούς αναγνώστες, είναι το αφηγηματικό μοντέλο
που ακολουθούν σχεδόν πάντα: Η τελική αποκατάσταση της ισορροπίας και τάξης
που έχει διαταραχθεί στην αρχή της αφήγησης. Το καλό κερδίζει πάντα.
Οι περισσότεροι από τους ήρωες, πέρα από την ανθρωποποίηση των
υπερφυσικών τους δυνάμεων, ενσαρκώνουν σχεδόν πάντα και τον χαρακτήρα του
βαθιά καλού, του ηθικού, του δίκαιου, που διοχετεύει την υπερδύναμή του μόνο για
καλό σκοπό.
Ο ήρωας, ο καλός, ο δίκαιος, ο δυνατός είναι ο εκτελεστής της ποθούμενης
αποκατάστασης και, κυρίως, ο κατά κάποιο τρόπο ο εξουσιοδοτημένος
αντιπρόσωπος του αναγνώστη. Θα λέγαμε ότι οι ήρωες των κόμικς ικανοποιούν
ένα από τα σταθερά χαρακτηριστικά της λαϊκής φαντασίας, ότι δηλαδή ο ήρωας
είναι προικισμένος με ανώτερες δυνάμεις από εκείνες του κοινού ανθρώπου..
Η σχέση του, λοιπόν, του αναγνώστη με το κόμικς δεν είναι μόνο καταναλωτική,
αλλά και κριτική, αφού ανάλογα με το δικό του σύστημα αξιών μπορεί να τη δεχτεί ή
να την απορρίψει. Επομένως, όπως και σε κάθε άλλη μορφή τέχνης, εξαρτάται απ’
τον ίδιο τον αναγνώστη αν θα αξιοποιήσει αυτή τη δυνατότητα της ενεργητικής
παρέμβασης ή θα παραμείνει παθητικός δέκτης πληροφοριών.
50. «Σε μια ισοπεδωτική κοινωνία όπου οι ψυχολογικές διαταραχές, οι στερήσεις
και τα διάφορα συμπλέγματα βρίσκονται σε ημερήσια διάταξη σε μια
βιομηχανοποιημένη κοινωνία όπου ο άνθρωπος γίνεται ένα νούμερο μέσα σε
μια κοινωνική οργάνωση που αποφασίζει γι’ αυτόν κι όπου η ανθρώπινη
δύναμη παραμένει καταπιεσμένη από τη μηχανή που δρα στη θέση του
ανθρώπου – σε μια τέτοια κοινωνία, λοιπόν, έγκειται στον θετικό ήρωα να
ενσαρκώσει, πέρα από κάθε όριο, την απαίτηση για παντοδυναμία, που ο
απλός πολίτης ονειρεύεται, χωρίς να μπορεί να ικανοποιήσει.»
Ουμπέρτο Έκο
51. «... π ,το μάτι και το μυαλό του αναγνώστη αίζουν ελεύθερα
π π . ,ραγματο οιώντας διασύνδεση ανάμεσα στ κείμενο και εικόνα Ό τι δεν
, . πβρίσκουν στο ένα το αναζητούν στο άλλο Τα κόμικς ε ιμένουν να
π .εξελίσσονται γιατί διατηρούν την αθωότητα της ανα αράστασης Έχουν
. πένα εντελώς δικό τους εκφραστικό ιδίωμα Οι ιστορίες ου αφηγούνται
π π ,δεν μ ορούν να α οδοθούν με άλλο εκφραστικό μέσο χωρίς να γίνουν
άλλες ιστορίες»
Λευτέρης Ταρταλέντζος
52. .Τα κόμικς είναι ένας ξεχωριστός κόσμος Ένας κόσμος
π π π πμαγικός ου βλέ εις να ξεδι λώνεται μ ροστά στα μάτια
,σου καθώς γυρνάς τις σελίδες με τη μυρωδιά του
π π .τυ ωμένου μελανιού άνω στο χαρτί να σε ταξιδεύει
π , ,Ένας κόσμος ου αναμφίβολα αξίζει να
… εξερευνήσουμε
Editor's Notes
Τα κόμικς (αγγλ. comics) είναι η τέχνη της αφήγησης ιστοριών με διαδοχή σχεδιασμένων εικόνων σε συνδυασμό με κείμενο σε μια τυπογραφική επιφάνεια.
Για να υπάρξει κόμικς πρέπει να υπάρχουν διαδοχικές εικόνες όπου η μία συνεχίζει το νόημα της άλλης. Είναι, λοιπόν, μια μορφή οπτικής τέχνης που συνήθως συνδυάζει και κείμενο, το οποίο συχνά βρίσκεται σε συννεφάκια κειμένου ή λεζάντες.
Η λέξη «κόμικς» αποτελεί αντιδάνειο και προέρχεται ετυμολογικά από την λέξη «κωμικός», επειδή οι πρώτες ιστορίες ήταν κωμικού περιεχομένου.
Ο Π. Μαρτινίδης χρησιμοποιεί τον όρο «εικονογραφήγηση», επειδή ο όρος δεν δεσμεύει την θεματική των ιστοριών
Αποτελούν την 9η τέχνη
Η ρίζα των κόμικς ανάγεται στη εποχή του προϊστορικου ανθρώπου, όταν η ζωγραφική στα βράχια των σπηλαίων αποτελούσε τον τρόπο έκφρασής του. Μέσω αυτής, δήλωνε τα συναισθήματά του, τις σκέψεις του και τις ιδέες του. Αργότερα, έχουμε μαρτυρίες από ευρήματα αρχαίων πολιτισμών, όπως του ελληνικού με τον δίσκο της Φαιστού και αναπαραστάσεις σε αρχαιοελληνικούς αμφορείς, αλλά και του αιγυπτιακού με τη γραφή των ιερογλυφικών. Ακόμη, προγόνους των εικονογραφηγημάτων, θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε τις σχεδιογραφές των ινδιάνικων φυλών της Αμερικής, των Εσκιμώων και των Σουμερίων.
Παρόλα αυτά η σημερινά μορφή τους (με καρέ και κείμενο σε συννεφάκια ή λεζάντες) εμφανίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.
Πρωτοπόροι του είδους θεωρούνται για την Ευρώπη το περιοδικό Ally Sloper’s half holiday που κυκλοφόρησε στην Αγγλία το 1884 και διεκδικεί τον τίτλο του πρώτου περιοδικού κόμικς. Ήρωάς του ήταν ο Ally Sloper ένας θορυβώδης τεμπέλης σκευωρός, που συχνά περιφέρεται στους δρόμους προσπαθώντας να κρυφτεί από τους πιστωτές του.
Ωστοσο, για πολλούς αφετηρία του είδους θεωρείται το Κίτρινο Παιδί του Ρίτσαρντ Άουτκολτ το οποίοξεκίνησε να δημοσιεύεται σαν ένθετο στριπ σε εφημερίδες το 1895.
Το κίτρινο παιδί ήταν ένα φαλακρό, με στραβά δόντια και μεγάλες κίτρινες πυτζάμες παιδί, που περιπλανιόταν στους δρόμους εξαθλιωμένων συνοικιών, χαρακτηριστικών στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 20ου αιώνα.
Με ένα μόνιμο ανόητο χαμόγελο το παιδί μιλούσε χρησιμοποιώντας μια ιδιόμορφη αργκό γνώρισε μεγάλη επιτυχία και η θεματολογία απευθυνόταν κατά κύριο λόγο στα παιδιά.
Τα Κόμικς γνώρισαν μεγάλη επιτυχία στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα στην Αμερική, κυρίως από τις ιστορίες με υπερωρίες των εταιρειών DC Comics και Marvel Comics. Η DC Comics ιδρύθηκε το 1938 και αποτελεί μέχρι και σήμερα μια από τις μεγαλύτερες και πιο επιτυχημένες εταιρείες στη αγορά των κόμικς. Η παραγωγή της περιλαμβάνει έναν μεγάλο αριθμό πολύ γνωστών ηρώων ανάμεσα στους οποίους βρίσκονται ο Σούπερμαν, ο Μπάτμαν, κ.α.
Η Marvel Comics ιδρύθηκε έναν χρόνο μετά, το 1939. Οι χαρακτήρες της είναι πασίγνωστοι, με κυριότερους τον Σπάιντερμαν, τους X-Men, τους Fantastic-4, τον Χαλκ, τον Iron Man, τον Κάπταιν Αμέρικα και πολλούς άλλους. Το χαρακτηριστικό που έκανε τόσο δημοφιλείς από την πρώτη στιγμή τους ήρωές τoυς ήταν το ότι για πρώτη φορά παρουσιάστηκαν στο κοινό ρεαλιστικοί υπερήρωες με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και προβλήματα, με τους οποίους μπορούσε να ταυτιστεί ο αναγνώστης. Οι δύο εταιρείες μοιράζονται το 80% της συνολικής αμερικάνικής αγοράς των κόμικς.
Αρχικά οι ευρωπαϊκές χώρες αναδημοσίευαν αμερικάνικα δημιουργήματα μεταφρασμένα στη γλώσσα τους, δεν περιορίστηκαν όμως σε αυτό. Πρώτες η Γαλλία κσι το Βέλγιο μπήκαν δυναμικά στο παιχνίδι, Ο Τεν Τεν του Βέλγου Hergé το 1929 ήταν ο πρώτος «ευρωπαίος» ήρωας που κατάφερε να γίνει γνωστός και δημοφιλής σε ολόκληρη την Ευρώπη και στη συνέχεια στην Αμερική, κερδίζοντας μικρούς και μεγάλους με τις περιπέτειές του σε κάθε γωνία του πλανήτη.
στην Ιαπωνία δημιουργήθηκε μία χαρακτηριστική και πλέον διεθνώς αναγνωρίσιμη τεχνοτροπία, γνωστή ως Manga.
Σε κατά λέξη μετάφραση μάνγκα σημαίνει "τυχαίες (ή παράξενες) εικόνες".
Σε γενικές γραμμές, η τεχνοτροπία των μάνγκα είναι πολύ εύκολα αναγνωρίσιμη. «Ανάποδος» τρόπος ανάγνωσης (από τα δεξιά προς τα αριστερά, σύμφωνα με τους κανόνες γραφής που ακολουθούν οι Ιάπωνες), σχεδόν αποκλειστικά ασπρόμαυρες εικόνες και πιο ζωηρή, κινηματογραφική θα λέγαμε, απόδοση της κίνησης
Ο σχεδιασμός τους είναι πολύ ιδιαίτερος και, συνήθως, δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στις γραμμές παρά στη μορφή. Οι ίδιοι οι χαρακτήρες, δείχνουν τον συναισθηματισμό τους με διάφορα έντονα χαρακτηριστικά του προσώπου (κυρίως τα μεγάλα μάτια)
Τα υπερηρωικά κόμικς απέκτησαν σύντομα φανατικό κοινό και, συνυπάρχοντας με τα καρτουνίστικα κόμικς, όπως αυτά με τους χαρακτήρες του Ντίσνεϋ ή τα Looney Tunes, εξελίχθηκαν γρήγορα σε ένα ανάγνωσμα που διασκέδαζε ανθρώπους κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης, μιας και αποτελούσε έναν ευπρόσιτο τρόπο ψυχαγωγίας, κυρίως χάρη στο χαμηλό του κόστος.
Στη συνέχεια, τα κόμικς έπεσαν θύμα του ψυχρού πολέμου και της συντηρητικής στροφής της αμερικανικής κοινωνίας, κατηγορήθηκαν
ότι προάγουν τη παιδική παραβατικότητα και χάθηκαν από το προσκήνιο για πολλά χρόνια. Κατέληξαν να θεωρούνται υπεύθυνα για την παιδική εγκληματικότητα, τον αναλφαβητισμό, τον κομμουνιστικό κίνδυνο και γενικά για όλα τα κακά της παραστρατημένης νεολαίας.
Το 1949 ψηφίζεται, στο γαλλικό κοινοβούλιο, νόμος σχετικός με τις εκδόσεις που απευθύνονται στη νεολαία. Ο νόμος αυτός, γνωστός ως «ο νόμος 1949» βάζει στα κόμικς που καταναλώνονται στη Γαλλία μια σειρά από περιορισμούς, θέλοντας έτσι αφενός να προστατέψει τον ψυχικό και ηθικό κόσμο του παιδιού και αφετέρου να μειώσει την μετάδοση επικίνδυνων πολιτικών ιδεών. Άμεσο αποτέλεσμα του νόμου υπήρξε η κατακόρυφη πτώση των εισαγωγών αμερικάνικων κόμικς στη Γαλλία και στην Ευρώπη γενικότερα και η απαρχή της ανάπτυξης των γαλλικών κόμικς.
Με τη μεσολάβηση, όμως, της δεκαετίας του ‘60 που αγκάλιασε αντικουλτούρες όπως τα κόμικς και την άφιξη των αμερικάνικων κόμικς στην Ευρώπη, αυτά καθιερώθηκαν ως σοβαρό είδος τέχνης.
Σήμερα τα κόμικς έχουν καταφέρει να στήθουν ως μία ανεπτυγμένη βιομηχανία, με αμέτρητες εκδοτικές εταιρείες να βγάζουν τον έναν τίτλο μετά τον άλλο, και υπεράριθμους δημιουργούς να ελευθερώνουν τη φαντασία τους και το καλλιτεχνικό τους ταλέντο στο χαρτί, με μόνα τους όπλα ένα μολύβι και μία γομολάστιχα.
Τα κόμικς επηρέασαν διάφορες μορφές τέχνης, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που βλέπουμε γνωστά και πολυβραβευμένα κόμικς να διασκευάζονται σε κινηματογραφικές ταινίες.
Επίσης, τα κόμικς αποτελούν ένα σύνηθες αντικείμενο συλλογής, με χιλιάδες μανιώδεις συλλέκτες.
Η ελληνική σκηνή των κόμικς έκανε τα πρώτα της βήματα στις πρώτες δεκαετίες του προηγούμενου αιώνα με τις γελοιογραφίες και τα εικονογραφήματα των τότε περιοδικών. Ουσιαστικά όμως, όπως και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, αναπτύχθηκε και ανδρώθηκε στα χρόνια μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, με την άφιξη των αμερικάνικων κόμικς, για να περάσει στην ωριμότητα και την αυθυπαρξία από το 1980 και έπειτα.
Το 1951 κυκλοφορούνν τα Κλασσικά Εικονογραφημένα μια σειρά κόμικς, που διασκευάζουν γνωστά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η σειρά βασίστηκε στην αντίστοιχη αμερικανική, και από τότε γνωρίζει συνεχείς ανατυπώσεις. Χαρακτηριστικό της ελληνικής έκδοσης ήταν η προσαρμογή θεμάτων ελληνικού ενδιαφέροντος, Τα Κλασσικά Εικονογραφημένα αποτέλεσαν μέρος της πολιτιστικής ζωής της χώρας για περίπου δυο δεκαετίες, και σύντροφο της παιδικής και νεανικής ηλικίας χιλιάδων Ελλήνων.
Την 1η Ιουλίου του 1966 κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του Μίκυ Μάους, όπως και η σειρά του Αστερίξ και το 1970 ακολουθεί η έκδοση πλήθους τίτλων με υπερήρωες όπως ο Σούπερμαν και ο Σπάιντερμαν.
Το εβδομαδιαίο περιοδικό κόμικς Αγόρι (πρωτοεμφανίστηκε το 1975 ως Δυναμικό Αγόρι) αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες παρουσίες στο χώρο των νεανικών εκδόσεων που απευθύνονταν κυρίως σε αγόρια, κυκλοφορώντας σχεδόν για μία εικοσαετία.
Το πρώτο καθαρά ελληνικό κόμικς, που πρωτοεκδόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, χωρίς καμιά ξένη επιρροή, ήταν οι κωμωδίες του Αριστοφάνη. Η σειρά κόμικς ‘’κωμωδίες του Αριστοφάνη’’ ήταν βασισμένη στις 11 σωζόμενες κωμωδίες του Αριστοφάνη. Τα κείμενα επεξεργάστηκε ο Τάσος Αποστολίδης και τα σκίτσα φιλοτέχνησε ο Γιώργος Ακοκαλίδης. Η σταδιακή έκδοση των κωμωδιών, είχε ευμενέστατη υποδοχή από το αναγνωστικό κοινό, ώστε πολλά από τα τεύχη να μεταφραστούν και σε άλλες γλώσσες (αγγλικά, γαλλικά και γερμανικά). Η μεγάλη του επιτυχία οφείλεται στο ότι χωρίς να ξεφεύγει από το αρχικό κείμενο κατάφερε να μεταφέρει την κριτική στη σύγχρονη πολιτική κατάσταση.
Τον Φεβρουάριο του 1981 έκανε την εμφάνισή του ένα περιοδικό αλλιώτικο από τα άλλα. Τίτλος του «Βαβέλ» και αντικείμενό του τα κόμικς, όχι ως τέχνη που αφορά στην αναψυχή και ενδεχομένως τη διάπλαση των παίδων, αλλά ως ενήλικη τέχνη με πολύπλοκους εκφραστικούς κώδικες. η «Βαβέλ» ενείχε έντονο το στοιχείο της πολιτικής κριτικής
Το 1984, εμφανίζεται ο Αρκάς ένας Έλληνας καλλιτέχνης, δημοσιεύοντας τη σειρά "Ο Κόκκορας" στο περιοδικό Βαβέλ και στη συνέχεια στο ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ και στο ΜΙΚΡΟ ΠΑΡΑ ΠΕΝΤΕ. Το έργο του αποτελείται κυρίως από σειρές με συγκεκριμένο θέμα - πρωταγωνιστές που δημοσιεύονται σε περιοδικά και εφημερίδες και συγκεντρώνονται στη συνέχεια σε άλμπουμ. Δημοφιλής και πολυδιαβασμένος σατιρικός σκιτσογράφος και δημιουργός κόμικς, οι ιστορίες του χαρακτηρίζονται από ένα ιδιόρρυθμο ανατρεπτικό χιούμορ.
Τα κόμικς είναι μια μορφή οπτικής τέχνης αφήγησης ιστοριών που αποτελείται από σχεδιασμένες εικόνες που συνήθως συνδυάζονται με κείμενο, το οποίο συχνά βρίσκεται σε συννεφάκια κειμένου ή λεζάντες, δημιουργώντας τα καρέ, μεταξύ των οποίων υπάρχει μια αφηγηματική αλληλουχία.
Συγκεκριμένα:
Είναι ένα διήγημα με αρχή, μέση και τέλος – μια συγκροτημένη ιστορία.
Υπάρχει μια ακολουθία μικρών τετραγώνων, οι βινιέτες ή καρέ. Κάθε καρέ αποτελεί μια αφηγηματική μονάδα που περιλαμβάνει σχέδια και κείμενα.
Οι διάλογοι εμφανίζονται μέσα σε μπαλόνια.
Τα λόγια του αφηγητή εμφανίζονται μέσα σε ορθογώνια πλαίσια, τις λεζάντες.
Τα κόμικς αποτελούν μια μορφή τέχνης που στηρίζεται πρωταρχικά –σχεδόν αποκλειστικά-στην εικόνα και δευτερευόντως στον λόγο. Ο ρόλος των εικόνων δεν είναι να συμπληρώσουν ή να ζωντανέψουν την ιστορία, αλλά πολλές φορές αφηγούνται από μόνες τους μια ιστορία, με έναν σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο.
Οι εικόνες «μιλούν» περισσότερο από το κείμενο, πολλές φορές ακόμη και σε βάρος του γραπτού λόγου. Έτσι τα στοιχεία της αφήγησης προκύπτουν κυρίως μέσα από τις εικόνες. Για παράδειγμα η πληροφορία ότι ο Οβελίξ είναι χοντρός ή ότι οι αδελφοί Ντάλτον είναι ολόιδιοι μεταξύ τους αλλά διαφορετικού ύψους, δεν προκύπτει από κάποια γραπτή ή προφορική περιγραφή, αλλά μέσα από τις αντίστοιχες εικόνες.
Ο τρόπος μέσα από τον οποίο ο δημιουργός ξεδιπλώνει την ιστορία του μέσα από την παράθεση ξεχωριστών ακίνητων εικόνων, έχει κάποια χαρακτηριστικά.
Ένα από αποτελεί η κλίμακα του κάδρου που χρησιμοποιείται σε κάθε καρέ. Κλίμακα κάδρου ονομάζουμε το εμβαδό που καταλαμβάνει το πρόσωπο ή κάποιο άλλο πρωταγωνιστικό στοιχείο μέσα στα εκάστοτε όρια του καρέ. Γενικά, συναντάμε τρεις χαρακτηριστικές κλίμακες κάδρων:
1ον. Το γενικό κάδρο όπου κυριαρχούν τα στοιχεία του χώρου και οι ήρωες εικονίζονται από μακρυά, ενταγμένοι στον γύρω χώρο τους. Το εμβαδό που καταλαμβάνει το πρόσωπο ενός ήρωα μέσα σε ένα τέτοιο κάδρο είναι ελάχιστο.
2ον. Το μεσαίο κάδρο, όπου κυριαρχεί η συνήθως ολόσωμη παρουσία των ηρώων, με ελάχιστα στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο. Εδώ το πρόσωπο του ήρωα καταλαμβάνει περισσότερο χώρο και η έμφαση της εικόνας συνίσταται στη δράση των ηρώων και στη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ τους.
3ον. Το κοντινό κάδρο, όπου κυριαρχεί το πρόσωπο ενός ή περισσοτέρων ηρώων. Εδώ η πρόθεση είναι να δοθεί έμφαση στην διάθεση ή στην ψυχολογική κατάσταση των ηρώων ή ακόμα να τονιστεί η σημασία κάποιου στοιχείου στην αφήγηση.
Άλλη παράμετρος που χαρακτηρίζει κάθε εικόνα και συνεπώς την αφηγηματική ροή είναι η οπτική γωνία που αντικρίζουμε τον ήρωα ή το θέμα κάθε καρέ:
1ον. Η εικονιζόμενη δράση παρουσιάζεται στο ύψος των ματιών ενός όρθιου ανθρώπου – παρατηρητή. Αποτελεί την πιο συνηθισμένη οπτική γωνία, δίνοντας μια θεατρική αντίληψη στη αφήγηση.
Β. Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που παρατηρεί τη δράση από ψηλά. Αν αυτό συμβαίνει σε πολύ γενικό κάδρο τότε η οπτική αυτή γωνία μπορεί να εξυπηρετεί τις ανάγκες μιας περιγραφής. Όταν όμως το κάδρο πλησιάζει τον ήρωα, τότε αυτός εμφανίζεται αδύναμος και ανυπεράσπιστος και η δραματουργική ένταση κορυφώνεται.
Γ. Η οπτική γωνία ενός ανθρώπου που παρατηρεί τη δράση από χαμηλά. Εδώ, όταν το κάδρο πλησιάζει τον ήρωα, αυτός εμφανίζεται ισχυρός, σε θέση υπεροχής και κυριαρχίας.
Από μόνη της, λοιπόν, η εικόνα αποτελεί ένα πολύ δυνατό αισθητικό ερέθισμα. Η λειτουργία της έχει πολλές αντιστοιχίες με τον τρόπο λειτουργίας των εικαστικών τεχνών, καθώς έχει την ιδιότητα να μπορεί να συμπυκνώνει πληροφορίες.
Έτσι ο «καλός» αναγνώστης πρέπει να διακρίνει τα βασικά στοιχεία που τη συνθέτουν, να εντοπίσει τις πληροφορίες αυτές και, στη συνέχεια, ανάλογα με τη φαντασία του, τις γνώσεις του, τα προσωπικά του βιώματακαι εμπειρίες, την εκάστοτε ψυχική του διάθεση, να προσπαθήσει να τις ερμηνεύσει νοηματικά.
Βασικό στοιχείο είναι το συμβατικό σύμβολο με το «συννεφάκι» ή αλλιώς «εκτόπλασμα» ή «μπαλονάκι», το οποίο ανάλογα με τον τρόπο σχεδίασης εκφράζει διαφορετικό τρόπο σκέψης ή ομιλίας.
Επίσης, οι λεζάντες είναι τα πλαίσια στα οποία περιορίζεται η φωνή του αφηγητή,συνήθως σε κάποια άκρη του καρέ. Η λειτουργία τουςς είναι να προσθέτουν πληροφορίες στους διαλόγους που περιλαμβάνονται στα καρέ. Στην απλή τους μορφή περιέχουν ενδείξεις χρόνου και τόπου. Σε άλλες περιπτώσεις παρέχουν πληροφορίες που βοηθούν τον αναγνώστη να συνδέσει νοηματικά τα καρέ.
Η επιλογή της γραμματοσειράς, το μέγεθος και το στυλ των γραμμάτων συνήθως αποτυπώνουν την ένταση, τα συναισθήματα και τη διάθεση των χαρακτήρων. Για παράδειγμα μικρότερα γράμματα δηλώνουν ψιθύρισμα, ενώ μεγαλύτερα βροντερή φωνή.
Οι εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στα κόμικς ανατρέχουν διαρκώς σ' ένα στοιχειώδη σχηματοποιητικό συμβολισμό. Πολύ συχνά, επίσης, χρησιμοποιούνται σύμβολα για να εκφράσουν καταστάσεις και συναισθήματα.
Ένα ακόμη βασικό στοιχείο που παρατηρούμε είναι η ηχοποιήσεις, δηλαδή η αντικατάσταση λέξεων με ήχους. Οι ήχοι στα κόμικς αν και εκφέρονται μέσω του γραπτού λόγου, δεν περιγράφονται, αλλά «εγγράφονται» και νοερά αποδίδονται.
Χρησιμοποιείται, λοιπόν, στα κόμικς ένας ειδικός κώδικας συνεννόησης με τη χρήση μιας «μη γλώσσας» ή «μεταγλώσσας», όπως χαρακτηρίζεται συχνά, η οποία συχνά παίρνει δευτερεύουσα θέση, αφού η μεταβίβαση των μηνυμάτων γίνεται κυρίως μέσα από την εικόνα.
Τα βασικά γλωσσικά μέσα που χρησιμοποιούνται είναι η κεφαλαιογράμματη γραφή, ο ευθύς λόγος, πολλά σημεία στίξης και πολλά επιφωνήματα.
Θα λέγαμε ότι συχνά η γλώσσα είναι φτωχή σε λεξιλόγιο, τυποποιημένη, με αρκετή χρήση φράσεων της αργκό, στερημένη από τον περιγραφικό της χαρακτήρα.
Από την άλλη, όμως, μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει ότι πρόκειται για έναν λόγο περιεκτικό, νευρώδη, αιχμηρό, που φανερώνει δράση, χωρίς να φιλολογεί. Οι διαλογοι παρότι λακωνικοί είναι συχνά υπαινικτικοί, αλληγορικοί.
Τα στοιχεία της αφήγησης στα κόμικς προκύπτουν τόσο από τους διαλόγους μέσα στα μπαλονάκια και τις συνδετικές φράσεις εκτός εικόνων, κυρίως όμως προκύπτουν μέσα από τις εικόνες.
Ο δημιουργός, λοιπον, αφηγείται με την παράθεση ξεχωριστών, ακίνητων εικόνων, όπου όμως η καθεμιά συνεχίζει το νόημα της προηγούμενής της. Η προφανής σύμβαση είναι ότι ο αναγνώστης του κόμικς διαβάζει νοερά το ακίνητο στιγμιότυπο ως κινούμενο. Αυτή η επιλεκτική απεικόνιση των στοιχείων της δράσης επιτρέπει στον δημιουργό να αφηγηθεί την ιστορία του να καθοδηγήσει τη ματια του αναγνώστη σε όποιο σημείο της δράσης θέλει κάθε στιγμή, να δώσει ιδιαίτερη έμφαση στα σημεία που αυτός επιλέγει, να παραλείψει όσα θεωρεί δευτερεύοντα. Έτσι οδηγούμαστε στη έννοια της αφηγηματικής ροής, του τρόπου δηλαδή που ο κάθε δημιουργός ξεδιπλώνει την ιστορία του μέσα από την παράθεση των διαδοχικών καρέ.
Όπως διαπιστώνεται και από τα παραπάνω, οι πιο προφανείς συγγένειες των κόμικς αναφέρονται σε εκφραστικά μέσα που υιοθετήθηκαν από τρεις παραδοσιακούς χώρους καλλιτεχνικής έκφρασης, αυτούς των εικαστικών, της λογοτεχνίας και του κινηματογράφου αντίστοιχα.
Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι κοινή θέση ότι τα κόμικς έχουν επηρεαστεί από πολλές τέχνες, ταυτόχρονα, όμως, αποτελούν και μια μεγάλη τράπεζα που έχει δανείσει στοιχεία σε πολλές από αυτές, βρίσκεται δηλαδή σε έναν συνεχή διάλογο με διάφορες μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης.
Τα κόμικς αποτελούν ένα πολιτιστικό προϊόν της βιομηχανικής κοινωνίας. Ως τέτοιο, στη σημερινή «εποχή της εικόνας» παίζουν τον ρόλο που έπαιζαν τα παραμύθια στην «εποχή του λόγου», στηριζόμενα πρωταρχικώς στην εικόνα και δευτερευόντως στον λόγο. Αυτό οδηγεί πολλούς στην άποψη ότι τα κόμικς είναι εύπεπτα, ότι αποτελούν μια εύκολη διασκέδαση, ότι ευνουχίζουν τη φαντασία και αδιαφορούν για τον προβληματισμό του αναγνώστη, ότι του προσφέρουν μια πνευματική τροφή αμφίβολης, αν όχι ευτελούς αξίας. Έτσι, κατά καιρούς τα κόμικς έχουν χαρακτηριστεί ως προϊόν υποκουλτούρας ή παραφιλολογίας.
Ο Σπύρος Βερύκιος, κομίστας του περιοδικού Βαβέλ, σημειώνει:
Τα κόμικς αποτελούν ένα εκφραστικό μέσο που βασίζεται πάρα πολύ στην υπερβολή. Έχει άμεση σχέση με το θυμικό και ίσως αυτό φοβίζει τους φορείς της εξουσίας. Έχει τρομερή αμεσότητα και ένα στοιχείο απροσδιόριστο, παραβατικό. Είναι μια τέχνη που βρίσκεται στο περιθώριο της επίσημης κουλτούρας.
Στηριζόμενοι στα κόμικς που μελετήσαμε, θα λέγαμε ότι οι αρνητικές επιδράσεις των κόμικς συνοψίζονται στα εξής:
Αφήνοντας κατά μέρος όμως αυτούς του αφορισμούς, πρέπει να επιδιώξουμε μια ορθότερη νοηματική ερμηνεία του φαινομενικά τυποποιημένου κατασκευαστικά κόσμου των κόμικς. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει στην ανάλυση των δομικών τους στοιχείων (2ο κεφ.), με μια καλύτερη ανάγνωση, εύκολα διαπιστώνουμε ότι ακόμα και τα κόμικς της μαζικής παραγωγής που εκδίδονται από μεγάλους οίκους συμπυκνώνουν στην εικόνα και στον λόγο νοήματα και πληροφορίες, τα οποία ο αναγνώστης πρέπει να ερμηνεύσει και να αναλύσει, μιας και ο ρεαλισμός τους δεν είναι εκ των προτέρων δεδομένος.
