2. Κύρια σημεία
Έπαινος της συμβολής των 3
γενεών της Αθήνας: των
προγόνων, των πατέρων και της
σύγχρονης γενιάς.
Προεξαγγελία των σημαντικών που
θα παρουσιάσει στο λόγο του.
3. • ρξομαι δ π τ νἌ ὲ ἀ ὸ ῶ
προγ νων πρ τον·ό ῶ
δ καιον γ ρί ὰ
α το ς κα πρ πον δ μαὐ ῖ ὶ έ ὲ ἅ
ν τ τοι δε τ ν τιμ νἐ ῷ ῷ ὴ ὴ
τα τηνύ
τ ς μν μης δ δοσθαι.ῆ ή ί τ νὴ
γ ρ χ ραν ο α το α εὰ ώ ἱ ὐ ὶ ἰ ὶ
ο κο ντεςἰ ῦ
διαδοχ τ νῇ ῶ
πιγιγνομ νων μ χριἐ έ έ
το δε λευθ ραν δι’ῦ ἐ έ
ρετ νἀ ὴ
παρ δοσαν.έ
Και θ' αρχίσω πρώτα από
τους προγόνους μας·
γιατί είναι σωστό και
πρέπον να τους δίνουμε
σε τέτοια περίσταση την
τιμή της θύμησής μας.
Κατοικώντας αδιάκοπα ο
ίδιος λαός στον τόπο
τούτο, η μια γενιά μετά
την άλλη, ως τα σήμερα,
μας τον παρέδωσαν,
εμάς που ζούμε τώρα,
ελεύθερο με την αντρειά
τους.
4. Σχόλια
• Κατά παράδοση οι επιτάφιοι περιέχουν
τον ύμνο προς τους προγόνους (δηλ. από
τους μυθικούς χρόνους έως την εποχή
των Μηδικών -479 π.Χ.)
• Τονίζεται η ιστορική συνέχεια των
Αθηναίων. Υπερηφανεύονται ότι είναι
αυτόχθονες.
• Μέσα από το «δι’ ρετήν»ἀ συμπυκνώνεται
επιγραμματικά όλο το προγονικό μεγαλείο.
7. κα κε νο τε ξιοιὶ ἐ ῖ ί ἄ
πα νου κα τιἐ ί ὶ ἔ
μ λλον οᾶ ἱ
πατ ρες μ ν·έ ἡ ῶ
κτησ μενοι γ ρά ὰ
πρ ς ο ς δ ξαντοὸ ἷ ἐ έ
σηνὅ
χομεν ρχ νἔ ἀ ὴ ο κὐ
π νως μ ν το ςἀ ό ἡ ῖ ῖ
ν ν προσκατ λιπον.ῦ έ
Γι' αυτό και οι
παλιότεροι αξίζουν τον
έπαινο, κι ακόμα
περισσότερο οι
πατέρες μας· γιατί
δίπλα σε όσα
κληρονόμησαν
απόκτησαν αυτοί οι
ίδιοι το μεγαλείο που
έχουμε σήμερα, με
μεγάλους αγώνες, και
μας το κληροδότησαν
μαζί μ' εκείνα. .
8. • Ενώ στους προγόνους χρωστά η Αθήνα την
ελευθερία της, στους «πατέρες» χρωστά την
ηγεμονία της. Ο Περικλής αναφέρεται στους
Αθηναίους από το τέλος των Περσικών Πολέμων
έως και τη μάχη της Κορώνειας (446 π.Χ.),
δηλαδή στην προηγούμενη γενιά.
• Εξέχουσες προσωπικότητες υπήρξαν ο
Αριστείδης, ο Κίμων, ο Τολμίδης κ.ά. Αυτοί ήταν
κατ’ ουσία οι οργανωτές της Δηλιακής Συμμαχίας
που εδραίωσε τη δύναμη της Αθήνας και
οδήγησε στην «Αθηναϊκή Ηγεμονία».
• Αξιολογώντας τη γενιά των πατέρων, ο
Θουκυδίδης τη θεωρεί ανώτερη (« τι μ λλον»)ἔ ᾶ
από τη γενιά των πατέρων.
10. Η προσφορά των πατέρων
• Κληρονόμησαν αντάξια την πόλη
από τους προγόνους.
• Έθεσαν τις βάσεις για τη δημιουργία
της αθηναϊκής ηγεμονίας
(«κτησάμενοι σην ρχ ν χομεν»)ὅ ἀ ὴ ἔ
• Το έργο τους στηρίχτηκε σε κόπους
και αγώνες, ώστε να παραδοθεί στη
σύγχρονη γενιά Αθηναίων.
11. τ δ πλε ω α τ ςὰ ὲ ί ὐ ῆ
α το με ς ο δεὐ ὶ ἡ ῖ ἵ ο ν νἱ ῦ
τι ντες μ λισταἔ ὄ ά
ν τ καθεστηκυἐ ῇ ίᾳ
λικἡ ίᾳ πηυξ σαμενἐ ή
κα τ ν π λιν το ςὶ ὴ ό ῖ
π σιᾶ
παρεσκευ σαμεν καά ὶ
ς π λεμον κα ςἐ ό ὶ ἐ
ε ρ νηνἰ ή
α ταρκεστ την.ὐ ά
Και το μεγαλύτερο
μέρος της δύναμης
της πολιτείας μας της
το προσθέσαμε εμείς,
όσοι βρισκόμαστε
ακόμα σήμερα στην
ώριμη και
κατασταλαγμένη
ηλικία, και την κάναμε
αυτάρκη ως προς όλα
και ανεξάρτητη, και
για τον πόλεμο, και
για την ειρήνη.
12. • Ολοκληρώνεται η διάκριση των Αθηναίων σε 3
γενιές με τη σύγχρονη (προς τον Περικλή)
γενιά.
• «καθεστηκυ α λικία»:ῖ ἡ η ώριμη, στην ηλικία των
40 έως 60 περίπου.
• Η γενιά του Περικλή συνεισέφερε στην
εσωτερική οργάνωση της Αθηναϊκής Ηγεμονίας,
την εμπέδωση της κυριαρχίας της πόλης στους
συμμάχους της.
• «α ταρκεστάτην»:ὐ δεν εννοείται η αυτάρκεια
των προϊόντων, αλλά η δυνατότητα που είχε η
Αθήνα στον οικονομικό και πολιτικό τομέα να
ικανοποιήσει τις ανάγκες της με κάθε μέσο (το ςῖ
π σι),ᾶ δηλαδή με το στρατό της, τα πλοία
κ.λπ.και σε περίοδο ειρήνης και στον πόλεμο
13. ν γ τ μ ν κατὧ ἐ ὼ ὰ ὲ ὰ
πολ μους ργαέ ἔ , ο ςἷ
κασταἕ
κτ θη, ε τι α το οἐ ή ἢ ἴ ὐ ὶ ἢ ἱ
πατ ρες μ ν β ρβαρονέ ἡ ῶ ά
λληναἢ Ἕ
πολ μιον πι νταέ ἐ ό
προθ μως μυν μεθα,ύ ἠ ά
μακρηγορε ν ν ε -ῖ ἐ ἰ
δ σιν ο βουλ μενοςό ὐ ό
σωἐά ·
Κι απ' όλ' αυτά θα
παραλείψω εγώ τις
πολεμικές πράξεις, με
ποιες αποχτήθηκε το
καθένα, και το πώς ή
εμείς ή οι πατέρες μας
αποκρούσαμε με
αυτοθυσία όποιους
εχθρούς έρχονταν
καταπάνω μας, είτε
βαρβάρους είτε Έλληνες,
γιατί δε θέλω να πω
πολλά λόγια σε
ανθρώπους που τα
ξέρουν οι ίδιοι καλά.
14. • Ο Περικλής καινοτομεί αποφεύγοντας το
συνηθισμένο τυπικό των επιταφίων
λόγων, δηλ. την αναφορά στα
προηγούμενα μυθικά και ιστορικά
πολεμικά κατορθώματα.
• Παρατηρούμε την πρόθεσή του να μην
αναλωθεί σε αναδρομές στο παρελθόν,
αλλά να τονίσει όσα απέκτησε η σύγχρονη
γενιά και πρέπει να διατηρήσει πάση
θυσία.
• Επιχειρεί μ’ αυτόν τον τρόπο να τονώσει
το ηθικό των Αθηναίων.
15. Λόγοι για τους οποίους ο Θουκυδίδης
παραλείπει τα πολεμικά κατορθώματα των
προηγούμενων γενεών
• Είναι ορθολογιστής ιστορικός, δεν εκτιμά τη
μυθική παράδοση.
• Ήδη πολλά από αυτά εξιστορήθηκαν από τον
Ηρόδοτο και από τον ίδιο συνοπτικά στο
Α΄βιβλίο του έργου του
• Η οικογένεια του Περικλή δεν είχε την πληθώρα
πολεμικών κατορθωμάτων που είχε η οικογένεια
του αντιπάλου του, Κίμωνα.
• Κυρίως επεδίωκε να προβάλει τα κατορθώματα
της δικής του γενιάς, ώστε να διατηρηθούν στη
μνήμη των μεταγενεστέρων.
16. π δἀ ὸ ὲ ο ας τεἵ
πιτηδε σεωςἐ ύ
λθομεν π’ α τ κα μεθ’ἤ ἐ ὐ ὰ ὶ
ο ας πολιτε ας καἵ ί ὶ
τρ πων ξό ἐ
ο ων μεγ λα γ νετο,ἵ ά ἐ έ
τα τα δηλ σας πρ τονῦ ώ ῶ
ε μι κα πἶ ὶ ἐ ὶ
τ ν τ νδε παινον,ὸ ῶ ἔ
νομ ζων π τε τ παρ ντιί ἐ ί ῷ ό
ο κ ν πρεπὐ ἂ ἀ ῆ
λεχθ ναι α τ κα τ νῆ ὐ ὰ ὶ ὸ
π ντα μιλον κα στ νά ὅ ὶ ἀ ῶ
κα ξ νωνὶ έ
ξ μφορον ε ναιύ ἶ
πακο σαι α τ ν.ἐ ῦ ὐ ῶ
Αλλ' αφού δείξω πρώτα
σε τι λογής αρχές
βασισμένοι φτάσαμε σ'
αυτά, και με τι λογής
πολίτευμα και χαρακτήρα
ζωής, από πόσο μικρά
πόσο μεγάλα έγιναν, τότε
θα προχωρήσω στο
εγκώμιο και τούτων των
νεκρών, επειδή πιστεύω
πως δεν είναι αταίριαστο
να ειπωθούν αυτά στην
τωρινή περίσταση, και
πως θα ωφελήσει να τ'
ακούσει όλη η
συγκέντρωση τούτη, είτε
πολίτες είναι, είτε και
ξένοι.
17. • « πό ο ας δε πιτηδεύσεως»ἀ ἵ ἐ Οι αρχές, η
ιδεολογία που καθοδηγεί και προσδιορίζει
το δημόσιο και ιδιωτικό βίο των πολιτων.
• «μεθ’ ο ας πολιτείας»:ἵ Το πολίτευμα, οι
κανόνες που διέπουν τη δημόσια ζωή.
• «τρόπων ξ ο ων»:ἐ ἵ το ήθος, η διαγωγή
των πολιτών στις μεταξύ τους σχέσεις.
18. Ο Περικλής δικαιολογεί τη διαφοροποίηση
από το τυπικό των επιταφίων λόγων:
• Είναι ταιριαστό στη συγκεκριμένη περίπτωση να
αναφερθούν οι παράγοντες που οδήγησαν στην
ακμή της Αθήνας
• Είναι συμφέρον για όλους, αστούς και ξένους,
να ακούσουν για αυτά. Σκοπός του ρήτορα να
ωφελήσει και όχι να δημαγωγήσει. Οι αστοί θα
νιώσουν εθνική υπερηφάνεια και θα
παρηγορηθούν για το θάνατο των συμπολιτών
τους, οι ξένοι θα διδαχθούν πώς μπορούν να
οδηγήσουν την πατρίδα τους σε ανάλογο
μεγαλείο.
19. Η ανάπτυξη των στοιχείων αυτών αποτελεί το
κεντρικό θέμα του επιταφίου και την ειδοποιό
διαφορά από τους άλλους επιταφίους. Από τα
τρία αυτά συμπεραίνεται η πολιτειακή
μοναδικότητα της Αθήνας. Οι τρόποι είναι το
αποτέλεσμα, ενώ η « πιτήδευσις» και ηἐ
«πολιτεία» είναι οι ιδεολογικοί και πολιτειακοί
όροι για να προκύψουν οι αθηναϊκοί τρόποι. Ο
ιδιαίτερος τρόπος σκέψης και δράσης των
Αθηναίων είναι αποτέλεσμα της παιδευτικής
επίδρασης της πόλης.
