ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΘΕΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ

1. Παιδεία
G. de Cirico, The disquieting Muses
 Παιδεία: (κοινωνιολογική προσέγγιση) Μετάδοση πολιτιστικών στοιχείων, ώστε να
διασφαλίζεται η συνέχεια του κοινωνικού συστήματος στο πολιτιστικό επίπεδο και να
μην υπάρχει περίπτωση παλινδρόμησης σε παλαιότερα στάδια. Μέσα παιδείας:
διδασκαλία, εκπαίδευση. Μορφές: ανθρωπιστικη, εθνική, επαγγελματική,
εγκυκλοπαιδική, κοινωνική, καλλιτεχνική κ.ά.
 Ανθρωπιστική παιδεία: Μετάδοση της εμπιστοσύνης στην ανθρωποπλαστική
δύναμη των αξιών του κλασικού κόσμου, που πρέσβευε την ολόπλευρη καλλιέργεια του
ανθρώπου (αντιθετο: τεχνοκρατική παιδεία)
 Αγωγή: Σκόπιμο ενέργεια των ενηλίκων προς τα αναπτυσσόμενα άτομα, για να
αναπτύξουν τη σωματική, πνευματική, κοινωνική, ηθική και αισθητική όψη της
προσωπικότητάς τους.
 Εκπαίδευση: Δραστηριότητες που έχουν ως σκοπό την επίδραση με συγκεκριμένο
τρόπο στη σκέψη, στο χαρακτήρα και στη σωματική αγωγή του ατόμου, με τη χρήση
συγκεκριμένων μεθόδων, με ορισμένους μαθησιακούς στόχους και για οριοθετημένο
χρονικό διάστημα.
Η αξία της γνώσης
 Με τη γνώση ο άνθρωπος κατόρθωσε να δαμάσει τη φύση, να περιορίσει την
εξάρτησή του από αυτή.
 Αυξάνει την αποδοτικότητα του ατόμου και το οδηγεί στην καταξίωση.
 Βοηθά στην αντιμετώπιση και επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου.
 Απελευθερώνει τον άνθρωπο, γιατί τον απαλλάσσει από δεισιδαιμονίες, φανατισμό,
δογματισμό, πλάνες. Αποφεύγεται η ιδεολογική σύγχηση και οι πιθανότητες
χειραγώγησης (αυτοκαθορισμός).
 Οδηγεί στην ηθικοποίηση και ολοκλήρωση του ανθρώπου, διευρύνει τους
πνευματικούς ορίζοντες,
 Βοηθά στην αποφυγή επανάληψης λαθών του παρελθόντος

2. Η ΓΝΩΣΗ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΗ, ΟΤΑΝ ;
 είναι χαμηλής ποιότητας ή ελλιπής (ημιμάθεια)
 εκμισθώνεται σε ιδιοτελή συμφέροντα,
 οι κάτοχοι της γνώσης υποκινούνται από το πνεύμα του ωφελιμισμού,
 χρησιμοποιείται με αλαζονεία ή παράνοια για αυτοπροβολή
 οδηγεί στην υπερβολική εξειδίκευση και την πνευματική μονομέρεια.
Η προσφορά της παιδείας στον άνθρωπο
 Ηθικοποιείται, αποκτά αξίες και ιδανικά
 Αποκτά συλλογική συνείδηση ενεργού πολίτη, περιορίζει τον ατομικισμό του
 Οπλίζεται με ψυχική ισορροπία, ικανότητα για αντιμετώπιση των αντιξοοτήτων της
ζωής.
 Απελευθερώνει το πνεύμα του, ξεπερνά της προκαταλήψεις
 Πρωτοπορεί, αντιστέκεται στον οπισθοδρομισμό.
 Οδηγείται στην ευδαιμονία
Η αναγκαιότητα της εποχής μας
Κρίση πολιτισμού: Αλλοτρίωση, αποπροσανατολισμός του ανθρώπου από την ουσία της
ζωής, υπερκαταναλωτισμός-εμπορευματοποίηση, παραγκωνισμός των πνευματικών
αναγκών, ιδεολογική σύγχυση, ποδηγέτηση-ετεροκαθορισμός, αποθηρίωση ανθρώπου,
κρίση θεσμών, αμοραλισμός-ανηθικότητα
Ανθρωπιστική παιδεία
 Καλλιέργεια κριτικής ικανότητας, δυνατότητα αξιολόγησης
 Προβληματισμός για τα σύγχρονα κοινωνικά θέματα, ανάπτυξη κοιν. συνείδησης
 Δημιουργία ηθικού χαρακτήρα με ανθρωπιστική συμπεριφορά
 Διάθεση συμμετοχής στα κοινά, προσφοράς στο σύνολο
 Καλλιέργεια φιλοπατρίας με την ανάδειξη της προσφοράς του έθνους
 Στο σχολείο:
 Διάλογος για επίκαιρα θέματα της κοιν. πραγματικότητας που συνδέονται με τις
εφηβικές ανησυχίες
 Ποιοτική διδασκαλία με αναβαθμισμένη υλικοτεχνική υποδομή και σύγχρονες μεθόδους
 Δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου
 Γόνιμος επαγγελματικός προσανατολισμός

3. Τεχνοκρατική παιδεία
Απαραίτητη:
ΓΙΑΤΙ; ανάπτυξη τεχνικών επιστημών, ευρύτατη διάδοχη ψηφιακής τεχνολογίας,
τεχνοκρατία στον επαγγελματικό χώρο
Κίνδυνοι
 Παραγκωνισμός της ανθρωπιστικής παιδείας
 Πνευματική μονομέρεια, συρρίκνωση της κριτικής σκέψεις
 Επικράτηση του ατομισμού, της νοοτροπίας της «ήσσονος προσπάθειας»
 Ωφελιμισμός, βαθμοθηρία, αθέμιτος ανταγωνισμός (το σχολείο και κυρίως το λύκειο
χάνει τον αυτόνομο εκπαιδευτικό του ρόλο, γίνεται προθάλαμος της Γ΄βάθμιας
εκπαίδευσης
Εκπαίδευση στην Ελλάδα
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: χαμηλές κρατικές επιχορηγήσεις, έλλειψη οικονομικών πόρων, απουσία
πολύπλευρων δραστηριοτήτων, υλιστική κοσμοθεωρία, υψηλός ανταγωνισμός,
προσκόλληση σε παραδοσιακές εκπαιδευτικές μεθόδους, μηχανιστική μάθηση,
κακογραμμένα σχολ. εγχειρίδια, μεγάλος όγκος διδακτέας ύλης, ακαλλιέργητα ταλέντα,
άγχος πανελληνίων, ελλιπής κατάρτιση προσωπικού, έλλειψη πρωτοβουλίας, μη
παραγωγική αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού
Αλλαγές που απαιτούνται στην εκπαίδευση
 Αποφυγή της υπερβολικής ειδίκευσης από μικρή ηλικία, που οδηγεί τα νεαρά άτομα σε
πνευματική μονομέρεια.
 Το σχολείο (ειδικά το Λύκειο) να ανακτήσει τον αυτόνομο εκπαιδευτικό του ρόλο,
ώστε να διαμορφώνονται άτομα ολοκληρωμένα, καλλιεργημένα και ψυχικά υγιή.
 Βελτίωση των παρεχόμενων γνώσεων, ώστε να αποφευχθεί η κάλυψη των
μαθησιακών αναγκών από τη λεγόμενη «παραπαιδεία» (φροντιστήρια κ.λπ.)
 Κατάργηση του καθεστώτος του «μοναδικού βιβλίου», που ακινητοποιεί την κριτική
σκέψη.
 Βελτίωση υλικοτεχνικής υποδομής των σχολείων, σωστή εισαγωγή των νέων
τεχνολογιών.
 Υποχρεωτική επιμόρφωση των καθηγητών.
 Αναβάθμιση της τεχνολογικής και τεχνικής εκπαίδευσης
 Προώθηση της έρευνας και αξιοποίηση των ιδιαίτερων κλίσεων των μαθητών.
 Αλλαγή του τρόπου αξιολόγησης, καθιέρωση ενός τρόπου που θα συνεξετάζει
ολόπλευρα την εκπαίδευση των μαθητών.
Χρήση Νέων Τεχνολογιών στην εκπαίδευση

4. Η χρήση του Η/Υ μπορεί να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό της εκπαίδευσης. Ωστόσο,
απαιτείται σωστή εφαρμογή, γνώση του αντικειμένου από πλευράς των διδασκόντων και
κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή. Η τεχνολογική εξέλιξη δεν είναι θετική ή αρνητική αφ’
εαυτή. Οι συνέπειες εξαρτώνται από τους ανθρώπινους χειρισμούς.
Πλεονεκτήματα:
 Ανάπτυξη κριτικής αντίληψης μέσω διασταύρωσης πληροφοριών (διαδίκτυο)
 Πολύ μεγάλες δυνατότητες όσον αφορά την αναζήτηση πληροφοριών και την
προσκόμιση στοιχείων.
 Παρώθηση της δημιουργικότητας και της αυτενέργειας των μαθητών.
 Έλεγχος γνώσεων από τον εκπαιδευτικό κατά τρόπο αντικειμενικό και από τον ίδιο τον
μαθητή (μεταγνωστική δεξιότητα)
 Προσαρμογή των παρεχόμενων γνώσεων στο μαθησιακό επίπεδο του μαθητή
(δυνατότητα εμπέδωσης γνώσεων και κάλυψης κενών)
Μειονεκτήματα
 Παροχή τυποποιημένων γνώσεων - έτοιμων λύσεων, περιορισμός δημιουργικότητας
 Τυποποιημένος έλεγχος γνώσεων
 Εθισμός στη χρήση του Η/Υ (εσωστρέφεια, απομόνωση)
Τα χαρακτηριστικά του ικανού εκπαιδευτικού
Αγάπη για την επιστήμη του, άρτια κατάρτιση τόσο σε ειδικά αντικείμενα όσο και στην
παιδαγωγική, να εμπνέει αγάπη και σεβασμό στα παιδιά, να δείχνει υπομονή,
ανεκτικότητα και κατανόηση στα προβλήματα, να χαρακτηρίζεται από δικαιοσύνη και
εντιμότητα όσον αφορά την αξιολόγηση, να έχει επίγνωση της ευθύνης του και του
πολυσύνθετου ρόλου του, να μην είναι δογματικός και απόλυτος, να βρίσκεται σε διαρκή
εγρήγορση και σε αναζήτηση μηχανισμών για μια επιτυχημένη διδασκαλία, να παροτρύνει
τη μαθητική πρωτοβουλία, να ενθαρρύνει το διάλογο, την ελεύθερη έκφραση και την
αυτενέργεια.
Τριτοβάθμια εκπαίδευση
Η εισαγωγή και φοίτηση στα Ανώτερα και Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα
εξασφαλίζει τα εξής:
 Γενικές γνώσεις σχετικά με το διδασκόμενο αντικείμενο
 Επίσημους τίτλους σπουδών και άσκησης επαγγέλματος
 Πτυχίο, εχέγγυο για την κοινωνική καταξίωση, σύμφωνα με τα κοινωνικά
στερεότυπα.
Αίτια μαζικής στροφής σε ΑΕΙ και ΤΕΙ
 Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου έχει κάνει προσιτή την Ανώτατη Εκπαίδευση σε
περισσότερους.

5.  Η ανάγκη για επαγγελματική αποκατάσταση, καθώς το πτυχίο θεωρείται ισχυρό
«τυπικό προσόν».
 Η στερεότυπη αντίληψη κατά την οποία οι πτυχιούχοι θεωρούνται κοινωνικά
καταξιωμένοι.
 Η σύνδεση των σπουδών με την απαγκίστρωση από το οικογενειακό πλαίσιο. Οι
σπουδές λειτουργούν ως μέσο εξασφάλισης ανέμελης και ανεξάρτητης ζωής.
Αρνητικά αποτελέσματα
Ο κίνδυνος που ελλοχεύει έγκειται στη μαζικότητα της τάσης για Ανώτατη Εκπαίδευση, η
οποία οδήγησε στην αλλοίωση των στόχων της. Η γνώση που παρέχεται είναι ημιτελής και
μονόπλευρη, καθώς η Μέση Εκπαίδευση λειτουργεί ως προθάλαμος των ΑΕΙ και ΤΕΙ,
γεγονός που συνεχίζεται και στα ίδια τα Ανώτερα Ιδρύματα. Επομένως, ζητούμενο είναι να
βελτιωθεί η ποιότητα της παρεχόμενης γνώσης. Επίσης, παρατηρούνται τα εξής αρνητικά
φαινόμενα:
 Βαθμοθηρία και ανταγωνιστικές σχέσεις
 Υπερκορεσμός επαγγελμάτων, ανεργία
 Τυποποίηση σκέψης, πνευματική μονομέρεια, δεν καλλιεργούνται κλίσεις, δεξιότητες,
εμποδίζεται η ολόπλευρη πνευματική καλλιέργεια των νέων
Διά Βίου Μάθηση
ΟΡΙΣΜΟΣ: Γενική μόρφωση που λαμβάνει ο άνθρωπος καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής
του και η οποία συμβάλλει στην καλλιέργεια του πνεύματός του και στην ολοκλήρωση
της προσωπικότητάς του. Είναι διαδικασία συνειδητή, το ίδιο το άτομο φροντίζει για
αυτή. Ενδέχεται να πραγματοποιείται με δραστηριότητες που διευρύνουν το πνεύμα.
Στην εποχή μας καθίσταται επιβεβλημένη λόγω του έντονου τεχνοκρατικού πνεύματος
και του υλικού ευδαιμονισμού.
Τρόποι επίτευξης διά βίου μάθησης
 Σωστή αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου, ατομική προσπάθεια, ενδιαφέρον για τη
νέα γνώση.
 Η οικογένεια και το σχολείο να μεταδίδει τις αρχές της φιλομάθειας.
 Δραστηριοποίηση πνευματικών ανθρώπων και ΜΜΕ, ώστε να υπάρξει ενημέρωση
και ευαισθητοποίηση για την αξία της.
 Κρατική πρόνοια για επιμορφώσεις, ίδρυση κέντρων και διάχυση των γνώσεων σε
όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Διαπολιτισμική εκπαίδευση
Ανατρέποντας τον μονοπολιτιστικό προσανατολισμό, θέτει ως στόχο τη διαμόρφωση
ενός νέου πολίτη, ικανού να λειτουργεί και να επικοινωνεί στη νέα πολυπολιτισμική
πραγματικότητα, να διαπραγματεύεται αποτελεσματικά και ειρηνικά τις νέες

6. πολυσύνθετες σχέσεις του. Βασικές αρχές της είναι η εκπαίδευση για ενσυναίσθηση,
αλληλεγγύη και διαπολιτισμικό σεβασμό.
Ο ρόλος του σχολείου στη διαμόρφωση πολυπολιτισμικής συνείδησης
 Δημιουργία διευρυμένων προγραμμάτων σπουδών που θα συμπεριλάβουν
ποικίλες πολιτισμικές κουλτούρες.
 Τροποποίηση των μεθόδων διδασκαλίας, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες
των διαφορετικών μαθητών.
 Ενθάρρυνση όλων των μαθητών να αποκτήσουν βαθύτερη διανοητική, πολιτική
και ηθική αντίληψη του εαυτού τους και των άλλων.
 Καλλιέργεια κλίματος διαλόγου και ελεύθερης διατύπωσης απόψεων, ώστε να
γίνεται αποδεκτή η διαφοροποίηση με καλή πρόθεση.
 Είναι απαραίτητο στην καθημερική εκπαιδευτική πρακτική να αναγνωρίζεται και
να καλλιεργείται η ιδέα της ισοτιμίας των πολιτισμών και της μεταξύ τους
αλληλεπίδρασης. Να εξασφαλίζεται το δικαίωμα των ίσων ευκαιριών και να
απορρίπτεται η αντίληψη του κοινωνικού αποκλεισμού.
Αναλφαβητισμός
Φαινόμενο με τρομακτικές διαστάσεις στις χώρες του Τρίτου κόσμου, κύρια αιτία της
πολιτιστικής τους στασιμότητας.
 ΟΡΓΑΝΙΚΟΣ: Αφορά σε άτομα τα οποία δεν έχουν φοιτήσει σε σχολείο. Στην
Ελλάδα κάτω από 5%.
 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ: Αφορά στην ανικανότητα του ατόμου να εκτελέσει τις
δραστηριότητες που είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική λειτουργία της
ομάδας και της κοινότητάς του. Αν και τυπικά η εκπαίδευση έχει ολοκληρωθεί, το
άτομο δεν κατέχει τις δεξιότητες ή τις γνώσεις που είναι απαραίτητες για την
ευημερία του.
Συνέπειες αναλφαβητισμού
ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ
 Ανικανότητα συμμετοχής στα κοινά, περιορισμένη δραστηριότητα
 Περιορισμένη επαγγελματική εξέλιξη, κίνδυνος ανεργίας
 Ανικανότητα προσαρμογής στην εξέλιξη της κοινωνίας
 Περιορισμένη κριτική ικανότητα
 Ανασφάλεια, αίσθημα κατωτερότητας
ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
 Εύκολη η επίδραση του φανατισμού και της μισαλλοδοξίας στα άτομα
 Έλλειψη κατανόησης και συνεργασίας
 Αναστολή των υγειών κοινωνικών δραστηριοτήτων
 Πολιτισμική νάρκη ή και απώλεια της εθνικής ταυτότητας
 Οι επιστήμες παραμερίζονται, δεν αναγνωρίζεται η αξία τους
 Ο λαός μετατρέπεται πολιτικά σε όχλο που «άγεται και φέρεται»

7. Κριτική σκέψη
«Είναι θαύμα που η φαντασία των μαθητών επιβιώνει από τα κλισέ της επίσημης
εκπαίδευσης»
Άλμπερτ Αϊνστάιν
Η αξία της κριτικής σκέψης
 Προσφέρει ηθική ικανοποίηση, ενθάρρυνση για ενεργό συμμετοχή σε κάθε τομέα
της ανθρώπινης δράσης, αφού το άτομο καταφέρνει να ανταποκρίνεται με τη σκέψη
του στα δεδομένα της εποχής του.
 Αναπτύσσει την αυτοκριτική, τον αυτοελέγχο και την αυτοβελτίωση, τα οποία
οδηγούν στην εσωτερική πληρότητα και την ολοκλήρωση της προσωπικότητας.
 Στον κοινωνικό τομέα, συμβάλλει στην εξυγίανση της κοινωνίας και στην
εξασφάλιση ήπιου κλίματος, όπου ευνοείται η συνεργασία και η άμιλλα.
 Ασκεί έλεγχο στην ποιότητα των μηνυμάτων που μεταδίδουν τα Μ.Μ.Ε., με συνέπεια
να αποσοβείται ο κίνδυνος της παραπληροφόρησης και της μαζικοποίησης.
 Είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την υπεύθυνη δράση τόσο των πολιτικών όσο και
των πολιτών.
 Στο χώρο της τέχνης είναι αναγκαία, γιατί η άκριτη αποδοχή ή απόρριψη των
προϊόντων της τέχνης οδηγεί στην υποβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου ή στην
αποστασιοποίηση μεταξύ καλλιτέχνη και κοινού.
Εκπαίδευση και κριτική σκέψη
Η κριτική σκέψη δεν προωθείται ικανοποιητικά από το υπάρχον εκπαιδευτικό
σύστημα για τους εξής λόγους:
 Εκπαίδευση με βάση ένα διδακτικό εγχειρίδιο (καθεστώς μοναδικού βιβλίου), δε
γίνεται παραπομπή σε άλλες πηγές, διασταύρωση πηγών, δίνονται τυποποιημένες
πληροφορίες.
 Διδάσκοντες που αποθαρρύνουν το διάλογο και τη διατύπωση αμφιβολιών. Οι
μαθητές δέχονται παθητικά τις γνώσεις, τις αναπαράγουν μηχανικά.
 Το σχολείο λειτουργεί ως προθάλαμος για την εισαγωγή των νέων στα ανώτερα και
ανώτατα ιδρύματα, έχει χάσει τον αυτόνομο εκπαιδευτικό του ρόλο. Αδιαφορία για τα
υπόλοιπα γνωστικά αντικείμενα.

8. Ανθρώπινα δικαιώματα
Painting by Sri Lankan school girl
 Ανθρώπινη αξιοπρέπεια: Η απόδοση στον άνθρωπο της αξίας που του πρέπει, ως
πνευματικής και ηθικής προσωπικότητας καθώς και ως υποκειμένου της Ιστορίας. Η
ανθρώπινη αξιοπρέπεια αποτελεί τη βάση όλων των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Ο
σεβασμός στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου απορρέει από την παραδοχή πως κάθε
άνθρωπος είναι μοναδικός και πως αυτή η μοναδικότητα πρέπει να είναι άξια
προστασίας. Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια συνιστά έννοια και μέγεθος απόλυτου σεβασμού.
Γι’ αυτό το λόγο, ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας απαιτεί να μη
χρησιμοποιείται ο άνθρωπος ως αντικείμενο για εξυπηρέτηση οποιασδήποτε
σκοπιμότητας.
 Ανθρώπινο δικαίωμα: Κάθε τεκμηριωμένη αξίωση του ανθρώπου να σέβονται την
προσωπικότητά του, ώστε να είναι ελεύθερος και ικανός να αναπτύξει πλήρως και να
αξιοποιήσει τις ανθρώπινες αρετές του, τη νοημοσύνη, τα ταλέντα και τη συνείδησή του,
να ικανοποιήσει τις πνευματικές και βιοτικές του ανάγκες και να δημιουργεί, να
επιδιώκει την ευτυχία.
 Ισότητα: Το δικαίωμα της ίσης (χωρίς διακρίσεις) αντιμετώπισης των ανθρώπων
(πολιτών) από τα θεσμικά όργανα της πολιτείας.
 Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών: Η ωρίμαση του φιλειρηνικού πνεύματος μετά τις
βαρβαρότητες του Β΄ΠΠ εκδηλώθηκε με τη δημιουργία νομικών θεσμών οι οποίοι
θέλησαν να συμπεριλάβουν όλα τα κράτη της υφηλίου και επεδίωκαν ειρηνική
διευθέτηση των διακρατικών διαφορών. Ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ υπογράφηκε
το 1945 ορίζει ότι οι σκοποί του ΟΗΕ είναι: η διαφύλαξη της ειρήνης, της διεθνούς
ασφάλειας και της παγκόσμιας ισορροπίας, η ανάπτυξη σχέσεων φιλίας, η διεθνής
συνεργασία για την αντιμετώπιση διεθνών ζητημάτων (άνοδος βιοτικού επιπέδου,
κατοχύρωση δικαιωμάτων, εξάλειψη αναλφαβητισμού, οικολογικού προβλήματος,

9. προστασία προσφύγων κ.ά. Ο ΟΗΕ ανταποκρίνεται στο ρόλο του παγκόσμιου
θεματοφύλακα και εγγυητή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών με ενέργειες
όπως η αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας και ειρηνευτικών δυνάμεων, η έκδοση
ψηφισμάτων που συνάδουν με το διεθνές δίκαιο, η επιβολή κυρώσεων σε όσους
διαπράττουν ανθρωπιστικά εγκλήματα. Ωστόσο, κάποιοι αμφισβητούν την
αποτελεσματικότητά του, του καταλογίζουν πως ασκεί ρόλο εποπτικά και αρκείται στη
φραστική καταδίκη της καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επομένως, για να
αποκαταστήσει το ρόλο του οφείλει:
 Να Απαγκιστρωθεί από κάθε λογής συμφέροντα και να εξασφαλίσει οικονομική και
πολιτική ανεξαρτησία
 Να εργαστεί συστηματικά για την πρόληψη νέων παγκόσμιων προβλημάτων
 Να αγωνιστεί με όπλο τη διπλωματία με μεγαλύτερο σθένος και αποφασιστικότητα
για την καταστολή των πολεμικών συγκρούσεων
 Να κερδίσει την εμπιστοσύνη και το σεβασμό των πολιτών σε ολόκληρο των κόσμο
με την προάσπιση εμπράκτως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ανθρώπινα δικαιώματα
Το 1948 ψηφίστηκε από τον ΟΗΕ η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του
Ανθρώπου. Με την πράξη αυτή τα δικαιώματα αναγορεύονται σε παγκόσμια αξία και έχουν
οικουμενική ισχύ. Η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ανατίθεται στη διεθνή
κοινότητα, στην οποία λογοδοτούν τα επιμέρους κράτη. Τα τριάντα άρθρα της Διακήρυξης
κατοχυρώνουν τα θεμελιώδη δικαιώματα, τα οποία διακρίνονται σε:
 Ατομικά (1η γενιά δικαιωμάτων): Βασικά, απορρέουν από το Διαφωτισμό, τη
Γαλλική Επανάσταση, π.χ. ζωή, ιδιοκτησία, πολιτικό άσυλο, απαραβίαστο ιδιωτικής
ζωής, δικαίωμα εκλέγειν και εκλέγεσθαι κ.ά.
 Οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά (2η γενιά): Απόρροια των σοσιαλιστικών
ιδεών. Στόχος η προστασία του ανθρώπου από τη στέρηση και η επιβολή θετικών
υποχρεώσεων στα ισχυρά κράτη, π.χ. παιδεία, υγεία, εργασία, κοινωνική ασφάλιση,
άσκηση συνδικαλιστικών ελευθεριών κ.ά΄
 3η γενιά: Απαραίτητη η προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες, συμπλήρωση της
«magna carta” των δικαιωμάτων, π.χ. δικαιώματα μειονοτήτων, ευπαθών κοινωνικά
ομάδων, δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού, υγιές περιβάλλον, προστασία φυσικών πόρων
αειφορία, δικαίωμα στην επικοινωνία και την προστασία της πολιτιστικής
κληρονομιάς των λαών.
Οικουμενική ισχύς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων:
Υπέρτατο κριτήριο αξιολόγησης της ποιότητας του πολιτισμού είναι το κατά πόσο
σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ωστόσο, από τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας

10. επιβεβαιώνεται η βίαιη και ασύστολη παραβίαση των δικαιωμάτων και των ελευθεριών
κυρίως στον υπανάπτυκτο κόσμο. Επιπλέον, η οικουμενικότητα των δικαιωμάτων τίθεται
υπό αίρεση (αμφισβητείται) βάσει του ρόλου των Δυτικών κρατών (οικονομική βοήθεια
που αποσκοπεί στην οικονομική διείσδυση, ληστρική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων
και του φθηνού εργατικού δυναμικού, στρατιωτική επέμβαση με πρόσχημα την
καταπολέμηση της τρομοκρατίας). Ωστόσο, τη στιγμή που αυταρχικά καθεστώτα διατηρούν
και ενισχύουν τη σκοταδιστική δράση τους, οι δυτικές κοινωνίες, αν επιμένουν πως
εμφορούνται από ανθρωπιστικές αξίες, συναισθανόμενες την ευθύνη που οφείλουν να
καλλιεργήσουν την παιδεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων
Κατάφωρη και ασύστολη σε πολλές υπανάπτυκτες χώρες, όπου δεν υπάρχει συνταγματική
κατοχύρωση και νομική προστασία των δικαιωμάτων
 Θνησιμότητα, έλλειψη στοιχειωδών μέσων υγιεινής, έλλειψη νερού, υποσιτισμός,
επιδημικές ασθένειες
 Συνθήκες άθλιας διαβίωσης, φτώχεια, απουσία υποδομών
 Απάνθρωπες συνθήκες εργασίας (ακόμα και για τα παιδιά), δουλεμπόριο,
οικονομική εκμετάλλευση (π.χ. human trafficking = εμπορία ανθρώπων)
 Τραγικά ποσοστά αναλφαβητισμού
 Διώξεις, βασανιστήρια, πόλεμοι, γενοκτονίες
 Κρατική βία (ολοκληρωτικά καθεστώτα) ή τρομοκρατία από παρακρατικές
οργανώσεις, στρατολόγηση παιδιών
Στις αναπτυγμένες το πρόβλημα είναι λιγότερο οξύ, λόγω της συνταγματικής προστασίας.
Ωστόσο, τίθεται θέμα σεβασμού και προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
 Χιλιάδες άνθρωποι πλήττονται από την ανέχεια και την ανεργία, διαβιούν ανέστιοι,
επιβιώνουν επαιτώντας. Πρόκειται για τον λεγόμενο «τέταρτο κόσμο».
 Στα «γκέτο μεταναστών» επικρατούν παρόμοιες συνθήκες εξαθλίωσης.
 Υψηλά ποσοστά ανεργίας και καταστρατήγηση του εργατικού δικαίου.
 Αδικίες, ανισότητες, αναξιοκρατία, βία, εγκληματικότητα, αναζωπύρωση του
φυλετικού και κοινωνικού ρατσισμού.
 Άδικες συλλήψεις, έντεχνη λογοκρισία, λαϊκισμός και διαφθορά της εξουσίας.
 Καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος
Αιτίες παραβίασης
Στον υποανάπτυκτο κόσμο:
 Ολοκληρωτικά ή θεοκρατικά καθεστώτα, αυταρχισμός, βία, τρομοκρατία.
 Η δυτική καταναλωτική κοινωνία βασίζει τον υπερκαταναλωτισμό της στους
ανήλικους εργάτες στην Ασία και την Αφρική, οι οποίοι περιγράφονται με τον όρο
«φτηνά εργατικά χέρια».
 Οικονομική εξάρτηση των υπανάπτυκτων κρατών από τους πλούσιους δανειστές και
εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των ασθενέστερων χωρών.

11.  Ολιγωρία των διεθνών οργανισμών, ιδιαιτέρως του ΟΗΕ, αδικαιολόγητη ανοχή για
τις ανθρωπιστικές τραγωδίες που εκτυλίσσονται στον κόσμο (π.χ. Συρία,
Παλαιστίνη)
Στα ανεπτυγμένα κράτη:
 Η άναρχη απελευθέρωση των αγορών, η επικράτηση της κερδοσκοπίας, του
νεοφιλελεύθερου μοντέλου ανάπτυξης και του αδυσώπητου οικονομικού
ανταγωνισμού στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης πλέον οικονομίας.
 Η ανικανότητα ή η αδυναμία των πολιτικών να άρουν τα κοινωνικά και οικονομικά
αδιέξοδα, η υποχώρηση των δομών του κράτους πρόνοιας.
 Η βαθύτατη πολιτιστική και ανθρωπιστική κρίση. Τα υψηλά ιδανικά και η
ουμανιστική παράδοση της Ευρώπης που τροφοδότησαν τα πολιτικά και κοινωνικά
οράματα και ενέπνεαν τη στάση ζωής του ώριμου και υπεύθυνου πολίτη μοιάζουν
χρεοκοπημένα και αντικαθίστανται από το τεχνοκρατικό πνεύμα.
 Η αστικοποίηση και οι φρενήρεις ρυθμοί της σύγχρονης ζωής απευαισθητοποιούν
τον άνθρωπο, ο οποίος αντιμετωπίζει με απάθεια και αδιαφορία κάθε μορφή
παραβίασης των δικαιωμάτων.
Προτάσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων
 Ένας κόσμος που θα θέτει στο επίκεντρό του τον άνθρωπο και τις ανάγκες του
είναι η μόνη ελπίδα για το μέλλον, η μόνη επιλογή που θα διασφαλίσει πολυδιάστατη
πρόοδο και καθολική ευημερία.
 Σε πρώτη φάση, οικονομική αρωγή της Δύσης για ανακούφιση των προβλημάτων
στον Τρίτο Κόσμο. Αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας αλλά και έλεγχος κατά τη
διαδικασία διάθεσης του ανθρωπιστικού υλικού και των χρημάτων. Παροχή
υλικοτεχνικής υποδομής, ώστε οι χώρες αυτές να μη εξαρτώνται από τη
φιλανθρωπία των δυτικών χωρών, καθοδήγηση προς το σταδιακό εκδημοκρατισμό,
ενίσχυση του αγώνα των πολιτών για δημοκρατία και ελευθερία.
 Περιφρούρηση των δημοκρατικών κατακτήσεων των πολιτών, βελτίωση των
θεσμών και της ποιότητας ζωής, ανασυγκροτηση του κράτους πρόνοιας,
εκδημοκρατισμός των νέων μέσων της τεχνολογίας και θετική , υπεύθυνη
αξιοποίηση των επιτευγμάτων της επιστήμης και της τεχνολογίας προς όφελος του
ανθρώπου.
 Ίσες εκπαιδευτικές ευκαιρίες σε όλα τα παιδιά, συστηματική εκπαίδευση στα
ανθρώπινα δικαιώματα. Η εισαγωγή της «γλώσσας» των δικαιωμάτων στην
εκπαίδευση σχετίζεται με σοβαρές ανακατατάξεις που παρατηρούνται στη Σύγχρονη
Ευρώπη, κάτω από το βάρος της παγκοσμιοποιημένης οικονομάς, των μαζικών
μετακινήσεων πληθυσμών, της διαρκούς ενσωμάτωσης πολιτισμικών ομάδων, που
συνεχώς αυξάνονται και ζητούν αναγνώριση. Οι οργανώσεις, όπως η Διεθνής
Αμνηστία, αποδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην εκπαίδευση των δικαιωμάτων του
ανθρώπου: «Η εκμάθηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου πρέπει να κατέχει

12. κεντρική θέση στο σχολικό πρόγραμμα, όπως η ανάγνωση, το γράψιμο και η
αριθμητική».
 Ο σχεδιασμός ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για τα δικαιώματα θα πρέπει να
έχει τους εξής άξονες: α) Γνώσεις για τα δικαιώματα, ενημέρωση, κατανόηση,
διεθνή νομικά κείμενα β) Ικανότητες για ανάπτυξη δράσης με στόχο την προστασία
και την προαγωγή των δικαιωμάτων. Οι μαθητές αποκτούν ικανότητες
αλληλεπίδρασης, αυτογνωσίας, κατανόηση της σχέσης με τους άλλους. 3)
Οικοδόμηση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που αντανακλά τις
αξίες της στις μεθόδους διδασκαλίας και μάθησης. Αναθεώρηση των στάσεων και
των συμπεριφορών στο σύνολο των σχολικών δραστηριοτήτων (διαπολιτισμική
αγωγή, συμμετοχή σε προγράμματα ανταλλαγής μαθητών, επικοινωνία μέσω
διαδικτύου, τάξεις υποδοχής μαθητών για παιδιά αλλοδαπών, ενισχυτική
διδασκαλία).
 Προσωπική επαγρύπνηση: Ας μη θεωρούμε τις κατακτήσεις των δικαιωμάτων ούτε
δεδομένες ούτε αυτονόητες. Είμαστε υποχρεωμένοι να διαπραγματευτούμε ξανά τη
φύση της δημοκρατίας μας, να επαναπροσδιορίσουμε το σύνολο των σχέσεων.
Επόμενο εξελικτικό στάδιο μετά την κατοχύρωση των δικαιωμάτων είναι ο
«πολιτισμός της ανθρωπιάς», ο οποίος συνδέεται με την καθημερινή μας πρακτική,
την «ανοικτή» σκέψη, την ανοικτή κοινωνία, την αναγνώριση και αποδοχή του
δικαιώματος της διαφοράς.
Μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ)
 Αποστολή ανθρωπιστικής βοήθειας ή έμψυχου υλικού (π.χ. Γιατροί χωρίς
σύνορα)
 Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για την ανάγκη
προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
 Ειρηνικές διαδηλώσεις για την άσκηση πίεσης στις κυβερνήσεις κρατών που
εφαρμόζουν πολιτικές αυταρχισμού και διακρίσεων.
 Δικαστικοί αγώνες για τη ματαίωση οποιουδήποτε σχεδίου που προσβάλλει
την ανθρώπινη αξιοπρέπεια.
 Εκπόνηση μελετών και στατιστικών ερευνών μέσω των οποίων να
αξιολογείται η έκταση και η οξύτητα της παραβίασης των δικαιωμάτων.
 Διάδοση της κουλτούρας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της
αρθρογραφίας, τη συμμετοχής στο δημόσιο διάλογο και του ακτιβισμού.
Δικαιώματα του παιδιού
Ο κόσμος δε μας προσφέρθηκε απ’ τους γονείς μας,
μας τον δάνεισαν τα παιδιά μας. (Αφρικανική παροιμία)
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι ο πρώτος παγκόσμιος νομικά
δεσμευτικός κώδικας για τα δικαιώματα που όλα τα παιδιά πρέπει να απολαμβάνουν.

13. Καλύπτονται το δικαίωμα στις βασικές ανάγκες για επιβίωση (επαρκές επίπεδο
διαβίωσης, στέγη, διατροφή και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες). Απαιτείται η προφύλαξη
από κάθε είδους κακοποίηση, αμέλεια ή εκμετάλλευση. Επίσης, εμπεριέχονται τα
δικαιώματα ανάπτυξης – εξέλιξης, που συμπεριλαμβάνουν όλα όσα χρειάζονται τα παιδιά
για να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους (εκπαίδευση,
παιχνίδι και αναψυχή, πολιτιστικές εκδηλώσεις, πρόσβαση σε πληροφορίες, ελευθερία
σκέψης, συνείδησης και θρησκείας). Τέλος, επιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν ενεργό
ρόλο στις κοινωνίες και στα έθνη τους (ελευθερία να εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο
για ζητήματα που αφορούν στη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις και να
συναθροίζονται ειρηνικά).
Ελευθερία
Η δυνατότητα κάθε ατόμου να ζει χωρίς εμπόδια και καταναγκασμούς, εξωτερικούς ή
εσωτερικούς, καθώς και να πράττει κατά βούληση ό,τι δεν αντιστρατεύεται το νόμο, την
ηθική ή τα δικαιώματα του άλλου. Επομένως, η ελευθερία δεν είναι ασύδοτη, αλλά
υπόκειται στον ορθό λόγο, στο νόμο και την ηθική συνείδηση.
Μορφές ελευθερίας
Α) Εξωτερική: Αφορά στη σχέση μας με το συνάνθρωπο (εθνική, πολιτική, ατομικές
ελευθερίες, κοινωνική, θρησκευτική, πολιτιστική, οικονομική)
Β) Εσωτερική: Συνιστά απουσία εσωτερικών δεσμεύσεων και καταναγκασμών. Αφορά στη
σχέση μας με τον εαυτό μας και βασίζεται σε ένα σύνολο αρετών (πνευματικών, ηθικών,
ψυχικών) που επιτρέπουν στον άνθρωπο να δρα αυτόβουλα, ενάρετα και αυθόρμητα. Με
άλλα λόγια, ο άνθρωπος να χαρακτηρίζεται από ελευθεροφροσύνη και όχι εθελοδουλία.
Έχει τις εξής μορφές;
 Πνευματική: Ο άνθρωπος διαθέτει ελεύθερη βούληση, αυτόφωτη σκέψη, είναι
ικανός να αποφύγει κάθε απόπειρα χειραγώγησης μέσω έντεχνων
προπαγανδιστικών μεθόδων.
 Ηθική: Ο άνθρωπος απελευθερώνεται από πάθη και αδυναμίες, από το μίσος και
τον εγωισμό, αίρεται πάνω από μικρότητες και ταπεινά κίνητρα, δεν είναι
καιροσκόπος και ατομικιστής.
 Ψυχική: Η εσωτερική ισορροπία, η γαλήνη, η ηρεμία, η ευχαρίστηση υπάρχουν, όταν
απουσιάζουν οι εξωτερικές πιέσεις και όταν το άτομο είναι απαλλαγμένο από
εσωτερικές εξαρτήσεις (άγχη, φοβίες, ανασφάλειες)
Η λειτουργία της ελευθερίας
 Οι άνθρωποι εκφράζουν ελεύθερα και αβίαστα τις σκέψεις και τα συναισθήματά
τους, διευρύνουν τον ορίζοντα της γνώσης και της σκέψης τους.
 Με πνεύμα αυταπάρνησης αντιμάχονται οποιαδήποτε μορφή δουλείας,
συνειδητοποιούν το ρόλο τους στον έλεγχο της εξουσίας, αγωνίζονται για μια
δικαιότερη κοινωνία.

14.  Οι ελεύθεροι άνθρωποι αποστρέφονται την αδικία και την ιδιοτέλεια, συνδέουν την
ατομική ευτυχία με τη συλλογική πρόοδο, δε συμβιβάζονται με την τρέχουσα
«ηθική» του καταναλωτισμού και της ευμάρειας.
 Ο άνθρωπος δεν υποτάσσεται στα κηρύγματα του εθνικισμού ούτε και στα
ιδεολογήματα του ισοπεδωτικού κοσμοπολιτισμού, διατηρεί μια υγιή σχέση με την
παράδοση του τόπου του, υπερασπίζεται τα εθνικά δίκαια και το γόνιμο διεθνισμό,
είναι υπέρμαχος της συνύπαρξης των λαών.
Βήματα προς την ελευθερία για το σύγχρονο άνθρωπο
 Η αλματώδης επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος, η καταπολέμηση του
αναλφαβητισμού και η άνοδος του μορφωτικού επιπέδου σε συνδυασμό με τον
εκδημοκρατισμό των πολιτευμάτων.
 Τα νέα τεχνολογικά μέσα και τα σύγχρονα επικοινωνιακά δίκτυα έχουν συμβάλει
στην απελευθέρωση του ανθρώπου από τα δεσμά του χώρου και του χρόνου.
 Η ανάπτυξη των επιστημών και του ορθού λόγου «διαλύει» τις προλήψεις και τις
προκαταλήψεις.
 Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων απαλλάσσει τον άνθρωπο από τη φτώχεια και
αναβαθμίζει το βιοτικό του επίπεδο.
 Η δωρεάν και δημόσια υποχρεωτική εκπαίδευση, η ίδρυση ανώτερων και
ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, η ανάπτυξη των ΜΜΕ και του διαδικτύου με
την απεριόριστη πληροφοριακή τους δύναμη απάλλαξαν τον άνθρωπο από τα δεσμά
της άγνοιας και του αναλφαβητισμού.
 Η ουσιαστική κατοχύρωση του δημοκρατικού πολιτεύματος εξομαλύνουν τις
διεθνείς σχέσεις των λαών, προωθούν την ειρηνική συνύπαρξη και συνεργασία.
Φαινόμενα ανελευθερίας
 Καταναλωτισμός και θεοποίηση του χρήματος καθιστούν τον άνθρωπο δούλο των
τυραννικών υλικών επιθυμιών.
 Η υποταγή στη λογική του κέρδους μετατρέπει τον άνθρωπο σε ατομικιστικό,
ανταγωνιστικό ον.
 Οι υπερβολικές ανέσεις και η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας προκαλούν
έντονη εξάρτηση από τα ηλεκτρονικά μέσα.
 Η κατευθυνόμενη πληροφόρηση, η προπαγάνδα, η διαφήμιση, η μαζική κουλτούρα και
τα ευτελή πρότυπα ζωής καταδυναστεύουν το σύγχρονο άνθρωπο.
 Ο κομματικός φανατισμός και οι πελετειακές σχέσεις κρατούν τους πολίτες
ομήρους, ναρκώνουν τη σκέψη τους και τους αδρανοποιούν.
 Η οικονομική εκμετάλλευση, η ανεργία, η ανέχεια, ο ρατσισμός και ο κοινωνικός
αποκλεισμός αποτελούν παράγοντες εξανδραποδισμού του ανθρώπου.
 Η βία, απ΄ όπου κι αν προέρχεται, προκαλεί το άγχος, το φόβο και τη μοιρολατρία
διαμορφώνοντας αδύναμους ανθρώπους.

15.  Η τεχνοκρατική εκπαίδευση έχει υποσκελίσει την ανθρωπιστική παιδεία, με
αποτέλεσμα την έκπτωση των ηθικών αξιών και των υψηλών ιδανικών που θα
όπλιζαν τον άνθρωπο με «αρετή και τόλμη», απαραίτητες προϋποθέσεις της
ελευθερίας.
Προϋποθέσεις για την κατάκτηση της ελευθερίας
 Πνευματικές: πνευματικότητα, ορθολογισμός, κριτική στάση, γόνιμη αμφιβολία,
σφαιρική ενημέρωση, απαλλαγή από προκαταλήψεις, «διά βίου» παιδεία,
ανθρωπιστική, αληθινό ενδιαφέρον για την παράδοση.
 Ηθικές/ψυχικές: ενδοσκόπηση, αυτοκριτική, χαλιναγώγηση των παθών και των
αδυναμιών, υπευθυνότητα, αίσθημα δικαίου, τιμιότητα, θάρρος, ψυχικό σθένος, πίση
σε αξίες και ιδανικά, μέτρο.
 Κοινωνικές/ πολιτικές: συμμετοχή στα κοινά, αγωνιστική δράση, μάχη για το κοινό
καλό, καθολική εφαρμογή της δημοκρατίας, συνεργασία και διάλογος, κατοχύρωση
και θεσμική προστασία των δικαιωμάτων, σεβασμός στην ετερότητα, ανεκτικότητα,
κοινωνική πρόνοια, πολιτική σταθερότητα και ειρήνη, αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο.
 Υγιής διαπαιδαγώγηση από τους φορείς αγωγής: η ελευθερία να βιώνεται στο
σπίτι και στο σχολείο, να τίθενται όρια και κανόνες, να καλλιεργείται ο σεβασμος, να
προβάλλεται η ολιγάρκεια ως αντίσταση στον υλισμό.
Δίκαιο - Δικαιοσύνη
Δίκαιο = 1. Ηθική αρχή σύμφωνα με την οποία αναγνωρίζεται και εξασφαλίζεται ίση
μεταχείριση σε όλα τα μέλη της κοινωνίας και αποδίδεται στον καθένα το οφειλόμενο. 2.
Δικαίωμα που πηγάζει από την έννοια του δικαίου 3. Σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν με
την ισχύ νόμου τις σχέσεις των μελών μιας κοινωνίας. Φυσικό δίκαιο: οι άγραφοι νόμοι που
πηγάζουν από την ίδια φύση του ανθρώπου και από τους οποίους απορρέει το γραπτό
δίκαιο. Γραπτό δίκαιο: οι νόμοι της πολιτείας. Δημόσιο δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις της
πολιτείας με τα άτομα. Διεθνές δίκαιο: ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ των κρατών. Ιδιωτικό
δίκαιο: ρυθμίζει τις ανάγκες μεμονωμένων ατόμων. Εθιμικό δίκαιο: στηρίζεται σε έθιμα και
συνήθειες που έχουν επικρατήσει.
Η ρύθμιση του δικαίου είναι υποχρεωτική και ετερόνομη: Δεν επαφίεται στην
«αγαθή προαίρεση» δεν εκπορεύεται από την συνείδηση μας, αλλά από την κοινωνία.
Το δίκαιο ως έκφραση της συλλογικής θέλησης δεσμεύει την ατομική θέληση
χωρίς ν’ αφήνει περιθώρια επιλογής.
Δικαιοσύνη = 1. Τήρηση των αρχών του δικαίου από τα μέλη μιας κοινωνίας, που
εκφράζεται με την ίση και ορθή εφαρμογή των γραπτών νόμων και το σεβασμό των
άγραφων. 2. Θεσμός της πολιτείας που έχει σκοπό την επιβολή των νόμων 3. Το σύνολο
των δικαστικών αρχών.

16. Σωφρονιστικό σύστημα: Το σύνολο των επιστημονικών αρχών και μεθόδων αλλά
και των κανόνων και ρυθμίσεων που θεσπίζει η πολιτεία για την ηθική βελτίωση και την
κοινωνική αποκατάσταση των φυλακισμένων. Οι στόχοι του είναι: α) η συμμόρφωση του
θύτη (απολογισμός, αυτοκριτική, αυτοέλεγχος, αυτοβελτίωση) και η κοινωνική του
επανένταξη β) η κοινωνική άμυνα, η προστασία της κοινωνίας από την κατ’ εξακολούθηση
επικίνδυνη δράση των παραβατών και ο παραδειγματισμός των υπολοίπων.
Γραπτοί νόμοι:
 Υπό την προϋπόθεση ότι είναι δίκαιοι, ασκούν ευεργετική επίδραση σε ατομικό και
νομικό επίπεδο.
 Παρέχει ίσες ευκαιρίες ανάπτυξης (περιορισμός αδικιών και ανισοτήτων) σε όλους
τους πολίτες συμβάλλοντας στην πνευματική, πολιτιστική και οικονομική πρόοδο.
 Κατοχυρώνει και προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα.
 Αποτρέπουν την αυτοδικία και την επιβολή της θέλησης των ισχυρών
 Συντελούν στην ηθική ωρίμαση του ανθρώπου και κυρίως καλλιεργούν την
υπευθυνότητα, αφού του προβάλλει την έννοια του ορθού, του επιτρεπτού.
 Ενισχύει την κοινωνική συνείδηση και τις άλλες κοινωνικές αρετές, αφού ο
άνθρωπος αντιλαμβάνεται ότι ανήκει σε ένα σύνολο με δικαιώματα και υποχρεώσεις.
 Περιορίζουν φαινόμενα νοσηρότητας, αφού επιλύουν διαφορές, συμβάλλοντας στην
κοινωνική ομαλότητα.
 Εδραιώνουν τη δημοκρατία, αφού επιτρέπουν την ελεύθερη εκδήλωση των
δυνατοτήτων του ανθρώπου και τη συμμετοχή στα κοινά στο πλαίσιο της ευγένειας
και της τάξης
Προβλήματα σχετικά με τη δικαιοσύνη
 Διατήρηση αναχρονιστικών νόμων
 Νόμοι που με «φωτογραφικές» διατάξεις εξυπηρετούν τα συμφέροντα ισχυρών
οικονομικών ή πολιτικών παραγόντων
 Θέσπιση άδικων νόμων λόγω του κομματισμού ή του φόβου για το πολιτικό κόστος
 Έξαρση παρανομίας, αδυναμίας ελέγχου
 Ασυνειδησία μιας μερίδας δημοσίων λειτουργών
 Προχειρότητα και έλλειψη χρημάτων που οδηγεί σε μη εφαρμογή των νόμων
 Η δικαστική εξουσία δεν επιτελεί πάντα σωστά το ρόλο της, καταλήγοντας σε άδικες
αποφάσεις.
 Η διαδικασία έκδοσης της απόφασης είναι εξαιρετικά χρονοβόρα
 Οι πολίτες έχουν έλλειμματική κοινωνική και ηθική αγωγή, επιθυμούν να
εξυπηρετούν προσωπικά τους συμφέροντα και να κερδοσκοπού, αισθάνονται
αδικημένοι ή περιθωριοποιημένοι.
Προϋποθέσεις ευνομίας

17.  Πολιτεία: Δημοκρατική οργάνωση των κοινωνιών, αφού αυτή εγγυάται την ισονομία,
πολιτικοί με ήθος που δεν υπολογίζουν το πολιτικό κόστος, θέσπιση δίκαιων νόμων,
διάκριση τριών εξουσιών.
 Δικαστική εξουσία: Ηθική συνείδηση των δημόσιων λειτουργών, δίκαιοι και αδέκαστοι
δικαστικοί λειτουργοί.
 Πολίτες: Άσκηση πίεσης στις κυβερνήσεις για τη θέσπιση δίκαιων νόμων,
ευαισθητοποιημένοι κοινωνία πολιτών, πολίτες πεπαιδευμένοι, με δημοκρατική αγωγή
που προκρίνουν το συλλογικό έναντι του ατομικού συμφέροντος.
«Άκρα δικαιοσύνη»
Κατά τον Κικέρωνα ισοδυναμεί με ύψιστη αδικία. Όταν γίνεται προσπάθεια να απονεμηθεί
δικαιοσύνη χωρίς επιείκεια, με ψυχρή εφαρμογή «του γράμματος του νόμου», αποσύνδεση
από τα κινητρα και τις συνθήκες τέλεσης της πράξης, καταλήγει να είναι ψυχρή επιβολή
εξοντωτικών ποινών και όχι ύψιστη αρετή και λειτουργία απονομής τους προσήκοντος.
Η ΠΟΙΝΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Στόχοι
 Συνετισμός του μαθητή – παραβάτη
 Μύηση στο νόημα της ελευθερίας (οριοθετημένη ελευθερία)
 Εθισμός στην ιδέα της πειθαρχίας και του σεβασμού
 Δημιουργία υπεύθυνων μελών της κοινωνίας
 Καλλιέργεια της ιδέας της απονομής της δικαιοσύνης
 Ενίσχυση της αυτοκριτικής και της αυτογνωσίας
 Παραδειγματισμός και αποτροπή των παραβάσεων
Θανατική ποινή
Στην αναζήτηση τρόπων προστασίας από το έγκλημα θεωρήθηκε ως ένα τρόπος
αποτροπής των επίδοξων εγκληματιών και προστασίας της κοινωνίας από το έγκλημα.
Σαφέστατα, η επιβολή της αφορά μόνο στις περιπτώσεις αποτρόπαιων, ειδεχθών
εγκλημάτων που προκαλούν το κοινό αίσθημα. Το ζήτημα της θ.π. εγείρει πολλά
ερωτηματικά και δημιουργεί κοινωνικό προβληματισμό. Οι απόψεις για τη θέσπιση ή
κατάργησή της διίστανται. Η κατάργησή της, ωστόσο, από τη συντριπτική πλειοψηφία των
ανεπτυγμένων και δημοκρατικών κρατών αποτελεί ένα ηχηρό αντίλογο στους
εναπομείναντες υποστηρικτές της.
Είναι σίγουρο πως η συνεπής εφαρμογή του δικαίου είναι απαραίτητη πριν αποφασίσει
οποιαδήποτε κοινωνία να θεσπίσει τη θ.π.

18. Επιχειρήματα κατά της θανατικής ποινής
 Η επιβολή της σημαίνει απώλεια της ανθρωπιστικής διάστασης της δικαιοσύνης και
του παιδευτικού χαρακτήρα των ποινών.
 Δε συμβάλλει στην πραγμάτωση των σκοπών της πρόληψης του εγκλήματος κατά
τρόπο πιο αποτελεσματικό από τις άλλες ποινές, όπως δείχνουν οι έρευνες.
 Στερεί τη δυνατότητα και την ευκαιρία της μεταμέλειας ή της διόρθωσης δικαστικής
πλάνης.
 Όποιος υποστηρίζει τη θανατική ποινή «ουσιαστικά προτρέπει μια ολόκληρη
κοινωνία να εξισωθεί με το χειρότερο εγκληματία».
 Η θεσμοθέτηση του θανάτου αποτελεί αδιανόητη για την εποχή μας προσβολή του
πολιτισμού.

19. Υπερκατανάλωση
Υλική Ευδαιμονία
 Καταναλωτισμός: Η κατανάλωση είναι η
χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών για τη διαβίωση των
ανθρώπων. Σταδιακά, με την παραγωγή μέσω της τεχνολογίας όλο και
περισσότερων αγαθών δημιουργήθηκε μια κοινωνία που βασίζεται
στην αφθονία και τη χλιδή. Έτσι, ο όρος σχετίζεται με την τάση του
ανθρώπου να παράγει αγαθά σε μεγάλο βαθμό, για να καλύψει τις
ανάγκες του.
 Διαφήμιση: Η διαδικασία γνωστοποίησης και
επηρεασμού του καταναλωτικού κοινού για ένα προϊόν ή μία
υπηρεσία επί πληρωμή. Η διαφήμιση χρησιμοποιεί άλλοτε
συγκινησιακά χαρακτηριστικά (επίκληση στο συναίσθημα) που συνδέουν τον χρήστη με την αγορά
και τη χρήση κάποιου προϊόντος και άλλοτε λογικά χαρακτηριστικά (επίκληση στη λογική), όπως
τεχνικά χαρακτηριστικά και πλεονεκτήματα του προϊόντος σε σχέση με τα ανταγωνιστικά.
 Ευδαιμονία: Η ψυχική ικανοποίηση του ανθρώπου, προερχόμενη από την εκπλήρωση των
επιθυμιών και την επιτυχία των σκοπών του. Στη σύγχρονη εποχή οι περισσότεροι άνθρωποι
θεωρούν ευτυχία την υλική ευμάρεια, τα υλικά αγαθά, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, τα
κοινωνικά αξιώματα, τη δόξα κ.ά. Έτσι, όταν αυτά χαθούν, χάνεται και η ευτυχία τους.
Διαφήμιση
Χαρακτηριστικά διαφημιστικού λόγου
 Απλός και επιγραμματικός
 Ελλειπτικός, συνθηματικός (σλόγκαν), εντυπωσιακός και μερικές φορές προκλητικός.
 Ανάλογα με την περίπτωση, γίνεται αφηγηματικός, περιγραφικός, επεξηγηματικός
κ.ά.
 Χρησιμοποιεί νεολογισμούς και σχήματα λόγου (μεταφορά, παρομοίωση, αντίθεση,
υπερβολή, παρήχηση), ευφυολογήματα, σπάνιες και εξεζητημένες λέξεις και φράσεις.
 Συχνά χιουμοριστικός
 Σπανιότερα επιχειρηματολογεί και χρησιμοποιεί τεκμήρια.
Μέσα – τεχνικές διαφήμισης
H. Bosch, Allegory of Gluttony and Lust

20.  Χρησιμοποιεί έντονα συγκινησιακή γλώσσα. Απευθύνεται στο συναίσθημα του δέκτη
προκαλώντας του συναισθήματα φόβου, μειονεξίας και ενοχής, ευχαρίστησης,
επιθυμίας κ.ά
 Απευθύνεται στη λογική με επιχειρήματα, τεκμήρια αλλά και σοφίσματα.
 Επικαλείται την αυθεντία, δηλαδή έναν ειδικό, έναν επιστήμονα ή κάποιο δημοφιλές
πρόσωπο.
 Συχνά γίνεται «διαφημιστική ταινία», προκαλεί συνειρμό ιδεών στο δέκτη, τον
χειραγωγεί μέσω της αυθυποβολής.
 Βασίζεται στα πορίσματα της ψυχολογίας, απευθύνεται στο υποσυνείδητο και
διεγείρει τις πιο απωθημένες ορμές, επιθυμίες και ανασφάλειες, που δεν ελέγχονται
από την κρίση, προκειμένου να παρασύρει το κοινό.
 Βασίζεται στα δεδομένα των κοινωνιολογικών μελετών και ερευνών: συνήθειες,
αντιλήψεις, παιδεία του καταναλωτικού κοινού.
 Αξιοποιεί τους κανόνες αισθητικής και εκμεταλλεύεται άριστα το λόγο, την εικόνα και
τον ήχο.
Αιτίες διάδοσης της διαφήμισης
 Υπερπαραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών, που οδήγησες στην ανάγκη κατανάλωσης,
σε συνδυασμό με το υλιστικό πρότυπο ζωής.
 Η επιστημονική πρόοδος, που βοήθησε στον εκσυγχρονισμό των τεχνικών μέσων που
χρησιμοποιεί σήμερα η διαφήμιση.
 Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός ομοειδών επιχειρήσεων, που δημιούργησε την ανάγκη
προβολής σε διεθνή εμβέλεια, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας.
 Η ιλιγγιώδης εξέλιξη της τεχνολογίας των Μ.Μ.Ε, με συνέπεια τη διεύρυνση του
διαφημιστικού κοινού.
 Η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και ο αστικός τρόπος ζωής (διεύρυνση αναγκών και
απαιτήσεων) που ευνοούν τη διάδοση της διαφήμισης.
 Η επικράτηση της δημοκρατικής αντίληψης που επιτρέπει την ελεύθερη διακίνηση
ιδεών (πολιτική διαφήμιση).
Αποδυνάμωση του κοινού απέναντι στη διαφήμιση
Ο σύγχρονος τρόπος ζωής ευνοεί τη χειραγώγηση: το υλιστικό πνεύμα της εποχής
καθιστά εύκολη την αποδοχή του διαφημιστικού μηνύματος. Οι γρήγοροι ρυθμοί και
εξειδίκευση αποπνευματοποιούν τον άνθρωπο και μειώνουν τις πνευματικές του
αντιστάσεις. Η κρίση αξιών και η παρακμή των ιδανικών πλάθουν έναν άνθρωπο χωρίς
εσωτερικότητα, επιρρεπή στα εύπεπτα και σαγηνευτικά διαφημιστικά μηνύματα. Το ίδιο
το άτομο ευθύνεται για την αδυναμία κριτικής προσέγγισης των δεδομένων που
αντιμετωπίζει καθημερινά.
Η ανεπάρκεια των φορέων αγωγής

21.  Οικογένεια: Οι νέοι ακολουθούν τον τρόπο συμπεριφοράς των γονιών τους, που με
εξαιρέσεις ενστερνίζονται μια ποσοτική αντίληψη ζωής.
 Σχολείο: Είναι πλέον εμφανής η αδυναμία του να διαμορφώσει πολύπλευρα
μορφωμένους ανθρώπους, με αποτέλεσμα οι νέοι να είναι ευεπίφοροι στη
διαφημιστική πολιορκία.
 Μ.Μ.Ε. : Οι χαμηλής ποιότητας εκπομπές που προβάλλουν λειαίνουν κατάλληλα το
έδαφος προκειμένου το κοινό να δεχθεί ανώδυνα το ιδεολογικό περιεχόμενο της
διαφήμισης.
 Πολιτεία και πνευματική ηγεσία: Με εμφανή ολιγωρία δείχνουν πως δεν μπορούν να
αναστρέψουν την κατάσταση ή την ενισχύουν, υπηρετώντας το οικονομικό
κατεστημένο.
Θετικά αποτελέσματα της διαφήμισης
 Συμβάλλει στην οικονομική πρόοδο (αύξηση της παραγωγής και της κατανάλωσης,
ανάπτυξη του εμπορίου).
 Συντείνει στην βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων και των παρεχόμενων
υπηρεσιών λόγω του ανταγωνισμού που αναπτύσσεται.
 Δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, έτσι μειώνεται η ανεργία για πολλές
ειδικότητες (διαφημιστές, μακετίστες, γραφίστες).
 Διευρύνονται οι δυνατότητες επιλογής του καταναλωτή, ενημερώνεται για τα νέα
προϊόντα που κυκλοφορούν στην αγορά. Παρέχει, έτσι, τη δυνατότητα σύγκρισης και
επιλογής μεταξύ ομοειδών προϊόντων, με αποτέλεσμα οι πολίτες να κερδίζουν χρόνο
και χρήμα.
 Προσπορίζει οικονομικά κέρδη στα ΜΜΕ, ώστε να είναι αδέσμευτα από πολιτικά
κόμματα που ασκούν έλεγχο στην εξουσία.
 Προβάλλει και γνωστοποιεί μέτρα πρόληψης και αντιμετώπισης (κοινωνικά
μηνύματα) καθώς και πολιτικές θέσεις κομμάτων (πολιτική διαφήμιση).
Αρνητικά αποτελέσματα διαφήμισης
Η συνεχής διαφήμιση παραπληροφορεί και αποπροσανατολίζει τον καταναλωτή για
την ποιότητα του διαφημιζόμενου προϊόντος. Προβάλλει πρότυπα κατανάλωσης και
τελικά πρότυπα ζωής και αξιών τέτοιων που μεταβάλλουν τον πολίτη σε εύκολο θύμα
της απληστίας του κεφαλαίου.
Στον καταιγισμό διαφημιστικών μηνυμάτων οφείλεται και ο υπέρμετρος
καταναλωτισμός. Η διαφήμιση ωθεί το άτομο στην αγορά, κάμπτει τις αντιστάσεις του
και σιγά σιγά τον υποδουλώνει σε διογκωμένες και πλαστές ανάγκες. Έτσι,
παρασύρεται εξαιτίας των ανικανοποίητων επιθυμιών του και οδηγείται στην
κατανάλωση αγαθών.
Διαμορφώνει πρότυπα ζωής με κριτήριο την επιδίωξη του μεγαλύτερου κέρδους και
αυξάνει ψευδαισθήσεις και προσδοκίες που όμως παραμένουν ανεκπλήρωτες. Ο
άνθρωπος αλλοτριώνεται ψυχολογικά, χάνοντας τη δύναμή του για πρωτοβουλία.

22. Πλήττει καταλυτικά την ελευθερία βούλησης, που έχει το άτομο. Τον εμποδίζει να
σκεφτεί, να κρίνει, να ελέγξει και να σταθμίσει τα προτερήματα και τα μειονεκτήματα
ενός προϊόντος και να διαπιστώσει τη χρησιμότητά του, με γνώμονα τις προσωπικές
του ανάγκες.
Προκαλεί άγχος και αισθήματα μειονεξίας στον άνθρωπο, ο οποίος χρεώνεται για να
αποκτήσει τα διαφημιζόμενα προϊόντα, παγιδεύεται και αποπροσανατολίζεται.
Εξάλλου η υλιστική ιδεολογία που προβάλλει η διαφήμιση αλλοτριώνεις τον άνθρωπο.
Στην ψυχή του διαταράσσεται το αίσθημα της αυτάρκειας και τον κυριεύουν το πάθος
και η απληστία.
Ευτελίζει την προσωπικότητα του ατόμου με την κακή και προσβλητική
χρησιμοποίηση των ατόμων και κυρίως του γυναικείου φύλου και με τη γελοιοποίηση
των ανθρώπινων σχέσεων και συναισθημάτων.
Επιδρά αρνητικά στον ιδεολογικό κόσμο του ανθρώπου. Το καταναλωτικό πνεύμα
αμβλύνει το ενδιαφέρον του για τα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα και ο άνθρωπος
γίνεται υλιστής, ενώ απομακρύνεται από κάθε είδους ανώτερα ιδανικά και αξίες.
Ωραιοποιεί τη ζωή, διαστρεβλώνει την αλήθεια και παρουσιάζει έναν εξωπραγματικό,
πλαστό κόσμο.
Αλλοιώνει τη γλώσσα, εκμεταλλεύεται την άγνοια, υπερβάλλει. Κακοποιεί τη γλώσσα
με την πληθώρα συνθημάτων και ξενικών στοιχείων.
Πετυχαίνει τον εθισμό των μαζών, εκτός από την αποδοχή και υπακοή σε
διαφημιστικά μηνύματα, στην αποδοχή μηνυμάτων πολιτικού και ιδεολογικού
περιεχομένου. Έτσι, οι μάζες απογυμνώνονται έντεχνα από το αναφαίρετο δικαίωμα
και καθήκον τους να αποφασίζουν για την τύχη τους.
Η οργανωμένη διαφημιστική καμπάνια μεγάλων επιχειρήσεων οδηγεί σε μαρασμό τις
μικρές, που δεν έχουν τα κεφάλαια, για να διαφημίσουν τα προϊόντα τους.
Προκαλεί αρνητικές συνέπειες στο περιβάλλον. Με τη μεγιστοποίηση της παραγωγής
εξαντλούνται οι φυσικοί πόροι.
Προτάσεις αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών
Παρά τις αρνητικές επιπτώσεις της διαφήμισης είναι αδύνατον να περιορισθεί αυτή ή να
καταργηθεί. Με κατάλληλα μέτρα, όμως, μπορεί να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις
της. Ωστόσο, ζητούμενο παραμένει ο αγώνας όλων για την ανάκτηση του ελέγχου της ζωής
μας και τον επαναπροσδιορισμό των αξιών μας.
ΠΟΛΙΤΕΙΑ
 Ενημέρωση του κοινού απο την κρατική υπηρεσία προστασίας και ενημέρωσης του
καταναλωτή και ενίσχυση του ρόλου μη κυβερνητικών οργανώσεων, με στόχο την
περιστολή της κερδοσκοπίας και της αυθαιρεσία των επιχειρήσεων. (πρόληψη)
 Καθορισμός των ορίων και των υποχρεώσεων των διαφημιστών για το σεβασμό της
αλήθειας.
 Εφαρμογή κώδικα διαφημιστικής δεοντολογίας και έλεγχος από αρμόδια όργανα για
την προστασία του καταναλωτή από την υπερβολή και την εξαπάτηση.
 Κατάργηση της διαφήμισης επιβλαβών προϊόντων (π.χ. τσιγάρων).

23.  Μέριμνα την πολιτείας ώστε να αποζημιώνονται οι καταναλωτές σε περίπτωση
παραπλάνησής τους από διαφήμιση.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΤΕΣ
 Υπευθυνότητα και σεβασμό στο δέκτη.
 Δημοκρατική συνείδηση, τήρηση της ισχύουσας νομοθεσίας και σεβασμός στην
υφιστάμενη δεοντολογία.
 Η διαφήμιση να στηρίζεται στην αρχή της αλήθειας, της αντικειμενικότητας, του
θεμιτού ανταγωνισμού και στο σεβασμό των κοινωνικών και πολιτισμικών αξιών.
ΜΜΕ
 Τήρηση των διαφημιστικών ζωνών και έλεγχος των διαφημίσεων που πρόκειται αν
προβληθούν, έτσι ώστε να παταχθεί η κερδοσκοπία και να περιοριστεί η ασυδοσία.
 ΦΟΡΕΙΣ ΑΓΩΓΗΣ
 Η οικογένεια χρειάζεται να προβάλλει πρότυπα ολιγάρκειας, λιτότητας και ποιότητας.
 Το σχολείο οφείλει να μεταδίδει γνώσεις και αξίες στους μαθητές και να οξύνει την
κριτική τους σκέψη.
 Απαιτείται «πνευματικός αντιπερισπασμός» από μέρους των πνευματικών ανθρώπων
του τόπου, με στόχο την αφύπνιση και τη διαφώτιση της κοινής γνώμης.
ΠΟΛΙΤΕΣ
 Πρωταρχικά, ο πολίτης έχει χρέος να αναλάβει την προσωπική του ευθύνη για τα
αδιέξοδα της ζωής του και να τοποθετηθεί με λόγο και πράξη. Επιλέγοντας – και αυτό
είναι αποτέλεσμα παιδείας – εκείνα τα προϊόντα που πραγματικά του χρειάζονται, θα
συνειδητοποιήσει ότι η ευτυχία δε βρίσκεται στην κατανάλωση, αλλά στην τέχνη,
στην άθληση, στην κοινωνικότητα και στη δράση.
 Συμμετοχή σε ενώσεις καταναλωτών που μεριμνούν για την προστασία του κοινού
από την παραπλάνηση και την κερδοσκοπία.
 Επιβάλλεται η αντιμετώπιση των διαφημίσεων με κριτικό πνεύμα και ο έλεγχος των
ιδιοτήτων του προϊόντος που διαφημίζεται.
 Ο πολίτης θα πρέπει να ιεραρχήσει τις αξίες που θεωρεί σημαντικές για την
καθημερινότητά του, να υιοθετήσει την εγκράτεια ως τρόπο ζωής και να αναπτύξει
πνευματικά ενδιαφέροντα, πηγαίνοντας κόντρα στην υλιστική νοοτροπία της εποχής.
Καταναλωτισμός
Λόγοι που εμφανίστηκε και διογκώθηκε το φαινόμενο
 Η τεχνολογική ανάπτυξη και η ραγδαία εκβιομηχάνιση οδήγησαν σε μαζική
παραγωγή αγαθών ιδιαίτερα προσιτά στο καταναλωτικό κοινό.
 Η σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και οι επικρατούσες αξίες θεωρούν
ολοκληρωμένη προσωπικότητα εκείνη που θεοποιεί τα υλικά αγαθά. Μέσα από τις

24. σύγχρονες συνθήκες ζωής, ο υλικός ευδαιμονισμός έχει περιορίσει το ενδιαφέρον για
πνευματική ανάπτυξη και ο άνθρωπος έχει καταντήσει να λειτουργεί ως μια
καταναλωτική προσωπικότητα.
 Οι σημερινές κοινωνίες επιβάλλουν αντιλήψεις ο πετυχημένος ανθρώπινος τύπος είναι
ο άνθρωπος του «έχειν» και όχι ο άνθρωπος του «είναι».
 Η ηθική της εποχής δίνει βάση και προτεραιότητα στην επίδειξη στρέφοντας τα άτομα
στον καταναλωτισμό για λόγους κοινωνικής προβολής και υπεροχής.
 Σημαντικό ρόλο στη διόγκωση του φαινομένου διαδραματίζουν και τα Μ.Μ.Ε., κυρίως
μέσω των διαφημίσεων, τα οποία προωθούν τα προϊόντα για κερδοσκοπικούς λόγους,
κάνοντας πλύση εγκεφάλου στους καταναλωτές.
Οι συνέπειες του καταναλωτισμού
Πριν φτάσουμε στην υπερβολική εμφάνιση του καταναλωτισμού, η εμφάνισή του ήταν
σημαντική αφού οδήγησε σε αφθονία και ποικιλία αγαθών, βελτίωση των προϊόντων
μέσω του ανταγωνισμού και περαιτέρω βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης και
ποιότητας ζωής. Ωστόσο, η εξέλιξη του φαινομένου δημιούργησε πολλαπλά
προβλήματα τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
ΓΙΑ ΤΟ ΑΤΟΜΟ
 Η ζωή του περιστρέφεται μόνιμα γύρω από την ανάγκη απόκτησης και κατανάλωσης
αγαθών, ικανοποιώντας δευτερεύουσες και πλαστές επιθυμίες, με αποτέλεσμα να
απομακρύνεται από τις βασικές του ανάγκες και να μην τις ιεραρχεί σωστά.
 Γίνεται υποχείριο των υλικών αγαθών, αλλοτριώνεται και εξαρτάται από αυτά με
συνέπεια να γίνεται ηθικά και πνευματικά ανελεύθερος.
 Η σχέση του με την εργασία του υποβιβάζεται στο επίπεδο της κάλυψης επίπλαστων
αναγκών και χάνεται η ουσιαστική αγάπη προς το αντικείμενο εργασίας.
 Στην απεγνωσμένη προσπάθειά του να αποκτήσει όσο το δυνατό περισσότερα υλικά
αγαθά αναζητά συνεχώς τρόπους απόκτησής τους και περιορίζει στο ελάχιστο τον
ελεύθερο χρόνο του.
ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
 Δημιουργείται έντονο οικολογικό πρόβλημα, τόσο από την συνεχή «αφαίμαξη» του
περιβάλλοντος για την εξεύρεση πρώτων υλών όσο και από τη συνεχή ρύπανση και την
οικολογική ανισορροπία.
 Οι σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων εκχυδαΐζονται και κυριαρχούνται από την
ιδιοτέλεια, την κερδοσκοπία και την εκμετάλλευση. Η ηθική κατάπτωση χαρακτηρίζει
τους ανθρώπους, η ζήλια και ο φθόνος καθορίζουν το πλαίσιο των σχέσεών τους.
 Το μονόπλευρο ενδιαφέρον του σύγχρονου ανθρώπου για τα υλικά αγαθά τον οδηγεί
στην παγερή αδιαφορία για τα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα, με αποτέλεσμα την
έλλειψη συλλογικότητας και τον ετεροκαθορισμό.
Μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου

25.  Βασική προϋπόθεση για την αντιμετώπιση είναι η ανθρωπιστική παιδεία, που θα
οδηγήσει στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας και στην ανάπτυξη της κριτικής
σκέψης του καταναλωτή.
 Η προσωπική αφύπνιση και η συνειδητοποίηση του πραγματικού νοήματος της ζωής
που βρίσκεται στη δημιουργική σχέση μιας άνετης ζωής και μιας πνευματικής και
ηθικής καλλιέργειας.
 Αναθεώρηση των ηθικών αξιών και αρχών που επικρατούν στη σύγχρονη κοινωνία με
απομάκρυνση από την υλιστική απληστία και καταπολέμηση του ατομικισμού.
 Σωστή ιεράρχηση των αναγκών και επιθυμιών, καθορισμός των σημαντικών
προτεραιοτήτων, εσωτερική ελευθερία και χαλιναγώγηση των ενστίκτων και των
παθών.
 Γόνιμη και δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου.
 Οι πνευματικοί άνθρωποι πρέπει με τη δράση τους να αποτελέσουν αντίβαρο στα
καταναλωτικά πρότυπα και να εμφυσήσουν στους συνανθρώπους τους, ιδιαίτερα
στους νέους, αξίες και αρχές που θα τους προάγουν τόσο ατομικά όσο και συλλογικά.

26. Μέσα Μαζικής
Ενημέρωσης
R. Magritte, The son of a man
 Μέσα μαζικής ενημέρωσης (επικοινωνίας): Μέσα τεχνολογίας (τύπος, τηλεόραση,
ραδιόφωνο, διαδίκτυο) που χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση ειδήσεων και απόψεων.
Στόχος τους η πληροφόρηση των πολιτών. Ο ρόλος τους είναι ευρύτερος, συνοψίζεται
στο δημόσιο έλεγχο, στην ενημέρωση, τη ψυχαγωγία και τη μόρφωση.
 Κοινωνία της Πληροφορίας: Ο σύγχρονος πολιτισμός προσφέρει στον άνθρωπο και
την κοινωνία απεριόριστη δυνατότητα πρόσβασης στη γνώση και την πληροφορία.
Ελεύθερη και συνεχής διακίνηση πληροφοριών από όλα τα Μ.Μ.Ε. Η πρόσβαση στη
γνώση και την πληροφορία συνδέεται με την ανάπτυξη. Στόχος της κοινωνίας ο
εκδημοκρατισμός της πληροφόρησης και των ατόμων η κριτική της αξιοποίηση.
 Κοινή γνώμη: Κοινή συνισταμένη των επιμέρους ατομικών απόψεων που επικρατούν
στην πλειονότητα των μελών της κοινωνίας για συγκεκριμένο θέμα. Η συλλογική στάση
του κοινωνικού συνόλου.
Ιστορική αναδρομή
Αποτελούν το σημείο συνάντησης της πολιτικής πληροφόρησης και της προώθησης
οικονομικών αγαθών στις δυτικές κοινωνίες κατά το 19ο
αι. Συνδέονται άμεσα με την
άνοδο και την κυριαρχία της αστικής τάξης στο πεδίο της πολιτικής και της οικονομίας.
Είναι οι βασικοί δίαυλοι της επικοινωνίας του πολιτικού συστήματος με τους
εγγράμματους πολίτες, συντελούν στη διαμόρφωση πολιτικής ιδεολογίας. Επειδή η
βιομηχανική παραγωγή και το εμπόριο βρίσκονται στα χέρια ισχυρών μελών της
αστικής τάξης, ο τύπος μετατρέπεται σε μοχλό προώθησης των βιομηχανικών
προϊόντων, σταδιακά διαμορφώνει «καταναλωτική νοοτροπία». Το ραδιόφωνο και η
τηλεόραση εκλαϊκεύουν την ενημέρωση, προσφέρουν ζωντανή και ελκυστική πρόσβαση
στην επικαιρότητα. Στις μέρες μας το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μ.Μ.Ε. τείνει να

27. γίνει ολιγοπωλιακό, γεγονός που εξασφαλίζει σ’ αυτά ανυπολόγιστη πληροφοριακή και
πολιτική δύναμη και έναν σχεδόν θεσμικό ρόλο («τέταρτη εξουσία») μέσα στις
σύγχρονες δημοκρατίες.
Η λειτουργία των ΜΜΕ
Θετικά αποτελέσματα (όταν λειτουργούν αντικειμενικά και υπεύθυνα):
 Ενημερώνουν το κοινό για γεγονότα και προβλήματα σε τοπικό, εθνικό και
διεθνές επίπεδο (το άτομο αποκτά ολοκληρωμένη αντίληψη).
 Μέσο διαπαιδαγώγησης του πολίτη και ανύψωσης του πνευματικού του επιπέδου
(επαφή με πολιτισμό, επιστήμες, τέχνες, ιστορία). Σημαντικός παράγοντας της
«διά βίου» παιδείας.
 Η πολυφωνία τους δίνει τη δυνατότητα στον πολίτη διασταύρωσης των
πληροφοριών και ανάλυσης εις βάθος των φαινομένων.
 Έλεγχος των τριών εξουσιών: περιορίζει τις δυνατότητες αυθαιρεσίας και
μεταφέρει τη λαϊκή βούληση στην ηγεσία.
 Στηρίζουν την οικονομία, μέσω της προώθησης των εμπορικών συναλλαγών
(διαφήμιση).
Κίνδυνοι – προβλήματα στη λειτουργία τους
 Παραπληροφόρηση: αποπροσανατολίζει και καλλιεργεί το φανατισμό. Έλλειψη
αντικειμενικότητα δημοσιογράφων και οργανισμών.
 Προπαγάνδα: όταν τα ΜΜΕ αναπαράγουν την κρατική ή κομματική ιδεολογία.
 Σκανδαλοθηρία (κιτρινισμός τύπου): προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,
σύγχυση ως προς τα κριτήρια αξιολόγησης των προσώπων.
 Συμβολή στην ανάπτυξη του καταναλωτικού πνεύματος: προβολή προτύπων
καταναλωτισμού.
 Παρέμβαση στο έργο της δικαιοσύνης: προκαταλαμβάνουν τις δικαστικές αποφάσεις,
παραβιάζουν το «τεκμήριο της αθωότητας».
 Προβολή κατώτερων προτύπων που οδηγεί στον μιμητισμό
 Ψυχαγωγία χαμηλής ποιότητας (βωμολοχία, χιούμορ που εκβιάζει το γέλιο,
αισθητική υποβάθμιση)
 Κακοποίηση και φθορά της ελληνικής γλώσσας (υιοθέτηση γλωσσικών δανείων)
 Επιβολή συγκεκριμένων προτύπων ζωής και ειδώλων
Προϋποθέσεις υγιούς λειτουργίας
 Ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος, ελευθερία έκφρασης και διακίνησης ιδεών,
πλουραλισμός και πολυφωνία, δυνατότητα ανάπτυξης διαλόγου
 Ανεξαρτησία από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, εξασφάλιση της
αντικειμενικότητας, απαγκίστρωση της κοινής γνώμης από διαπλεκόμενους
παράγοντες που νέμονται την πολιτική και οικονομική εξουσία