ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΕΝΤΟΣ ΥΛΗΣ ΣΤΑ ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗΝ ΝΕΑ ΥΛΗ ΓΙΑ ΤΟ 2015-2016

1. 1
Αξιοπρόσεκτες συντακτικές παρατηρήσεις
κατά τη σειρά των κειμένων
επιμέλεια: Γ. Σόφη
ΜΕΡΟΣ Α΄
3
 nocet incolis: η δοτική χρησιμοποιείται ως αντικείμενο ρημάτων που δηλώνουν εχθρική ή
φιλική διάθεση (noceo + δοτική)
 respondet incolis: τα λεκτικά ρήματα συντάσσονται με δοτική (προσώπου) και αιτιατική
(πράγματος) ή ειδικό απαρέμφατο. (respondeo + δοτ. (προσ.) + ειδ. απρμφ.)
 Cassiope, superba forma sua = superba forma eius (η αντωνυμία is ea id σε γενική
εκφράζει κτήση χωρίς αυτοπάθεια, οπότε αλλάζει το νόημα)
5
 in illis locis = illis locis (απρόθετη αφαιρετική τοπική)
 pro templo = tamquam / quasi templum (κατηγορούμενο που δηλώνει
παραβολή/παρομοίωση
 Νeapoli: η στάση σε τόπο εκφράζεται απρόθετα με αφαιρετική, γιατί είναι όνομα πόλης
γ΄κλίσης
 Αλληλοπάθεια: Στη λατινική δεν υπάρχει αλληλοπαθητική αντωνυμία, γι’ αυτό εκφράζεται
με άλλους τρόπους:
α) inter + αιτιατική eg. inter nos amamus
β) με την επανάληψη του αντικειμένου σε πλάγια πτώση eg. alius alium amat (=ο ένας
αγαπά τον άλλο)
7
 propter inopiam: To εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο είναι αίτιο που προέρχεται από
εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή όχι από σκέψεις, συναισθήματα ή επιθυμίες. Εκφέρεται
με
α) ob, per, propter + αιτιατική
β) e(x), de, a(b) + αφαιρετική
γ) απρόθετη αφαιρετική (συνηθέστερη η χρήση της για το εσωτερικό αναγκαστικό αίτιο)
δ) causa, gratia + γενική σπανιότερα
 ex quibus: H αναφορική αντωνυμία στην αρχή περιόδου ισοδυναμεί με δεικτική, εφόσον
δεν υπάρχει άλλη κύρια στην περίοδο.
 Ισοδύναμες εκφράσεις = ex eis ή quorum (γενική διαιρετική) ή eorum

2. 2
11
 cum Romanis (=εναντίον των Ρωμαίων): Η εναντίωση εκφέρεται με:
α) contra + αιτιατική eg. contra Romanos
β) adversus / adversum + αιτιατική eg. adversus Romanos
γ) cum + αφαιρετική
13
 misit in pugnam: O σκοπός μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους:
α) τελική πρόταση: misit ut pugnaret
β) αναφορική τελική πρόταση: misit qui pugnaret
γ) σουπίνο: misit pugnatum
δ) γενική γερουνδίου + causa / gratia: misit pugnandi causa / gratia
ε) ad/ in + αιτιατική γερουνδίου: misit ad/ in pugnandum
στ) τελική μετοχή μελλοντα συνημμένη: misit exercitum pugnaturum
14
 existimavit ad se venire (έμμεση αυτοπάθεια) : οι προσωπικές και οι κτητικές
αντωνυμίες γ΄ προσώπου εκφράζουν πάντοτε αυτοπάθεια, ευθεία (άμεση), όταν
αναφέρονται στο υποκείμενο του ρηματικού τύπου από τον οποίο εξαρτώνται και πλάγια
(έμμεση), όταν βρίσκονται σε δευτερεύουσα ή εξαρτώνται από απαρέμφατο/μετοχή ή άλλο
ονοματικό τύπο αλλά αναφέρονται στο υποκείμενο του ρήματος. Έτσι και εδώ το se
αναφέρεται στο υποκείμενο του existimavit και όχι του venire.
 respondit ille se esse Orcum: λατινισμός του ειδικού απαρεμφάτου
 ille neminem viderant = illi quemquam non viderant.
H αντωνυμία nemo (= κανένας) χρησιμοποιείται σε προτάσεις που δεν έχουν άλλη
άρνηση, ενώ η αντωνυμία quisquam σε προτάσεις με άρνηση
15
 nutriuntur, lavantur: οι τύποι έχουν μέση διάθεση και εκφράζουν αυτοπάθεια (χωρίς
έμφαση). Προκειμένου να εκφραστεί έμφαση χρησιμοποιείται ο ενεργητικός τύπος και η
προσωπική αντωνυμία για δήλωση της άμεσης αυτοπάθειας = Germani se nutriunt, se
lavant.
20
 eum latentem agnovit: Στα λατινικά είναι πολύ περιορισμένη η χρήση της
κατηγορηματικής μετοχής. Εξαρτάται από ρήματα αίσθησης και ισοδυναμεί με ειδικό
απαρέμφατο = eum latere agnovit.

3. 3
21
 Brenno duce: ιδιόμορφη αφαιρετική απόλυτη
Είναι δυνατή η μετατροπή της:
α) cum (ιστορ.) Brennus dux esset
β) dum Brennus dux est
γ) cum Brennus dux erat
 post hoc factum (post πρόθεση + αιτιατική) = hoc post facto (post επίρρημα +
αφαιρετική του μέτρου/της διαφοράς)
24
 domini iussu id dixisse: αφαιρετική του εσωτερικού αναγκαστικού αιτίου. Είναι το αίτιο
που προέρχεται από τον εσωτερικό κόσμο, δηλαδή από σκέψεις, επιθυμίες, συναισθήματα.
Εκφέρεται με αφαιρετική. Εδώ ανήκουν και οι στερεότυπες φράσεις iussu (=με διαταγή),
iniussu (= παρά τη διαταγή), rogatu (= με απαίτηση) + γενική υποκειμενική
 paucis post diebus = post paucos dies
 visne scire (αντικατάσταση τελικού απαρεμφάτου από τελική πρόταση) = visne ut scias.
25
 attulit in curiam: Η κίνηση προς τόπο εκφράζεται με εμπρόθετη αιτιατική (εξαιρείται η
περίπτωση πόλεων ή μικρών νησιών, τότε εκφράζεται με απρόθετη αιτιατική). Ειδικότερα:
α) ad + αιτιατική (απλή κατεύθυνση) e.g. navigat ad Italiam.
β) in + αιτιατική (κατεύθυνση και αφιξη) e.g. attulit in curiam
αλλά: Cassius Athenas fugit
 ante tertium diem decerptam esse: ante ( πρόθεση) + αιτιατική
Εναλλακτική σύνταξη: ante (χρονικό επίρρημα) + αφαιρετική του μέτρου/της διαφοράς.
 decerptam esse Carthagine: ΣΤΑΣΗ ΣΕ ΤΟΠΟ
α) απρόθετη γενική (όνομα πόλης/μικρού νησιού α΄ή β΄κλίσης ενικού αριθμού) eg. Romae est.
β) απρόθετη αφαιρετική (όνομα πόλης/μικρού νησιού α΄ή β΄κλίσης πληθυντικού ή γ΄κλίσης
ενικού ή πληθυντικού) e.g. decerptam est Carthagine
γ) in + αφαιρετική: όταν δεν πρόκεται για όνομα πόλης/μικρού νησιού eg. In Italia fuit.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Όταν η αφαιρετική συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό, τότε εκφράζεται
απρόθετα. locis frigidissimis = in locis frigidissimis
 Έκφραση απαγόρευσης:
α) noli (β΄ενικό) ή nolite (β΄πληθυντικό) + τελικό απαρέμφατο
β) ne (ή άλλη αρνητική λέξη) + υποτακτική παρακειμένου
Neminem crediteritis patriae consulturum esse = Nolite credere quemquam patriae consulturum
esse

4. 4
Η αντωνυμία nemo (=κανένας) χρησιμοποιείται σε προτάσεις που δεν έχουν άλλη άρνηση, ενώ η
αντωνυμία quisquam, quicquam (= κάποιος, κάτι) σε πρότασεις με άρνηση: nemo = ne
quisquam.
 patriae consulturum esse: consulo, consulto (ρήματα που σημαίνουν «ενδιαφέρομαι,
φροντίζω») συντάσσονται με δοτική προσωπική χαριστική.
 Itaque cavete periculum, tutamini patriam: μετατροπή σε έκφραση απαγόρευσης
= nolite cavere periculum, nolite tutari patriam.
= ne caveritis periculum, ne tutati sitis patriam
 fiduciam deponite: μετατροπή σε έκφραση απαγόρευσης
= Nolite deponere fiduciam
= Ne deposueritis fiduciam
 ficum praecocem: Mετατροπή επιθετικού προσδιορισμού σε δευτερεύουσα αναφορική
προσδιοριστική.
= ficum quae praecox erat (επειδή το ρήμα της κύριας αναφέρεται στο παρελθόν “attulit” η
αναφορική θα εκφέρεται με παρατατικό, ώστε να εκφράζει το σύγχρονο)
27
 Έκφραση β΄όρου σύγκρισης:
α) αφαιρετική συγκριτική e.g. qui multo minor natu erat (Pacuvio)
β) quam + ομοιόπτωτα με τον α΄όρο σύγκρισης e.g. qui multo minor natu erat (quam Pacuvius)
Στην περίπτωση που ο α΄όρος σύγκρισης είναι απαρέμφατο, τότε ο β΄όρος εκφράζεται
ομοιότροπα, δηλαδή quam + απαρέμφατο.
 videri ea duriora et acerbiora: ΑΠΟΛΥΤΗ ΣΥΓΚΡΙΣΗ
Απουσιάζει ο β΄όρος σύγκρισης, άρα έχουμε απόλυτη σύγκριση. Ο συγκριτικός εκφράζει στην
περίπτωση αυτή ιδιότητα σε βαθμό μεγαλύτερο από το λογικό μέτρο. Μεταφράζουμε με το
¨κάπως¨ ή «μάλλον» και θετικό βαθμό. Όταν, όμως, ο β΄όρος σύγκρισης εννοείται από τα
προηγούμενα, τότε δεν έχουμε απόλυτη σύγκριση (πβ. qui multo minor natu erat (Pacuvio) =
που ήταν πολύ νεότερός του)
 id me sane paenitet: ΑΠΡΟΣΩΠΑ ΡΗΜΑΤΑ ΨΥΧΙΚΟΥ ΠΑΘΟΥΣ
miseret «λυπάμαι», paenitet «μετανιώνω», pudet «ντρέπομαι»
+ αιτιατική προσώπου + γενική της αιτίας ή ουδέτερο αντωνυμίας (ως υποκείμενο)
29
 Caesaris multum interfuit corvum emere: ΑΠΡΟΣΩΠΑ ΡΗΜΑΤΑ “ INTEREST – REFERT”
Έχουν τη σημασία «ενδιαφέρει» και συνοδεύονται από γενική που δηλώνει το ενδιαφερόμενο
πρόσωπο (ΠΡΟΣΟΧΗ: όχι από δοτική προσωπική) και έχουν υποκείμενο τελικό απαρέμφατο ή
ουσιαστική βουλητική πρόταση ή ουδέτερο αντωνυμίας.
mea interest (αφαιρ. εν. θηλ.) = με ενδιαφέρει, tua interest, sua interest

5. 5
 viginti milibus sestertium emit: ΓΕΝΙΚΗ/ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΞΙΑΣ
To ρήμα sum και τα ρήματα που σημαίνουν «εκτιμώ», «υπολογίζω» ή «αγοράζω, πωλώ»
συνοδεύονται από:
α) γενική της αξίας (για αφηρημένη υλική ή ηθική αξία)
β) αφαιρετική της αξίας (για συγκεκριμένη αξία)
 Tandem corvus salutationem didicit et sutor, cupidus pecuniae, eum Caesari attulit:
MEΤΑΤΡΟΠΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΣΕ ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
= Cum tandem corvus salutationem didicisset, sutor cupidus pecuniae eum Caesari attulit
(η πρώτη κύρια πρόταση μετατράπηκε σε χρονική που δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν)
 Id exemplum sutorem quendam incitavit, ut corvum doceret parem salutationem =
METATΡΟΠΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΤΙΚΗΣ ΣΕ ΤΕΛΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
= Id exemplum sutorem quendam incitavit docere parem salutationem corvum
31
 Bello Latino T. Manlius praefuit: ΑΦΑΙΡΕΤΙΚΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Mε την αφαιρετική του χρόνου δηλώνεται το πότε έγινε κάτι (χρονικός εντοπισμός), ενώ με την
αιτιατική του χρόνου δηλώνεται το πόσο χρόνο διήρκεσε (χρονική διάρκεια).
α) απρόθετη αφαιρετική: όταν πρόκειται για φυσική υποδιαίρεση του χρόνου ή όταν υπάρχει
επιθετικός προσδιορισμός
β) εμπρόθετη αφαιρετική (in + αφαιρετική): στις υπόλοιπες περιπτώσεις
castris abiret, armis spoliavit: Τα ρήματα που σημαίνουν «απέχω», «απομακρύνω», «χωρίζω»,
«στερώ» συντάσσονται με (απλή ή εμπρόθετη) αφαιρετική της απομάκρυνσης/του χωρισμού.
 ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΠΑΘΗΤΙΚΟ ΛΕΚΤΙΚΟ ΡΗΜΑ (FEROR = ΛΕΓΟΜΑΙ)
statim hostes fuga salutem petiverunt
= Statim hostes feruntur petivisse fuga salutem
Το ειδικό απαρέμφατο petivisse εξαρτάται από προσωπικό λεκτικό ρήμα (feruntur). Στην
περίπτωση αυτή έχουμε άρση του λατινισμού του ειδικού απαρεμφάτου και δε δηλώνουμε το
υποκείμενο σε αιτιατική στην περίπτωση της ταυτοπροσωπίας.
 Sed paulo post filius eius castra hostium praeterequitavit et a duce hostium his verbis
proelio lacessitus est : ΣΥΜΠΤΥΞΗ ΚΥΡΙΑΣ ΣΕ ΜΕΤΟΧΗ
= Sed paulo post filius eius, praeterequitatis castris hostium, a duce hostium his verbis...
H πρόταση τρέπεται σε ιδιάζουσα αφαιρετική απόλυτη χρονική μετοχή. Το ποιητικό αίτιο
παραλείπεται, διότι ταυτίζεται με το υποκείμενο του lacessitus est.
 Is cum aliquando castris abiret, edixit:
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΩΣΤΕ ΝΑ ΔΗΛΩΘΕΙ ΤΟ ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ
= Ιs cum aliquando castris abisset, ...

6. 6
34
 Cum Africanus in Literno esset: Επειδή το Liternum είναι όνομα πολης β΄κλίσης ενικού
αριθμού θα περιμέναμε η στάση σε τόπο να εκφραστεί με απρόθετη γενική. Ωστόσο,
δηλώνεται εμπρόθετα, γιατί εδώ εννοείται η ευρύτερη περιοχή και όχι η συγκεκριμένη
πόλη.
 quod ut praedones animadverterunt: H αναφορική αντωνυμία quod, επειδή βρίσκεται
στην αρχή περιόδου, ισοδυναμεί με δεικτική αντωνυμία (id). Έχει γίνει πρόταξη του quod
μπροστά από το σύνδεσμο ut, που εισάγει την πρόταση.
 venerunt ad eum salutatum: ΣΟΥΠΙΝΟ ΣΕ ΑΙΤΙΑΤΙΚΗ (ΣΚΟΠΟΣ ΚΙΝΗΣΗΣ)
ΔΥΝΑΤΕΣ ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ:
α) venerunt ut salutarent (τελική πρόταση – υποτακτική παρακειμένου, γιατί εξαρτάται από
ιστορικό χρόνο)
β) venerunt qui salutarent (αναφορική τελική)
γ) venerunt salutandi causa/ gratia (εμπρόθετη γενική γερουνδίου)
δ) venerunt ad salutandum (αιτιατική γερουνδίου)
ε) venerunt salutaturi (τελική μετοχή μέλλοντα συνημμένη στο υποκείμενο)
se ipsum captum:
α) ut se ipsum caperent
β) qui se ipsum caperent
γ) se ipsum capiendi causa/ gratia
δ) ad capiendum se ipsum
* στις περιπτώσεις γ και δ κανονικά είναι υποχρεωτική η γερουνδιακή έλξη, η οποία όμως είναι
εκτός ύλης
ε) se ipsum capturos (συνημμένη στο υποκείμενο του venisse)
virtutem eius admiratum
α) ut virtutem eius admirarentur
β) qui virtutem eius admirarentur
γ) virtutem eius admirandi causa/ gratia
δ) ad admirandum virtutem eius
ε) admiraturos virtutem eius
 Incredibile auditu: ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΟΥΠΙΝΟ ΜΕ ΙΣΟΔΥΝΑΜΟ ΓΕΡΟΥΝΔΙΟ
αφαιρετική σουπίνο = εμπρόθετη αιτιατική γερουνδίου = αναφορά
= incredibile ad audiendum
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ ΑΝΑΦΟΡΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ
= quod est incredibile auditu
ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΑΣ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

7. 7
 Cum Africanus in Literno esset, complures praedonum duces forete salutatum ad
eum venerunt.
(δηλώνει το σύγχρονο. Ο ιστορικός cum δε δηλώνει ποτέ το υστερόχρονο, οπότε είναι δυνατη
μόνο μία μετατροπή, ώστε να δηλώνει το προτερόχρονο στο παρελθόν.
Cum in Literno fuisset, .....
 Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium
domesticorum in tecto conlocavit. (προκειται για τον αιτιολογικό cum)
Σύγχρονο: cum se ipsum captum venisse eos existimaret
Yστερόχρονο: cum se ipsum captum venisse eos existimaturus esset.
 is fores reserari eosque intromitti iussit: ΕΚΦΟΡΑ ΔΙΑΤΑΓΗΣ ΜΕ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
Τα ρήματα iubeo «διατάζω», veto «απαγορεύω», prohibeo «εμποδίζω», sino «επιτρέπω», patior
«ανέχομαι», cogo «εξαναγκάζω» συντάσσονται με:
α) ενεργητικό τελικό απαρέμφατο: υποκείμενο απαρεμφάτου σε αιτιατική (έμφαση στο πρόσωπο
που δέχεται την ενέργεια)
β) παθητικό τελικό απαρέμφατο: παραλείπεται το πρόσωπο που εκτελεί τη διαταγή (έμφαση στη
διαταγή
= Is iussit domesticos reserare fores eosque intromittere.
Praedones postes ianuae tamquam sanctum templum venerati sunt: H φράση tamquam
sanctum templum ισοδυναμεί με δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική παραβολική πρόταση.
= tamquam (si) postes sanctum templum essent.
 (praedones) domum reverterunt
α. ΕΚΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΗ ΣΥΖΥΓΙΑ
Η σύνταξη της Π.Π.Σ. σε αυτή την περίπτωση θα είναι αμετάβατη, διότι το ρήμα revertor είναι
αμετάβατο.
= revertendum fuit praedonibus domum
β. ΜΕΤΑΤΡΟΠΗ ΣΕ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ ΜΕ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟ DEBEO
Praedones debuerunt reverti domum

8. 8
36
ille se in scamno assidentem et cenantem: Η χρήση της κατηφορηματικής μετοχής είναι
περιορισμένη στα λατινικά. Εξαρτάται από ρήματα αίσθησης και ισοδυναμεί με ειδικό
απαρέμφατο.
spectandum prebuit: Σε εξάρτηση από ρήματα που σημαίνουν «δίνω, παραδίδω, παρέχω» (π.χ.
do, trado, mitto, relinquo, praebeo) το γερουνδιακό εκφράζει σκοπό και είναι κατηγορηματικός
προσδιορισμός στο υποκείμενο του (se).
acie vinci: Οι αφαιρετικές bello, acie, pugna, proelio, όταν συνοδεύουν ρήματα που σημαίνουν
«νικώ» είναι αφαιρετικές του τρόπου.
ut eo uteretur:
usurum eo (τελική μετοχή μέλλοντα, συνημμένη στο eum)
qui eo uteretur (αναφορική τελική
38
Caecilia, uxor Meteli, dum more prisco omen nuptiale petit filiae sororis, ipsa fecit omen.
 Caecilia, uxor Meteli, petens more prisco omen nuptiale, ipsa fecit omen. (χρονική,
συνημμένη στο υποκείμενο)
Nam mortua est Caecilia, quam Metellus multum amavit.
 Nam mortua est Caecilia, a Metello multum amata
quam Metellus, dum (Caecilia) vixit, multum amavit.
 quam Metellus, viventem multum amavit.
42
Nonnuli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant.
 Nonnuli sunt in hoc ordine, qui aut ea imminentia non videant.
43
nisi (ego) filium haberem, libera in libera patria mortua essem.
 (ego) non filium habens libera in libera patria mortua essem.
at contra hos, si (tu) pergis, aut immatura mors aut longa servitus manet.
 at contra hos te pergente aut immatura mors aut servitus manet.