ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΏΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

1. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 1
Α1. ΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΗΣ ΒΙΕΝΝΗΣ
(Οκτ. 1814 – Ιουν. 1815)
— Οι αποφάσεις του συνεδρίου της Βιέννης - πως επηρέασαν τη διαμόρφωση του νέου
πολιτικού χάρτη της Ευρώπης μετά την παλινόρθωση;
— Η παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος» - οι πεποιθήσεις των πολιτικών που
την επεδίωκαν;
— Οι συνέπειες από τις αποφάσεις του Συνεδρίου για τους λαούς της Ευρώπης;
— Η συγκρότηση της Ιεράς Συμμαχίας και το σύστημα ασφάλειας που καθιέρωνε;
 Η σύγκληση του Συνεδρίου
ΝΙΚΗΤΡΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ: 1. Αυστρία 2. Ρωσία 3. Πρωσία 4. Βρετανία
ΣΥΓΚΛΗΣΗ: 1Η
Νοεμβρίου 1814
ΣΚΟΠΟΣ: 1) Επίσημος τερματισμός πολέμου
2) λύση προβλημάτων πολέμου
3) επαναφορά «παλαιού καθεστώτος» (ancient regime)
4) περιορισμός Γαλλίας
5) αποκατάσταση εδαφικού και πολιτικού καθεστώτος στις άλλες χώρες
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ: α. Τα συμφέροντα των νικητριών Δυνάμεων δε συνέπιπταν
β. Ταυτίστηκαν μόνο για τον περιορισμό της Γαλλίας στα προπολεμικά
της σύνορα και για την αποκατάσταση του πολιτικού καθεστώτος στις άλλες
χώρες
 Παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος»
ΚΥΡΙΟΙ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΤΕΣ:
1. κόμης Κάσλρι (Βρετανία – Υπουργός Εξωτερικών)
2. πρίγκιπας Μέτερνιχ (Αυστρία – καγκελάριος – πρόεδρος Συνεδρίου)
3. Ταλεϋράνδος (Γαλλία – Υπουργός Εξωτερικών)
ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΝΕΔΡΩΝ:
α. με την παλινόρθωση ήταν δυνατό να αναχαιτιστούν οι δυνάμεις της ανατροπής (* της
Γαλλικής επανάστασης)
β. οι πολυεθνικές αυτοκρατορίες εξυπηρετούν την ειρήνη ΓΙΑΤΙ; οι θρησκευτικές ή γλωσσικές
κοινότητες δεν είχαν σαφή διακριτά γεωγραφικά όρια (* ώστε να συστήσουν εθνικά κράτη)
γ. Τα εθνικά κράτη, αν συγκροτούνταν, θα περιείχαν μειονότητες ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ: αυτές θα
ήταν αντικείμενο διεκδίκησης από γειτονικά κράτη
ΔΙΑΚΡΙΣΗ «ΛΑΟΥ» - «ΕΘΝΟΥΣ»
— λαός=πολιτική ενότητα / έθνος= πολιτιστική ενότητα
— Συμπίπτουν στην περίπτωση της Γαλλίας (ίδια γλώσσα, θρησκεία, ταυτότητα,
ιστορία)
— Ελάχιστες διακριτές εθνικές κοινότητες στη Δυτ. Ευρώπη στις επικράτειες
Αψβούργων, Ρομανώφ, Οθωμανών Σουλτάνων
— Στην Κεντρική και Ανατολική το θρήσκευμα και η γλώσσα δεν οδήγησαν στη
δημιουργία εθνών
 Η εποχή Μέτερνιχ
ΜΕΤΕΡΝΙΧ: κυρίαρχη προσωπικότητα στο Συνέδριο
ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΜΕΤΕΡΝΙΧ:
1. ανυποχώρητος υποστηρικτής της μοναρχικής εξουσίας, νομιμότητας, σταθερότητας

2. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 2
2. ένιωθα πάνω απ’ όλα Ευρωπαίος, προωθούσε την ιδέα της Ευρώπης
3. εχθρός των εθνικών κινημάτων και των εθνικών κρατών ΑΙΤΙΑ; α) απειλούσαν τη
συνοχή της αυτοκρατορίας των Αψβούργων β) υπονόμευαν το όραμα της
ευρωπαϊκής ενότητας
4. εχθρός της δημοκρατίας και των ριζοσπαστικών αλλαγών
ΣΤΟΧΟΣ ΜΕΤΕΡΝΙΧ – ΚΑΣΛΡΙ – ΤΑΛΕΫΡΑΝΔΟΥ
διατήρηση ισορροπίας ισχύος για την αποφυγή της κυριαρχίας μιας μεγάλης δύναμης
ΠΡΟΛΗΠΤΙΚΑΜΕΤΡΑΓΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ
 δημιουργία «αναχώματος» ισχυρών κρατών στα δυτικά της Γαλλίας (Βασίλειο
Ολλανδίας με προσθήκη Βελγίου, Βασίλειο Σαρδηνίας με προσάρτηση Πεδεμόντιου
και Γενοβας)
 ενίσχυση της Αυστρίας με ανάκτηση Τοσκάνης-Μιλάνου, προσάρτηση Βενετίας
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
θύματα των ρυθμίσεων οι ιταλικές και οι μικρές γερμανικές χώρες ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ; Η Ιταλία
και η Γερμανία παρέμειναν κατακερματισμένες σε βασίλεια κ.λπ. υπό την επιρροή της
Αυστρίας και της Πρωσίας αντίστοιχα.
 Το τέλος του Ναπολέοντα – Ίδρυση της Ιεράς Συμμαχίας
ΔΡΑΣΗ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΑ
 απειλή του Συνεδρίου από το δραπέτη Ναπολέοντα – αποβιβάστηκε στη Γαλλία
 πολέμησε χωρίς συμμάχους – συντριβή στο Βατερλό (18 Ιουνίου 1815) – νικητές
στρατηγοί : Ουέλιγκτον, Μπλύχερ
 αναγκάζεται να παραιτηθεί και πάλι – εξορία στη νήσο Αγία Ελένη
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΓΑΛΛΙΑ
— Η Γαλλία υπογράφει νέα συνθήκη ειρήνης
— χάνει την περιοχή του Σάαρ από την Πρωσία
— καταβάλλει πολεμική αποζημίωση
— δέχτηκε στρατό κατοχής
ΙΔΡΥΣΗ ΙΕΡΑΣ ΣΥΜΜΑΧΙΑΣ (26/9/1815)
 Αυστρία – Ρωσία – Πρωσία
 σκοπός να ανακοπούν τα φιλελεύθερα και εθνικά κινήματα
ΓΕΝΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
 έγινε παλινόρθωση του «παλαιού καθεστώτος»
 καθιερώθηκαν οι αρχές της ισορροπίας των δυνάμεων και της παρέμβασης στο
πλαίσιο συστήματος ασφάλειας (Ευρωπαϊκή Συμφωνία)
 οι λαοί της Ευρώπης, ωστόσο, είχαν ενστερνιστεί τα μηνύματα της Γαλλικής
Επανάστασης
 δρούσαν δυνάμεις που αμφισβητούσαν τις αρχές της Ιερής Συμμαχίας
ΟΡΙΣΜΟΙ
 Παλινόρθωση : η πολιτική της επαναφοράς της απόλυτης μοναρχίας και του
«παλαιού καθεστώτος» των αριστοκρατικών φεουδαλικών προνομίων, η οποία
προωθήθηκε στο Συνέδριο της Βιέννης από τις νικήτριες δυνάμεις.
 «παλαιό καθεστώς» : το πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς των φεουδαλικών
αριστοκρατικών προνομίων, το οποίο είχε κλονιστεί στις διάφορες χώρες της
Ευρώπης κατά την περίοδο της Γαλλικής επανάστασης
 Ιερή Συμμαχία : πολιτικός και στρατιωτικός συνασπισμός των μεγάλων δυνάμεων,
που ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του τσάρου Αλέξανδρου Α” στη Βιέννη το 1815, μετά
την οριστική ήττα του Ναπολέοντα, ως ανάχωμα στις δυνάμεις που προωθούσαν
αρχές εθνικής αυτοδιάθεσης και λαϊκής κυριαρχίας. Υπογράφτηκε τον Σεπτέμβριο
του 1815 ανάμεσα στον τσάρο Αλέξανδρο Α΄της Ρωσίας, τον αυτοκράτορα της
Αυστρίας Φραγκίσκο Β΄ και τον βασιλιά της Πρωσίας Γουλιέλμο Γ. Διακήρυξη
«θεόπνευστων», μολονότι αόριστων και ασαφών αρχών, η Ιερή Συμμαχία έγινε

3. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 3
σύμβολο της αντιδραστικότητας των ισχυρών και της κατάπνιξης των εθνικών
κινημάτων.
 Ευρωπαϊκή Συμφωνία : σύστημα ασφαλείας που υιοθέτησαν οι μεγάλες πολιτικές και
στρατιωτικές δυνάμεις της Ευρώπης μετά το συνέδριο της Βιέννης με βασικό στόχο
την εδραίωση των απολυταρχικών καθεστώτων και τη δίωξη-καταστολή κάθε
φιλελεύθερου κινήματος.
Α2. ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ
ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
— Διαφορά εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων
— Χαρακτήρας εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων
— Τα κυριότερα κινήματα στην Ευρώπη το πρώτο τέταρτο του 19ου αιώνα
 Οι δυνάμεις της προόδου και οι πολιτικές ανατροπές
ΟΙ ΑΛΛΑΓΕΣ
 παρόλο που οι εστεμμένοι ανέκτησαν τους θρόνους τους είχαν σημειωθεί πολλές
αλλαγές
 εκρηκτικές πολιτικές εξελίξεις σε πολλές χώρες της Ευρώπης
 δυνάμεις προόδου: εθνικισμός, φιλελευθερισμός, ριζοσπαστισμός
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΚΙΝΗΜΑΤΩΝ
— ανάπτυξη ρωμαλέων εθνικών και φιλελεύθερων κινημάτων χώρες της Ευρώπης και
του κόσμου
— και τα δύο είχαν ως βάση κοινά χαρακτηριστικά
ΕΘΝΙΚΑ: κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με:
α) κοινή γλώσσα ή/και θρήσκευμα
β) διακριτές παραδόσεις και ιστορία
γ) αντίληψη κοινής ταυτότητας
ΣΚΟΠΟΣ: α. επιδίωξη ανεξαρτησίας από άλλη διακριτή κοινότητα
β. προβολή και επικράτηση ενός έθνους
ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ: κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς
ΣΚΟΠΟΣ: α. εξασφάλιση πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών
β. κατοχύρωση των δικαιωμάτων ενός λαού στο πλαίσιο του Συντάγματος
 Ο χαρακτήρας των κινημάτων
ΚΙΝΗΜΑΤΑΣΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
 Αμερικανική Επανάσταση (1776)
 εθνικά κινήματα κατά των Ισπανών (Λατινική Αμερική)
 Δόγμα Μονρόε (1823)κατοχύρωση ανεξαρτησίας λαών Λατ. Αμερικής
ΚΙΝΗΜΑΤΑΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ
 Από το 1792 κατά τόπους αντιδράσεις κατά της γαλλικής κατοχής
 Βρετανία: προβολή και υποστήριξη των παραδοσιακών θεσμών, του
κοινοβουλευτισμού και των ατομικών ελευθεριών
 Ισπανία: πνεύμα αντίστασης κατά των γαλλικών στρατευμάτων
 Ιταλία:
— δημιουργία νέων κρατικών ενοτήτων
— μεγάλη απήχηση των επαναστατικών ιδεών
— ανάπτυξη μιας ευρύτερης ιταλικής εθνικής ταυτότητας

4. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 4
 Πολωνία: εθνικό κίνημα ως θετική ανταπόκριση στις αρχές της Επανάστασης
 Το εθνικό κίνημα των Γερμανών
 Αντίδραση κατά της γαλλικής παρουσίας, κατά των επαναστατικών ιδεών και του
Διαφωτισμού
 Εποχή Ρομαντισμού, αμφισβήτηση ορθολογισμού
 Χέρντερ «Ιδέες για τη φιλοσοφία της ιστορίας της ανθρωπότητας»: κάθε
αυθεντικός πολιτισμός πηγάζει από τον απλό λαό, αυτός ο πολιτισμός έχει εθνικό
χαρακτήρα
 επηρέασε τη δημιουργία του εθνικισμού
 Τα κυριότερα κινήματα κατά το α΄ τεταρτο του 19ου αι.
 1820 – Ισπανία: Βασιλική αντεπανάσταση (1822) – ακυβερνησία – επέμβαση
γαλλικών στρατευμάτων
 Αυγ. 1820 – Πορτογαλία
 Ιταλία: αδυναμίες των φιλελεύθερων κινημάτων ΔΙΧΟΓΝΩΜΙΑ: ενοποίηση σε ενιαίο
κράτος ή εισαγωγή φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων και οικονομική ανάπτυξη;
— Ιουλ. 1820: επανάσταση στο Βασίλειο των δύο Σικελιών
— ριζοσπάστες Καρμπονάροι: ριζικές πολιτικές μεταρρυθμίσεις / αβασίλευτο
πολίτευμα
— Μαρτ. 1821: επανάσταση στο Πεδεμόντιο – καταστέλλεται στον Απρίλιο από
Αυστριακούς
 Οθωμανική Αυτοκρατορία:
o φιλελεύθερες ιδέες μετά το 1797  ελλ. επανασταση 1821
 Ρωσία: Δεκ. 1825 επανάσταση Δεκεμβριστών μετά το θάνατο Αλέξανδρου Α΄ -
καταστολή από Νικόλαο Α΄
ΟΡΙΣΜΟΙ
Εθνικά κινήματα : κινήσεις μεταξύ ανθρώπινων κοινοτήτων με κοινή γλώσσα ή/και
θρήσκευμα, με διακριτές παραδόσεις και ιστορία, με αντίληψη κοινής ταυτότητας μεταξύ των
μελών τους, οι οποίες κοινότητες επιδίωκαν την ανεξαρτησία τους από την εξουσία άλλης
διακριτής ενότητας.
Φιλελεύθερα κινήματα : κινήσεις που προωθούσαν συνταγματικούς και κοινοβουλευτικούς
θεσμούς για την εξασφάλιση των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών των πολιτών.
Καρμπονάροι: Μέλη μυστικών επαναστατικών εταιρειών, πατριωτικού και φιλελεύθερου
χαρακτήρα που ιδρύθηκαν στην Ιταλία στις αρχές του 19ου
αιώνα
Δεκεμβριστές: Ομάδα συνωμοτών αξιωματικών, οι οποίοι τον Δεκέμβριο του 1825
επιχείρησαν στη Ρωσία αποτυχημένο πραξικόπημα κατά της μοναρχίας

5. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 5
Α3. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ 1821
— Ιδιαίτερος χαρακτήρας ελληνικής Επανάστασης
— Δυναμική – διαστάσεις – διεθνής απήχηση
— Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας – εξελίξεις στα εδαφικά σύνορα έως 1932
— Τακτική Ελλήνων επαναστατών για να αποδείξουν στη Δύση ότι η Επανάσταση
ήταν μόνο εθνική
 Ο χαρακτήρας της Ελλ. Επανάστασης
1. προϊόν εθνικού κινήματος
2. συγγενεύει με τα εθνικά κινήματα σε Ιταλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Γαλλία
3. πολιτικό κίνημα: σύσταση αντιπροσωπευτικής και ευνομούμενης πολιτείας
4. προβολή των Ελλήνων της εποχής ως απογόνων των αρχαίων
5. ταύτιση με τους άλλους Ευρωπαίους – διάκριση από Τούρκους
6. καταγγελία τουρκικής κυριαρχίας ως παράνομης και αυθαίρετης
7. προβολή του δικαιώματος να απελευθερωθούν και να συστήσουν ανεξάρτητη
πολιτεία βάση των αρχών της εθνικής αυτοδιάθεσης και της λαϊκής κυριαρχίας
 Οι πρώτες αντιδράσεις στην Επανάσταση
— απαγχονισμός Γρηγορίου Ε΄ από Σουλτάνο (Απρ. 1821)
— σφαγή επιφανών Ελλήνων Κων/πολης
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
 πολλοί Έλληνες στήριξαν τους Φιλικούς
 συμπάθεια χριστιανικού κόσμου
 ανάπτυξη φιλελληνικού κινήματος
 προβληματισμός στις Μ.Δυνάμεις
Έως Ναυμαχία Ναυαρίνου, Οκτ. 1827:
αρνητική η αρχική αντίδραση των Μ. Δυνάμεων
 η επαναστατική ηγεσία υποστήριξε ότι ήταν νόμιμη επανάσταση
 η ελλ. επανάσταση αποκατάσταση της νομιμότητας βάση της εθνικής αυτοδιάθεσης
και της λαϊκής κυριαρχίας
 συντηρητικές αλλά και φιλελεύθερες οι θέσεις των Ελλήνων επαναστατών
 φιλελεύθεροι φιλικοί, διανοούμενοι επικαλούνται τη Γαλλική και Αμερικανική
Επανάσταση
 Εκπρόσωποι προκρίτων, ιεραρχών, καπετάνιων συντηρητικοί
 Η πολιτική συγκρότηση των Ελλήνων
— Τοπικά επαναστατικά συμβούλια («εφορίες, σύγκλητοι, καγκελαρίες» κ.λπ.)
— Τοπικές γερουσίες:
— Πελοποννησιακή Γερουσία
— Άρειος Πάγος (Ανατολική Στερεά Ελλάδα)
— Γερουσία της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος
— οι αντιπρόσωποι είναι οι ίδιοι με αυτούς στα τοπικά συμβούλια
 ανάληψη εξουσίας από τους ίδιους άρχοντες, συνέχεια προεπαναστατικής ελληνικής
εξουσίας
 οι τοπικοί άρχοντες διαθέτουν μεγάλη επιρροή
 οι νεοεισερχόμενοι πολιτικοί επιζητούν τον περιορισμό της εξουσίας των παλιών
αρχόντων
ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

6. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 6
 οι φιλελεύθεροι νεήλυδες δημιουργούν τα φιλελεύθερα συντάγματα του Αγώνα, αλλά
έχουν μικρή συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας
 Διαμάχη Δημ. Υψηλάντη + Φιλικών/στρατιωτικών εναντίον προκρίτων
 Υποστηρίζουν την έμμεση εκλογή αντιπροσώπων από τους «εγκριτώτερους» κάθε
επαρχίας. («ολιγαρχικοί»)
 Οι πρόκριτοι την απευθείας εκλογή από το λαό («δημοκρατικοί»)
 Εθνοσυνέλευση Επιδαύρου (τέλος 1821): 1822 το πρώτο δημοκρατικό φιλελεύθερο
σύνταγμα
 Η διεθνής κατάσταση και η ισχύς των ελληνικών ηγετικών ομάδων ενίσχυσαν τις
συντηρητικές τάσεις.
ΕΘΝΟΣΥΝΕΛΕΥΣΗ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ
 Επικράτηση επανάστασης στη νότια Ελλάδα  διευκολύνεται η λύση του ελλ.
ζητήματος
 Δημιουργία μικρού ελλ. κράτους, ανεξάρτητου και ομοιογενούς, δημιουργία
«Μεγάλης Ιδέας»
ΟΡΙΣΜΟΣ: εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην απελευθέρωση των ιστορικών ελλ.
χωρών και των τόπων όπου κατοικούσαν Έλληνες, οι οποίοι ονομάστηκαν από την
ελεύθερη ελληνική εστία «αλύτρωτοι»
 Συνταγματική και αντιπροσωπευτική πολιτεία: «Προσωρινόν πολίτευμα της
Ελλάδος» (1822)
 Διαμάχες για τον έλεγχο της εξουσίας, εμφύλιες συγκρούσεις
 Συστηματική καταστροφή Πελοποννήσου από Ιμπραήμ (1825)
 Δημιουργία ξενικών κομμάτων («γαλλικό», «αγγλικό», «ρωσικό»)
 Χορήγηση δανείων στις επαναστατικές κυβερνήσεις
ΛΥΣΗ «ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΖΗΤΗΜΑΤΟΣ»
 δημιουργία μικρού ελληνικού κράτους
 σταδιακή ανάπτυξη «Μεγάλης Ιδέας»: εθνική πολιτική που αποσκοπούσε στην
απελευθέρωση των ιστορικών ελληνικών χώρων όπου κατοικούσαν Έλληνες
(αλύτρωτοι)
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑΣΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΚΡΑΤΟΥΣ
 συγκρότηση πυρήνων επαναστατικής εξουσίας
 παράλληλα υφιστάμενοι πυρήνες εξουσίας (προεστοί)
 «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος»(1822): διακήρυξη και υπόσχεση
 Η έκβαση της Επανάστασης
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
— Πρωτόκολλο Ανεξαρτησίας 22 Ιαν./3 Φεβρ. 1830
— Καθεστώς εγγύησης της εδαφικής ακεραιότητας, της εθνικής ανεξαρτησίας και του
μοναρχικού πολιτεύματος
— Εγγυήτριες: Μ.Βρετανία, Γαλλία, Ρωσία
— Παρεμβάσεις από τις Μ.Δυνάμεις στην εθνική πολιτική
ΣΥΝΟΡΑ: 1830, 1832: Στ. Ελλάδα, Πελοπόννησος, Κυκλάδες
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
 «φυσικοί ηγέτες» (προεστοί, αρχιερείς, καπετάνιοι)
 «παλαιόν σύστημα» (προεστοί-αρχιερείς)
 «προκομμένοι» (λόγιοι)
 Ι. Καποδίστριας (1828-1832): έθεσε τις βάσεις της δημόσιας διοίκησης, δικαιοσύνης,
στρατού και εκπαίδευσης
ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ1832
 Μοναρχικό, απουσία Συντάγματος
 Ηγεμόνας: Όθων (γιος του βασιλιά της Βαυαρίας Λουδοβίκου των Βιτελσβάχων)
 Έγινε δεκτός ως μεσσίας, σημάδι αισιοδοξίας

7. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 7
Α4. Το ελληνικό κράτος και η εξέλιξή του (1830-
1881)
— Συνθήκες διαμόρφωσης Μεγάλης Ιδέας και Αλυτρωτισμού
— Εσωτερική κατάσταση της Ελλάδας με την άφιξη Όθωνα
— Πρώτες προσπάθειες συγκρότησης κράτους
— Επανάσταση 3ης Σεπτεμβίου 1843 – λόγοι εκδήλωσεις -συνέπειες
 Η εδαφική επικράτεια και το πολίτευμα
— Έκταση και καθεστώς καθόρισαν τις εσωτερικές και εξωτερικές εξελίξεις
— Ανάπτυξη Μεγάλης Ιδέας και αλυτρωτικών αγώνων
— Ανάπτυξη φιλελεύθερου κινήματος για την προαγωγή συνταγματικών και
κοινοβουλευτικών θεσμών
 Αλυτρωτισμός
 Εθνική πολιτική για την απελευθέρωση ιστορικά ελληνικών τόπων
 Υπήρξαν επικρίσεις (Α. Μαυροκορδάτος, Εμ. Ροΐδης): μειοψηφία
 Επηρέασε την οργάνωση του δημόσιου βίου
 Πρώτες προσπάθειες συγκρότησης κράτους
 Κατεστραμμένες παραγωγικές υποδομές, παραμελημένη γεωργία, ολιγάνθρωπη
χώρα, προβλήματα στις συγκοινωνίες
 Βαυαροί επιστήμονες και καλλιτεύχνες, πρότυπο ο κλασικισμός
 Νομοθεσία, διοίκηση, εκπαίδευση, πολεοδομία κ.ά τομείς
ΑΛΥΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
 Αδυναμία να διανεμηθούν οι εθνικές γαίες
 η ληστεία (συντηρούνταν από τους ατάκτους του αγώνα και τον αλυτρωτισμό)
 Αναλφαβητισμός
 Δεισιδαιμονία
 Επανάσταση 3ης Σεπτεμβρίου 1843
 Διάχυτη δυσαρέσκεια εναντίον του ηγεμόνα κύκλων που θίγονταν τα συμφέροντά
τους
 Δυσαρέσκεια από τους παλαιούς άρχοντες
 Συμμαχία συντηρητικών με φιλελεύθερους εναντίον του Όθωνα
 Δυσαρέσκεια για την ανακήρυξη του «αυτοκέφαλου» της Εκκλησίας της Ελλάδος
 Γ΄ Σεπτεμβρίου 1843: συγκάλεση εθνοσυνέλευσης, παραχώρηση Συντάγματος,
αφετηρία κοινοβουλευτικού βίου
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ:
1. επανέρχονται στο προσκήνιο οι παλαιοί άρχοντες
2. δεν προέκυψαν οι προϋποθέσεις για σταθερά πολιτικά κόμματα
3. φιλελεύθερο το Σύνταγμα χωρίς κατοχύρωση της λαϊκής κυριαρχίας
 Κατοχύρωση λαϊκής κυριαρχίας
ΣΥΝΤΑΓΜΑ1864: έλευση νέου ηγεμόνα Γεωργίου Α΄ των Γλυξβούργων (Δανία)
πολιτικοί αγώνες Χ.Τρικούπη («δεδηλωμένη εμπιστοσύνη του κοινοβουλίου»)
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
1. Σεβασμός στη λαϊκή ετυμηγορία και τη λαϊκή κυριαρχία

8. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 8
2. Ανάπτυξη εκλογικών πολιτικών σχηματισμών με σταθερές αρχές και προγράμματα
3. Κατάρρευση του παλαιού καθεστώτων των αρχόντων και των ξενικών κομμάτων,
ανάδειξη νέας γενιας πολιτικών
4. Θεμελίωση πολιτιστικής συνέχειας ελλ. έθνους: Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος
ΟΡΙΣΜΟΙ
 Εγγυήτριες δυνάμεις ή προστάτιδες δυνάμεις : η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία
αναλαμβάνουν την προστασία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους εγγυώμενες την
εδαφική του ακεραιότητα, την εθνική ανεξαρτησία και το μοναρχικό καθεστώς.
 Αλυτρωτισμός : εθνική πολιτική με στόχο την απελευθέρωση των αλύτρωτων ιστορικών
ελληνικών τόπων και την υλοποίηση της Μεγάλης Ιδέας.
 Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος: το εκκλησιαστικό καθεστώς κατά το οποίο η
Εκκλησία της Ελλαδος από το 1833 αυτονομείται διοικητικά από το Οικουμενικό
Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
 αρχή της δεδηλωμένης: θεμελιώδης αρχή λειτουργίας του κοινοβουλευτικού
συστήματος.Την εισήγαγε στην Ελλάδα ο Χ.Τρικούπης το 1875. Σύμφωνα μ’αυτή το
κόμμα που πλειοψηφεί στις εκλογές θα πρέπει, για να κυβερνήσει, να έχει
εξασφαλισμένη(«δεδηλωμένη») την εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας της Βουλής.

9. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 9
Α5. Ανατολικό Ζήτημα – Κριμαϊκός Πόλεμος
— Ορισμός Ανατολικού Ζητήματος – εξέλιξη
— Ζήτημα Στενών – συμφέροντα δυνάμεων
— Κριμαϊκός Πόλεμος - συνέπειες
 «Ανατολικό Ζήτημα»
— Διεθνές ζήτημα από τη βαθμιαία υποχώρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την
Εγγύς Ανατολή και τη χερσόνησο του Αίμου
— Παρακμή ήδη από τον 17ο
αιώνα
 Κατά τον 18ο και 19ο αι.
 Νέα φάση του Ανατολικού Ζητήματος: σχεδιο για εκδίωξη των Οθωμανών από την
Ευρώπη, διανομή των ευρωπαϊκών εδαφών
 Πρωτοβουλία: Αυστρία, Ρωσία  δράση Μ. Αικατερίνης
 Κατάληψη Επτανήσων από τους Γάλλους (1797) και ναπολεόντεια εκστρατεία στην
Αίγυπτο (1789)  η Υψηλή Πύλη καλεί σε βοήθεια τους Ρώσους εναντίον των
Γάλλων
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:
 Ο ρωσικός πολεμικός στόλος περνά τα Δαρδανέλλια, κατάληψη Ιονίων Νήσων
 Βοήθεια από την Αγγλία προς την Πύλη στην Αίγυπτο
 Ρωσοτουρκικός πόλεμος (1828-1829)  Συνθήκη Αδριανούπολης 1829:
αναγνώριση αυτονομίας Σερβίας
 Το ζήτημα των Στενών
 Ανησυχία Βρετανών για τη διέλευση του ρωσικού στόλου στη Μεσόγειο 
ενδεχόμενο να καταλάβει ηγετική θέση
 Η Οθωμανική Αυτοκρατορία ανάχωμα για Αγγλία-Γαλλία στα σχέδια της Ρωσίας
 Όξυνση του ζητήματος με τον τουρκοαιγυπτιακό πόλεμο Μεχμέτ Αλή πασά εναντίον
του Σουλτάνου (με βοήθεια από τους Ρώσους)
 1833: ο ρωσικός στόλος στον Κεράτιο  Συνθήκη ειρήνης της Κιουτάχειας (4 Μαϊου
1833)
 Συνθήκη Χουνκιάρ Ισκελεσί (8 Ιουλίου 1833)  ο Ευξεινος Πόντος κλειστή και
ασφαλής θάλασσα της Ρωσίας –δικαίωμα εξόδου πολεμικών πλοίων στο Αιγαίο
 Σύγκρουση Μαχμούτ Β΄και Μεχμέτ Αλή (1839)  Σύμβαση των Στενών (13 Ιουλίου
1841)
 Υπογραφή από τις πέντε Μ.Δυνάμεις στο Λονδίνο
 Τερματισμός προνομιακής θέσης Ρωσίας
 1850: νέα επέμβαση Ρωσίας σε Οθωμανική Αυτοκρατορία
ΑΦΟΡΜΗ: έριδα ορθοδόξων και καθολικών μοναχών στους Αγίους Τόπους
Σύγκρουση θέσεων Νικολάου Α΄ (Ρωσία –Ορθόδοξοι) και Ναπολέοντα Γ΄ (Γαλλία –
καθολικοί)
 Εκατέρωθεν πιέσεις στην Πύλη  έκρυθμη κατάσταση
 Κριμαϊκός Πόλεμος
 Η Ρωσία ζητά να της αναγνωριστεί το δικαίωμα προστασίας των Ορθοδόξων
 Εμπλοκή Γαλλίας – Αγγλίας  η Πύλη αντιδρά, αρνήθηκε να ικανοποιήσει το αίτημα
 Μάιος 1853: εισβολή Ρωσίας στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες (χωρίς κήρυξη
πολέμου)
 Συνθήκη συμμαχίας Βρετανίας, Γαλλίας, Πύλης – Μάρτιος 1854 :
 Έναρξη Κριμαίκού Πολέμου (νότια Ρωσία) – εκκλήσεις Ρώσων προς τους
ορθοδόξους λαούς για εκδίωξη των Οθωμανών  επαναστατικές ζυμώσεις

10. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 10
 Υποκίνηση εξεγέρσεων σε Θεσσαλία, Ήπειρο και Χαλκιδική  πιέσεις σε Όθωνα για
αποπομπή φιλορωσικής κυβέρνησης, ανάκλησης Ελλήνων αξιωματικών
 Συνθήκη Ειρήνης Παρισίων
 Σεπτέμβριος 1855: Βρετανοί και Γάλλοι εκπορθούν τη Σεβαστούπολή
 Ιανουριος 1856: τερματισμός εχθροπραξιών  Συνθήκη ειρήνης Παρισίων (30
Μαρτίου 1856)
 Δικαίωμα συμμετοχής για την Πύλη στο σύστημα ασφαλείας της Ευρώπης
 ο Εύξεινος Πόντος ουδέτερη θάλασσα
 επιβεβαιώθηκε η αυτονομία των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών
 «Χάτι Χουμαγιούν» (18 Φεβρ. 1856): αυτοκρατορικό διάταγμα του Σουλτάνου με
υπόσχεση για πλήρη ισότητα υπηκόων ανεξαρτήτως θρησκεύματος
 Τανζιμάτ: περίοδος μεταρρυθμίσεων
ΟΡΙΣΜΟΙ
 Ανατολικό ζήτημα : το διεθνές ζήτημα (σύνολο στρατιωτικών και διπλωματικών
συγκρούσεων)που προκλήθηκε από τη βαθμιαία συρρίκνωση της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας (17ος
αι. και μετά) και την πλήρωση του κενού στα Βαλκάνια και την
Εγγύς Ανατολή (δηλ.το πρόβλημα της διαδοχής στα εδάφη της παλιάς Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας).
 Πύλη ( ή Υψηλή Πύλη ) : ονομασία της οθωμανικής κυβέρνησης από την πύλη στην
είσοδο του κτιριακού συμπλέγματος που στέγαζε τις κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες της
Αυτοκρατορίας στην Κωνσταντινούπολη (πρβλ. Λευκός Οίκος)
 Τανζιμάτ(1839-1878): πολιτικές μεταρρυθμίσεις υπέρ των θρησκευτικών μειονοτήτων
που επιβλήθηκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία από τις Μεγάλες Δυνάμεις
 Χάτι Χουμαγιούν: επίσημο οθωμανικό έγγραφο που φέρει την ιδιόχειρη υπογραφή του
Σουλτάνου
Α6. Η Βιομηχανική Επανάσταση
— Μετάβαση στη βιομηχανική εποχή –χαρακτηριστικά
— Ο ρόλος της Αγγλίας
— Εξάπλωση – ο ρόλος των ΗΠΑ
 Από την προβιομηχανική στη Βιομηχανική Επανάσταση
 Αρχές 19ου: Οικονομία κατά βάση αγροτική
 Ορισμένες παραγωγικές μονάδες βιομηχανικού τύπου κυρίως στην Αγγλία  νέο
παραγωγικό σύστημα, εργοστασιακό
ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ:
1. Υποκατάσταση ανθρώπου από μηχανή στην παραγωγή
2. νέες πηγές ενέργειας (κυρίως γαιάνθρακας)
3. νέες και άφθονες πρώτες ύλες
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
1. Εφευρέσεις και τεχνολογικά επιτεύγματα  αύξηση παραγωγικότητας και κατά
κεφαλήν εισοδήματος
2. πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες
3. πλεόνασμα προς επένδυση
4. διαφοροποιήσεις στο συσχετισμό των ευρωπαϊκών δυνάμεων
5. διαφοροποιήσεις στο συσχετισμό των κοινωνικών τάξεων

11. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 11
 Η Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία
ΚΑΤΑΛΛΗΛΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΑΓΓΛΙΑ
1. μεγάλη αύξηση βαμβακερών υφασμάτων – αδυναμία παραγωγών
2. τεχνολογικά επιτεύγματα στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας: μηχανική ανέμη
(«κλώστρια Τζένη»)
3. ύπαρξη απαραίτητων κεφαλαίων εξασφαλισμένα από την «Εμπορική Επανάσταση»
4. διαθέσιμο εργατικό δυναμικό
5. αγροτικό πλεόνασμα από τις περιφράξεις κοινοτικών γαιών
6. ελεγχόμενες πηγές πρώτων υλών
7. αγορές για τα βιομηχανικά προϊόντα στις αποικίες
8. εξαιρετικά ανεπτυγμένο σύστημα πλωτής και οδικής συγκοινωνίας
9. μεγάλες ποσότητες γαιάνθρακα με δυνατότητα εξόρυξης
10. παρακμασμένες οι μεσαιωνικές συντεχνίες
11. ανεπτυγμένο πιστωτικό σύστημα
12. νομοθεσία που ευνοεί τη λειτουργία της αγοράς
 Η εξάπλωση της Βιομηχανικής Επανάστασης στην Ευρώπη και τις
ΗΠΑ
 στροφή και των άλλων ευρωπαϊκών χωρών προς τη βιομηχανία
ΛΟΓΟΙ ΚΑΘΥΣΤΕΡΗΣΗΣ
1. δεν υπήρχαν οι παράγοντες και οι συνθήκες όπως στην Αγγλία
2. σε αντίθεση με Αγγλία, οι κυβερνήσεις δεν επέτρεπαν την ελεύθερη λειτουργία της
αγοράς  διασπάθιση εθνικών πόρων σε ευνοούμενους επιχειρηματίες
3. «μετανάστευση» κεφαλαίων προς Αγγλία προς επένδυση σε δυναμικές επιχειρήσεις
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:
 εκβιομηχάνιση με καθυστέρηση σε Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, βόρεια Ιταλία
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ
— κέντρο ενός παγκόσμιου οικονομικού συστήματος
— εύθραυστο σύστημα,
βασιζόταν στη:
1. συνεχή αύξηση πληθυσμού,
2. ελεύθερη μετανάστευση ανθρώπινου δυναμικού και κεφαλαίων
3. εκλεκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας σε περιοχές του κόσμου
4. ανάπτυξη των συγκοινωνιών και των επικοινωνιών
5. ανάπτυξη ασφαλιστικού και τραπεζικού συστήματος
ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ:
1. ειρήνη
2. ελευθερία διεθνούς εμπορίου
3. οικονομική ηγεμονία των βιομηχανικών χωρών
ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ: ο χρυσός
 Κατάρρευση συστήματος με την έκρηξη του Α΄ Παγκοσμίου
ΟΡΙΣΜΟΙ
 Αγροτική οικονομία : ο τύπος της οικονομίας που βασίζεται στην πρωτογενή παραγωγή
αγαθών και ιδίως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία, την υλοτομία κ.λπ.
 Δευτερογενής τομέας παραγωγής : ο τομέας της οικονομίας που αφορά τη μεταποίηση
αγροτικών προϊόντων· η βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή.
 Παραγωγική μονάδα : κάθε μονάδα που αναπτύσσει οικονομική δραστη-ριότητα και
είναι σε θέση να παράγει οικονομικά αγαθά.

12. κεφ. Α΄ Η Ευρώπη και ο κόσμος τον 19ο αιώνα
Νεότερη Ιστορία – Γ΄Λυκείου Σελίδα 12
 Παραγωγικό σύστημα : ο τρόπος με τον οποίο οργανώνεται ένα έργο, μια
δραστηριότητα κ.λπ. που αποβλέπει στην παραγωγή αγαθών.
 Εργοστασιακό σύστημα : το παραγωγικό σύστημα στο οποίο η παραγωγή αγαθών
πραγματοποιείται με τη χρησιμοποίηση μηχανών.
 Κατά κεφαλήν εισόδημα : οικονομικός δείκτης με τον οποίο προσδιορίζεται το βιοτικό
επίπεδο των πολιτών μιας χώρας. Προκύπτει διαιρώντας το εθνικό εισόδημα της χώρας
αυτής με τον αριθμό του συνολικού πληθυσμού της.
 Εμπορική Επανάσταση : η περίοδος της ευρωπαϊκής οικονομικής επέκτασης, της
αποικιοκρατίας και του μερκαντιλισμού (1520- 1650).0ι εξερευνήσεις του 15ου
και 16ου
αι.
επέτρεψαν στις ευρωπαϊκές δυνάμεις να δημιουργήσουν εκτεταμένα δίκτυα διεθνούς
εμπορίου και να συγκεντρώσουν μεγάλες ποσότητες πλούτου.