σημειώσεις πηγή : http://www.study4exams.gr/

1. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
ΔΟΜΙΚΑ ΢ΣΟΙΧΕΙΑ ΣΟΤ ΚΕΙΜΕΝΟΤ
Σο αφετθριακό ερϊτθμα για τθν ουςία του πολιτεφματοσ και τα είδθ του - Σο πρϊτο
προκαταρκτικό ερϊτθμα: Ποια είναι θ ουςία τθσ πόλθσ; Λόγοι εξζταςθσ τθσ ζννοιασ
τθσ πόλθσ. Σο δεφτερο προκαταρκτικό ερϊτθμα: Ποιον πρζπει να αποκαλοφμε πολίτθ
και ποιοσ είναι ο πολίτθσ; Ο πολίτθσ ορίηεται ανάλογα με το πολίτευμα.
ΜΕΣΑΦΡΑ΢Η
Για όποιον εξετάηει τον τρόπο διακυβζρνθςθσ (μιασ πόλθσ) και ποια είναι θ φφςθ και
ποια τα χαρακτθριςτικά τθσ κάκε επιμζρουσ πολιτείασ (ι: του κάκε τρόπου
διακυβζρνθςθσ), το πρϊτο ςχεδόν κζμα για διερεφνθςθ είναι να δει τι είναι άραγε θ
πόλθ. Γιατί ςιμερα υπάρχουν διαφορετικζσ γνϊμεσ γι’ αυτό το κζμα, άλλοι δθλαδι
λζνε πωσ τθν τάδε ςυγκεκριμζνθ πράξθ τθν ζχει κάνει θ πόλθ, ενϊ άλλοι ότι δεν τθν
ζχει κάνει θ πόλθ, αλλά μια ςυγκεκριμζνθ ολιγαρχικι κυβζρνθςθ ι ζνασ
ςυγκεκριμζνοσ τφραννοσ· εξάλλου, βλζπουμε ότι όλθ θ δραςτθριότθτα του πολιτικοφ
και του νομοκζτθ ζχει να κάνει (ι: ςχετίηεται) με τθν πόλθ, ενϊ το πολίτευμα είναι
ζνασ τρόποσ οργάνωςθσ αυτϊν που κατοικοφν ςτθ ςυγκεκριμζνθ πόλθ. Επειδι όμωσ θ
πόλθ ανικει ςτθν κατθγορία των ςφνκετων πραγμάτων, όπωσ όλα εκείνα τα
πράγματα που το κακζνα τουσ είναι ζνα όλον, αποτελοφμενο όμωσ από πολλά μζρθ,
είναι φανερό ότι πρϊτα πρζπει να ψάξουμε να βροφμε τι είναι ο πολίτθσ· γιατί θ πόλθ
είναι ζνα ςφνολο από πολίτεσ. Επομζνωσ, πρζπει να εξετάςουμε ποιον πρζπει να
ονομάηουμε πολίτθ και ποιοσ είναι ο πολίτθσ. Γιατί για το περιεχόμενο τθσ λζξθσ
πολίτθσ διατυπϊνονται πολλζσ φορζσ διαφορετικζσ μεταξφ τουσ γνϊμεσ˙ δεν υπάρχει
δθλαδι μια γενικι ςυμφωνία για το περιεχόμενο τθσ λζξθσ πολίτθσ· με άλλα λόγια
κάποιοσ, ενϊ είναι πολίτθσ ςε ζνα δθμοκρατικό πολίτευμα, ςυχνά δεν είναι πολίτθσ
ςε ζνα ολιγαρχικό πολίτευμα.
ΕΣΤΜΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΟΜΟΡΡΙΖΑ ΢ΣΗΝ ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ
Ἐπιςκοποῦντι, ςκζψισ, ςκεπτζον < ςκοπζω -ῶ > ςκοπζω· με ςυναίρεςθ > ςκοπῶ
):
ακτινοςκόπθςθ, αναςκόπθςθ, απερίςκεπτοσ, άςκοποσ, αυτοςκοπόσ, βιντεοςκόπθςθ,
βολιδοςκόπθςθ, βυκοςκόπθςθ, δθμοςκόπθςθ, ειδωλοςκόπιο, επιδιαςκόπιο,
επίςκεψθ, επιςκζψιμοσ, επιςκόπθςθ, επίςκοποσ, καιροςκόποσ, καταςκοπία,
κατάςκοποσ, κερδοςκοπία, κερδοςκόποσ, μικροςκόπιο, οιωνοςκόποσ, περίςκεψθ,
περιςκόπιο, προεπιςκόπθςθ, προςκοπιςμόσ, πρόςκοποσ, ςκεπτικιςμόσ, ςκεπτικόσ,
ςκζψθ, ςκόπελοσ, ςκοπιά, ςκόπιμοσ, ςκοπιμότθτα, ςκοπιωρόσ, ςκοποβολι, ςκοπόσ,
ςτθκοςκόπιο, ςυνδιάςκεψθ, ςφςκεψθ, τθλεςκόπιο, ωροςκόπιο, ωροςκόποσ.
πόλισ: αντιπολίτευςθ, απολίτιςτοσ, διαπολιτιςμικόσ, κοινοπολιτεία, κωμόπολθ,
μεταπολίτευςθ, πολιοφχοσ, πολιτεία, πολιτειακόσ, πολιτευτισ, πολίτθσ, πολιτικάντθσ,
πολιτικολογία, πολιτικοποίθςθ, πολιτικόσ, πολιτιςμικόσ, πολιτιςμόσ, ςυμπολίτθσ.
ἰ δεῖ ν, ὁρῶ
μεν < ὁράω -ῶ αδιόρατοσ, αντικατοπτριςμόσ, αόμματοσ, αόρατοσ,
αυτόπτθσ, αυτοψία, διορατικόσ, είδοσ, ειδφλλιο, ειδϊλιο, είδωλο, ενόραςθ,
1

2. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
εποπτικόσ, κεόρατοσ, κυρωρόσ, ιδανικόσ, ιδζα, ιδεατόσ, ιδεολογία, ιδεολόγοσ,
ιδεϊδθσ, κάτοπτρο, κάτοψθ, μζτωπο, όμμα, οπι, οπτικόσ, όραμα, όραςθ, ορατόσ,
οφκαλμίατροσ, οφκαλμόσ, όψθ, πανόραμα, πανοραμικόσ, παρόραμα, παρωπίδα,
προςωπίδα, πρόςωπο, ςυνοπτικόσ, τθλεόραςθ, φποπτοσ, υποψία.
ἐςτιν < εἰ μὶ (ρ. ἐς-, μι-κατάλθξθ· με αφομοίωςθ > ἐμ-μὶ · με απλοποίθςθ και
αντζκταςθ > εἰ μί): ανοφςιοσ, απόν, απουςία, εξουςία, εξουςιαςτικόσ, επουςιϊδθσ,
εςκλόσ, ετυμολογία, ετυμολογικόσ, ζτυμον, μετουςίωςθ, ομοοφςιοσ, ον, οντολογία,
οντολογικόσ, όντωσ, ουςία, ουςιαςτικόσ, ουςιϊδθσ, παρόν (το), παρουςία,
παρουςιαςτικό, περιουςία, περιουςιακόσ, περιοφςιοσ, τωόντι.
ἀμφιςβθτοῦςιν < ἀμφιςβθτζω-ῶ < ἀμφὶ σ (ποιθτικι πρόκεςθ = χωριςτά, γφρω) (με
αφξθςθ εςωτερικι και εξωτερικι: ἠμφεςβιτουν): αδιαμφιςβιτθτοσ, ακροβάτθσ,
αμφιςβιτθςθ, αμφιςβθτιςιμοσ, αμφιςβθτίασ, ανάβαςθ, αναβάτθσ, αναμφιςβιτθτοσ,
βάδθν, βακμόσ, βάκρο, βάςθ, βατιρασ, βατόσ, βιμα, βθματοδότθσ, βωμόσ, διάβαςθ,
διαβάτθσ, δφςβατοσ, ζμβαςμα, επιβάτθσ, κατάβαςθ, παραβάτθσ, πρόςβαςθ.
φάςκοντεσ < φθμὶ : αντίφαςθ, αντιφατικόσ, απόφαςθ, αποφατικόσ, άφατοσ,
διαφιμιςθ, διαφθμιςτικόσ, δυςφιμιςθ, δυςφθμιςτικόσ, ζμφαςθ, εμφατικόσ,
επίφαςθ, κατάφαςθ, καταφατικόσ, πρόςφατοσ, πρόφαςθ, προφθτεία, προφιτθσ,
φάςθ, φιμθ, φθμολογία.
πεπραχζναι, πρᾶξιν, πραγματείαν < πράττω (κ. πραγ- + πρόςφυμα j + κατάλθξθ –ω >
πράττω / πράςςω. Όλα τα λιγοντα ςε -ᾰττω ριματα ζχουν το ᾰ βραχφχρονο. Από τον
κανόνα εξαιρείται το πράττω, κακϊσ ζχει το ᾱ μακρόχρονο): αδιαπραγμάτευτοσ,
αντίπραξθ, άπραγοσ, άπρακτοσ, απραξία, διαπραγμάτευςθ, διάπραξθ, ειςπράκτορασ,
είςπραξθ, ζμπρακτοσ, εχκροπραξία, κοινοπραξία, πεπραγμζνο, πολυπράγμων,
πράγμα, πραγματεία, πράγματι, πραγματικόσ, πραγματικότθτα, πραγματιςμόσ,
πραγματογνϊμονασ, πραγματολογία, πραγματοποίθςθ, πρακτζοσ, πρακτικό,
πρακτικόσ,
πράκτορασ,
πρακτορείο,
πραμάτεια,
πράξθ,
πραξικόπθμα,
πραξικοπθματίασ, ςφμπραξθ.
ὀλιγαρχία < ὀλίγοσ + ἄρχω: αναρχία, αναρχικόσ, ανυπαρξία, αρχαϊκόσ, αρχαίοσ,
αρχαιότθτα, αρχάριοσ, αρχζγονοσ, αρχείο, αρχζτυποσ, αρχι, αρχθγείο, αρχθγία,
αρχθγόσ, αρχίατροσ, αρχικόσ, αρχιμάγειρασ, αρχιτζκτονασ, αρχομανισ, αρχομανία,
αρχονταρίκι, άρχοντασ, αρχοντικόσ, γυμναςιάρχθσ, δαςαρχείο, δαςάρχθσ, δυαρχία,
εναρκτιριοσ, ζναρξθ, επαρχία, ζπαρχοσ, εργοςταςιάρχθσ, λθξίαρχοσ, λιςταρχοσ,
λυκειάρχθσ, μεραρχία, μοίραρχοσ, νομάρχθσ, πατριαρχείο, πατριάρχθσ, πεικαρχία,
πλοίαρχοσ, ςτακμάρχθσ, ςτρατάρχθσ, ταξιαρχία, υπαρκτόσ, φπαρξθ, υπαρχθγόσ,
φεουδαρχία, φεουδαρχικόσ.
νομοκζτου < νόμοσ + τίκθμι
α) νόμοσ < νζμω: αγορανομία, ανομία, απονομι, αςτυνομία, αςτυνομικόσ,
αςτυνόμοσ, αυτονομία, αυτόνομοσ, δαςονομία, δαςονόμοσ, διανομζασ, διανομι,
2

3. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
εξοικονόμθςθ, κατανομι, νζμεςθ, νομαδικόσ, νομικι, νομικόσ, νόμιςμα,
νομιςματικόσ, νομοκεςία, νομοκζτθσ, νομομακισ, νομόσ, νόμοσ, νομοςχζδιο,
νομοταγισ, οικονομία, οικονόμοσ, παρανομία, παράνομοσ, ταξινόμθςθ, τροχονόμοσ,
υπόνομοσ, χειρονομία.
β) τίκθμι: αδιακεςία, αντίκετοσ, απόκεμα, αποκθκάριοσ, αποκικθ, διάκεςθ, διακικθ,
ζκκεμα, ζκκεςθ, εκκζτθσ, ζκκετοσ, εμπρόκετοσ, επίκεςθ, επικετικόσ, κζμα, κεμζλιο,
κεμελιϊδθσ, κζςθ, κεςμόσ, κετόσ, κικθ, κατακζτθσ, νουκεςία, παράκεμα, παράκεςθ,
παρακατακικθ, πρόςκετοσ, ςφνκεςθ, ςυνκετικόσ, ςφνκετοσ, ςυνκικθ, τοποκεςία,
υιοκεςία.
οἰ κοφντων < οἰ κζω -ῶ < οἶ κοσ: αδιοίκθτοσ, αποικία, αποικιςμόσ, αποικιςτικόσ,
άποικοσ, διοίκθςθ, διοικθτιριο, διοικθτισ, διοικθτικόσ, ζνοικοσ, ζποικοσ,
ιδιοκατοίκθςθ, κατοικιςιμοσ, κατοικία, κάτοικοσ, μετοίκθςθ, μζτοικοσ, μονοκατοικία,
οικζτθσ, οίκθμα, οίκθςθ, οικία, οικιςμόσ, οικιςτικόσ, οικογζνεια, οικοδεςπότθσ,
οικολογία, οικονομία, οικόπεδο, οίκοσ, οικόςθμα, οικόςιτοσ, οικοςκευι, οικότροφοσ,
οικουμζνθ, παροικία, πάροικοσ, περίοικοσ, πολυκατοικία, ςυγκατοίκθςθ,
ςυγκάτοικοσ, ςυνδιοίκθςθ, ςυνζνοικοσ, ςυνοίκθςθ, ςυνοικία, ςφνοικοσ.
ςυγκειμζνων < ςὺν + κεῖ μαι: (παρακείμενοσ με ςθμαςία ενεςτϊτα του «τίκεμαι»:
αντικειμενικόσ, αντικειμενικότθτα, αντικείμενο, διακειμενικόσ, διακειμενικϊσ,
επικείμενοσ, κειμενικόσ, κείμενο, κειμενογράφοσ, κειμιλιο, κοίταςμα, κοίτθ, κοιτίδα,
κοιτϊνασ, κϊμα, κωματϊδθσ, κωμόπολθ, παρακείμενοσ, προκείμενοσ, προςκείμενοσ,
υποκειμενικόσ, υποκειμενικότθτα, υποκείμενο.
ςυνεςτϊτων < ςὺν + ἵ ςταμαι (κ. ςτθ-, ςτα-· με ενεςτωτικό αναδιπλαςιαςμό ςί- ςτθ- +
κατάλθξθ –μι και με τροπι του ς ςε δαςεία > ἵ ςτθμι): ακαταςταςία, ακατάςτατοσ,
αμαξοςτάςιο, αναντικατάςτατοσ, ανάςταςθ, αναςτάςιμοσ, ανάςτατοσ, ανάςτθμα,
αντιςτάκμιςθ, αντίςταςθ, απόςταςθ, αποςταςία, αποςτάτθσ, απόςτθμα, αςτάκεια,
αςτακισ, αςτάκμθτοσ, διάςταςθ, διάςτθμα, ζκςταςθ, εκςτατικόσ, ζνςταςθ,
επαναςτάτθσ, επαναςτατικόσ, επιςταςία, επιςτάτθσ, επιςτικιοσ, επιςτθτόσ,
θλιοςτάςιο, ιςτιοφόρο, ιςτόσ, κατάςταςθ, καταςτατικό, μεταςτατικόσ, μθχανοςτάςιο,
ορκοςταςία, ορκοςτατικόσ, παράςταςθ, παραςτάτθσ, παραςτατικόσ, παράςτθμα,
προςταςία, προςτατευτικόσ, προςτάτθσ, ςτάδιο, ςτακεροποίθςθ, ςτακερόσ,
ςτακερότθτα, ςτάκμευςθ, ςτάκμθ, ςτακμόσ, ςτάςθ, ςταςίδι, ςτάςιμοσ, ςταςιμότθτα,
ςτατιρασ, ςτατικόσ, ςταυρόσ, ςταφρωςθ, ςτικοσ, ςτιλθ, ςτθλιτεφω, ςτιςιμο, ςτθτόσ,
ςτφλοσ, ςυμπαράςταςθ, ςυμπαραςτάτθσ, ςφςταςθ, ςυςτατικόσ, υπόςταςθ.
μορίων < μείρομαι: άμοιροσ, ανωμερίτθσ, δφςμοιροσ, επιμεριςμόσ, κακόμοιροσ,
καταμεριςμόσ, κατωμερίτθσ, μεμψίμοιροσ, μερίδα, μερίδιο, μερικόσ, μζριςμα, μζροσ,
μερτικό, μοίρα, μοιραίοσ, μοίραρχοσ, μοιραςιά, μοίραςμα, μοιρογνωμόνιο,
μοιρολατρία, μοιρολόγι, παράμεροσ, ςυμμορία.
3

4. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
χρὴ .αχρείαςτοσ, άχρθςτοσ, τοκοχρεολφςια, χρεία, χρειϊδθσ, χρεόγραφο, χρεοκοπία,
χρεολφςιο, χρεοπίςτωςθ, χρζοσ, χρεοςτάςιο, χρεοφειλζτθσ, χρεϊςτθσ, χριμα,
χρθματαγορά, χρθματαποςτολι, χρθματοπιςτωτικό.
καλεῖ ν < καλζ-ω > καλῶ απροςκάλεςτοσ, ζγκλθμα, εγκλθματικόσ, εκκλθςία, ζκκλθτοσ,
:
κλιςθ, κλθτιρασ, κλθτιριο, κλθτικι, κλθτόσ, παράκλθςθ, παράκλθτοσ, παρεκκλιςι,
προκλθτικόσ, ςυγκλθτικόσ, ςφγκλθτοσ.
ὁμολογοῦςι < ὁμολογζ-ω > ὁμολογῶ < ὁμόλογοσ < ὁμοῦ + λζγω: αναλογία,
αναλογικόσ, ανείπωτοσ, απολογθτικόσ, απολογία, απόρρθτοσ, διάλεκτοσ, διάλεξθ,
διαλογι, διαλογικόσ, διάλογοσ, δυςλεκτικόσ, δυςλεξία, ζλλογοσ, επικόσ, επιλεκτικόσ,
επίλεκτοσ, επίλογοσ, επίρρθμα, ζποσ, ιδιόλεκτοσ, κυριολεκτικόσ, κυριολεξία, λεκτικόσ,
λζξθ, λεξικό, λεξικογράφοσ, λεξιλόγιο, λεξιπενία, λογικι, λογικόσ, λόγοσ, μονολεκτικόσ,
μονόλογοσ, ομολογία, παράλογοσ, παρρθςία, πρόλογοσ, ριμα, ριςθ, ρθτό, ριτορασ,
ρθτορικόσ, ρθτόσ, ριτρα, ςυλλογι, ςυλλογικόσ, ςφλλογοσ, ςυνδιάλεξθ, υπόλογοσ.
δθμοκρατίᾳ < δῆμοσ + κρατζω -ῶ
α) δῆμοσ: αδθμοςίευτοσ, αναδθμοςίευςθ, αντιδθμοτικόσ, δθμαγωγόσ, δθμαρχείο,
διμαρχοσ, δθμιουργία, δθμοπραςία, δθμοπράτθςθ, διμοσ, δθμοςίευμα, δθμοςίευςθ,
δθμοςιογραφία, δθμοςιογράφοσ, δθμοςιονομικόσ, δθμόςιοσ, δθμοςκόπθςθ,
δθμότθσ, δθμοτικιςμόσ, δθμοτικόσ, δθμοτικότθτα, δθμοτολόγιο, δθμοφιλισ,
δθμοψιφιςμα, επιδθμία, πανδθμία, ςυνδθμότθσ.
β) κρατζω -ῶ > κρατῶ < κράτοσ (ρ. κρα- + j + ω > κράνjω > κραίνω. κ. κρατζς-ω· με
αποβολι του ς μεταξφ των φωνθζντων και ςυναίρεςθ > κρατῶ ακράτεια, ακράτθτοσ,
):
αςυγκράτθτοσ, αυτοκράτορασ, αυτοκρατορικόσ, εγκράτεια, εγκρατισ, επικράτεια,
επικράτθςθ, κατακράτθςθ, κλειδοκράτορασ, κοςμοκράτορασ, κράτθμα, κράτθςθ,
κρατθτιριο, κρατικόσ, κράτοσ, παρακράτθςθ, ςυγκράτθςθ.
΢ΤΝΣΟΜΗ ΑΠΟΔΟ΢Η ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΤ
΢τθν προςπάκειά του ο Αριςτοτζλθσ να διερευνιςει τθν ζννοια του πολιτεφματοσ, του
τρόπου δθλαδι διακυβζρνθςθσ τθσ πόλθσ, κεωρεί απαραίτθτο να προθγθκεί θ
διερεφνθςθ των εννοιϊν «πόλισ» και «πολίτθσ». Όςον αφορά, λοιπόν, τθν ζννοια
«πόλισ», διευκρινίηει ότι αυτι πρζπει να διερευνθκεί ςε ςχζςθ με το πολίτευμα για
τουσ εξισ λόγουσ: α) διότι υπάρχει διχογνωμία για το ποιοσ ζχει τθν ευκφνθ μιασ
πολιτικισ πράξθσ, ιδιαίτερα ςε μθ δθμοκρατικά πολιτεφματα: το ςφνολο των πολιτϊν,
ι οι εκάςτοτε φορείσ τθσ εξουςίασ; β) γιατί οι δραςτθριότθτεσ των πολιτικϊν και των
νομοκετϊν αφοροφν τθν πόλθ. γ) επειδι θ ςυνεκτικι αρχι τθσ πόλθσ είναι το
πολίτευμα. Όμωσ θ διερεφνθςθ τθσ πόλθσ κζτει προσ διερεφνθςθ τθν ζννοια του
πολίτθ: α) διότι ο πολίτθσ αποτελεί μζροσ ενόσ όλου, τθσ πόλθσ. Για να
κατανοιςουμε, λοιπόν, το όλον, πρζπει πρϊτα να κατανοιςουμε το μζροσ β) δεν
υπάρχει ομοφωνία για το περιεχόμενο τθσ ζννοιασ «πολίτθσ». Διαφορετικά νοείται ο
πολίτθσ ςε ζνα δθμοκρατικό και διαφορετικά ςε ζνα ολιγαρχικό πολίτευμα.
4

5. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
Θεματικι οργάνωςθ τθσ ενότθτασ
Α) «Σῷ περὶ πολιτείασ … τί ποτζ ἐςτιν ἡ πόλισ.» Σο αφετθριακό ερϊτθμα: Ποια είναι θ
ουςία του πολιτεφματοσ και ποια τα είδθ του. Σο πρϊτο προκαταρκτικό ερϊτθμα:
Ποια είναι θ ουςία τθσ πόλθσ.Β) «Νῦν γὰρ ἀμφιςβθτοῦςιν,… ἐςτὶ τάξισ τισ.» Οι λόγοι
που επιβάλλουν τον εκ νζου οριςμό τθσ πόλθσ. Γ) «Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλισ τῶ ςυγκειμζνων…
ν
οὐκ ἔςτι πολίτθσ.» Σο δεφτερο προκαταρκτικό ερϊτθμα: Ποιοσ πρζπει να αποκαλείται
πολίτθσ και ποιοσ είναι πολίτθσ.
Ερμηνευτικά σχόλια
Α) «Σῷ περὶ πολιτείασ … τί ποτζ ἐςτιν ἡ πόλισ.» ΣΟ ΑΦΕΣΗΡΙΑΚΟ ΕΡΩΣΗΜΑ: ΠΟΙΑ
ΕΙΝΑΙ Η ΟΤ΢ΙΑ ΣΟΤ ΠΟΛΙΣΕΤΜΑΣΟ΢ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΣΑ ΕΙΔΗ ΣΟΤ; ΣΟ ΠΡΩΣΟ
ΠΡΟΚΑΣΑΡΚΣΙΚΟ ΕΡΩΣΗΜΑ: ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΟΤ΢ΙΑ ΣΗ΢ ΠΟΛΗ΢;
1. «τίσ ἑκάςτθ καὶ ποία τισ» Σο αφετθριακό ερϊτθμα του Γ’ βιβλίου των Πολιτικϊν.
΢το Γ’ βιβλίο των Πολιτικϊν ο Αριςτοτζλθσ κα αςχολθκεί και με τθ διερεφνθςθ τθσ
ζννοιασ «πολιτεία», δθλαδι με το πολίτευμα, τον τρόπο διακυβζρνθςθσ τθσ πόλθσ.
΢υγκεκριμζνα, κα εξετάςει τθν ουςία κάκε είδουσ πολιτεφματοσ και τα
χαρακτθριςτικά του. Σο κζμα αυτό είναι τόςο κεωρθτικοφ όςο και πρακτικοφ
ενδιαφζροντοσ, γιατί αφορά όλεσ τισ πτυχζσ του βίου του ανκρϊπου είτε ωσ μζλουσ
τθσ κοινωνίασ είτε ωσ πολίτθ. Ανάλογα, δθλαδι, με το είδοσ του πολιτεφματοσ
ρυκμίηεται ο ιδιωτικόσ και δθμόςιοσ βίοσ των ανκρϊπων, όπωσ για παράδειγμα ο
τρόποσ άςκθςθσ τθσ εξουςίασ, τα δικαιϊματα που παρζχονται ςτουσ πολίτεσ, θ
κοινωνικι πρόνοια, θ παιδεία, ο πολιτιςμόσ κ.τ.λ. Σο ερϊτθμα με το οποίο αρχίηει ο
Αριςτοτζλθσ το Γ’ βιβλίο των Πολιτικϊν είναι αφετθριακό, κακϊσ με αυτό δίνει το
κζμα με το οποίο κα αςχολθκεί ςτο βιβλίο αυτό και ςυνάμα δείχνει ότι θ διερεφνθςι
του κζτει διαδοχικά δφο κεφαλαιϊδουσ ςθμαςίασ ερωτιματα, θ απάντθςθ των
οποίων κα φωτίςει τθ ηθτοφμενθ ζννοια τθσ «πολιτείασ». Με τθν ζμμεςθ ερευνθτικι
υπόδειξθ «Σῷ περὶ πολιτείασ ἐπιςκοποῦντι» διακρίνει τθν πολιτεία από τθν πόλθ και
κεωρεί απαραίτθτο να προθγθκεί θ διερεφνθςθ τθσ ζννοιασ τθσ πόλθσ για τθν οποία
ωςτόςο ζχει ιδθ μιλιςει ςτο Α’ βιβλίο των Πολιτικϊν. Σο ερϊτθμα για τθν πολιτεία
είναι διμελζσ και προοικονομεί α) τθ διερεφνθςθ τθσ ουςίασ τθσ «τίσ ἑκάςτθ», δθλαδι
κα αναφερκεί ςτθ φφςθ και ςτα γνωρίςματά τθσ και β) τθν παρουςίαςθ των ειδϊν
των πολιτευμάτων «ποία τισ», ςτο πλαίςιο τθσ οποίασ ο Αριςτοτζλθσ περιγράφει όλα
τα γνωςτά ςτθν εποχι του είδθ πολιτευμάτων, βαςιλεία, αριςτοκρατία, ολιγαρχία,
κ.τ.λ., κατθγοριοποιϊντασ τα ςε ορκά και παρεκβάςεισ.
2. τί ποτζ ἐςτιν ἡ πόλισ» Σο πρϊτο προκαταρκτικό ερϊτθμα: Ποια είναι θ ουςία τθσ
πόλθσ. Η απάντθςθ ςτο βαςικό ερϊτθμα για τθν πολιτεία προχποκζτει τθ διερεφνθςθ
και τον οριςμό τθσ πόλθσ ςε ςχζςθ με το πολίτευμα. Ο Αριςτοτζλθσ είναι
υποχρεωμζνοσ να αιτιολογιςει τθν πορεία αυτι τθσ ςκζψθσ του και αυτό κάνει
δίνοντασ τουσ λόγουσ για τουσ οποίουσ πρζπει να προθγθκεί θ εξζταςθ τθσ πόλθσ. Δεν
5

6. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
πρζπει να μασ διαφεφγει ότι ςτο Α’ βιβλίο των Πολιτικϊν εκτενϊσ παρουςιάςτθκε θ
ζννοια τθσ πόλθσ ςτο πλαίςιο τθσ διερεφνθςθσ του ερωτιματοσ αν ο άνκρωποσ είναι
φφςει ι κζςει πολιτικό ον. Εκεί «θ πόλισ» απαςχόλθςε τον φιλόςοφο από τθν άποψθ
τθσ γζνεςισ τθσ και του ςκοποφ τθσ φπαρξισ τθσ. Εδϊ διερευνάται τι είδουσ φπαρξθ
είναι μια πόλθ, ποια είναι θ ταυτότθτά τθσ, θ ενοποιθτικι αρχι τθσ, τι κάνει τελικά
τθν πόλθ να είναι ενιαία οντότθτα.
Β) «Νῦν γὰρ ἀμφιςβθτοῦςιν,… ἐςτὶ τάξισ τισ.» ΟΙ ΛΟΓΟΙ ΠΟΤ ΕΠΙΒΑΛΛΟΤΝ ΣΟΝ ΕΚ
ΝΕΟΤ ΟΡΙ΢ΜΟ ΣΗ΢ ΠΟΛΗ΢. Ο Αριςτοτζλθσ, προκειμζνου να διερευνιςει τθν ζννοια
τθσ «πολιτείασ», κρίνει απαραίτθτο να εξετάςει προθγουμζνωσ τθν ζννοια τθσ πόλθσ,
γιατί ο οριςμόσ του πολιτεφματοσ ςτθρίηεται ςτον οριςμό τθσ πόλθσ. Αρχικά, λοιπόν,
διευκρινίηει για ποιουσ λόγουσ κρίνεται απαραίτθτθ θ διερεφνθςθ τθσ πόλθσ από τθν
άποψθ τθσ ςυνεκτικισ αρχισ τθσ, δθλαδι του πολιτεφματοσ: α) Η διχογνωμία για τθ
«νομιμότθτα τθσ εξουςίασ» («Νῦν γὰρ ἀμφιςβθτοῦςιν … τὸν τφραννον»): πρζπει να
εξετάςουμε τθν ζννοια «πόλθ», διδάςκει ο φιλόςοφοσ, γιατί διατυπϊνονται
διαφορετικζσ και αντικρουόμενεσ απόψεισ για το ποιοσ ζχει τθν ευκφνθ για τθ λιψθ
και τθν τζλεςθ μιασ πολιτικισ πράξθσ, ιδιαίτερα ςε μθ δθμοκρατικά πολιτεφματα, ςτα
οποία οι αποφάςεισ δεν λαμβάνονται από το ςφνολο των πολιτϊν ι τθν πλειοψθφία.
Ζτςι, άλλοι υποςτθρίηουν ότι τθν ευκφνθ τθν ζχουν όλοι οι πολίτεσ, ενϊ άλλοι ότι
υπεφκυνοι για τισ αποφάςεισ αυτζσ είναι οι εκάςτοτε φορείσ εξουςίασ, οι ολιγαρχικζσ
κυβερνιςεισ ι ζνασ τφραννοσ. Με άλλα λόγια ότι θ πόλθ φζρει ακζραια τθν ευκφνθ
των ενεργειϊν τθσ και ότι ταυτίηεται με τουσ ςυγκεκριμζνουσ και μόνο κάκε φορά
φορείσ εξουςίασ. Τπό αυτι τθν ζννοια και κάκε νζα κυβζρνθςθ μιασ πόλθσ προςπακεί
να αρνθκεί οποιαδιποτε ευκφνθ για τισ πράξεισ τθσ προθγοφμενθσ υποςτθρίηοντασ
ότι δεν πρόκειται για ενζργειεσ τθσ πόλθσ-κράτουσ, αλλά για ενζργειεσ του
ολιγαρχικοφ ι τυραννικοφ κακεςτϊτοσ. Ο Αριςτοτζλθσ εκφράηοντασ αυτζσ τισ
απόψεισ φαίνεται να ζχει υπόψθ του το ιςτορικό παράδειγμα τθσ διζνεξθσ των
Πλαταιζων και των Θθβαίων που καταγράφεται ςτο τρίτο βιβλίο (ΙΙΙ 62) των Ιςτοριϊν
του Θουκυδίδθ. Εκεί αναφζρεται ότι οι Πλαταιείσ κατθγόρθςαν τουσ Θθβαίουσ για τον
«μθδιςμό» τθσ πόλθσ τουσ κατά τουσ Περςικοφσ πολζμουσ και ότι οι Θθβαίοι
απάντθςαν ςτθ βαριά αυτι κατθγορία με τθν εξισ φράςθ: «δεν ιταν θ ξφμπαςα
πόλισπου ζπραξε τοφτο, αλλά θ δυναςτεία ὀλίγων ἀνδρῶ που τότε εἶ χε τὰ
ν
πράγματα», που τότε είχε, δθλαδι, τθν εξουςία ςτθν πόλθ. Η «αμφιςβιτθςθ» γίνεται
πιο φανερι και πιο απτι, όταν κάποια ςτιγμι αλλάηει ςε ζναν τόπο το κακεςτϊσ. ΢ε
τζτοιεσ περιςτάςεισ δεν είναι κακόλου ςπάνιο το νζο κακεςτϊσ να μθν αναγνωρίηει
οφτε τισ ςυμφωνίεσ που είχε ςυνάψει το προθγοφμενο κακεςτϊσ. Η δικαιολογία εξιγθςθ που προβάλλεται τότε είναι ότι «τισ ςυμφωνίεσ δεν τισ ζκανε θ πόλισ –εμείσ
κα λζγαμε: το κράτοσ– αλλά ο ςυγκεκριμζνοσ, κατά τθ ςυγκεκριμζνθ εκείνθ εποχι,
φορζασ τθσ εξουςίασ». Με τα παραπάνω προβάλλεται ζνα ςοβαρό πρόβλθμα που
6

7. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
απαςχολοφςε τουσ τότε φιλοςόφουσ και για το οποίο εκφράςτθκαν ςοβαρζσ και
βάςιμεσ διαφωνίεσ. Βζβαια θ ςφγχρονθ πολιτικι επιςτιμθ και πρακτικι δζχονται
τισαρχζσ του ενιαίου κράτουσ και τθσ αςφαλείασ του δικαίου. ΢φμφωνα με αυτζσ τισ
αρχζσ οι πράξεισ ενόσ κράτουσ είναι ζγκυρεσ ανεξάρτθτα από το εκάςτοτε κακεςτϊσ
και τθν πολιτικι ι πολιτειακι εκπροςϊπθςθ. β) Οι δραςτθριότθτεσ των πολιτικϊν και
των νομοκετϊν αφοροφν τθν πόλθ («τοῦ δὲ πολιτικοῦ … περὶ πόλιν»): Αποτελεί κοινι
εμπειρία ότι οι πολιτικοί και οι νομοκζτεσ –και πρζπει να ςεβαςτοφμε απολφτωσ τθ
διάκριςθ των όρων «πολιτικόσ» και «νομοκζτθσ» – δεν ανικουν ςε αυτό που
αποκαλοφμε παραγωγικζσ τάξεισ, αλλά οι δραςτθριότθτζσ τουσ απολφτωσ αφοροφν
τθν πόλθ. Λογικά από τθν αριςτοτελικι διατφπωςθ ςυνάγεται ότι το ζργο και θ
δραςτθριότθτα του πολιτικοφ και του νομοκζτθ μζςα ςτθν ευρφτερθ οργάνωςθ τθσ
πόλθσ και ςτον καταμεριςμό τθσ εργαςίασ ζχουν τθν ιδιαιτερότθτα ότι
περιςτρζφονται γφρω από τθν πόλθ. Ζτςι, αν κάκε χειρϊνακτασ και επαγγελματίασ
αςχολείται με τον ειδικό τομζα τθσ εργαςίασ του, ο πολιτικόσ και ο νομοκζτθσ
αςχολοφνται με τθν πόλθ, δθλαδι με τθ ςυλλογικι οντότθτα και τα ηθτιματα που τθν
αφοροφν. Αφοφ, λοιπόν, θ πόλθ αποτελεί το επίκεντρο κάκε δραςτθριότθτασ του
πολιτικοφ και του νομοκζτθ, θ ςθμαςία τθσ για τθν πολιτικι επιςτιμθ είναι μεγάλθ. γ)
Η ςυνεκτικι αρχι τθσ πόλθσ είναι το πολίτευμα («ἡ δὲ πολιτεία … τάξισ τισ»): πρζπει
να καταλάβουμε τι είναι θ πόλθ, για να μπορζςουμε να καταλάβουμε τθν οργάνωςθ
τθσ πόλθσ ςε ςχζςθ με τον τρόπο διακυβζρνθςισ τθσ (το πολίτευμα). Εφόςον το
πολίτευμα δεν είναι παρά ζνα ςφςτθμα οργάνωςθσ το οποίο ρυκμίηει τισ ςχζςεισ
όλων όςων ηουν ςε μία πόλθ, αλλά και τθν κατανομι τθσ πολιτικισ δφναμθσ μεταξφ
τουσ, κα πρζπει να οριςτεί, να διευκρινιςτεί, πρϊτα θ ζννοια, το περιεχόμενο τθσ
πόλθσ, προκειμζνου να κακοριςτεί θ ζννοια του πολιτεφματοσ. Άλλωςτε ςε μια πρϊτθ
προςζγγιςθ ο οριςμόσ του πολιτεφματοσ «ἡ δὲ πολιτεία τῶ τὴν πόλιν οἰ κοφντων
ν
ἐςτὶ τάξισ τισ» παραπζμπει ςτθν πόλθ. ΢τον απλό αυτόν οριςμό φαίνεται θ βαςικι
διαφορά τθσ πόλθσ από το πολίτευμα, αλλά και θ οργανικι τουσ ςχζςθ. Η πόλθ
αφορά το γεγονόσ τθσ ςυνφπαρξθσ των ανκρϊπων με ςκοπό τθν αυτάρκεια και τθν
ευδαιμονία, ενϊ το πολίτευμα αφορά τθν οργάνωςθ, το πολιτικό κακεςτϊσ, τθ μορφι
που κακιςτά το τυχαίο ςφνολο πόλθ. Ακόμθ ο Αριςτοτζλθσ ςυνδζει τθ δραςτθριότθτα
του πολιτικοφ και του νομοκζτθ με το πολίτευμα, αφοφ το πολίτευμα ανάλογα με τθ
μορφι που ζχει υπαγορεφει και το περιεχόμενο τθσ δραςτθριότθτάσ τουσ. Βζβαια θ
ςχζςθ μπορεί να εννοθκεί και αντίςτροφα ωσ ζνα ςθμείο, δθλαδι θ δραςτθριότθτα
του πολιτικοφ και του νομοκζτθ να είναι ρυκμιςτικόσ παράγοντασ του πολιτεφματοσ.
Γ) «Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλισ τῶ ςυγκειμζνων… οὐκ ἔςτι πολίτθσ.» ΣΟ ΔΕΤΣΕΡΟ
ν
ΠΡΟΚΑΣΑΡΚΣΙΚΟ ΕΡΩΣΗΜΑ: ΠΟΙΟ΢ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΠΟΚΑΛΕΙΣΑΙ ΠΟΛΙΣΗ΢ ΚΑΙ ΠΟΙΟ΢
ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΙΣΗ΢; ΢τθ ςυνζχεια του κειμζνου ο Αριςτοτζλθσ διευκρινίηει για ποιουσ
λόγουσ το ερϊτθμα για τθν πόλθ κζτει το ερϊτθμα για τθν ζννοια του πολίτθ. Με
7

8. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
δεδομζνο ότι θ πόλθ είναι μια ολότθτα πλικουσ πολιτϊν «ἡ γὰρ πόλισ πολιτῶ τι
ν
πλῆκόσ ἐςτιν», τι είναι αυτό που κάνει το πλικοσ να αποτελεί ολότθτα και όχι μια
άμορφθ μάηα; Για να απαντθκεί το ερϊτθμα αυτό κρίνεται απαραίτθτθ πρϊτα θ
διερεφνθςθ τθσ ζννοιασ του «πολίτθ», δθλαδι αυτοφ που κάνει κάποιον να ανικει
ςτα ςυςτατικά ςτοιχεία του ςυνόλου που είναι θ πόλθ. Εφλογα δεν είναι δυνατό να
απαντιςουμε ςτο ερϊτθμα «τι είναι θ πόλθ» παρά μζςω τθσ απάντθςθσ ςτο ερϊτθμα
«τι είναι πολίτθσ». α) Ο πολίτθσ είναι μζροσ τθσ πόλθσ («Ἐπεὶ δ’ ἡ πόλισ … πλῆκόσ
ἐςτιν»): θ πόλθ ανικει ςτθν κατθγορία των ςφνκετων πραγμάτων («τῶ
ν
ςυγκειμζνων»), είναι δθλαδι ζνα όλον («τι τῶ ὅλων») που αποτελείται από μζρθ
ν
(«ἐκ πολλῶ μορίων»), τουσ πολίτεσ. Η ταυτότθτα τθσ πόλθσ ςυνκζτει: α) ΢τοιχεία
ν
φυςικά (τόποσ και άνκρωποι), β) ΢τοιχεία πολιτικά (ςυνταγματικι τάξθ και πολιτειακι
οργάνωςθ). Η ςφνκεςθ των ςτοιχείων είναι οργανικι και από αυτιν τθν άποψθ θ
πόλθ είναι ζνα «όλον», δθλαδι ζνα οργανικό ςφνολο που ζχει Μορφι (παράγοντασ
οργανικισ ενότθτασ των μερϊν) και Σζλοσ (κακοριςμζνο ςκοπό). Επομζνωσ, για να
κατανοιςουμε το όλον, δθλαδι τθν πόλθ, πρζπει πρϊτα να κατανοιςουμε το μζροσ,
δθλαδι τον πολίτθ και τα χαρακτθριςτικά του, αφοφ ο ρόλοσ του ςτθν πολιτικι τάξθ
είναι κακοριςτικόσ. Ζτςι, προκειμζνου ο Αριςτοτζλθσ να φτάςει ςτον οριςμό τθσ
ζννοιασ «πόλισ», ακολουκεί τθν αναλυτική μζθοδο. Αναλφει δθλαδι, μια γενικι,
ςφνκετθ ζννοια –ςτθν προκείμενθ περίπτωςθ τθν ζννοια «πόλθ»– ςτα ςυςτατικά τθσ,
τα επιμζρουσ ςτοιχεία τθσ, τον πολίτθ, και εντοπίηει, προςδιορίηει τα χαρακτθριςτικά
τουσ. Αντίκετα, ςτισ ενότθτεσ 11-14, ςτθν προςπάκειά του να εξθγιςει πϊσ γεννικθκε
θ πόλθ, ακολοφκθςε τθ γενετική μζθοδο.
β) τίνα χρι καλεῖ ν πολίτθν καὶ τίσ ὁ πολίτθσ. Είναι το δεφτερο προκαταρκτικό
ερϊτθμα που χρειάηεται διερεφνθςθ, για να απαντθκεί το αφετθριακό ερϊτθμα για
τθ φφςθ και τα είδθ των πολιτευμάτων. Σο ερϊτθμα για τον πολίτθ είναι διμελζσ και
παραπζμπει ςτο βάκοσ (τίσ ὁ πολίτθσ) και το πλάτοσ τθσ ζννοιασ (τίνα χρι καλεῖ ν
πολίτθν). Ο Αριςτοτζλθσ προςανατολίηει τθν εξζταςθ α) ςτθ ςυγκζντρωςθ των
χαρακτθριςτικϊν που ςυνιςτοφν τθν ζννοια του πολίτθ (τίσ ὁ πολίτθσ) και β) ςτον
προςδιοριςμό εκείνων που πρζπει να αναγνωριςτοφν ωσ πολίτεσ ςε μια πόλθ με
κριτιρια τθν θλικία, το φφλο, τθν κοινωνικι κζςθ κ.ά. (τίνα χρι καλεῖ ν πολίτθν).
γ) Ζλλειψθ ομοφωνίασ για τον οριςμό τθσ ζννοιασ «πολίτθσ» («Ὥ
ςτε … οὐκ ἔςτι
πολίτθσ»): πρζπει να διερευνθκεί θ ζννοια «πολίτθσ», όχι μόνο για να γίνει κατανοθτι
θ ζννοια τθσ πόλθσ, αλλά και για να διαςαφθνιςτεί το περιεχόμενο τθσ ζννοιασ
«πολίτθσ», για το οποίο δεν υπάρχει ομοφωνία. Ζτςι, διαπιςτϊνουμε ότι διαφορετικά
νοείται ο πολίτθσ ςε ζνα δθμοκρατικό πολίτευμα και διαφορετικά ςε ζνα ολιγαρχικό.
Ποιοσ είναι πολίτθσ εξαρτάται από το πολίτευμα που ιςχφει ςτθν πόλθ, γιατί πολίτθσ
είναι αυτόσ που μετζχει ςτθν άςκθςθ κάποιασ εξουςίασ. Επειδι όμωσ υπάρχουν
διαφορετικά πολιτεφματα με διαφορετικά ποιοτικά γνωρίςματα, ο πολίτθσ ορίηεται
8

9. Αριςτοτζλθ Πολιτικά – Ενότθτα 15θ
ανάλογα με τα διαφορετικά γνωρίςματα του πολιτεφματοσ ςτθσ πόλθσ του. Ζτςι,
μπορεί κανείσ να είναι πολίτθσ ςε δθμοκρατικό πολίτευμα, όχι όμωσ και ςε ολιγαρχικό
ι τυραννικό. Όπωσ κα εξθγιςει ςτθ ςυνζχεια του Γ’ βιβλίου των Πολιτικϊν, γίνεται
κανείσ πολίτθσ ςφμφωνα με τον όρο, δθλαδι τθ βάςθ που κακορίηει το είδοσ του
πολιτεφματοσ. Η αρετι, ο πλοφτοσ και θ ελευκερία είναι οι όροι που διακρίνουν τα
πολιτεφματα τθσ αριςτοκρατίασ, τθσ ολιγαρχίασ και τθσ δθμοκρατίασ αντίςτοιχα και
κακιςτοφν κάποιον πολίτθ του πολιτεφματοσ αυτοφ. Για παράδειγμα, ςε ζνα
δθμοκρατικό πολίτευμα για να γίνει κανείσ πολίτθσ χρειάηεται να είναι οπωςδιποτε
ελεφκεροσ, ςε ζνα ολιγαρχικό να διακζτει μια ςυγκεκριμζνθ ποςότθτα πλοφτου μαηί
με τθν ελευκερία και ςτο αριςτοκρατικό να είναι ευγενικισ καταγωγισ, ανδρείοσ και
πεπαιδευμζνοσ μαηί με τθν ελευκερία επίςθσ. Η ελευκερία είναι αναγκαία και
επαρκισ ςυνκικθ για να αποκτιςει κανείσ τθν ιδιότθτα του πολίτθ ςτο δθμοκρατικό
πολίτευμα, ενϊ ςτα άλλα πολιτεφματα είναι αναγκαία, αλλά όχι επαρκισ.
΢ΤΜΠΕΡΑ΢ΜΑ ΓΙΑ ΣΗ ΢ΧΕ΢Η ΠΟΛΗ΢-ΠΟΛΙΣΗ-ΠΟΛΙΣΕΤΜΑΣΟ΢
Οι πολιτικζσ αναλφςεισ του Γ’ βιβλίου των Πολιτικϊν εξαρτϊνται από τον οριςμό του
πολίτθ. ΢υγκεκριμζνα, το ςχιμα εξζταςθσ που διαμορφϊνεται είναι το εξισ:
Οριςμόσ του πολίτθ → οριςμόσ τθσ πόλθσ → οριςμόσ του πολιτεφματοσ →
κατθγοριοποίθςθ των πολιτευμάτων Ο Αριςτοτζλθσ ςτθν πολιτικι φιλοςοφία του,
εξετάηοντασ τθν πολιτεία, εξετάηει τθν πόλθ ςτο ςφνολό τθσ, γιατί θ πολιτεία δεν είναι
δυνατόν να νοθκεί ανεξάρτθτα από τθν πόλθ. ΢τθν πολιτικι ανικει κακετί που αφορά
τθν πόλθ, δθλαδι μια κοινωνία ανκρϊπων που χαρακτθρίηεται από κοινότθτα
ςκοπϊν, κεςμϊν και ςυνζχεται από ενιαία πολιτικι εξουςία. Κατά τθν κρίςθ του
φιλοςόφου θ ολοκλθρωμζνθ αξιολόγθςθ μιασ πολιτείασ προχποκζτει τον κακοριςμό
τθσ κοινωνικισ διαςτρωμάτωςθσ, ςτθν οποία άλλωςτε κεμελιϊνεται, των
οικονομικϊν ςχζςεων που αναπτφςςονται ςτο εςωτερικό τθσ διαςτρωμάτωςθσ αυτισ,
των θκικϊν και ιδεολογικϊν αντιλιψεων που εκδθλϊνονται ςτο πλαίςιό τθσ, τθσ
παιδείασ που προςφζρει και τθσ κοινωνικισ κατθγορίασ, δθλαδι του ςυνόλου των
πολιτϊν, ςτθν οποία εξαςφαλίηει τθ δυνατότθτα να ςυμμετζχει ςτα κοινά.
΢υνκζτοντασ τισ τρεισ βαςικζσ ζννοιεσ γράφει ο Αριςτοτζλθσ: «Eἴ περ γάρ ἐςτι
κοινωνία τισ ἡ πόλισ, ἔςτι δζ κοινωνία πολιτῶ πολιτείασ» (Αν πάλι θ πόλθ πράγματι
ν
είναι κάποιο είδοσ κοινωνίασ, υφίςταται και ωσ κοινωνία πολιτϊν ςτθ βάςθ μιασ
πολιτειακισ οργάνωςθσ… 1276 b1-3). Η φυςικι πολιτικότθτα κατά Αριςτοτζλθ δείχνει
ότι θ ςυμμετοχι του ανκρϊπου ςτον πολιτικό βίο ςυνκζτει τθ βιολογικι ορμι του για
ςυνφπαρξθ (κοινωνία) με άλλουσ ανκρϊπουσ και τθν πραγμάτωςθ τθσ ανκρϊπινθσ
φφςθσ μζςα ςτθν πόλθ. ΢υγχρόνωσ, φαίνεται ότι θ ταυτότθτα τθσ πόλθσ εξαρτάται
από το πολίτευμά τθσ.
9