2. Gaiaren mapa AURKIKUNTZEN GARAIA Aurkikuntza geografikoak Garai Modernoaren hasieran Amerika europearrak iritsi zirenean EUROPEARREK XV. MENDEAN EZAGUTZEN ZUTEN LURRALDEA AURKIKUNTZEN KAUSAK ESPLORAZIO NAGUSIAK AURKIKUNTZEN ONDORIOAK EGOERA OROKORRAK MAIAK INKAK AZTEKAK
3.
4.
5.
6.
7. Horregatik beharrezkoa egiten zen itsas-bide berriak bilatzea. Aurkikuntzen kausak – Zetaren bideak moztu egiten dira ... eta ekialdearekin (Asia) zeuden merkataritza bide tradizionalak moztu egin zituzten.
8.
9.
10.
11.
12. Testua: bizitza karabela baten gainean Bizitza karabela gainean Itsasontziek langileak behar dituzte eguneko 24 ordutan; horregatik, lau orduko txandak osatzen ziren eta zintzotasun osoz bete behar izaten ziren. Goiz eko lehen lana gauean itsasontzi ra sartutako ura txikatzea (ura itsasontzitik kanporatzea) zen. Ondoren, sokak, belak eta bestelako aparailuak konpondu; belak jaso, ontzigaina garbitu edo sareak konpondu. Askotan, marinelek abestitxoak abesten zituzten . Eguerdian, egune ko bazkari bero bakarra hartzeko etena egiten zuten. Gizon bakoitzak bere arrantxoa (janari neurria) egurrezko plater batean hartzen zuen. Hala ere, tripulazioko pertsona garrantzitsuenek banatuta jaten zuten eta euren jantokia eduki ohi zuten. Arratsaldeetan, giroa lasaiagoa zen eta astialdirako jarduerak egiten zituzten, abestu, musika-tresnaren bat jo edo esperientzia handieneko marinelen historiak eta abenturak entzun besteak beste. Batzuetan, bertan zihoazen animalien lasterketak eta borrokak antolatu ohi ziren edo arrantza lehiaketak egin ohi zituzten.
19. Testua: Esperantza Onaren lurmuturra Esperantza Onaren lurmuturra Afrikako kostako leku zehatzetan kontaketak egiteko harrizko estelak jartzeaz gain, ezagutzen zituzten lurmuturrei eta itsasarteei izena jartzen zieten. […] ... irten eta lurmutur handia ikusi zuten, hainbeste mendetan ezkutatuta, lurrez beteriko beste mundu bat erakusten zuena, eta honi Bartolomé Dias-ek eta bere burkideek Ekaiztsu deitu zioten, zeharkatzean jasan zituzten ekaitz eta arriskuengatik. Baina Don Juan erregeak, erresumara itzuli zirenean izen ederragoa eman zion, eta Esperantza Onaren lurmuturra deitu zion, hainbeste urtetan desiratutako Indiaren aurkikuntza iragartzen zuelako. J. DE BARROS, Portugaldarrek mendebaldeko itsasoak eta lurrak aurkitzean eta konkistatzean egin zituztenei buruz, 1552-1563
24. Testua: 1492ko urriaren 12a 1492ko urriaren 12a Almirantea ontzi armatuan lurreratu zen eta Martin Alonso Pinzon eta Vicente Yanez, bere anaia, Niña ren kapitaina [...]. Lurrean zeudela zuhaitz oso berdeak ikusi zituzten, ur asko eta mota ezberdineko fruituak. Almiranteak lur hartu zuten beste kapitanei eta gizonei deitu zien eta Errege-erreginari berak lur hura hartu zuela azal zezaten eskatu zien. FRAY BARTOLOME DE LAS CASAS Kolonen itsasontzi gaineko egunerokoaren laburpena. Egokitua
25. Kolon Ameriketara iritsi zen: XIX. mendeko margolari batek egindako irudi idealizatua Guanahami irla, San Salvador izenarekin bataiatua Indigenak, Kolonen arabera “kanarioen kolorekoak, ez zuriak, ez eta beltzak ere” Pinzon anaiak, karabelen kapitainak, espedizioko banderak dituztela: gurutze berdea fondo zuriaren gainean . Kristobal Kolon errege banderarekin .
31. Juan Sebastian Elkano (1486/87 – 1526), euskal esploratzailea izan zen, Getarian jaioa. Munduari bira osoa eman zion lehenbiziko espedizioan parte hartu eta azkenengo partea berak gidatu zuen. Magallaes esploratzaile portugaldarrak prestatutako espedizioan parte hartu zuen 23 urterekin. Molukak irletara mendebaldetik heltzea zuten helburu. Munduari lehen itzulua
32.
33.
34.
35.
36. Testua: Magallanesek eta Elkanok munduari emandako bira 1520ko apirilaren 20a [...] Gutxien espero genuen egunean altuera ikaragarria zuen gizon bat agertu zen. Hondartza ia hutsik zegoen aldi berean abesten eta dantzatzen eta burutik behera harea botatzen [...]. Hain zen altua gizona non buruarekin ozta-ozta iristen gintzaizkion gerrira. Ondo osatua zegoen, aurpegi zabala zuen eta gorriz margotua zegoen, begiak horiz inguratuta zeuzkan, eta bihotz itxura zuten bi orbain zituen masailetan [...]. Bere jantzia, edo hobe esan, bere kapa, herrialdean ugari zen animalia larru josiekin egina zegoen. Animalia horrek mandeme burua eta belarriak zituen, gamelu gorputza, orein hankak eta zaldi buztana, eta baita haren irrintzia ere. Gizon horrek larru berdinarekin egindako oinetako antzekoak zituen. Ezkerreko eskuan arku motz eta trinkoa zuen [...] eta beste eskuan, kanaberazko geziak, motzak, eta haiek alde batean lumak zituzten. ANTONIO PIGAFETTA, Munduari emandako lehen bira. Egokitua
44. Maiak - Bonampaken horma-irudia Gatibu sakrifikatu baten gorpua Arerio garaituak torturatu dituzte eta sakrifikatzeko zain daude. Gerlari handiak gatibuak aurkezten. Chan Muan nagusia lantzari eusten Eliteko gerlariak burukoekin eta jaguarren larruekin Bonampaken gorteko ordezkariak sakrifizio erritualean
47. Inkak - Quipuak Quipuak kolore eta korapilo ezberdinak zituzten sistemak ziren. Inka inperioko funtzionarioek datuak jasotzen zituzten, jaiotze eta heriotze kopurua, armak eta abere kopurua besteak beste... Funtzionario bakoitzak quipu asko zaindu behar izaten zituen eta ontzitan gordeta izaten zituzten.
48. Aztekak - Tenochtitlan espainiarrak iritsi aurretik Tenochtitlaneko azokako eszena baten berreraiketa
50. Testua: Tenochtitlanen sorrera Tenochtitlanen sorrera (1325) Aztekak Aztlan izeneko toki mitiko batetik zetozen, koartza lekua esan nahi duen tokitik. Aztlanen kokapen nagusia ezezaguna da, Mexiko bailararen iparraldean zegoela baino ez dakigu. Egun batean, bertako jainko nagusiak, Huitzilopochtik (gudaren jainkoa), apaizekin hitz egin zuen eta hegoalderantz joan behar zutela esan zien, bertan hiri berri bat sortuko zuten eta. Hiri hartan indartsu egingo ziren eta bertatik lau aldeetarantz zabalduko ziren. Huitzilopochtlik Aztekei zin egin zien bidaian lagunduko ziela aukeratutako lekuraino hiri berri bat sor zezaten. Jainkoaren arabera, ondoko ezaugarriak izan behar zituen aukeratutako lekuak: harri bat aurkitu behar zuten, harriaren gainean indipikondo bat hazi behar zen eta indipikondoaren gainean sugea jaten ari zen arranoa ikusi behar zuten. Aztekak erromesaldian abiatu ziren, zenbait belaunaldi iraun zituen erromesaldiak. Mexikoko bailarara iritsi aurretik hainbat tokitan kokatu ziren baina guztietatik bota zituzten. Texcoco lakura iritsi zirenean, irla batean Huitzilopochtlik esandakoaren arrastoak topatu zituzten. Lur sakratu hari Tenochtitlán izena eman zioten eta harien jainkoa gurtzeko lehen tenplua sortu zuten. Testu egokitua
