Pain in Endodontics

1. ÑAU TRONG NOÄI NHA:
NGUYEÂN NHAÂN, PHOØNG NGÖØA VAØ
XÖÛ TRÍ
Bs. Leâ Haûi Trieàu
Nguoàn: Jariwala SP, Goel BR (2001), Pain in
Endodontics: causes, prevention and
management, Endodontology, vol.13: 63-66.

2. GIÔÙI THIEÄU
• Ñau sau noäi nha:
– Chuû ñeà ñöôïc nghieân cöùu nhieàu trong noäi nha.
– Coù nhieàu yeáu toá lieân quan.

3. GIÔÙI THIEÄU
• Caùc yeáu toá TRÖÔÙC noäi nha  Ñau & côn ñau kòch
phaùt :
– Söï buøng phaùt caáp tính cuûa toån thöông maïn tính [1,2]
– Raêng cheát tuûy [3]
– Raêng bò loä tuûy tröôùc ñoù
– Giaûi phaãu oáng tuûy (OÂT) ít gaëp [4,5]
– Nang quanh choùp [6]
– AÙp xe
– Gaõy raêng

4. GIÔÙI THIEÄU
• Caùc yeáu toá TRONG luùc noäi nha  ñau nhieàu:
– Khoâng söû duïng ñeâ cao su [7]
– Söï kích thích cuûa thuoác baêng trong OÂT [8,9] vaø dung
dòch bôm röûa OÂT [10,11]
– Söûa soaïn OÂT quaù choùp vaø traùm bít OÂT quaù choùp [12]
– Caùc bieán chöùng cuûa noäi nha
– Boû soùt oáng tuûy [13]

5. GIÔÙI THIEÄU
• Caùc yeáu toá SAU noäi nha  ñau:
– Hôû mieáng traùm taïm hay vónh vieãn
– Khoâng duøng thuoác uoáng sau noäi nha.

6. GIÔÙI THIEÄU
• Coù moät soá yeáu toá thöôøng bò coi nheï hoaëc
chaån ñoaùn sai bôûi BS  caùc bieán chöùng
khoâng mong muoán, ñaëc bieät laø ñau.
• Kieán thöùc veà caùc yeáu toá naøy laø caàn thieát ñeå
phaùn ñoaùn vaø phoøng ngöøa nhöõng haäu quaû
khoâng mong muoán.

7. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Vò trí loå choùp [14]: thöôøng ngaén hôn choùp chaân
raêng treân phim X quang 0.5mm. Neáu loå choùp caùch
choùp treân phim X quang 1.5-2mm thì duïng cuï söûa
soaïn seõ qua khoûi choùp gaây toån thöông moâ quanh
choùp.
Choùp chaân R
Ñieåm thaét
choùp
Loå choùp

8. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Moâ tuûy [15] trong phaàn eo giöõa 2 OÂT cuûa chaân
raêng.
– 60% ôû oáng ngoaøi-gaàn R6 treân vaø 30% ôû oáng xa R6
döôùi coù phaàn tuûy naøy.
– Raát khoù hoaëc khoâng theå laáy saïch phaàn tuûy naøy khi
söûa soaïn vôùi phöông phaùp thoâng thöôøng . Neáu coù ñau
sau noäi nha coù theå xem xeùt ñeán vieäc phaãu thuaät.
Moâ tuûy ñöôïc söûa
soaïn vôùi traâm noäi
nha.
Phaàn eo chöùa moâ
tuûy khoâng ñöôïc
söûa soaïn.

9. Toån thöông thaáu quang
quanh choùp ôû chaân gaàn
Vuøng eo maøu ñen giöõa 2 oáng tuûy
Söûa soaïn laïi OÂT vaø laøm
saïch vuøng eo vôùi duïng
cuï sieâu aâm.
Traùm ngöôïc vôùi MTA. Sau PT caét choùp.
Dr. Justin Parente

10. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• R cöûa beân haøm treân [16] vaø R cöûa giöõa haøm
döôùi coù tæ leä ñau sau noäi nha cao do boû soùt
OÂT.
• Tæ leä OÂT thöù 4 [17] cuûa R6 treân laø 60% vaø R6
döôùi laø 30%.
• R trong R [17] coù OÂT baát thöôøng gaây khoù
söûa soaïn vaø bít OÂT. Neáu moät ñoaïn OÂT coøn
soùt laïi khoâng ñöôïc ñieàu trò, noù coù theå gaây ñau
dai daúng sau traùm bít OÂT.

11. R22: 1 chaân, 2 oáng tuûy.
R cöûa HD coù 2 OÂT.

12. R22: 1 chaân, 4 oáng tuûy.

13. RCL nhieàu oáng tuûy
3 OÂT ôû
chaân xa.
3 OÂT ôû
chaân gaàn.

14. R trong R (Dens in dente)
Noäi nha R cöûa
beân HT R
trong R, vôùi
HT OÂT hình
C.
(Carlos Boveda,
1999)

15. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Nöõ giôùi [17] coù bieåu hieän ñau ñôùn nhieàu hôn
nam giôùi, coù xu höôùng tìm kieám söï giuùp ñôõ töø
BS ñeå loaïi boû trieäu chöùng ñau nhieàu hôn nam
giôùi.
• Nang quanh choùp [17] thöôøng bò nhaàm laãn vôùi u
haït quanh choùp treân X quang. Tröôøng hôïp naøy coù
theå daãn ñeán côn ñau kòch phaùt (flare ups).
• Raõnh nöôùu-khaåu caùi (palatogingival groove)
[18] thöôøng thaáy ôû R cöûa treân. Beänh nha chu coù
theå daãn ñeán nhieãm truøng tuûy trong tröôøng hôïp
naøy.

16. Palato-gingival groove
• Tæ leä: 2.8 - 8.5%, cao
nhaát laø ôû R cöûa beân HT.
( D Rachana vaø cs , 2007 )

17. Palato-gingival groove
• ÔÛ R cöûa beân HT:
– 43% raõnh ôû chaân R keùo daøi < 5mm.
– 47% daøi töø 6-10mm
– 10% daøi > 10mm
( Kogan, 1986 )

18. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• R lung lay [18] coù daây chaèng nha chu vaø xeâ
maêng ôû vuøng choùp khoâng khoûe maïnh. Vi khuaån
trong oáng tuûy seõ deã daøng xaâm nhaäp xeâ maêng vaø
oáng ngaø ôû choùp chaân R, vaø raát khoù ñeå loaïi boû
chuùng.
• Caùc vaán ñeà taâm lyù, caûm xuùc [18] nhö caêng
thaúng hay traàm caûm coù theå goùp phaàn gaây meät
moûi, söùc ñeà khaùng keùm, coù theå laøm roái loaïn quaù
trình laønh thöông cuûa toån thöông vuøng quanh
choùp.

19. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• BN coù mieãn dòch keùm [18] seõ ñau nhieàu hôn vaø
thôøi gian laønh thöông keùo daøi hôn.
• Beänh söû ñau: toån thöông toàn taïi trong thôøi gian
daøi [18] seõ laøm keùo daøi thôøi gian ñieàu trò vaø laønh
thöông.
• OÁng tuûy bò canxi hoùa [17]: loå OÂT coù theå bò thu
heïp laïi do quaù trình canxi hoùa nhöng vi khuaån
vaãn deã daøng ñi qua ñöôïc khoaûng heïp naøy ñeán
moâ quanh choùp. Caàn coá gaéng laøm saïch ñöôïc
nhöõng oáng tuûy bò canxi hoùa naøy.

20. OÁng tuûy bò canxi hoùa

21. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Duïng cuï [17] tröôùc luùc ño chieàu daøi laøm vieäc coù
theå taïo khaác (ledge formation) trong OÂT.
• Ñaåy vi khuaån, maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû ra
vuøng quanh choùp [18]: trong quaù trình söûa soaïn
OÂT coù theå ñaåy moâ tuûy nhieãm truøng, muøn ngaø,
muû ra khoûi loå choùp. Ñieàu naøy coù theå gaây ñau
thaäm chí sau khi bít OÂT toát. Bôm röûa kyõ, söûa
soaïn laëp laïi vôùi duïng cuï coù kích thöôùc nhoû sau
khi söûa soaïn vôùi duïng cuï keá tieáp neân ñöôïc thöïc
hieän ñeå phoøng ngöøa caùc bieán chöùng naøy.

23. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Xaùc ñònh sai chieàu daøi OÂT [18]: caàn chuïp nhieàu
phim X quang ñeå xaùc ñònh ñuùng chieàu daøi laøm
vieäc.
• Ñeå troáng OÂT [19] trong thôøi gian daøi sau khi
söûa soaïn seõ laøm cho vi khuaån trôû vaøo laïi OÂT,
daãn ñeán nhieãm truøng taùi phaùt, vi khuaån ñi ñeán
vuøng quanh choùp.
• Noäi nha moät laàn (single visit endodontics) [19]
coù theå khoâng lyù töôûng ñoái vôùi taát caû caùc raêng.
Noù coù theå daãn ñeán ñau hoaëc côn kòch phaùt neáu
nhö choïn löïa ca khoâng phuø hôïp.

25. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Khôùp caén cao (hyperocclusion) [19]: toån
thöông vuøng quanh choùp lieân tuïc do chaán
thöông khôùp caén seõ daãn ñeán ñau sau noäi nha.
• Raïn nöùt caùc vaùch (Crack of septa) [20] giöõa
2 OÂT naèm gaàn nhau do duïng cuï, nhö ôû caùc
oáng ngoaøi-gaàn cuûa RCL treân vaø caùc oáng xa
cuûa RCL döôùi. Caùc vaùch bò raïn nöùt seõ laøm
cho vieäc traùm bít OÂT khoâng theå toát ñöôïc.

26. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Bôm röûa OÂT [21]: hydrogen peroxide sinh ra oxy
vôùi phaûn öùng catalase, coù theå gaây khoù chòu ôû vuøng
quanh choùp. Khoâng neân choïn loaïi naøy laøm nöôùc
bôm röûa cuoái cuøng do oxy môùi sinh ra vaãn toàn taïi
sau khi traùm laïi vaø sinh ra aùp löïc.

27. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Cone baïc (silver points) [22]: neáu duøng cone
baïc ñeå traùm bít OÂT thì sau khi xeâ maêng bít
tuûy tan raõ seõ taïo ra khoaûng hôû cuøng vôùi vieäc
cone baïc bò aên moøn coù theå daãn ñeán ñau keùo
daøi sau khi bít OÂT.

28. Caùc yeáu toá coù theå bò boû qua bôûi BS
• Kyõ thuaät traùm bít OÂT [2]: ñau xaûy ra ngay
sau khi bít OÂT vôùi PP leøn ngang (lateral
condensation) nhieàu hôn so vôùi KT bít vôùi 1
coân nhöng tieân löôïng cuûa KT bít 1 coân veà laâu
daøi keùm hôn.

29. Muïc ñích cuûa vieäc löïa choïn tröôøng hôïp ñieàu trò
(case selection) laø ñeå xaùc ñònh tính khaû thi cuûa
ñieàu trò, traùnh ñieàu trò nhöõng ca maø seõ thaát baïi
duø chaát löôïng ñieàu trò toát nhö theá naøo.
22% thaát baïi
laø do choïn löïa
ca khoâng toát.

30. Thaát baïi cuûa ñieàu trò noäi nha coù theå do ñaùnh giaù sai
tính khaû thi cuûa ñieàu trò [17,18], nhöõng khoù khaên, trôû
ngaïi veà maët kyõ thuaät trong quaù trình ñieàu trò nhö
khoâng thoâng ñöôïc OÂT, tieâu ngoùt chaân raêng, khoâng
theå phuïc hoài ñöôïc raêng,…
Thaát baïi cuõng xaûy ra ôû nhöõng tình huoáng neân ñöôïc
caân nhaéc laø choáng chæ ñònh cuûa noäi nha, ñieàu naøy daãn
ñeán thaát baïi trong hoaëc sau ñieàu trò.

31. Nhöõng raêng moïc leäch
laïc, nghieâng truïc sau
noäi nha coù theå bò chaán
thöông khôùp caén [18]
hoaëc bò beänh nha chu
thöù phaùt neáu khoù hoaëc
khoâng theå duy trì tình
traïng veä sinh raêng
mieäng toát.
Do choïn löïa ca vaø
phöông thöùc ñieàu trò
khoâng toát, toån thöông
quanh choùp coù theå phaùt
trieån thaønh nang quanh
choùp, nang coù theå daãn
ñeán nhöõng bieán chöùng
xa theâm nöõa neáu khoâng
ñöôïc ñieàu trò ñuùng möùc.

32. Caùc bieän phaùp laâm saøng ñeå caûi thieän
thaønh coâng cuûa ñieàu trò
Thaønh coâng coù theå ñöôïc ñònh nghóa laø ñaït ñöôïc moät muïc
tieâu hoaëc keát cuïc nhö mong muoán.
Thaønh coâng trong noäi nha laø döïa treân moät chuoãi caùc
böôùc laäp keá hoaïch vaø thöïc hieän, baét ñaàu vôùi vieäc söû
duïng ñeâ cao su vaø keát thuùc vôùi vieäc bít kín heä thoáng OÂT.
BN ñeán phoøng khaùm nha khoa chuû yeáu vôùi muïc ñích
ñöôïc giaûm ñau  kieåm soaùt ñau thaønh coâng laø moät yeáu
toá quan troïng trong noäi nha.

33. Caùc bieän phaùp sau ñaây seõ laøm caûi thieän cô
hoäi thaønh coâng, giuùp giaûm thieåu thaát baïi:
• Sau khi môû tuûy xong, phaûi ñaët ñeâ cao su. Ñeâ cao su
giuùp ñaït ñöôïc moät moâi tröôøng voâ khuaån, ngaên duïng
cuï nhoû rôi vaøo hoïng cuõng nhö muøi vò khoù chòu cuûa
dung dòch bôm röûa.

35. • Traùnh laøm toån thöông moâ quanh choùp luùc söûa
soaïn OÂT vôùi duïng cuï. Traùnh ñaåy nhöõng maûnh
vuïn teá baøo, vi khuaån trong OÂT hoaëc vaät lieäu
traùm bít ra vuøng choùp.
Söûa soaïn duïng cuï quaù choùp laø nguyeân nhaân
thöôøng gaëp nhaát gaây ra ñau sau noäi nha.
Khi coù toån thöông thaáu quang lôùn thì söï taùi taïo
cuõng seõ xaûy ra trong haàu heát caùc tröôøng hôïp maø
khoâng caàn phaãu thuaät neáu vieäc laøm saïch vaø traùm
bít ñöôïc tieán haønh trong giôùi haïn cuûa OÂT.

36. • Maøi haï khôùp caén (Disocclude) [19] baát cöù khi
naøo coù chæ ñònh ñeå traùnh chaán thöông vuøng
quanh choùp, coù theå laøm trì hoaõn quaù trình
laønh thöông vuøng quanh choùp.
• Traùm bít hay söûa soaïn chæ neân thöïc hieän sau
khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc chieàu daøi laøm vieäc. Coá
gaéng laøm roäng OÂT tröôùc khi ño chieàu daøi OÂT
coù theå taïo khaác ôû nhöõng OÂT cong hay OÂT
heïp.

37. • Söû duïng kính hieån vi noäi nha (endodontic
microscopes) [24] coù theå laøm taêng cô hoäi
thaønh coâng leân gaáp nhieàu laàn vaø khaéc phuïc
ñöôïc caùc bieán chöùng.

38. • Bôm röûa kyõ löôõng [9] laø caàn thieát ñeå loaïi boû
muøn ngaø, nhöõng maûnh vuïn teá baøo hoaïi töû, vi
khuaån ra khoûi OÂT. Natri hypochlorite 5.25% keát
hôïp vôùi EDTA 17% laø dung dòch bôm röûa hieäu
quaû nhaát. Nöôùc hoaït hoùa ñieän hoùa
(electrochemically activated water) cuõng ñöôïc
chöùng minh coù theå loaïi boû lôùp muøn ngaø (smear
layer) moät caùch choïn loïc khoûi ngaø gian oáng, ñeå
laïi nuùt ngaø (smear plug) treân caùc oáng ngaø ñeå
ngaên vi khuaån ñi vaøo laïi oáng tuûy.
Muøn ngaø (smear layer): laø moät lôùp vi tinh theå
(microcrystalline layer) cuûa nhöõng maûnh ngaø vuïn bò
caét (cutting debris), bao phuû caùc thaønh OÂT sau khi
OÂT ñöôïc söûa soaïn.

40. Ngaø quanh oángNgaø gian oáng
OÁng ngaø

41. Ñeå traùnh gaõy duïng
cuï, haõy boû duïng cuï
ñaõ duøng nhieàu laàn.
Tröôùc khi söû duïng,
neân duøng kính luùp ñeå
kieåm tra caùc raõnh
cuûa traâm.

42. Keát luaän
Tuy nhieân, coù nhöõng nguyeân nhaân khaùc nhö söû duïng
thuoác baêng trong OÂT vaø dung dòch bôm röûa coù tính kích
thích, söûa soaïn quaù choùp, boû soùt OÂT,… laø naèm trong
taàm kieåm soaùt cuûa BS.
Moät trong nhöõng yeáu toá naøy laø giaûi phaãu OÂT baát
thöôøng, coù theâm OÂT, OÂT phuï, vò trí loå choùp hay thay
ñoåi, ñôït buøng phaùt caáp tính cuûa toån thöông maõn tính laø
hoaøn toaøn khoâng naèm trong söï kieåm soaùt cuûa BS.
Coù nhieàu yeáu toá gaây ra ñau trong vaø sau noäi nha.

43. Taøi lieäu tham khaûo

44. Taøi lieäu tham khaûo