2. Tsina
Ang Tsina o People’s Republic of China, na
matatagpuan sa silangang bahagi ng Asya,
ang isa sa pinakamalaking bansa sa Asya.
Ito ang may pinakamataas na bilang ng
populasyon sa buong mundo na tinatayang
may 1.3 bilyong katao na naninirahan dito.
5. Ilog Yangtze
o Ito ang pinakamahabang ilog sa buong Asya at
pangatlo naman sa pinakamahabang ilog sa
buong mundo.
o Ito ay dinaraanan ng mga barkong
pangkalakalan.
6. Ilog Huang Ho
pangalawa sa pinakamahabang ilog sa Tsina
tinatawag ding yellow river dahil sa kulay ng
makapal na banlik na dala nito.
tinatawag ding “pighati ng Tsina” dahil sa
malapad, malakas at madalas itong umapaw
at magdala ng nakapipinsalang baha.
Ang bansag na “pighati ng Tsina” ay
nagpapatunay na mas natatandaan ng mga
tao ang hirap kaysa biyayang dala ng Ilog
Huang Ho.
7. • Ang Ilog Huang Ho ay may malaking bahaging
ginampanan sa kasaysayan ng Tsina. Sa panahon ng
tag-araw, ang ilog ay nagdadala ng banlik(silt) sa
Hilagang Kapatagan ng Tsina.
• Loess Plateau o Huangtu Plateau-ito ay dinadaanan
ng Ilog Huang Ho kung saan nanggagaling ang silt o
loess na madaling dinadala ng hangin dahil sa
malabuhanging liit ng lupang ito.
• Dahil agrikultura ang pangunahing kabuhayan ng
mga Tsino, nagtayo sila ng malalaking dike at kanal
upang maging harang sa pag-agos ng malakas na
tubig at magsilbing dadaluyan nito.
9. Sinaunang Kasaysayan ng Tsina
• Noong 4000 BCE, nagsimulang manirahan
ang mga Tsino sa tabi ng Ilog Huang Ho.
Pangingisda at
Pagtatanim ang
pangunahing
ikinabubuhay
nila noon.
10. Noong 2000 BCE, napaunlad nila ang
paggamit ng bronse upang makagawa ng
maraming bagay-bagay at kasangkapan.
11. Ang mga sinaunang Tsino ay may malaking
paggalang at pagmamahal sa pamilya.
Lumaki ang populasyong ng Tsina dahil na rin sa
matandang kaisipan na pinagpala ng Diyos ang
pamilyang may maraming anak.
Ang mga Tsino noon ay nahahati sa limang uri:
1. iskolar
2. magsasaka
3. artisan o mga manggagawa
4. mangangalakal
5. sundalo
12. Kabihasnan ng Tsina
Naisulong ng mga Tsino ang ilan sa mga
pinakamahalagang pagbabago sa kalinangan
at pamamaraan ng pamumuhay.
Ang paraan ng pamumuhay ng mga tao at
pamamalakad ng pamahalaan ay
naimpluwensiyahan ng mga pilosopiyang
namayani sa imperyo at mga dinastiyang
naitatag dito.
13. o Pinaniniwalaan ng mga Tsino na sila ang
sentro ng daigdig kaya tinawag nila ang
kanilang bayan na Zhung-Guo o “Gitnang
Kaharian.”
o Sa sinaunang kabihasnan ng Tsina umusbong
ang mga Dinastiyang Xia, Shang, Zhou, Qin,
Han, Tang, Sung, Yuan, Ming, at Qing.
14. Dahil na rin sa lumalawak na kapangyarihan,
angTsina ay nagkaroon ng maayos na
pamahalaan.
Ang pamumuno noon saTsina ay ayon sa
pamamalakad ng mga dinastiya at ang mga
namumuno nito ay mga paham o pilosopo.
Itinuturing ang mga emperador bilang mga
diyos o mga anak ng langit lalo na noong mga
unang taon ng dinastiya.
15. Ang pagpapamana o pagsasalin-salin ng
kapangyarihan ng namumuno mula din sa
loob ng kanilang pamilya o angkan.
Sunod-sunod na pinuno mula sa isang
angkan o pamilya.
17. ◌ Pinaniniwalaang ang Dinastiyang Xia ang
kauna-unahang dinastiya sa kasaysayan ng
Tsina.
◌ Ito ay itinuturing na isang alamat lamang ng
mga Tsino dahil sa kawalan ng ebidensyang
nakalap sa kasaysayan na magpapatunay na
umusbong ang ganitong dinastiya sa Tsina.
18.
19. → Itinatag ni EmperadorYu ang dinastiyang ito.
Kilalang-kilala ang kanyang pamumuno dahil sa
kakayahan niyang pigilan ang pagbaha ng tubig mula sa
Yellow River.
→ Ginawang kabisera niYu at ng mga emperador ng Xia
ang Erlitou, isang lalawigan sa timog Shansi.
→ Sinasabing payak ang naging pamumuhay ng mga tao
noon at walang mga importanteng imbensiyon na
naipakilala.
20. Ang dinastiyang Shang, kilala rin bilang dinastiyang
Yin, ay namuno mula 1766 hanggang 1122 BCE.
Ito ay itinatag ni Cheng Tan.
Ang panahon ng Shang ay kilala sa mga produktong
yari sa tanso.
Sa unang pagkakataon din ay gumamit
ang mga Tsino ng chopsticks; ito ay
naimbento ni Shou Hsin.
21. Ang mga palay ay kinokolekta sa mga tao
bilang kabayaran nila para sa buwis.
Sa dinastiyang ito umusbong ang maraming
mga orakulo at hula.
Sa panahong ito nabuo ang sistema ng
pagsulat ng mga Tsino.
22. Sinusulat ng mga pari o diviner ang
kanilang mga katanungan sa buto o
shell ng pawikan na tinatawag na
dragon bone na kalauna’y tinawag na
oracle bone.
23. Ang dinastiyang Shang ay humina dulot ng
korupsyon ng mga sumunod na mga pinuno.
Hindi nagtagal, ang kahinaan ng bansa ay
naging daan upang ito ay madaling nasakop ng
mga pangkat ng tao na kilala sa pangalang
Zhou noong 1027 BCE.
24. † Noong 1046 BCE, pinamunuan ni Haring Wu
ng Zhou ang 45,000 mandirigma at 300 karo
papunta sa Ilog Huang Ho. Natalo nila si
Haring Di Xin ng Shang na naghudyat ng
panimula ng dinastiyang Zhou.
25. Ang dinastiyang Zhou ang namahala sa Tsina sa
loob ng 900 taon. Ito ang pinakamahaba sa lahat
ng dinastiyang naitala.
Piyudalismo - sistemang pampulitika na nagbigay
ng kapangyarihan sa mga aristokrata o pyudal na
panginoon (panginoong maylupa) sa mga lupang
pag-aari ng hari.
Sa panahong ito natutunan ang pag-aararo at
paggamit ng matutulis na sandatang yari sa bakal.
Napaunlad din ang irigasyon para sa patubig ng
mga pananim.
26. Dito rin umiral ang “Ginintuang Panahon ng
Pilosopiya” na pinangunahan nina Confucius at
Lao Tzu.
Confucius - itinuturing na pinakadakilang
pilosopo. Siya ay tinatawag na Kung Fu Tze na ang
ibig sabihin ay paham o pilosopo.
Naging pangunahing
katangian ng kulturang
Tsino ang mga aral ni
Confucius sa ilalim ng
dinastiyang Zhou.
27. Ang mga aral ni Confucius ay nakabuod sa
kanyang aklat na Five Classics at Four Books na
itinuring ng mga Tsino na gabay sa kanilang
pamumuhay.
Sa kabuuan, naniniwala ang Confucianismo na
sibilisasyon—o ang pagkakaroon ng mabuting
pag-uugali, gawi, at pagkilos—ang daan upang
matamo ang isang mabuting lipunan.
28. • Lao Tzu - nagtatag ng pilosopiya at
relihiyong Taoismo, hango sa salitang Tao na
ang ibig sabihin ay “way of nature.”
• Noong ikatlong siglo, ang aral ng Taoismo ay
ginawang aklat na tinawag na Tao Te Ching.
Naniniwala ang Taoismo na ang
mabuti at masama ay nag-iiba sa
paglipas ng panahon at sa pagitan
ng mga grupo sa pamayanan.
29. Sa pilosopiya ni Lao Tzu, pinahahalagahan ang
tao at ang kalikasan.
Ilan sa pilosopiya ng Taoismo:
Upang makamit ang kaligayahan,
kinakailangang maging mapagkumbaba,
mahinahon at mapagtimpi.
Ang taong nakatatalo sa iba ay magaling,
ngunit ang taong marunong tumingin sa
sariling pagkakamali ay mas kahanga-hanga.
30. Pagbagsak ng Dinastiyang Zhou
‡ Sa loob ng 250 taong pamumuno ng
dinastiyang Zhou, ang kaharian ay binuo ng
mahigit 1 000 estadong pyudal.
‡ Estadong pyudal - mga lupaing
pinamahalaan ng isang maharlika na ang
kapangyarihan ay nagmula sa hari.
‡ Sa ganitong paraan, ang katapatan ng isang
maharlika ay nasa hari.
31. o Sa kalaunan, ginamit ng mga maharlika ang
kanilang mga sundalo upang kalabanin ang
hari.
o Ang paglakas ng kapangyarihan ng mga
panginoong maylupa ay simula ng pagbagsak
sa pamamahala ng mga Zhou.
32. Ang panahong 456 BCE hanggang 256 BCE
ay tinawag na Era ofWarring States.
Umiral ang kakaibang pamamaraan at
estratehiyang militar at
teknolohiya sa paglaban
sa mga kaaway.
33. Ang dinastiyang Qin ay nagsimulang
mamuno noong 221 BCE.
Noong 256 BCE, iginupo ng
makapangyarihang estado ng Ch’in o Qin, sa
pamumuno ng emperador na si Qin Shi
Huang, ang mga pinuno ng Zhou.
Nakilala si Qin Shi Huang bilang Shi Huang-
Di na nangangahulugang “unang
pinakamataas na emperador.”
34. † Nagpatayo siya ng mga daan sa lahat
ng bahagi ng imperyo upang
magkaroon ng ugnayan ang iba’t
ibang rehiyon.
† Ipinatayo niya ang Great Wall of
China upang
magsilbing
pananggalang ng mga Tsino laban sa
mga mananakop
na barbaro.
35. Ito ay nagsimula noong ikatlong siglo.
Isinasaad sa pilosopiyang ito na
masama ang tao at makasarili at
tanging mahigpit na pagpapatupad ng
batas ang paraan upang mabuhay siya
nang mabuti.
36. o Hindi mahalaga sa Legalismo ang moralidad,
bagkus ay hinihikayat dito na magkaroon ng
“lihim” na paraan ang isang pinuno upang
masigurong hindi maaagaw ang kanyang
kapangyarihang pamunuan ang isang estado.
o Ang mga ideya at konsepto ng Legalismo ang
naging pamantayan ng dinastiyang Qin.
o Pinasimulan nilang ipatupad ang pilosopiyang ito
sa buong Tsina kaya maraming pyudal na
panginoon at tribong nawala.
37. ◌ Bilang pagsunod sa Legalismo, iniutos ng
mga opisyal ng pamahalaan ang
pagpapasunog sa mga aklat na iniisip nilang
taliwas sa pilospiya ng Legalismo. Sinumang
iskolar na tumutol ay ipinapapatay o
itinatakwil.
◌ Itinuring ni Shi Huang-Di na mapanganib ang
Confucianism at iba pang pilosopiya, kaya’t
kanya itong ipinasira.
38. Naging malupit na pinuno si Shi
Huang-Di at ang kalupitang ito
ang nagpagalit sa mga tao laban
sa pamumuno ng mga Qin.
Lumayo ang kalooban ng mga
manggawa, magsasaka, at
maging ang pangkat ng mga
nakapag-aral.
39. Pagkaraan ng kamatayan ni Shi Huang-Di
noong 210 BCE, nagkaroon ng isang
digmaang sibil.
Pagkaraan ng walong taong digmaan ay
isang bagong dinastiya ang namuno sa
bansa, ang dinastiyang Han.
40. Ang dinastiyang Han ay namuno sa loob ng
400 taon kung saan namayani ang
kapayapaan at kaunlaran ng Tsina na
pinasimulan ng dinastiyang Qin.
Wu Di - siya ay namuno sa pagitan ng 140 at
87 BCE.
- ang pinakamagiting na pinuno ng
dinastiyang Han dahil sa mga matagumpay na
pagkuha nito ng teritoryo para sa Tsina
41. - nakuha niya ang ilang teritoryo ng
Korea at napalawak ang imperyo hanggang sa
Indo-Tsina.
- sa kaniyang pamamahala, naitaboy ang
mga mananakop na nomad at natamo ang
bahagi ng Korea.
42. Paggawa ng unang diksyunaryong Intsik na
tinawag na Shou Wen na sinulat ni Hao
Shen.
43. Pagkakaroon ng aklat ukol sa sinaunang
kasaysayan ng Tsina na isinulat ni Suoma
Chien (Sima Qian), ang Ama ng
Kasaysayang Tsino.
Pagkatuklas sa paggamit ng papel.
Pagpasok ng relihiyong Buddhismo sa Tsina.
44. • Ang kaunlarang dulot ng pamumuno ng
mga Han ay nagbigay-daan sa ugnayan sa
maraming lupain.
• Lumawak ang kalakalan at hangganan ng
imperyo na umabot hanggang sa timog ng
Vietnam at sa Mongolia.
• Silk Road – isang rutang pangkalakalan na
naitatag noong panahon ng dinastiyang
Han.
46. o Nagsimulang humina ang dinastiyang Han
noong ikatlong siglo.
o Naganap ito nang agawin ng malalakas na
maharlika ang ilang bahagi ng imperyo.
o Pinatalsik nila ang huling hari ng Han.
o Pinasok din ng mga barbaro ang imperyo at
nakontrol ang hilagangTsina, kaya’t lumisan ang
maramingTsino at nagtungo sa may timog ng
IlogYangtze.
o Ang panahong ito ay tinawag na “Panahon ng
Kalituhan.”
47. • Ito ay itinatag ni Li Yuan Xian noong 618 A.D.
• Ang dinastiyang Tang ang itinuturing na
“Gintong Panahon ng Imperyo ng Tsina”.
• T’ai Tsung – isang emperador na
nagpalawak lalo ng teritoryo ng
Tsina.
48. Muling sumigla ang Tsina noong 618 BCE sa
pamumuno ng dinastiyang Tang matapos
ang kaguluhan mula sa pagsakop ng mga
barbaro.
Nagkaroon ng kapayapaan at namulaklak
ang sining at panitikan sa dinastiyang ito.
Nagkaroon ng matatag na gobyerno,
maunlad na kalakalan, at mas maunlad na
sistema ng edukasyon.
49. Mahahalagang Pangyayari na naganap sa Tsina
noong panahon ng pamamalakad ng
dinastiyang Tang:
Pagsisimula ng pagsusulit sa serbisyo sibil
(Civil Service Examination)
Pagkakaimbento ng block printing ni Feng Tao
50. Pagkakabuo sa pinakaunang nalimbag na aklat
sa kasaysayan, ang Diamond Sutra na isinulat
ni Wang Chieh.
51. • Paglilimbag sa pinakamatandang
pahayagan sa daigdig, ang Peking Gazette.
• Kalipunan ng batas na tinawag na Kodigo
ng Tang.
• Pag-usbong ng Gintong Panahon sa
larangan ng panulaan.
52. o Nagkaroon ng pag-aalsa sa ilalim ng
pamumuno ni Emperador Xizong.
o Nagpatuloy ang mga pag-aalsa hanggang
nagwakas nang tuluyang ang dinastiyang Tang.
o Sa panahong ito inilipat ang kapital ng Tsina sa
Kaifeng
53. • Ang dinastiyang Sung ay namuno mula
noong 960 hanggang 1280 AD.
• Sa panahong ito lalong pinaunlad ang sining,
literatura o pagsulat, at edukasyon.
• Itinuturing itong “Dinastiya ng Panitikan at
Literatura ng Tsina”
54. MgaTala ng mga Bansa - aklat na isinulat ni
Chao Ju-Kua na naglalarawan ng
pakikipagkalakalan ngTsina sa iba’t ibang
bansa gaya ng Borneo, Pilipinas, Indonesia,
Malaysia at iba pa.
55. Pagkatapos ng dinastiyang Sung, sinakop ng
mga Mongol ang Tsina sa ilalim ng
pamumuno ni Gengis Khan o Temujin.
56. Hinalinhan siya ni Kublai Khan na nagtatag ng
dayuhang dinastiya sa Tsina.
Sa panahong ito inilipat ang kapital ng Tsina sa
Beijing.
57.
58. Noong 1368 AD, nasupil ang kapangyarihan
ng mga Mongol dahil sa isang pag-aalsa na
ginawa ng mga Tsino.
Muling naibalik ang kapayapaan sa Tsina.
59. o Ang dinastiyang ito ay itinatag ni Zhu
Yuanzhang.
o Sa panahong ito bumisita at nakarating sa
Tsina si Marco Polo.
o Marco Polo – ang unang
taga-Kanlurang naglakbay sa
Silk Road.
60. :
† Pagpapalakas ng pwersang pandagat ng Tsina
† Pagpapabalik sa pag-aaral ng Confucianismo.
† Pagpapalawig ng pakikipagkalakalan sa iba
pang mga bansa gaya ng Arabia, Portugal,
Pransiya, Britanya, at Netherlands.
† Pagpasok ng Kristiyanismo sa bansa.
61. Nagkaroon ng pag-aalsa sa Beijing na
pinamunuan ni Li Zicheng.
Nagpakamatay ang huling emperador ng
dinastiyang Ming, si Emperador Chongzhen
na naging marka ng pagtatapos ng
dinastiyang ito.
62. Ito ang pinakahuling dinastiya sa Tsina bago
tuluyang nabuksan ang bansa sa mga
kanluranin.
Ito ay itinatag ni Tai Tsing na nagmula sa
Manchuria noong 1644.
63. Pagbabago sa sistema ng pagsusulit
sa serbisyo sibil
Pagbabago sa ilang mga batas
Pagsasakatuparan na maging katulad ng
mga Manchu ang hitsura ng mga
Intsik kaya hinikayat nila ang mga
ito na ahitin at itirintas ang kanilang
mga buhok (queue)
64. Itinuring ng mga huling pinuno ng
dinastiyang Qing ang kanilang sarili
bilang divine rulers ng isang perpektong
bansa.
Kinuha ni Queen Dowager ang pwesto
mula sa kaniyang apong emperador.
Naging madali para sa mga taga-Europa
na masakop ang kanilang bansa
