Günümüzün gözde finansman aracı: Sukuk

1. SUKUK
1

2. Sertifika, vesika, enstrüman
anlamlarına gelen Sakk ( )
kelimesinin çoğuludur(1) .
(1) Tekil: (Sakk) Çoğul: (Sukuk)
Sukuk Nedir?
2

3. Sukuk ( ) ticari bir varlığın menkul kıymetleĢtirilerek
sertifikalar aracılığıyla satımıdır. Bu sertifikalardan alanlar
söz konusu varlığa ellerindeki sertifikalar oranında ortak
olurlar.
Dolayısıyla söz konusu varlığın geliri de onlara ait olur.
En basit Ģekliyle böyle izah edebileceğimiz sukuk
iĢlemlerinin farklı sözleĢmeler
(ortaklık, kira, murabaha, selem, istisna) için farklı usullerle
kullanılabileceğini de ifade etmeliyiz. Uygulamada en fazla
icare sukukuyla karĢılaĢılmaktadır.
Sukuk( ) Nedir?
3

4. Ġslami Finansal KuruluĢlar Muhasebe ve Denetim
Kurumu (AAOIFI) Sukuk’u, “dayanak teşkil eden
bir varlık sepetinde yer alan varlıklar
üzerindeki ortak mülkiyeti temsil eden eşit
değerdeki sertifikalar” olarak tanımlamıĢtır.
Sukuk( ) Nedir?
4

5. Sukuk ihracının amacı;
1- Toplanan fonlar ile sahip olunan paya göre yeni bir projeye baĢlamak,
2- Mevcut bir projeyi geliĢtirmek veya toplanan fonları ticari bir faaliyetin
finansmanı için kullanmaktır.
Sukuk sisteminde yatırımcının veya Sukuk sahibinin elde edeceği getiri;
bir ticari faaliyetten, belirli bir varlığın mülkiyetinden ya da bir iĢ
ortaklığından elde edilecek gelir üzerindeki hak sahipliğinden
kaynaklanmaktadır.
Geleneksel bonolar ise ihraç edenin anapara ve faizi bono alıcısına
ödemesini yükümlülük haline getiren borç senetleridir.
Sukuk yatırımcılarına faiz ödemesi yapılmamakta; varlıkların
paylaĢılmasına veya kiralanmasına dayalı gerçek ekonomik iĢlemlerin
getirisi dağıtılmaktadır.
Sukuk( ) Nedir?
5

6. Asya ve Körfez ülkelerinin para
piyasalarında;
- Bono ve tahviller için Senet,
- Ġslami Finansman kaynaklı bonolara
ise Sukuk( ) denilmektedir.
(Örnek: Ürdün Senedat ve Sukuk Borsası)
6

7. 7
Varlık senedi veya menkul
kıymetleştirilmiş varlık şeklinde de
isimlendirilecek Sukuk, diğer
senetlerden farklı olarak varlığa
dayanmak zorundadır.(2)
(2) Securitized Assets

8. Bono - Sukuk
Geleneksel Finans Piyasaları İslami Finans Piyasaları
Borca Dayalı
Sertifika
Varlığa Dayalı
Sertifika
SukukBono
6
(Borç Senedi) (Kira Senedi)
8

9. 9
7
Bono ve Sukuk Arasındaki Farklar
BONO:
 İhraç edenin faiz ödemeyi kabul ettiği ve belirtilen vadede bono
sahibine anapara ödemesini taahhüt ettiği bir borç sertifikasıdır.
SUKUK :
 Sukuk bir borç enstrümanı değildir; temelinde mutlaka bir dayanak
varlık bulunmaktadır. Sertifika sahibine dayanak varlıktan doğan
gelirden istifade etme hakkını tanır. Gelir, faizsiz bankacılık
prensiplerine uygun olan varlıklardan elde edilir (örneğin,
gayrimenkulün kiralanması).
 Sukukta yatırımcılar bir yatırım projesine katılarak riski beraber
üstlenmektedir.
 Sukuk da bono gibi kote edilir, derecelendirilir ve beher sertifika
fiyatını alır.

10. 10
7

11. 11
Nakit ve/veya ticari faaliyet dıĢı kredi
kullanımının yapılmadığı faizsiz bankacılık
modelinde, Kredi (Fon) kullandıran kurum
kaynağını nereye aktardığını bilmek zorundadır.
Sukuk sisteminin iĢleyiĢi de bu Ģekildedir. Ġhraç
edilen bütün sertifikaların temelinde gerçek bir
ticari iliĢki ve gözle görülebilir maddi bir
gerçeklik istenmektedir.

12. KİMLER ÇIKARIR?
2003 yılında 8 milyar US$’dan az olan Sukuk piyasası büyüklük
olarak 2007 yılı ortalarında 50 milyar US$ seviyelerine gelmiştir.
Sukuk Sertifikaları temel olarak Devlet veya Büyük Kurumsal
İhraççılar olmak üzere iki kaynaktan ihraç edilir.
Sukuk Sertifikalarını ihraç eden başlıca iki grup
mevcuttur, bunlar Güneydoğu Asya ve Körfez Ülkeleri olarak
sıralanabilir. Bunun yanında Almanya gibi Avrupa ülkelerinin de
2004 yılında Sukuk ihracında bulunduğu görülmektedir. (5)
(5) İngiltere de mevzuat düzenlemelerinin ardından 2008 yılı içerisinde Sukuk ihracında bulunacaktır.
12

13. 13
Uluslararası para piyasalarında
giderek büyüyen faizsiz
bankacılık için Sukuk ihracı
önemli bir gelir kaynağı
olmuştur.

14. Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 2013 14
Toplam Global Sukuk İhracı (2001 Ocak- 2013 Ocak) Milyon $

15. Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 2013
15

16. Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 2013
16

17. 17
Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 201313
Toplam Küresel sukuk ihracı - ihraççı Duruma Göre Dağılımı

18. 18
14
Türkiye’de Ġhraç Edilen Sukuklar
ISIN KOD Kurum/Kuruluş
Vade Baş.
Tarihi
Nominal
Para
Birimi
Vade İtfa Dön.
Getiri
Oranı
TRD011014T17
(İcara Sukuk)
Hazine MüsteĢarlığı 03/10/2012 1,624,482,560 TL 728 6 Aylık 7.50%
TRD180215T17
(İcara Sukuk)
Hazine MüsteĢarlığı 20/02/2013 1,515,326,823 TL 728 6 Aylık 5.70%
TR083135336
(İcara Sukuk)
Hazine MüsteĢarlığı 26/09/2012 1,500,000,000 USD 5 yıl 6 Aylık 2.80%
TRDASVK31417
(İcara Sukuk)
Bank Asya 05/03/2013 125,000,000 TL 364 3 Aylık 7.10%
2.cil Sermaye
benzeri (tier 2)
Bank Asya 2013 250,000,000 USD 10 yıl 6 Aylık 7.50%
2.cil Sermaye
benzeri (tier 2)
Türkiye Finans 02/05/2013 500,000,000 USD 5 yıl 6 Aylık 3.95%
2.cil Sermaye
benzeri (tier 2)
Albaraka 2013 200,000,000 USD 10 yıl 6 Aylık 7.75%
Wakala
(Yurt dışı ihraç)
Kuveyt Türk 2010 100,000,000 USD 3 6 Aylık 5.25%
İcara
(Yurt dışı ihraç)
Kuveyt Türk 2011 350,000,000 USD 5 6 Aylık 5.875%
Eser Sözleşmesi Aktif Bank 2013 100,000,000 TL 1 1 yıl 8.75%

19. 19
NOT: Alım-Satıma konu olmayan Sukukların çok kullanılması sebebi ile Malezya’nın oranı yüksektir.
Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 2013
Toplam Küresel Sukuk İhracı Dağılımı (2001 - Ocak 2013)
Ülkeler Toplam Sukuk İhracı 2001-2013 Ocak
Yurt İçi Uluslar arası Toplam %
Malezya 314.820 9.677 324.497 68,65%
Birleşik Arap Emirlikleri 8.218 34.536 42.754 9,04%
Suudi Arabistan 18.712 9.990 28.702 6,07%
Katar 9.548 7.685 17.233 3,65%
Endonezya 12.029 3.131 15.160 3,21%
Sudan 13.214 130 13.344 2,82%
Bahreyn 5.675 6.780 12.455 2,63%
Pakistan 6.045 600 6.645 1,41%
Brunei Darusselam 3.929 0 3.929 0,83%
Türkiye 905 1.950 2.855 0,60%
Kuveyt 332 2.127 2.459 0,52%
Amerika 167 600 767 0,16%
Singapur 192 319 511 0,11%
UK 0 282 282 0,06%
Yemen 253 0 253 0,05%
Hong Kong 0 196 196 0,04%
Japonya 0 190 190 0,04%
Almanya 123 55 178 0,04%
Jordan 119 0 119 0,03%
Gambiya 78 0 78 0,02%
Kazakistan 0 77 77 0,02%
Fransa 0 1 1 0,00%
TOPLAM 394.281 78.326 472.685
Ülkeler
Sukuk İhracı Milyon $

20. 20NOT: Alım-Satıma konu olmayan Sukukların çok kullanılması sebebi ile Malezya’nın oranı yüksektir.
Kaynak: IIFM (International Islamic Financial Market) Sukuk Raporu Aralık 2013
Toplam Küresel Sukuk İhracı Dağılımı (2001 - Ocak 2013)
Malezya
69%
BirleĢik Arap Emirlikleri
9%
Suudi Arabistan
6%
Katar
4%
Endonezya
3%
Sudan
3%
Bahreyn
3%
Pakistan
1%
Brunei
Darusselam
1%
Türkiye
1%
Kuveyt
0%
Amerika
0%
Diğer
0%
Malezya
BirleĢik Arap Emirlikleri
Suudi Arabistan
Katar
Endonezya
Sudan
Bahreyn
Pakistan
Brunei Darusselam
Türkiye
Kuveyt
Amerika
Diğer

21. 21NOT: Alım-Satıma konu olmayan Sukukların çok kullanılması sebebi ile Malezya’nın oranı yüksektir.
Kaynak: MIFC(Malaysia International Islamic Financial Centre) GLOBAL SUKUK
MARKET SUSTAINED MOMENTUM IN 2014 REPORT
Toplam Sukuk İhracı Dağılımı (QUARTER BAZLI 2012-2014)

22. 22
Kaynak: MIFC(Malaysia International Islamic Financial Centre) GLOBAL SUKUK
MARKET SUSTAINED MOMENTUM IN 2014 REPORT
Toplam Sukuk İhracı Dağılımı (2014 1.QUARTER)

23. 23
SUKUK ŞEKİLLERİ
16
Proje Bazlı
Sukuk
İhraççı, projeyi başlatmadan
önce kuracağı özel amaçlı
kurum “SPV” ile kaynak
toplar. Projenin ilanları
internet veya medya yolu ile
ilgilenenlere duyurulur.
Projenin ayrıntıları, bitiş süresi
ve getirisi bu duyurunun
içerisinde mevcuttur.
Varlığa Dayalı
Sukuk
Kurumun mevcut
bilançosunun varlıklarında yer
alan kredi modelinin kazanç
hakkı yatımcıya satılır. Sukuk
ihracında bulunan kurum bu
yol ile ikinci bir fon imkanı
sağlamış olur. SPV bu
modelde de aracılık işlemlerini
yerine getirmektedir. Bu model
eksik projelerin tamamlanması
için de kullanılabilir.

24. 24
Varlık Tabanlı Kredi/Ödünç/Borç Tabanlı
* Alım-Satıma konu olabilmek: Ciro edilebilmeyi ve ikincil piyasada işlem görmeyi ifade eder.
SUKUK
Alım-Satıma
konu olan Sukuk
Modelleri*
Alım-Satıma
konu olmayan
Sukuk Modelleri

25. 25
Alım-Satıma konu olan
Sukuk Modelleri
Alım-Satıma konu olmayan
Sukuk Modelleri
SUKUK
1. Kiralama Endeksli
Sukuk
(Finansal & Operasyonel)
2. Risk Sermayesi
Endeksli Sukuk
3. Kar – Zarar Ortaklığı
Yatırımı’na Endeksli Sukuk
5. Genel Amaçlı
Finansman Desteği’ne
Endeksli Sukuk
4. İleri Vadede Teslim
Sözleşmesi’ne Endeksli
Sukuk
6. Özel Altyapı
Finansmanı’na
Endeksli Sukuk
18
1. Kiralama Endeksli Sukuk: İcara Sukuk
2. Risk Sermayesi Endeksli Sukuk: Mudaraba Sukuk
3. Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımı’na Endeksli Sukuk: Müşaraka Sukuk
4. İleri Vadede Teslim Sözleşmesi’ne Endeksli Sukuk: Salam Sukuk
5. Genel Amaçlı Finansman Desteği’ne Endeksli Sukuk: Murabaha Sukuk
6. Özel Altyapı Finansmanı’na Endeksli Sukuk: İstisna’ Sukuk

26. 26
Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri
Kiralama Endeksli Sukuk (İcara Sukuk):
 Kiralama anlamına gelen icare katılım bankacılığında sık kullanılan
bir bankacılık işlemi olup faaliyet kiralaması işleminin katılım
bankacılığındaki uygulamasıdır.
 İcare işleminde bahse konu olan emtianın (çoğunlukla gayrimenkul)
mülkiyeti ve riski kiralayan kuruluşta kalmakta, sadece kullanım hakkı
kira sözleşmesi ile devredilmektedir.
 Finansal kiralama sözleşmelerinde kira konusu varlığın
mülkiyetinin kiracıya hangi yolla devredileceği sözleşmeden bağımsız
bir belge ile tespit edilmelidir.
 Kira sözleşmesiyle birlikte geleceğe izafe edilerek akdedilen bir
satış sözleşmesi ile mülkiyeti devredici bir işlem yapmaya izin
verilmemektedir.
19

27. 27
Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri
Kiralama Endeksli Sukuk (İcara Sukuk):
 Sukuk Sertifikasının ihracına konu olan varlığın reel ve tanımlanmış
olması gerekmektedir.
 Tüketilebilen şeyler üzerine dayalı icara sukuk çıkarılamaz.
 Sertifikanın özelliğine göre kurumun aktifinde yer alan varlığın kira
geliri veya intifa hakkı sukuk sahibine geçer.
 Sertifikada yer alan maddeler esnektir, sözgelimi söz konusu
varlığın bakım, onarım veya diğer özel maliyetleri iki tarafta da
kalabilir.
 İcara sukuk bir ölçüde sahibine varlığın hissedarı olma hakkı
vermektedir. Ancak bu hak, geleneksel anonim şirket hissedarlığından
farklı olarak icara sukuk sahibine anlaşmada önceden belirlenmiş olan
tarihe kadar geçerli olacak bir hak niteliği taşımaktadır
19

28. 28
Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri
Kiralama Endeksli Sukuk (İcara Sukuk):
Sukuk İhracı Özel Amaçlı Kurumlar vasıtası ile yapılır.
Özel Amaçlı Kurum, Sukuk İhracını yapan ve Sukuk Sertifikalarını
alanlar arasında aracılık yapar.
Model, Özel Amaçlı Kurum’un finansal kiralamaya konu varlığı
Sukuk kağıtları şeklinde ihraççıdan alarak yatırımcıya satması
şeklinde kurulur.
Kredi kullanan ve literatürde kiracı olarak addedilen müşteriler, Özel
Amaçlı Kurum ile yapacakları kira sözleşmesine göre belirlenen kira
bedellerini Özel Amaçlı Kurum’a öderler, Özel Amaçlı Kurum da
düzenli olarak kiracıdan aldığı kiraların Sukuk sahiplerine
dağıtılmasına aracılık eder.
19

29. 29
Alım-Satıma konu olan Sukuk Modelleri
Kiralama Endeksli Sukuk (İcara Sukuk):
 Sukuk sahiplerinin sertifikalarını satmasına ve/veya yeni sertifika
almasına Özel Amaçlı Kurum aracılık eder.
 Hem kira bedeli ödeyenler hem de Sukuk sahipleri ile ilgili hukuki
yapının kurulması veya bozulması sözleşmede serbestçe belirlenir.
 Türkiye’de ihraç edilen icare sukuku için “kira sertifikası”
tabiri, özel amaçlı kuruluş için ise “varlık kiralama şirketi” tabiri
kullanılmaktadır.
 Özel amaçlı kurum uluslar arası sukuk piyasalarında SPV (Special
Purpose Vehicle) olarak geçmekte, Türkiye’de ise VKŞ (Varlık Kiralama
Şirketi) adıyla kullanılmaktadır.
19

30. 30
Kiracı**
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
9.ihraçgeliri
5.F.K.hakkınınsatışı
2. el piyasa
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını Banka kanalı ile SPV’den alır.
Kiralama Endeksli (İcara) Sukuk
(Olması Gereken Yapı)
BANKA
Alışveriş Merkezi
3. limit tahsis +
kullanım hakkı
10. kira geliri dağıtımı
1. mülkiyet devri
2. Satış Ödeme
7. F.K. bazlı
Sukuk ihracı
8. sukuk satış geliri
Sukuk Sonrası
Kiracı
**Kiracı bankaya ödemesi gereken kira bedelini sukuk ihracı sonrası SPV’ye öder.
9. kira bedeli
6. yeni kontrat
4. Sukuk öncesi
kira bedeli
*** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya tabi olabilir.
23
Sukuk
Hissedarı*

31. 31
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
6.ihraçgeliri
2.F.K.hakkınınsatışı
2. el piyasa
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını Banka kanalı ile SPV’den alır.
Kiralama Endeksli (İcara) Sukuk
(Uygulamada Büyük Şirket Sukuk İhracı)
BANKA
Alışveriş Merkezi
10. kira geliri dağıtımı
1. mülkiyet devri
7. Satış Ödeme
4. F.K. bazlı
Sukuk ihracı
5. Sukuk satış geliri
23
Sukuk
Hissedarı*
Kiracı

32. Kiralama Endeksli (İcara) Sukuk
Devletlerin Sukuk İhracı
T.C. Devleti 2012 yılında uluslararası sukuk ihracında bulundu.Hazine
MüsteĢarlığı Varlık Kiralama A.ġ. tarafından ABD 1.500.000.000 $ kira
sertifikalarının ilk uluslararası ihracı 03 Ekim 2012 tarihinde yapıldı.
9 Nisan 2002 tarihli Resmi Gazete'de yayımlanan 4749 sayılı "Kamu Finansmanı
ve Borç yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun"'un "Kira sertifikası ihracı"
baĢlıklı 7/a maddedi kapsamında Hazine MüsteĢarlığı Varlık Kirlama Ģirketi A.ġ.
tarafından 03 Ekim 2012 tarihinde sukuk ihracı gerçekleĢtirilmiĢtir.
2 yıl vadeli ve 6 ayda bir kira ödemeli olarak ihraç edilen bu sertifikalar ĠMKB
Borçlanma Araçları Piyasasında iĢlem görmektedir.
Kira sertifikası bedelinin ödenmesi kira sözleĢmesi vadesi sonunda yapılacak son
kira ödemesi ile birlikte gerçekleĢecektir. Bu kira sertifikaları taĢınmaz satıĢ bedeli
üzerinden 6 ayda bir dönemsek olarak %3,7 kira getirisi elde edecektir.
Kira ve Kira Sertifikası Ödemeleri Ödeme Tarihi
1. Kira Ödemesi 03.04.2013
2. Kira Ödemesi 02.10.2013
3. Kira Ödemesi 02.04.2014
3. Kira Ödemesi ve sertifika bedeli 01.10.2014

33. 33
Hazine
Müstesarligi
Varlik
Kiralama A.Ş.
2. el piyasa
Kiralama Endeksli (İcara) Sukuk
(Uygulamada Devletlerin Sukuk İhracı)
Baraj / Elektrik
Santrali vs.
9. kira geliri dağıtımı
1.SatışSözleşmesi
7.SatışÖdeme
4. F.K. bazlı
Sukuk ihracı
5. Sukuk satış geliri
23
Sukuk
Hissedarı*
Kiracı
3. Bakım Anlaşması
8. Bakım Anlaşması Ödemesi
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını HMVKŞ’den alır.

34. 34
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
2. el piyasa
Kiralama Endeksli (İcara) Sukuk
(Katılım Bankaları Uygulaması)
7.kirageliridağ.
1. mülkiyet devri
4. Satış Ödeme
2.F.K.bazlı
Sukukihracı
3.sukuksatış
geliri
24
Sukuk
Hissedarı*
5. Aynı bankaya
Geri Kiralama
6. Kira Bedeli
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını Banka kanalı ile SPV’den alır.

35. 35
23
SONUÇ:
1. Kaynak kuruluĢ nakit ihtiyacını karĢılayarak likit hale
geliyor.
2. Yatırımcılar bu yöntemle faiz geliri yerine kira geliri
sağlamıĢ oluyor.
3. Süre sonunda kaynak kuruluĢ varlıklarını geri alıyor.
4. Yatırımcılar süre sonunda ayrıca sermayelerini
kurtarmıĢ oluyor.

36. 36
23
1. Bir varlığı burada belirtildiği gibi belirli bir süre
sonra geri alma vaadiyle satmak, satın
almak, kiralamak ve kira gelirinden faydalanmak
caiz midir?
Burada Karşımıza Çıkan Sorular / Sorunlar
Şunlardır:
2. Tasfiye / itfa döneminde varlıkların geri alınması
sırasında uygulanması gereken satıĢ fiyatı ilk
satıĢ bedeliyle aynı (nominal fiyat) olabilir mi?

37. 37
23
BU ŞEKİLDE SUKUK İHRACININ FIKHÎ HÜKMÜ
Kira sertifikası uygulaması özü itibariyle sonraki dönem Hanefî fıkıh
kitaplarında ve Mecelle'de (madde. 118,119, 396-403) yer alan geri
alma Ģartıyla satıma (bey’ bi'l-vefa / vefaen satıĢ) ve kiralama Ģartıyla
aynı Ģekildeki satıma (bey’ bi'l-istiğlal / istiğlâlen satıĢ) benzemektedir.
Bu satıĢ Ģekilleri asırlardan beri tartıĢılmıĢ, caiz görenler yanında
görmeyenler de olmuĢtur. Hatta bu satıĢ türleri caiz görenlerin görüĢleri
esas alınarak geniĢ bir uygulama alanı bulmuĢtur.
1990 yılında Bahreyn'de kurulan, içinde pek çok uzman ve alimin yer
aldığı Ġslami Finans KuruluĢları için Muhasebe ve Denetleme Kurumu
(AAOIFI), geri satın alınırken nominal fiyatı değil, piyasa fiyatını Ģart
koĢarak bu iĢlemi caiz görmüĢtür. Buna göre AAOIFI Fıkıh Kurulu
yatırım sertifikası ihraç iĢlemlerinin caiz olduğunu belirtmektedir: “5/1/1-
Elde edilecek arz gelirini, Ġslâm hukukunun onayladığı herhangi bir
meĢru akde dayalı olarak iĢletmek ve yatırımlarda kullanmak
amacıyla, yatırım sertifikaları ihraç etmek câizdir.”
Uluslararası Ġslâm Fıkıh Akademisi de Ġslam Hukukuna göre caiz kabul
edilen herhangi bir akde dayalı olarak sukuk ihraç edilmesine cevaz
vermektedir.

38. 38
23
BU KONUDA HAYRETTİN KARAMAN HOCAMIZIN GÖRÜŞÜ ŞU ŞEKİLDEDİR.
Son zamanlarda çokça adı anılır hale gelen sukukun normal uygulaması mesela
Ģöyle olmalıdır: Bir Ģirket kurulur, bu Ģirket helal gelir getiren malları satın alır, belli
meblağlara karĢılık gelecek Ģekilde bölerek bir çeĢit sened çıkarır, bunları satar (yani
senedin ki, bu iĢlemde adı sukuktur) mukabili olan malı, sukuku satın alana satmıĢ
olur. Bu sukuka sahip olan gelirini alır. Ġstediği zaman sukuku bir baĢkasına satabilir.
Kiraya verilen bir gemiyi, oteli, otobüsü, dükkanı, evi satın alıp kirasından istifade
etmekle bu iĢlem arasında mahiyet ve hüküm farkı yoktur.
Ancak gittikçe yaygınlaĢan sukuk uygulaması böyle cereyan etmiyor. Daha çok Ģu
Ģekilde yapılıyor: Sıcak paraya, para olarak sermayeye ihtiyacı olan bir kuruluĢ, malı
devamlı ve kesin olarak elden çıkarmaksızın ihtiyacını karĢılamak için 'belli bir süre
sonra geri satın alma taahhüdü ile satıyor, satın alan Ģirketten kiralıyor, Ģirket sukuk
çıkarıyor, sukuku alanlar belli bir süre (mesela dört yıl) kira geliri alıyorlar, dört yıl
sonra sukuk Ģirkete geri satılıyor, Ģirket de malı ilk sahibine satıyor.

39. 39
23
BU KONUDA HAYRETTİN KARAMAN HOCAMIZIN GÖRÜŞÜ ŞU ŞEKİLDEDİR.
Asırlarca önce insanların açık ve kesin faizli iĢleme mecbur olmalarını engellemek ve
Ģeklen de olsa meĢru bir iĢlem ile ihtiyacı karĢılamak için bir kısım fukaha bu Ģekli
caiz görmüĢ, adına da 'elby'u bi'l-istiğlâl' demiĢlerdir. ĠĢlem Mecelle'de de yerini
almıĢtır.
Tekrar ediyorum, bu iĢlemde maksat malı satmak değil, geçici bir süre satar gibi
yaparak ve geri kiralayarak para elde etmek, daha sonra malı geri almaktır. Caiz
görülme gerekçesi de baĢka Ģekilde ihtiyacın karĢılanması mümkün olmadığı veya
tarafların iĢine gelmediği için, buna izin verilmediğinde apaçık faize düĢme tehlikesini
önlemektir.
Bu iĢlemi 'Ġslamî bir alternatif' olarak sunmayı uygun görmüyorum. Bugün de bu
iĢleme cevaz verenlerin gerekçesi:
a)'hem Ģekli hem de maksadı itibariyle Ġslamî olan' iĢlemlere, Körfez'in sözde
Müslüman para babalarının yanaĢmamaları, 'zarar ihtimali bulunmayan, hatta kârı
bile önceden belli olan yatırımlara iltifat etmeleri,
b) dara düĢmüĢ ticari kuruluĢların apaçık faize düĢmeden ihtiyaçlarını karĢılama
imkanına kavuĢturulmasıdır.
.

40. 40
23
BU KONUDA HAYRETTİN KARAMAN HOCAMIZIN
GÖRÜŞÜ ŞU ŞEKİLDEDİR.
ġekil Ģartının Ģöyle veya böyle yerine getirilmesi dünyaya
Ġslâmî olanı sunmak için yeterli değildir.
Ġslam'ın istediği namuslu tüccar, namuslu sanayici, namuslu
ortak, kanaatkâr sermayedar, kâr ve zararın adil paylaĢımı ve
emeğin hakkının verilmesidir.

41. 41
Risk Sermayesi Endeksli (Mudaraba) Sukuk*:
Mudaraba bir tarafın sermaye diğer tarafın emek, bilgi ile iĢtirak ettiği kar
zarar ortaklığına dayanarak yürütülen bir faaliyettir. Taraflar bir veya
birden fazla kiĢiden oluĢabilmekte ve mudaraba sözleĢmesinde sermaye
sahibine Rabbü’l-mal, emek sahibine ise mudarip denir.
SözleĢmeye konu olan ticari iĢlem kar elde ederse sertifika sahipleri de
sözleĢme öncesi anlaĢılan oranlarda kar payı alma hakkı elde ederler.
Zarar sermaye sahibine ait olup mudarip yani emek, bilgi ve tecrübesi ile
sermayeyi yöneten mali sorumluluk altında değildir.
Mudaraba sukuku diğer sukuk türlerinde olduğu gibi sözleĢme konusu
varlığın eĢit paylara bölünmüĢ mülkiyet hakkını temsil eder. Bu sukuk
türünün ikincil piyasalarda iĢlem görmesi ve tedavülü arz iĢlemi
gerçekleĢip, yatırım faaliyeti baĢladıktan sonra mümkündür.
* Mudaraba Sukuk (Mudarabah Joint Venture)
23

42. 42
Risk Sermayesi Endeksli (Mudaraba) Sukuk*:
Asya ve Körfez ülkelerinde Mudaraba Sukuk olarak da isimlendirilir.
Yatırım amaçlı ve Risk Sermayesi yöntemi ile yapılan Büyük Projelerde
Sukuk ihraç edilerek yatırıma katılım sağlanır.
Sertifikaları, Özel Amaçlı Kurum vasıtası ile ihraç eden
kurum, sertifikaların alıcısına söz konusu giriĢimin sermayesinden hisse
vermiĢ olur. Hissedar kontratta aykırı bir durum yoksa sertifikayı ikinci el
piyasada satarak sermaye üzerindeki hisselerini devredebilir.
* Mudaraba Sukuk (Mudarabah Joint Venture)
23

43. 43
BANKA
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
1. başvuru
2. risk sermayesi finansmanı
3.hissedevri
7.ihraçgeliri
Sukuk
Hissedarı** 4. Sukuk İhracı
6. hisse satış geliri
2. el piyasa hisse satışı
yapılabilir
5.sermayeortaklığı*
* Sukuk sahibi hisselerdeki oranı kadar ortak olur
Risk Sermayesi Endeksli (Mudaraba) Sukuk
Yatırıma Konu
Risk Sermayesi
9.hissepayıgeliri
** Sukuk Sertifikaları SPV’nin isteğine bağlı olarak sigortaya (takaful) tabi olabilir.
Not: Hisse payı geliri “dönem sonuna kadar” kontrat uyarınca şirket veya SPV tarafından ödenir.
31
Girişimci
8. kredi geri ödemeleri

44. 44
Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımına Endeksli Sukuk*:
Bu Sukuk modeli yatırımın özelliği bakımından Risk Sermayesine Endeksli
Sukuk ile benzer özellikler taşır. Sukuk Sertifikasına sahip olan
hissedarlar, mevcut yatırım projesine hisseleri oranında katılmış olurlar.
Söz konusu katılım, Sukuk ihraç edilmemiş Kar – Zarar Ortaklığı Yatırımlarına
yapılan katılımdan farklıdır. Sukuk ihracı yapılmayan Kar – Zarar Ortaklılarında
kurulan şirketin sermayesinde Banka ve kredi limiti tahsisi yapılan firmanın
müşterek ortaklıkları bulunmaktadır. (Örnek: Banka %60 + Firma %40)
Böylece bankaya fon sağlayan mevduat müşterilerinin, mevcut sermaye
üzerinde dolaylı bir hakları olmaktadır.
Oysa Sukuk Sertifikası sahibi, firma sermayesine doğrudan ortak olmaktadır.
Sukuk sertifikaları eşit paylar halinde ihraç edilmektedir.
Sukuk İhracının Hedefi
Yeni Yatırım Projelerinin
tesis edilmesi
Mevcut Yatırım Projelerinin revizyonu,
yenilenmesi ve/veya geliştirilmesi
* Muşaraka Sukuk (Musharakah Joint Venture = Profit and Loss Sharing) 25

45. 45
Kar – Zarar Ortaklığı (Müşareke)Yatırımına Endeksli Sukuk:
BANKA
Yatırım Projesi
Ortağı Şirket
1. %40 ortaklık
Ortak Yatırım
1. %60 ortaklık
Özel Amaçlı
Kurum (SPV)
Sukuk
Hissedarı*
3. sermayenin %60’ı kadar sukuk satışı
4. Sukuk satış geliri
6.toplanansukuk
geliriileyatırımın
Karpayıaktarımı
7. kontratta belirtilen
kar payının ödemesi
2. el piyasa
* Sukuk sahibi, süre sonunda sertifika anaparasını SPV’den alır.
33

46. 46
Alım-Satıma konu olmayan Sukuk Modelleri
Genel Amaçlı Finansman Desteğine Endeksli Sukuk:
Faizsiz modele sahip bankaların mal karşılığı veya hizmet finansmanı
adı altında kullandırdıkları krediler diğer finansman şekillerine göre
daha yoğundur.
Banka mal alımı için limit bekleyen müşterilerinin taleplerini toplar. Bu
talepleri sektörlere göre ayırabilir.
Banka bu Sukuk modeli için kurulacak Özel Amaçlı Kuruma talebini iletir.
%30
İnşaat
%20
Tekstil
%40
Teknoloji
%10
Diğer
27

47. 47
Bu finansman grubuna endeksli olarak ihraç edilen Sukukların ikincil
piyasa dışında işlem görmesi uygun görülmemektedir. Borç
niteliğinde olan ve bir varlığa dayanmayan bu Sukuk senetleri birincil
piyasa dışına çıkacak olursa vadeli borçların satılması durumu
gerçekleşecektir. Bu durum da borç senetlerinin satışını yasaklayan
faizsiz sistemin ruhuna aykırıdır.
Faizsiz bankacılık literatüründe Murabaha ismi ile tanımlanan kredi
modeline endeksli bu Sukuklara Körfez Ülkeleri ve Güneydoğu
Asya’da Murabaha Sukukları denilmektedir. Murabaha kredisi ile aynı
şekilde işleyen ancak kar payının hesaplanması ve ilanında farklı bir
metoda sahip olan Taksitli Satış (Bai Bithaman Ajil) modeline
endeksli Sukuklara da sıklıkla rastlanılmaktadır. Bu iki model de
özellikle Güneydoğu Asya ülkelerinde çok kullanılmaktadır.
28

48. 48
özel amaçlı
kurum (SPV)
Banka
1. mal alımı için
kredi talepleri
2. toplanan kredi talepleri kontrat haline getirilerek SPV yetkilendirilir.
3. kredi sahipleri ile sözleşme
8.peşinücret
7.talepedilenmalalımı
6. mal talep formları
9. talep edilen malların teslimi
10. kredi geri ödemeleri
12. Sukukların ve müşterilerin kredilerinin vadesi dolduğunda SPV, tüm kar paylarını Bankaya iade eder.*
Genel Amaçlı Finansman Desteğine
(Murabaha) Endeksli Sukuk:
*Banka, hissedar ve SPV’nin sözleşme şartları esnek olabilir. SPV kredi geri dönüşleri ve Sukuk
hissedarlarının kar payları ödendikten sonra artan miktarı her dönem Banka’ya ödeyebilir. Bu durumda
vade sonunda Sukuk hissedarına toplu bir (kar payı + anapara) ödeme yapılmaz. 36
Sukuk
Hissedarı
kredi müşteri
grubu
Mal
Piyasaları
2. el
piyasa

49. 49
26
Türkiye’nin Ġlk Kira Sertifikası Ġhracının Yapısı
(Hiybrit Sukuk)

50. 50
Uygulamada bir önceki slaytta da görüldüğü gibi
sukuk’a dayanak oluĢturan varlık sepeti içerisine
alacakların (baĢta murabaha alacakları olmak
üzere diğer alacaklar) dahil edilmesi söz
konusudur.
Bu konuda bu Ģekilde bir uygulama olmasına
rağmen iĢin fıkhi yönü tartıĢmalıdır.
28

51. 51
AAOIFI Fıkıh Kurulu’nun Şubat 2008’de aldığı
kararlardan birisi şöyledir:
“Madde 2: Ġkincil piyasalarda iĢlem görebilen ve tedavül
kabiliyeti olan yatırım sertifikalarının, sırf alacakları /
borçları temsil etmesi caiz değildir. Ancak bir ticârî veya
mâlî kuruluĢ tüm varlıklarını veya sahibi bulunduğu bir
portföyü sattığında alacaklar / borçlar da asaleten değil
fakat mevcut mallara ve menfaatlere bağlı olarak
devrediliyorsa, menkul kıymetler hakkında yayımlanan 21
numaralı standart kararlarda verilen ölçüler dikkate alınarak
satıĢa sunulan varlıklar menkulleĢtirilebilir.”
28

52. 52
Fıkıh Kurulu’nun atıfta bulunduğu 21 numaralı standartta
yer alan metin şöyledir:
“3/19- Eğer Ģirketin varlıkları mal, menfaat, para ve alacaktan
oluĢuyor ise hisse senetlerinin alım satımının hükmü, Ģirketin
faaliyet alanı ve kuruluĢ amacına göre değiĢir. Eğer Ģirketin
kuruluĢ amacı ve ana faaliyet alanı mallar, menfaatler ve
haklar üzerine ise, hisse senetlerini alıp satmak sarf (döviz
alım satımı) ya da alacaklar üzerinde tasarrufta bulunma
hükümlerine riayet gerekmeksizin câizdir. Ancak bunun için
malların, menfaatlerin ve hakların piyasa değeri, Ģirketin
toplam varlığının yani mal, menfaat, hak, para ve para
hükmündeki varlıklarının (para hükmündeki varlıklara örnek
olarak Ģunları verebiliriz; baĢkalarındaki alacaklar, baĢka
bankalardaki cari hesaplar, alacağı temsil eden vesaik)
% 30’undan aĢağı olmamalıdır. Bu Ģart gerçekleĢtiği takdirde
nakit ve alacakların miktarına bakılmaz; çünkü onlar Ģirketin
faaliyet alanı ve kuruluĢ amacına tabi kabul edilirler.” 28

53. 53
Konuyla ilgili Uluslararası İslâm Fıkıh
Akademisi kararı da şöyledir:
“Mukarada sermayesi para, alacak, mal ve
menfaatlerin karıĢımından oluĢuyorsa, ayn ve
menfaatlerin sermayenin çoğunluğunu teĢkil
etmesi durumunda mukarada
sertifikaları, tarafların üzerinde anlaĢacakları fiyat
üzerinden tedavül edilebilir.”
Yani sukuk’a dayanak oluĢturan varlık sepeti
içerisine alacakların (baĢta murabaha alacakları
olmak üzere diğer alacaklar) oranı %50’den daha
az olmalıdır. Ayn ve menfaatler’in oranı minimum
%51 olmalıdır.
28

54. 54 28
Ancak Türkiye'de ve dünyada sözü dinlenen iki hoca Prof.
Dr. Hayrettin Karaca ve Ġshak Emin Aktepe, "Eğer sukuk
ihracında içine murabaha koyarsanız bu helal olmaz"
açıklaması yaptı.
Katılım bankaları sukuk ihraç ederken bunun içine
ticaretin finansmanını sağladıkları murabaha ve leasing
gelirlerini koyuyorlar. Leasing gelirleri fazla olmadığı için
ağırlıklı olarak murabaha gelirleri sukuk ihracının temelini
oluĢturuyor. Hocalar ise katılım bankalarına 'bugünkü
murabaha gelirlerini sukuk ihracına koyarsanız bu
helal olmaz ancak gelecekteki murabaha gelirlerini
koyabilirsiniz" açıklaması geldi. Böyle olunca katılım
bankalarının hemen hemen tüm sukuk ihraçları da helal
olmaktan çıktı. Çünkü katılım bankalarınını sukuk için
koyabilecekleri tek enstrüman murabahadan baĢka birĢey
değil. Leasing ise bu bankaların portföylerinde çok az yer
ediniyor.

55. 55
KAYNAKLAR
1- http://www.islamicbanker.com
2- http://www.aaoifi.com
3- http://www.hayrettinkaraman.net
4- http://www.tkbb.org.tr
5- http://www.faizsizsermaye.com
6- Mehmet ODABAġI (Kuveyt Türk DanıĢma Kurulu
Üyesi) YayınlanmamıĢ Notlar
7- Mehmet Fehmi EKEN (M.A.) ve Yusuf KÖROĞLU
(M.B.A.) Sunum ÇalıĢması

56. 56
TEŞEKKÜRLER…