સામાજિક વિજ્ઞાન ધોરણ - 10 પ્રકરણ 20

1. h.b.patel sheth c.m. high school
18-03-22 1
એચ.બી.પટેલ

2. h.b.patel sheth c.m. high school
• વૈશ્વિક સ્તરે શ્વવકાસ પામેલા ક્ષેત્રો ઊર્જા,પર્ાાવરણ, કાચા
માલની પ્રાપ્તી, સંદેશાવ્ર્વહાર અને ટેકનોલોજી
• રાજર્ના ચચિંતાના શ્વવષર્ો
ગરીબી, શ્વનરક્ષરતા, વસ્તીશ્વનર્ંત્રણ, સંસાધનનો મહત્તમ અને
ઇષ્ટઉપર્ોગ, આરોગ્ર્ અને પરરવારકલ્ર્ાણ

3. h.b.patel sheth c.m. high school
• સામાજજક શ્વવકાસ
• સમાજનો સવોત્તમુખી શ્વવકાસ
• સામાજીક શ્વવકાસએ જટીલ અને ગશ્વતશીલ પ્રરિર્ા ેે
• આશ્વથિક, સામાજજક, રાજનૈશ્વતક અને વહીવટી સમન્વર્ ્ારા
સામાજજક શ્વવકાસ સાધી શકાર્ ેે.
• સામાજજક શ્વવકાસ આર્ોજજત,સંસ્થાકીર્ પરરવતાન ની પ્રરિર્ા
ેે

4. h.b.patel sheth c.m. high school
• સામાજજક શ્વવકાસની વ્યુહરચના વખતે નીચેની બાબતો
ધ્ર્ાનમા રાખવી જોઇએ
• નીશ્વત ઘડવામાં સમાજની જરૂરરર્ાતનું મૂલ્ર્ાંકન કરવામા
આવે
• સંસ્થાઓને સામાજની જરૂરરર્ાત પ્રશ્વત ઉત્તરદાર્ી બનાવવામા
આવે
• સામાજજક શ્વવકાસનો હેતુ
સામૂરહક અને સંગઠનાત્મક પરરવતાનનો હોર્ ેે.
18-03-22 4
એચ.બી.પટેલ

5. h.b.patel sheth c.m. high school
• લોકોને શ્વનણાર્ની પ્રરિર્ામા સામેલ કરવામા આવે અને
તોજ......
• વ્ર્ક્તતની જરૂરરર્ાતો તથા અપેક્ષાઓ તથા બીજી બાજુ
સામાજજક નીશ્વતઓ, કાર્ાિમોની વચ્ચે તાલમેલ સ્થાપી શકાર્
• સામાજજક શ્વવકાસનો ઉદેશ
• વ્ર્ક્તતઓ અને સમાજના સમૂહની જીવનની સમગ્ર ગુણવત્તા,
સામાજજક સંબંધો તથા રહેઠાણની પરરક્સ્થશ્વતમાં સુધારો લાવી
સામાજજક કલ્ર્ાણમાં વધારો કરવાનો ેે.

6. h.b.patel sheth c.m. high school
• આમુખનો સંદેશ
• સામાજજક, આશ્વથિક, રાજનૈશ્વતક ન્ર્ાર્ આપવાનો સંદેશ આપેલ
ેે.
• આમુખની ખાતરી
• સરકારની નીશ્વત, શ્વવકાસનાં લક્ષર્ાંકો અને શ્વસદ્ાંતો ્ારા
કલ્ર્ાણકારી રાજર્ બનાવવાનો ેે.

7. h.b.patel sheth c.m. high school
• સામાજજક શ્વવકાસનો આદશા
• ખાનગી અને ર્જહેર ક્ષેત્રના સહઅક્સ્તત્વ ્ાર વ્ર્ક્તત અને
રાષ્રના રક્ષણ ્ારા સામાજજક અને આશ્વથિક પરરવતાન
સમાજવાદી લોકશાહી ્ારા લાવવાનો ેે
• માનવ શ્વવકાસનો મુખ્ર્ ઉદેશ
• નાગરરકોના જીવનની ગુણવત્તાને ઉંચી લઇજવી અને દરેક
માટે જીવનની સમાનતકોનું સર્જન કરવું જેથી દરેક વ્ર્ક્તત
સફળ અને સર્જનાત્મક જીવન જીવી શકે

8. h.b.patel sheth c.m. high school
• દસમી પંચવશ્વષિર્ ર્ોજનામાં ગુણવત્તા સુધારવાના લક્ષર્ાંકો
જણાવો
• શ્વશક્ષણ,સ્વાસ્્ર્,પરરવારકલ્ર્ાણ,પૌષ્ષ્ટક આહાર પીવાનું ચોખ્ખુ
પાણી,સફાઇ અને ગટર સુશ્વવધાઓ
• ર્ોજનાને સફળ બનાવવા સ્થાશ્વનક સંસ્થાઓ નગરપાચલકા
અને ગ્રામપંચાર્તો નો ફાળો મહત્વનો ેે.

9. h.b.patel sheth c.m. high school
• માનવ શ્વવકાસને કોની સાથે સંબંધ ેે.
• માનવ શ્વવકાસને લોકતલ્ર્ાણ, જીવનની પ્રાથશ્વમક જરૂરરર્ાતો
અને આંકાંક્ષાઓ સાથે સંબંધ ેે.
• આશ્વથિક શ્વવકાસ –
• ઉત્પાદન વધે સાથે માથાદીઠ આવકમા વધારો થાર્ તો
આશ્વથિક શ્વવકાસ કહેવાર્ ેે
• માનવ શ્વવકાસ કોને કહેવાર્
• શ્વશક્ષણનો વ્ર્ાપ, આરોગ્ર્સુધરે, ગંદકીનો શ્વનકાલ, સ્વાસ્્ર્
સંબંધી સેવા સુધરે, શ્વવકાસના લાભોનું શ્વવસ્તરણ થાર્ અને
લોકોની આવકમાં વધારો થાર્

10. h.b.patel sheth c.m. high school
• માનવ શ્વવકાસની પૂવા શરત કઇ ેે.
• સામાજજક જીવનમાં સહભાચગદારરતા, એક ઉત્તરદાર્ી સરકાર
અને સ્વચ્ે પારદશાક વહીવટ એ શ્વવકાસની પ ૂવા શરત ેે
• માનવ શ્વવકાસએ માનવીમાં રહેલી શારીરરક અને
માનશ્વસક શક્તતઓના શ્વવકાસની પ્રરિર્ા ેે.
• માનવ સંસાધનનો શ્વવકાસએ મૂડી રોકાણ ેે.

11. h.b.patel sheth c.m. high school
• શ્વશક્ષણ ,તાલીમ, સંશોધન, રમતગમત, સાંસ્કૃશ્વતક પ્રવૃશ્વતઓ
આરોગ્ર્ની સેવાઓ પાેળનો ખચા એ મૂડી રોકાણ ેે.
તેનાથી પ્રર્જની કાર્ાક્ષમતા,કુશળતા અને ઉત્પાદતતામાં
વધારો થાર્ ેે.
• સંયુતત રાષ્ર શ્વવકાસ કાર્ાિમ –
• માનવ શ્વવકાસ અહેવાલ 1990 માં કઇ કઇ બાબતોનો સમાવેશ
થાર્ ેે.

12. h.b.patel sheth c.m. high school
• ૧ લાંબુ-તંદુરસ્ત સ્વાસ્્ર્
• ૨ શ્વશક્ષણ, આશ્વથિક અને રાજકીર્ સ્વાતંત્ર્ર્,
• ૩ માનવ હકોની ખાતરી,
• ૪ આત્મ સન્માનની ભાવના
• ૫ સ્વમાનભયુું ઉચ્ચ જીવનધોરણ,
• ૬ પ્રદુષ્ણ મુતત પર્ાાવરણનો સમાવેશ થાર્ ેે
• આમ માનવ શ્વવકાસએ લોકોની પસંદગીનો વ્ર્ાપ શ્વવસ્તારવાની પ્રરિર્ા
ેે.
• નાગરરકોની ઉંચી ગુણવત્તા રાષ્રની સાચી સંપશ્વત અને મૂડી ેે.

13. h.b.patel sheth c.m. high school
• રાષ્રની મહત્વની ઉત્પાદકીર્ અસ્કર્ામતો કઇકઇ ેે.
• શ્વશચક્ષત,કેળવાર્ેલા,તાલીમબદ્,તંદુરસ્ત અનેશ્વશસ્તબદ્, કતાવ્ર્પાલન,
ફરજશ્વનષ્ઠા,શ્વવકાસના કાર્ાિમમાં સહકાર અને ભાગીદારીની ભાવના,
નાગરરક તરીકેની સર્જગતા અને સભાનતા રાજકીર્ સ્વાતંત્રતા અને
સ્વમાનભયુું જીવનધોરણ જીવતા નાગરરકો (માનવ શક્તત) રાષ્રની
અસ્કર્ામત ેે.
• રાષ્રપાસે જો ઉંચી ગુણવત્તાવાળી માનવ સંપશ્વત ન હોર્તો ઉંચો
શ્વવકાસ દર શ્વસધ્ધકરી શકે નહી.

14. h.b.patel sheth c.m. high school
• શ્વવકાસશીલ દેશો ક્યાક્યા કારણો સર આશ્વથિક અને સામાજજક શ્વવકાસ દર
હાસલ કરી શકતા નથી?
• ૧ નવીન સુધારા પ્રત્ર્ે ઉદાસીનતા કે સૂગ
• ૨ નીચી આકાંક્ષા, શ્વનરક્ષરતા,સાહસવૃશ્વતનો અભાવ
• ૩ વહેમો,અંધશ્રદ્ા,જૂનવાણીમાનસ,જૂની પુરાણીરૂરિઓ
• ૪ ભૌશ્વતક અને કૃદરતી સંસાધનનો અપૂરતો ઉપર્ોગ

15. h.b.patel sheth c.m. high school
• પહેલા માનવ શ્વવકાસ માટે આશ્વથિક માપદંડ માથાદીઠ આવક હતો
• હવે માનવ શ્વવકાસ માટે માનવ જીવનની સુખ- શાંશ્વતની તમામ
બાબતોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• માનવ શ્વવકસનો વ્ર્ાપક ખ્ર્ાલ કઇ બાબતમાં સમાર્ેલો ેે?
• ગરીબી,આવકની અસમાનતા અને બેરોજગારી ઘટાડવાના દ્રષ્ષ્ટકોણમાં
રહેલો ેે.

16. h.b.patel sheth c.m. high school
• સંયુતત રાષ્ર શ્વવકાસ કાર્ાિમનો મુખ્ર્ એજન્ડા ક્યો ેે?
• આશ્વથિક મૂચળર્ા મજબૂત બાનાવી રાજકીર્ અને આશ્વથિક
સ્વાતંત્રતાનો ેે.
• માનવ શ્વવકાસ આંક –
• 1990 માનવ શ્વવકાસ અહેવાલ પ્રમાણે
• માનવશ્વવકાસ આંકના ત્રણ શ્વનદેશકો ેે.
• (1) સરેરાશ આયુષ્ર્ (આરોગ્ર્)
• (2) શ્વશક્ષણ સંપાદન(જ્ઞાન)
• (3) જીવન ઘોરણ (માથાદીઠ આવક)

17. h.b.patel sheth c.m. high school
• (1) સરેરાશ આયુષ્ર્ (આરોગ્ર્)
• દીઘા અને તંદુરસ્ત જીવન માટે બાળકના જન્મર્ સમર્નું અપેચક્ષત
આયુષ્ર્
• આયુષ્ર્ વૃદ્ઘદ્ના કારણો પોષણક્ષમ આહારમાં પ્રગતી, બાળમૃત્યું દરમાં
ઘટાડો
• પીવાના ચોખ્ખા પાણીની સવલતો
• ઓરી,અસબડા,ક્ષર્ વગેરે રોગોમાથી મુક્તત
• આરોગ્ર્વધાક સુશ્વવધાઓ – પ્રસુશ્વતકાળમાં સ્ત્રીમૃત્યું દરમાં ઘટાડો
• ભારતમા 2003માં સરેરાશ આયુષ્ર્ 63.4 વષા ેે

18. h.b.patel sheth c.m. high school
• (2)શ્વશક્ષણ સંપાદન(જ્ઞાન)
• 15 કે વધુ વર્ની વ્ર્ક્તતનું શ્વશક્ષણ
• શાળા–કોલેજ જવાર્ોગ્ર્ બાળકોમાંથી કેટલા શાળા–કોલેજમાં ર્જર્ ેે.
• ભારતમાં સાક્ષરતાનો દર 2001 માં કેટલો હતો 76.1% હતો
• શ્વનરંતર શ્વશક્ષણ,પ્રૌિશ્વશક્ષણ,મરહલા સાક્ષરતા ્ારા સાક્ષરતાના પ્રમાણમાં
વધારો થર્ો ેે.

19. h.b.patel sheth c.m. high school
• (3) જીવન ઘોરણ (માથાદીઠ આવક)
• માથાદીઠ આવક –રોજગારીનું સ્તર અને પાર્ાની ન્યુનત્તમ જરૂરરર્ાતો
તથા સેવાઓની ઉપલબ્ધધનો શ્વનદેશ કરે ેે.
• ઇ.સ.2005 માં ભારતની માથાદીઠ આવક 530 ડોલર હતી.
• ઇ.સ.2005 ના માનવ શ્વવકાસ અહેવાલ પ્રમાણે ભારતનો શ્વવકાસ આંક
2003માં 0.602 હતો
• શ્વવિના 177 દેશો પૈકી 127 માં િમે ભારત હતુ

20. h.b.patel sheth c.m. high school
• 1960 માં ભારતનો શ્વવકાસ આંક 0.206 હતો અને 139માં િમે હતું
• શ્વવિ માનવ શ્વવકાસ આંક 2005(UNDP–2005)
• 177 દેશોને શ્વવકાસને આધારે ત્રણ શ્વવભાગમાં શ્વવભાજીત કરવામાં આવ્ર્ા
ેે.
• (1) ઉચ્ચ શ્વવકાસ ધરાવાતા દેશો –
• ઉચ્ચ શ્વવકાસ ધરાવાતા દેશોમા 57 દેશોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• નોવે પ્રથમ સ્થાને આવે ેે. અને અમેરરકા દસમાં સ્થાને આવે ેે.

21. h.b.patel sheth c.m. high school
• ઉચ્ચ શ્વવકાસ ધરાવાતા દેશોમા ઑસ્રેચલર્ા, કેનેડા, ક્સ્વટ્ઝલેન્ડ,
ઇઝરાઇલ વગેરે દેશોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• (2) મધ્ર્મ શ્વવકાસ ધરાવતા દેશો
• તેમા 88 દેશોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• મૅક્તસકૉ, રશ્વશર્ા, ચીન, શ્રીલંકા, ભારત, પારકસ્તાન વગેરે દેશોનો
સમાવેશ થાર્ ેે.
• પારકસ્તાન 0.527 સાથે 135 માં િમે.
• શ્રીલંકા 93માં અને ચીન 85 માં સ્થાને ેે.

22. h.b.patel sheth c.m. high school
• (3) શ્વનમ્ન શ્વવકાસ ધરાવતા દેશો
• આમા 32 દેશોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• કેન્ર્ા, ઝાબ્મ્બર્ા, શ્વસર્રાચલર્ોન વગેરે દેશોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• માનવ શ્વવકાસ આંકની ગણતરીમાં
• માથાદીઠ આવક, જન્મસમર્નો સરેરાશ આયુષ્ર્ આંક, યુવા સાક્ષરતા
દર, કુલ ઘરેલુ પેદાશ (GDP) આંક, સાક્ષરતા આંક,ર્જશ્વત શ્વવકાસ આંક
વગેરેનો સમાવેશ થાર્ ેે.

23. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતનો માનવ શ્વવકાસ આંક
• ભારતમાં સરેરાશ આયુષ્ર્ વધવાના કારણો
• જન્મ દર અને મૃત્યુ દરમાં ઘટાડો, તબીબી ક્ષેત્રે સંશોધનો, વસવાટ,
રોગો સામેની પ્રશ્વતકાર શક્તતમાં વધારો વગેરે કારણો ેે.
• ઇ.સ.1951 માં 18.33% વસ્તી સાક્ષર હતી.
• ઇ.સ.2001 માં 65.38% વ્ર્ક્તતઓ સાક્ષર હતી
(⅔ લોકો સાક્ષર હતા) તેમાં મરહલાઓનું પ્રમાણ 50% થીવધુ હતું

24. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં રાષ્રીર્ સાક્ષરતા વષૅ 2005 સુધીમાં 75% સાક્ષરતા દર
હાસલ કરવાનો લક્ષાંક હતો.
• બંધારણમાં સુધારો કરી ચૌદ વષા સુધીના બાળકોને મફત અને
ફરજીર્ાત શ્વશક્ષણ ર્ક્ુું
• બાળકોને પ્રાથશ્વમક શ્વશક્ષણ નો મૂળ ભૂત અશ્વધકાર આપવામાં આવ્ર્ો ેે.
• ઇ.સ.1950-51 માં ભારતની કુલ ઘરેલું (GDP) 95.17 અબજ રૂપીર્ા
હતી

25. h.b.patel sheth c.m. high school
• ઇ.સ.199-2000 માં 17556.38 અબજ રૂપીર્ા થઇ ેે.
• ઇ.સ.1959-60 ના વષામાં રાષ્રીર્ આવકનો સરેરાશ વાશ્વષિક દર 3.59
હતો
• ઇ.સ.1990 થી 2000 ના દાર્કામાં 5.8 થર્ો હતો
• ભારતમાં ઇ.સ. 2003માં ઘરેકું ઉત્પાદન 564 યુ.એસ ડોલર હતું
• જ્ર્ારે સમખરીદશક્તતના શ્વસદ્ાંત મુજબ કુલ ઘરેલું ઉત્પાદન (PPPUS)
2872 હતી.

26. h.b.patel sheth c.m. high school
• PPPUS – પરચેઇઝ પાવર પેરરટી યુ.એસ.ડોલર
• ઇ.સ.1950-51 માં 93-94 ના ભાવે માથાદીઠ આવક રૂ.3687 હતી
• ઇ.સ.2003-04 માં વધી રૂ. 11,672 થઇ ેે.
• આમ માથાદીઠ આવકનો સરેરાશ વાશ્વષિક વૃદ્ઘદ્દર 1.53 ટકા થી વધીને
3.73 ટકા થર્ો ેે.
• ભારતમાં વસ્તી વધારો ઘરેલું પેદાશની વૃદ્ઘદ્માં મુખ્ર્ અવરોધક
પરરબળ ેે.

27. h.b.patel sheth c.m. high school
• ઇ.સ.1975 માં ભારતની વસ્તી 62.7 કરોડ હતી
• ઇ.સ.2003 માં ભારતની વસ્તી 107.8 કરોડ થઇ ેે.
• ઇ.સ. 2015 સુધીમાં 126.4 કરોડ થવાનો અંદાજ ેે.
• ઇ.સ.1975 થી 2003 સુધીના સમર્ ગાળામાં વસ્તી વૃદ્ઘદ્નો વાશ્વષિક દર
1.9 ટકા રહ્યો ેે.
• ઇ.સ. 2015 સુધીમાં વસ્તી વૃદ્ઘદ્નો દર ઘટાડી 1.4 ટકા સુધી લઇ
જવાનો અંદાજ ેે.

28. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારત શ્વવિના 103 ગરીબ દેશોમાં 59 માં િમે ેે.(HPI) HUMAN
POVERTY INDEX
• ભારતમાં 26 ટકા લોકો ગરીબી રેખા નીચે જીવે ેે.
• માનવ શ્વવકાસમાં કઇકઇ બાબતોનો સમાવેશ થાર્ ેે.
• આવકની સાથે માનવ અશ્વધકારો,સ્વતંત્રતા, લોકશાહી, શ્વશક્ષણનું
પ્રમાણ,આરોગ્ર્,સામાજજક અને આશ્વથિક સલામતી,મરહલા સશતતીકરણ
શહેરી અને ગ્રામ્ર્ શ્વવસ્તારોમાં સાક્ષરતા, મૃત્યુદરનું ઊંચુ પ્રમાણ
વગેરેનો

29. h.b.patel sheth c.m. high school
• માનવ શ્વવકાસ સામેના પડકારો
• (1) સ્વાસ્્ર્
• (2) લૈંચગક સમાનતા
• (3) મરહલા સશતતીકરણ
• સ્વાસ્્ર્ – સ્વાસ્્ર્ એટલે સારા જીવનની સાથે વ્ર્ક્તતનો શારીરરક,
માનશ્વસક, અને આશ્વથિક શ્વવકાસ થાર્ તે

30. h.b.patel sheth c.m. high school
• આરોગ્ર્ ક્ષેત્રે કરેલો ખચા માત્ર જીવનની ગુણવત્તા સુધારવા
માટે ેે. એવું નથી પણ માનવ સંસાધનનું એક રોકાણ ેે.
• ભારતમાં આરોગ્ર્ ક્ષેત્રે પ્રગતી થઇ ેે.
• ભારતમાં વસ્તી શ્વનર્ંત્રણ, ખાદ્ય પદાથોમાં થતી ભેળસેળ પર
અંકુશ, નશીલી દવાઓ પર શ્વનર્ંત્રણ, જીવલેણ રોગો સામે
રક્ષણ અને શ્વનવારણ માં પ્રગતી થઇ ેે.

31. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં પ્લેગ, શીતળા, રતતશ્વપત્ત શ્વનમુાળ કરી શક્યા ેીએ.
• આપણે ઓરી, અેબડા, પોચલર્ો, વગેરેમાં કંઇક અંશે સફળતા મળી ેે.
• મલેરરર્ા, કમળો, કોિ, અંધત્વ, ડાર્ાચબટીસ,પર શ્વનર્ંત્રણ સાધી શક્યા
ેીએ.
• આર્ોરડનની ઊણપ, લોહતત્વની ઊણપ, ઍઇડઝ શ્વવટાશ્વમનની ઊણપ,
હાથીપગા, માનશ્વસક શ્વવકાર જેવા અનેક રોગોના શ્વનવારણ માટે

32. h.b.patel sheth c.m. high school
• રાજ્ર્ અને રાષ્રીર્ કક્ષાએ રોગ પ્રશ્વતરક્ષણ કાર્ાિમોના કારણે મૃત્યું
દરમાં ઘટાડો થર્ો ેે.
• ભારતમાં ઇ.સ.1951માં જન્મ દર પ્રશ્વત હર્જરે 40.8 %હતો જે ઘટીને
2001 માં 25.0 %થર્ો હતો.
• ઇ.સ.1951 માં મૃત્યું દર 25.1 હતો જે ઘટીને ઇ.સ. 2001 માં 9 પ્રશ્વત
હર્જરે થર્ો ેે.
• ગુજરાતમાં મૃત્યું દર (2001-2) માં 7.7 હતો.

33. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં ઇ.સ.2002 માં જન્મદર પ્રશ્વત હર્જરે 25 હતો
• ગુજરાતમાં ઇ.સ.2002 માં જન્મદર પ્રશ્વત હર્જરે 24.7 હતો
• આજે પણ કુપોષણથી વષે 25 લાખ બાળકો મૃત્યુ પામે ેે.
• ઇ.સ. 1947 માં સરેરાશ આયુષ્ર્ 32 વષા હતું
• ઇ.સ.2003માં સરેરાશ આયુષ્ર્ 64.10 વષા થયું ેે.

34. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં પુરૂષનું સરેરાશ આયુષ્ર્ 63.82 વષા અને સ્ત્રીનું સરેરાશ
આયુષ્ર્ 64.10 વષા ેે.
• ગુજરાતમાં પુરૂષનું સરેરાશ આયુષ્ર્ 61.5 વષા અને સ્ત્રીનું સરેરાશ
આયુષ્ર્ 62.8 વષા ેે.
• આરોગ્ર્ અને સ્વાસ્્ર્ ક્ષેત્રે સરકારે હાથ ધરેલા પ્રર્ાસો
• ભારત સરકારે ઇ.સ.2003 સુધીમાં ર્જહેર આરોગ્ર્ કેન્દ્રો (CHC),
પ્રાથશ્વમક આરોગ્ર્ કેન્દ્રો(PHC) તથા ગ્રામીણ ક્ષેત્રોમાં સાવાજશ્વનક
આરોગ્ર્ પેટા કેન્દ્રો કુલ 1,63,196 ખોલ્ર્ાં ેે.

35. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં એક લાખ વ્ર્ક્તતઓએ 51 ડૉકટરનું પ્રમાણ ેે.
• ભારતમાં તબીબી સારવાર પાેળ થતો ર્જહેર ખચા (GDP) ના 10.3
ટકા ેે.
• ભારતમાં સુખાકારીની સેવામાં 30% નો વધારો થર્ો ેે.
• પીવાના પાણીના સ્ત્રોતમાં 86%નો વધારો થર્ો ેે.
• ભારતમાં ર્જન્યુઆરી 2003 સુધીમાં 15333 ર્જહેર હોક્સ્પટલો હતી

36. h.b.patel sheth c.m. high school
• તથા ખાનગી દવાખાના, કૉલેજોમાં આરોગ્ર્પ્રદ સેવાઓ ઉપલધધ હતી
• લૈંચગક સમાનતા ( સ્ત્રી – પુરૂષ સમાનતા )
• શ્વવિમાં પ્રચીન સમર્થી ચલિંગના આધારે સ્ત્રી – પુરૂષ વચ્ચે ભેદ
રાખવામાં આવે ેે.
• આવા ભેદભાવના કારણને ચલધે સ્ત્રીઓને ઘરની બહાર જવાદેવામાં
આવતી ન હતી.
• ભારતમાં મરહલાઓને ભણાવવામાં આવતી ન હતી તેથી સમાજમાં
તેમનું સ્થાન નીચું રહ્ું ેે.

37. h.b.patel sheth c.m. high school
• સ્ત્રીઓને શ્વશક્ષણની તકો અને આશ્વથિક અશ્વધકારોથી વંચીત રાખવામાં
આવતી હતી.
• નાનપણથી સ્ત્રીઓ ના આરોગ્ર્ની સંભાળ લેવામાં આવતી ન હતી.
• સ્ત્રીઓને ઘરના કોઇ પણ શ્વનણાર્ લેવાનો અશ્વધકાર ન હતો.
• સ્ત્રીઓ માત્ર બાળ ઉેેર અને ઘરની પ્રવૃશ્વતઓ જ સંભાળતી હતી.

38. h.b.patel sheth c.m. high school
• દીકરા–દીકરી ની રમતો,કપડા અને અભ્ર્ાસની તકોમાં ભેદભાવ હતો.
• દીકરીને આચાર, શ્વવચાર અને વ્ર્વહારમાં જુદી શીખામણ આપવામાં
આવતી હતી.
• મરહલાઓમાં સાક્ષરતાનું ઓછુ પ્રમાણ હોવાથી
બાળલગ્ન, પડદાપ્રથા, દહેજપ્રથા તથા સામાજજક કુરરવાજો સહન
કરતી આવી ેે.

39. h.b.patel sheth c.m. high school
• દીકરી કે દીકરાના જન્મ માટે શ્વપતાના રંગસુત્રો જવાબદાર ેે. ેતાં
તેના માટે જવાબદાર સ્ત્રી ગણવામાં આવે ેે.
• ક્યાં કારણોને લીધે સ્ત્રીઓ શોષણ અને અન્ર્ાર્નો ભોગ બને ેે.
• ઊંચો માતૃ મૃત્યુ દર, કન્ર્ા ભ્રૃણ હત્ર્ા, શ્વશક્ષણનો અભાવ, સમાજમાં
નીચો આદરભાવ,પુત્ર માટેની તીવ્ર ઝંખના સામાજજક પરંપરાઓ, ર્જતી
ભેદના કારણે

40. h.b.patel sheth c.m. high school
• શ્વવિમાં ર્જતીર્ શ્વવકાસની બાબતમાં 173 દેશોમાં ભારતનો ર્જતીર્
શ્વવકાસ આંક 124 મો ેે.
• ભારતમાં 1000 પુરૂષોએ 933 જેટલું સ્ત્રીઓનું પ્રમાણ ેે.
• ભારતમાં સૌથી વધુ ર્જશ્વત પ્રમાણ કેરલ માં ેે
• કેરલ માં 1000 પુરૂષની સામે 1086 સ્ત્રીઓ ેે.
• સ્ત્રીમૃત્યુ પ્રમાણ ઘટાડવાના ઉપાર્ો
• સ્ત્રીઓને બાળપણથી જ પોષણક્ષમ આહાર
આપવો,ગભાાવસ્થા દરશ્વમર્ાન પોષણક્ષમ આહાર
રસીકરણ, સારી તબીબી સારવાર, શ્વવટાશ્વમન,

41. h.b.patel sheth c.m. high school
• શક્તતવધા વધુ કૅલેરીવાળો ખોરાક, લોહતત્વ વધે તેમાટે ફળો, લીલાં
શાકભાજી, દૂધ, અને તેની બનાવટો વગેરે આપવી
• સ્ત્રીઓમાં ર્જશ્વતર્ સમાનતા સ્થાપવાના ઉપાર્ો
• ેોકરા અને ેોકરીમાં બૃદ્ઘદ્સ્તર સરખુ ેે તેનો સ્વીકાર કરવામાં આવે.
• શ્વશક્ષણમાં સમાન તકો અને ઘર અને બહાર સ્ત્રીઓને સમાનતા આપી
આદરભાવ આપવો,

42. h.b.patel sheth c.m. high school
• સ્ત્રીઓના ઘરના કામનુ મૂલ્ર્ાંકન આંકવું અને સમાજ અને કુટુંબના
શ્વવકાસમાં તેનો ફાળો સમજવો
• બાળકીના ઉેેર,પાલન,પોષણ, શ્વશક્ષણ,રમતો વગેરેમાં ભેદભાવ રાખવો
નરહ.
• સ્ત્રીઓને હાશ્વનકતાા સામાજજક રરવાજો દૂર કરવા
• સ્ત્રીઓને માતૃત્વનો અશ્વધકાર આપવો, સ્ત્રીભ્રૃણ હત્ર્ા સામે રક્ષણ આપવું,
દીકરીના જન્મ માટે શારીરરક,માનશ્વસક ત્રાસ આપવો નરહ.

43. h.b.patel sheth c.m. high school
• સ્ત્રીઓ પર દહેજ માટે અત્ર્ાચાર કરવા નરહ.
• સ્ત્રીઓ પ્રત્ર્ેની શારીરરક રહિંસા શ્વનવારવી,રોજગારી, શ્વશક્ષણ, વહીવટી
સંચાલનમાં સ્ત્રીઓને સામેલ કરવી.
• સ્ત્રીઓ પ્રત્યેના ભેદભાવ દૂર કરી પ્રેમ, હુંફ લાગણી, સ્વીકૃતિ પૂરી પાડી
સ્ત્રી શક્તિનો તવકાસ કરવો.
• સ્ત્રીઓ વારંવાર સુવાવડનો ભોગ ન બને માટે ગભાપાતનો અશ્વધકારા
અપવો.

44. h.b.patel sheth c.m. high school
• ર્જતીર્ રોગ સામે સ્ત્રીઓને રક્ષણ પૂરું પાડવું.
• ન્ર્ાર્ી સમાજ રચના માટે સ્ત્રી–પુરૂષની સમાનતા પર ભાર મૂકવો.
• સ્ત્રી–પુરૂષને સમાન દરજ્જો, સમાન તકો અને સંસાધનો સમાનતાના
ધોરણે પુરા પાડવા.
• સમાજના શ્વવકાસમાં સ્ત્રીની સહભાગી દારરતાનો સ્વીકાર કરી સ્ત્રીપુરૂષના
ભેદભાવની માનશ્વસકતા બદલવી.

45. h.b.patel sheth c.m. high school
• મરહલા સશક્તતકરણ એટલે શું ?
• સ્ત્રીઓને શારીરરક, માનશ્વસક, સામાજજક, આશ્વથિક, શૌક્ષચણક,
સાંસ્કૃશ્વતકવગેરે બાબતોમાં શક્તતશાળીસક્ષમ,આત્મશ્વનભાર બનાવવી
સમાજમાં પુરૂષની સમકક્ષ દરજ્જો આપવા માટે તેના સવાુંગી
શ્વવકાસની પ્રરિર્ા એટલે મરહલા સશક્તતકરણ.
• સ્ત્રીઓ સમગ્ર શ્વવકાસની પ્રરિર્ાનું કેન્દ્રચબિંદુ ેે.
• એક સ્ત્રી શ્વશચક્ષત બને તો એક ઘર,એક સમાજ અને અંતે રાષ્ર શ્વશચક્ષત
બને ેે,

46. h.b.patel sheth c.m. high school
• સમગ્ર શ્વવિમાં મરહલાઓ માટે આશ્વથિક, વહીવટી,રાજકીર્, સામાજજક,
સાંસ્કૃશ્વતક, ધાશ્વમિક ક્ષેત્રે તક
અને શ્વનણાર્ લેવાની પ્રરિર્ામાં અસમાનતા જો મળે ેે.
• જુદાજુદા ક્ષેત્રોમાં રાજ્ર્ શ્વવધાન સભાઓ, સંસદો, નગરપાચલકાઓમાં
અશ્વધકારીઓ, મેનેજરો, વ્ર્વસાશ્વર્કો અને ટેકશ્વનકલ ક્ષેત્રે કાર્ારત
કમાચારીઓમાં મરહલાઓની ઓેી ટકાવારીમાં
સ્ત્રી–પુરૂષ ભેદભાવ એક મહત્વનું કારણ ેે

47. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં ઉચ્ચપદ,ઊંચી આવક,વધુ લાભ, વધુ વેતન મળે એવા
તમામ કામોવાળા ઉદ્યોગ કે નોકરીઓમાં પુરૂષોનું વચાસ્વ ેે.
• કુલ વસ્તી ના 50% વસ્તી ધરાવતી મરહલાઓનું સંસદીર્ ક્ષેત્રે પ્રમાણ
8 થી 10 % ેે.
• ઇ.સ. 1952 થી અત્ર્ાર સુધી 424 મરહલાઓ સંસદસભ્ર્ બની ેે.
• ઇ.સ 2004 માં 543 માંથી 44 મરહલા સાંસદ અને 20 રાજ્ર્સભાની
સભ્ર્ બની શકી ેે.

48. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતમાં 2001 ની કુલ વસ્તીમાંથી 49 કરોડ 70 લાખ વસ્તી સ્ત્રીઓની
ેે.
• તેમાં થી 75% સ્ત્રીઓ ગ્રામ્ર્ શ્વવસ્તારમાં રહે ેે.
• ભારતમાં ઇ.સ.1980 થી મરહલા સશક્તતકરણ માટેના
કાર્ાિમો,ર્ોજનાઓ અમલમાં મુકવામાં આવ્ર્ાેે,
• ઇ.સ.1999માં મરહલા આર્ોગની રચના કરવામાં આવી ેે.

49. h.b.patel sheth c.m. high school
• ઇ.સ. 2001 માં મરહલા સશક્તતકરણની રાષ્રીર્ નીશ્વત અમલમાં આવી
ેે.
• મરહલા અને બાળશ્વવકાસ શ્વવભાગ ્ારા સામ્ર્ા શ્વનમાાણ, રોજગારી,
આશ્વથિક ઉપાર્જન, કલ્ર્ાણ તેમજ સહાર્ક સેવાઓ તથા ર્જશ્વતર્ સંવેદન
-શીલતાનાં ક્ષેત્રમાં કામગીરી શરૂ થઇ ેે.

50. h.b.patel sheth c.m. high school
• 1 મરહલાઓના સવાુંગી શ્વવકાસ માટે હકારત્મક, સામાજજક અનેઆશ્વથિક
નીશ્વતનું ઘડતર થાર્
• 2 સ્ત્રી–પુરૂષ સમાન દરજ્જો અને મૂળભૂત સ્વતંત્રતા પ્રાપ્ત થાર્ છે.
• 3 મરહલાઓ ઉન્નત જીવન જીવી શકે તે માટે શ્વશક્ષણ, સ્વતંત્રતા,
રોજગારીની,સલામતીની તકો ઉપલધધ કરાવવી,
• 4 સામાજજક સુરક્ષા અને ર્જહેર હોદો ભોગવવાની તકોનું શ્વનમાાણ તેમજ
અમલ કરવો.
• 5 સૌને સામાજજક, આશ્વથિક, રાજકીર્ ન્ર્ાર્ મળે તે રાષ્રીર્ ઉદેશ ેે.

51. h.b.patel sheth c.m. high school
• ભારતે ઇ.સ.2002 ના વષાને મરહલા સશક્તત –કરણ વષા તરીકે ઉજવણી
કરી હતી
• ઇ.સ.1975 ના વષાને યુનાઇટેડ નેશન્સે મરહલા વષા તરીકે ર્જહેર ર્ક્ુું ેે.
• ઇ.સ.1975-85 ના દશકાને મરહલા દશકા તરીકે ર્જહેર ક્યો ેે.
• ભારતમાં ઇ.સ.1951 માં રાષ્રીર્ સાક્ષરતા દર 18.3% હતો
• ઇ.સ.2001 માં ભારતમાં સાક્ષરતા દર 64.8% (65.38) થર્ો ેે.
• ઇ.સ.2001 માં સ્ત્રી સાક્ષરતાનો દર 54.16% હતો
• ઇ.સ.2001 માં ગુજરાતમાં 69.97% સાક્ષરતાનો દર હતો
• ઇ.સ.2001 માં ગુજરાતમાં સ્ત્રી સાક્ષરતા દર 58.6% હતો
• સ્ત્રીઓને સામાજજક, આશ્વથિક અશ્વધકારો આપવા
• સ્ત્રીઓના હક રહતોનું રક્ષણ કરવું અને સકારત્માક નીશ્વત અપનાવવી

52. h.b.patel sheth c.m. high school
• સ્ત્રીઓને સ્વતંત્ર અને આત્મશ્વવિવાસુ બનાવવા તાલીમ, રોજગારીની,
કમાણીની પ્રવૃશ્વતને ખાતરીઆપવી.
• ગ્રામ્ર્ સ્ત્રીઓને સ્થાનીક કક્ષાએ રોજગારી મળે તેવા પ્રર્ત્ન કરવા અને
ખાતરી આપવી.
• કુલ રોજગારીમાં સ્ત્રીઓનું પ્રમાણ
• કુલરોજગારીમાં સ્ત્રીઓનું પ્રમાણ 36% ેે.
• ઔદ્યોગીક ક્ષેત્રે 12.42% અને નોકરીમાં 19.57% ેે.

53. h.b.patel sheth c.m. high school
• સંચાલકીર્ અને વહીવટી નોકરીમાં 2.3% ેે.
• વ્ર્વસાશ્વર્ક અને ટેકશ્વનકલ નોકરીમાં 20.5% ેે.
• રાજકીર્ શ્વનણાર્ શક્તતમાં 9.3% ેે.
• કુલ વસ્તીના 58.4% જેટલી સ્ત્રીઓ 15 થી 59 વષા સુધીના આશ્વથિક રીતે
સરિર્ જૂથમાં સમાવેશ થાર્ ેે.
• ભારતમાં સ્ત્રી શ્વશક્ષણ
• ઇ.સ.2001-02 માં 1 થી 12 માં કન્ર્ાપ્રવેશ નોંધણી 50.29% હતી

54. h.b.patel sheth c.m. high school
• ઇ.સ.2001-02 માં ઉચ્ચ શ્વશક્ષણમાં નોંધણી માત્ર 6.71% હતી
• ગુજરાત સ્ત્રી શ્વશક્ષણ
• ગુજરાત સરહત સમગ્ર દેશમાં સ્થાશ્વનક સ્વરાજર્ ની સંસ્થાઓમાં 33%
મરહલા અનામતની જોગવાઇ કરવામાં આવી ેે.
• ગુજરાતમાં સ્ત્રી સાક્ષરતાનું પ્રમાણ વધે તે માટે સરકારે શ્વવદ્યાલક્ષી બોન્ડ
અને શ્વવદ્યાદીપ જેવી પરરણામલક્ષી ર્ોજનાઓ અમલમાં મૂકી ેે.

55. h.b.patel sheth c.m. high school
• ગુજરાતમાં “મરહલા આશ્વથિક શ્વવકાસ શ્વનગમ” સ્થાપવામાં આવ્યું ેે.
• ગુજરાતમાં જુન,1979 થી રાજ્ર્માં શ્વનરાધાર મરહલાઓ ના પુન સ્થાપન
માટેની નાણાકીર્ સહાર્ ર્ોજના અમલમાં મૂકવામાં આવી ેે.
• ગુજરાતમાં ઇ.સ. 1988 થી સરકારે “કશ્વમશનર, મરહલા અને બાળશ્વવકાસ
કચેરી” ખોલી ેે.
• ઇ.સ. 1987 માં ગુજરાત સરકારે “મરહલા અત્ર્ાચાર શ્વનવારણ
સશ્વમશ્વત”ની રચનાકરી ેે.
• જેનું નામ બદલી અત્ર્ારે “રાજ્ર્ મરહલા સુરક્ષા સશ્વમશ્વત” રાખવામાં
આવ્યું ેે.