Thuốc bảo vệ thực vật

BỘ Y TẾ
VIỆN DƯỢC LIỆU
-----------***----------
BÁO CÁO
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI CẤP BỘ
NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG SẮC KÝ KHÍ KHỐI PHỔ
ĐỂ PHÂN TÍCH DƯ LƯỢNG MỘT SỐ HOÁ CHẤT
BẢO VỆ THỰC VẬT THƯỜNG DÙNG
CHỦ NHIỆM : TS. NGUYỄN THỊ BÍCH THU
CƠ QUAN CHỦ TRÌ : VIỆN DƯỢC LIỆU
CẤP QUẢN LÝ : BỘ Y TẾ
8079
Hà Nội – 12/2009

1
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT TRONG ĐỀ TÀI
AOAC : Association of analytical communities
BP : Dược điển Anh
NN&PTNT : Nông nghiệp và phát triển nông thôn
CI : Chemical ionization, ion hóa hóa học
CTSK : Chương trình sắc ký
DDD : 1,1-dicloro-2,2-bis(4-clorophenyl) ethan, đồng nghĩa với TDE
DDE : 1,1 Diclo 2,2 bis (clophenyl) ethylen, chất chuyển hóa của DDT.
DDT : Diclo – diphenyl – triclor ethan
DĐVN (III) : Dược điển Việt Nam (xuất bản lần thứ III)
ECD : Electron captured detector – Detector cộng kết điện tử
EI : Electron impact – Va chạm ion
ESI : Electron spray ionizaton, sự ion hóa bằng phun dòng electron
EUP : The European Union Pharmacopoeia – Dược điển Châu Âu
FAO : Food and agricultural organization of united nation
- Tổ chức lương thực và nông nghiệp liên hợp quốc
FPD : Flame photometry detector, Detector quang hóa ngọn lửa
GAP : Good agriculture practice – Thực hành nông nghiệp tốt
GC : Gas chromatography – Sắc ký khí
GC-MS : Gas chromatography-mass spectrometry, Sắc ký khí – khối phổ
HCB : Hexachlorobenzen
HCC : Hexachlorocyclohexan, đồng nghĩa với HCH và BHC
HPLC : High performance liquid chromatography, Sắc ký lỏng hiệu năng cao
IDL : Instrument detection limit – Giới hạn phát hiện của thiết bị
LC : Liquid chromatography, Sắc ký lỏng
LC-MS : Liquid chromatography – mass spectrometry, Sắc ký lỏng khối phổ
LC-MS/MS : Sắc ký lỏng ghép khối phổ hai lần liên tiếp
LOD : Limit of detection – Giới hạn phát hiện
LOQ : Limit of quantitation – Giới hạn định lượng
MDL : Method detection limit – Giới hạn phát hiện của phương pháp
MRL : Maximum residue limit – Dư lượng tối đa cho phép
MS : Mass spectrometry, phép đo phổ khối
MS/MS : Phép đo khối phổ hai lần liên tiếp

2
MSD : Mass seclective detector – detector chọn lọc khối,
Mass spectrum detector (detector khối phổ)
NCI : Negative chemical ionization, ion hóa hóa học âm
NPD : Nitrogen-Phosphorous detector – detector nitơ phosphor (AFID)
OC : Organo chlorine pesticides – HCBVTV nhóm cơ clor
OP : Organo phosphorous pesticides – HCBVTV nhóm cơ phosphor
ppm : Part per million – phần triệu
ppb : Part per billion – phần tỷ
PY : Pyrethroid pesticides – HCBVTV nhóm pyrethroid
% R : Tỷ lệ thu hồi (%)
RA : Relative area – Diện tích tương đối của pic
RtR : Relative retention time – Thời gian lưu tương đối
RSD : Relative standard deviation – Độ lệch chuẩn tương đối
SCAN : Chế độ chạy quét mảnh ion trong sàng lọc HCBVTV
SD : Standard deviation – Độ lệch chuẩn
S/N : Signal to noise ratio – Tỷ số tín hiệu so với nhiễu
SIM : Selected ion monitoring – Chế độ quét ion chọn lọc
SPE : Solid phase extraction – Chiết pha rắn
SRM : Selected reaction monitoring – Chế độ chọn lọc tương tác
tR : Retention time - Thời gian lưu
TIC : Total ion chromatogram – Chế độ quét toàn bộ ion
TOF : Time of flight – Phép phân tích khố phổ dựa theo thời gian bay khác
nhau của các mảnh ion trong từ trường
USP : The United States Pharmacopoeia –Dược điển Mỹ
WHO : Worl health organisation – Tổ chức Y tế thế giới

3
DANH MỤC CÁC BẢNG - BIỂU ĐỒ
Trang
Bảng 1.1 : Thống kê số lượng HCBVTV được phép sử dụng ở Việt Nam 21
Bảng 1.2 : Danh mục hoạt chất hạn chế và cấm sử dụng tại Việt Nam
(năm 2009)
22
Bảng 1.3 : MRL của các HCBVTV trong dược liệu
(theo một số Dược điển Anh, Châu Âu, Mỹ)
26
Bảng 2.4 : Các kỹ thuật xử lý mẫu được lựa chọn áp dụng 40
Bảng 2.5 : Dược liệu được sử dụng làm mẫu nghiên cứu xây dựng phương
pháp phân tích
43
Bảng 2.6 : Đối tượng xây dựng phương pháp phân tích 44
Bảng 2.7 : Độ lặp lại kết quả phân tích được chấp nhận (Theo USP 30) 47
Bảng 2.8 : Danh mục dược liệu và nông sản khảo sát tồn dư HCBVTV 47
Bảng 3.9 : Danh mục cây thuốc được trồng tại một số địa phương khảo sát 54
Bảng 3.10 : Danh mục HCBVTV dùng tại 5 địa phương khảo sát 57
Bảng 3.11 : Một số HCBVTV (có tên trong Danh mục hạn chế và cấm sử
dụng ở Việt Nam - 2009) đã sử dụng tại một số địa phương
66
Bảng 3.12 : Các HCBVTV được sử dụng tại một số địa phương nhưng
không có tên trong Danh mục HCBVTV được phép sử dụng ở
Việt Nam
67
Bảng 3.13 : Chương trình nhiệt độ cột tách để phân tích các OC bằng
phương pháp GC-MS
76
Bảng 3.14 : Điều kiện áp suất và tốc độ dòng thích hợp đối với phân tích
HCBVTV
77
Bảng 3.15 : Điều kiện thích hợp xác định HCBVTV trên thiết bị GC-MS 78
Bảng 3.16 : Thời gian lưu của các chất trong hỗn hợp 20 chất chuẩn nhóm
OC (Nội chuẩn: HCB)
79
Bảng 3.17 : Các mảnh phổ đặc trưng và mảnh chính sử dụng trong phân
tích nhóm OC theo GC-MS/SIM
81
Bảng 3.18 : Độ lặp lại của 20 chất chuẩn OC (0,05 µg.ml-1
), NC1 83
Bảng 3.19 : Độ tuyến tính và LOD của 20 chất OC (Nồng độ 50-1000ng.g-
1
) trong Sắn dây, Ngưu tất và Bạch chỉ
84
Bảng 3.20 : Chương trình nhiệt độ lò cột cho phân tích OP 85
Bảng 3.21 : Các mảnh ion dùng để xác minh và định lượng của các OP 86
Bảng 3.22 : Chương trình nhiệt độ cột tách trên GC-MS phân tích đồng
thời OC-OP-PY
88
Bảng 3.23 : Điều kiện thích hợp xác định HCBVTV nhóm OC, OP, PY và
các HCBVTV khác trên thiết bị GC/MS
89
Bảng 3.24 : Thời gian lưu và thứ tự các chất của hỗn hợp chuẩn OC, OP, PY
số HCBVTV nhóm khác.
90
Bảng 3.25 : Các mảnh phổ đặc trưng và mảnh chính sử dụng trong phân
tích HCBVTV nhóm OP, PY và một số chất khác
91
Bảng 3.26 : Độ lặp lại của các HCBVTV (0,05 µg.ml-1
), NC1 93
Bảng 3.27 : Độ tuyến tính và LOD của 15 chất OP (0,05 µg.g-1
– 5 µg.g-1
)
trong Cúc hoa, Khổ sâm và Bạc hà
95
Bảng 3.28 : Độ tuyến tính và LOD của một số chất PY
(0,01 µg.g-1
- 5,0 µg.g-1
) trong Cúc hoa và Khổ sâm
96

4
Bảng 3.29 : Điều kiện tối ưu xác định HCBVTV trên thiết bị GC-MS/NCI 97
Bảng 3.30 : Chương trình nhiệt độ cột tách trên GC-MS/NCI 97
Bảng 3.31 : Các ion chọn lọc đối với chế độ SIM 99
Bảng 3.32 : Độ chính xác, giới hạn phát hiện (LOD), giới hạn định lượng
(LOQ) của phương pháp GC-MS/NCI xác định các OC
100
Bảng 3.33 : Hiệu suất rửa giải từng phân đoạn OC khi giảm hoạt hoá
florisil với các tỉ lệ nước khác nhau
105
Bảng 3.34 : Kết quả khảo sát khả năng loại màu của 1 g Silica gel +3%
than hoạt đối với nhóm PY
106
Bảng 3.35 : Kết quả khảo sát khả năng loại màu của 1 g Silica gel +3%
than hoạt đối với nhóm OP
107
Bảng 3.36 : Danh sách dược liệu phân tích sàng lọc HCBVTV 108
Bảng 3.37 : Danh sách nông sản phân tích sàng lọc HCBVTV 111
Bảng 3.38 : Kết quả phân tích HCBVTV trong một số mẫu dược liệu 115
Bảng 3.39 : Kết quả phân tích sàng lọc HCBVTV trong một số mẫu nông
sản phân tích
118
Bảng 3.40 : Kết quả định lượng HCBVTV trong một số mẫu dược liệu 123
Bảng 3.41 : Kết quả phân tích định lượng HCBVTV trong một số mẫu
nông sản phân tích.
125
Bảng 4.42 : Đối tượng xây dựng phương pháp phân tích 130
Biểu đồ 3.1 : Phân loại HCBVTV theo công dụng 63
Biểu đồ 3.2 : Phân loại HCBVTV theo cấu tạo hoá học 64

5
DANH MỤC HÌNH VẼ - SƠ ĐỒ
Trang
Hình 1.1 : Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm OC 16
Hình 1.2 : Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm OP 17
Hình 1.3 : Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm PY 19
Hình 1.4 : Công thức cấu tạo của một số HCBVTV thuộc nhóm khác 19
Hình 3.5 : Phỏng vấn hộ nông dân trồng Địa liền (xã Bình Minh, Huyện
Khoái Châu, Hưng Yên)
69
Hình 3.6 : Trồng Địa liền tại xã Bình Minh – Khoái Châu – Hưng Yên 69
Hình 3.7 : Bao bì HCBVTV tại ruộng Cúc hoa xã Bình Minh, Huyện Khoái
Châu, Hưng Yên (Tháng 4 năm 2008).
70
Hình 3.8 : Bao bì các thuốc trừ sâu Abatimec, Saromite và Aweijunsu 70
Hình 3.9 : Ruộng trồng Ngưu tất tại xã Duyên Hà - huyện Thanh Trì - Hà Nội 71
Hình 3.10 : Bao bì thuốc trừ bệnh Anvil và thuốc trừ cỏ Mizin tại xã Duyên Hà
– huyện Thanh Trì - Hà Nội
71
Hình 3.11 : Phỏng vấn hộ nông dân trồng cây thuốc tại xã Hòa Bình, huyện Hà
Trung–Thanh Hóa
72
Hình 3.12 : Trồng Ích mẫu, Bạch chỉ tại xã Vạn phúc-Thanh trì-Hà nội
(Tháng 4 năm 2009)
72
Hình 3.13 : Bao bì thuốc trừ cỏ GROSATE 480SC tại Vạn phúc Thanh trì
(Tháng 7 năm 2009)
73
Hình 3.14 : Bao bì các thuốc trừ sâu Peran và Gà nòi tại xã Vạn Phúc – Thanh
Trì – Hà Nội (Tháng 4 năm 2009)
73
Hình 3.15 : Bao bì thuốc trừ bệnh AryGreen và Thuốc trừ sâu SuperTOX tìm
thấy tại Vạn Phúc – Thanh trì (Tháng 7 năm 2009)
74
Hình 3.16 : Các dược liệu Cúc hoa và Mã đề trồng tại xã Tự nhiên – Thường
tín – Hà Tây (tháng 4 năm 2008)
74
Hình 3.17 : Chai đựng thuốc Lannate và Marshal tại xã Tự nhiên - Thường Tín
– Hà Tây (tháng 4 năm 2008)
75
Hình 3.18 : Đồ thị biểu diễn chương trình nhiệt độ lò cột theo thời gian để tách
tốt các HCBVTV nhóm OC
77
Hình 3.19 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 20 chất chuẩn OC đo trên GC-MS theo chế 79

6
độ SCAN (nồng độ 50ng.ml-1
)
Hình 3.20 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 20 chất chuẩn OC (50 ng.ml-1
) đo trên
GC-MS theo dạng SCAN (chương trình GC-MS 54,7 phút)
80
Hình 3.21 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 20 chất chuẩn OC đo trên GC-MS theo
dạng SIM (Nồng độ 50ng.ml-1)
82
Hình 3.22 : Đường chuẩn của α-HCH bằng phương pháp GC-MS 82
Hình 3.23 : Chương trình nhiệt độ sử dụng phân tích các mẫu OP 85
Hình 3.24 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 9 chất chuẩn OP (50 ng.g-1
) đo trên GC -
MS theo dạng SCAN
86
Hình 3.25 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 9 chất chuẩn OP (50 ng.g-1
) đo trên GC -
MS theo dạng SIM
87
Hình 3.26 : Chương trình nhiệt độ cột phân tích các mẫu OP-OC-PY 88
Hình 3.27 : Sắc ký đồ của hỗn hợp chuẩn OC và OP đo trên GC-MS theo dạng
SCAN
89
Hình 3.28 : Sắc ký đồ của hỗn hợp chuẩn OC, OP và PY và một số HCBVTV
nhóm khác đo trên GC-MS theo dạng SCAN
90
Hình 3.29 : Đường chuẩn của Disulfoton bằng phương pháp GC-MS 92
Hình 3.30 : Chương trình nhiệt độ tách các BHC trên GC-MS/NCI 98
Hình 3.31 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 4 chuẩn HCH (nồng độ 10ppb) đo trên GC-
MS/NCI theo dạng SCAN
98
Hình 3.32 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 4 chuẩn HCH (nồng độ 10 ppb) đo trên
GC-MS/EI theo dạng SCAN
98
Hình 3.33 : Sắc ký đồ của hỗn hợp 4 chuẩn HCH đo trên GC-MS/NCI theo
dạng SCAN
99
Hình 3.34 : Đường chuẩn của 4 chất chuẩn HCH (Xem phụ lục) (5 điểm, nồng
độ: 50ng.ml-1
; 100ng.ml-1
; 200ng.ml-1
; 400ng.ml-1
và 1000ng.g-1
)
100
Sơ đồ 3.1 : Quy trình chuẩn bị mẫu theo phương pháp siêu âm 109
Sơ đồ 3.2 Quy trình chuẩn bị mẫu theo phương pháp Soxhlet 111
Sơ đồ 3.3 : Quy trình phân tích định tính HCBVTV trong dược liệu 118
Sơ đồ 3.4 : Quy trình phân tích dư lượng HCBVTV trong dược liệu 119

7
PHẦN A - TÓM TẮT CÁC KẾT QUẢ NỔI BẬT CỦA ĐỀ TÀI
1. Kết quả nổi bật của đề tài
a) Đóng góp mới của đề tài:
1/ Đề tài đã tiến hành khảo sát tình hình sử dụng HCBVTV trong trồng
cây dược liệu ở một số xã quanh khu vực Hà Nội từ 01/2008 đến 07/2009 và
đã bổ sung danh mục các HCBVTV thường sử dụng trong trồng cây thuốc,
cũng như những vi phạm về HCBVTV hạn chế hoặc cấm sử dụng, hoặc không
được phép sử dụng ở Việt Nam.
2/ Xây dựng được qui trình ổn định, hợp lý để định tính, định lượng 44
hóa chất bảo vệ thực vật thường dùng chính xác và nhanh chóng bằng phương
pháp sắc ký khí khối phổ (GC-MS).
3/ Áp dụng qui trình đã xây dựng để phân tích sàng lọc định tính, định
lượng dư lượng HCBVTV bằng phương pháp GC-MS trong 110 mẫu dược
liệu và 17 mẫu nông sản, so sánh kết quả với mức dư lượng tối đa cho phép
được qui định trong dược điển một số nước tiên tiến.
4/ Đề xuất 4 qui trình phân tích dư lượng HCBVTV trong dược liệu
bằng phương pháp GC-MS.
5/ Đề xuất quy định mức dư lượng tối đa cho phép của một số HCBVTV
trong dược liệu.
b) Kết quả cụ thể:
1/ Đề tài đã tiến hành khảo sát tình hình sử dụng HCBVTV trong trồng
cây dược liệu ở một số xã gần khu vực Hà Nội: xã Duyên Hà, xã Vạn Phúc
(Thanh Trì – Hà Nội ), xã Tự Nhiên ( Thường Tín –Hà Tây), xã Bình Minh
(Khoái Châu – Hưng Yên) và Xã Hoà Bình - Hà Trung - Thanh Hoá trong thời
gian từ 01/2008 đến 07/2009. Kết quả đã thống kê được 24 loài cây thuốc đang
được trồng tại 5 xã khảo sát. Số thương phẩm HCBVTV dùng trong trồng cây
thuốc thống kê được là 102 thương phẩm, tương ứng với 50 hoạt chất (bao
gồm dạng dùng đơn chất và dùng phối hợp). Trong đó, phân loại theo tác dụng
có 79 chế phẩm là thuốc trừ sâu (chiếm 77,45%). Phân loại theo bản chất cấu

8
tạo hóa học, các HCBVTV nhóm OP có 28 thương phẩm (dạng đơn và phối
hợp), chiếm 27,45% và nhóm PY có 23 thương phẩm (dạng đơn và phối hợp),
chiếm 22,55%. OP và PY là hai nhóm hoạt chất được sử dụng nhiều hơn cả.
Kế đến là nhóm Neireistoxin có 10 chế phẩm, chiếm 9,81%; Avermectin có 8
chế phẩm (7,84%); Carbamat có 5 chế phẩm, chiếm 4,90%; OC có 3 chế
phẩm, chiếm 2,94%. Còn lại là các hoạt chất thuộc các nhóm HCBVTV khác
hoặc chưa được phân loại (24,51%).
2/ Xây dựng được quy trình ổn định, hợp lý để định tính, định lượng 44
HCBVTV thường dùng một cách chính xác và nhanh chóng bằng phương pháp
sắc ký khí khối phổ (GC-MS), phù hợp với điều kiện thực tế ở Việt Nam, gồm:
Các quy trình xử lý mẫu thích hợp với các đối tượng dược liệu và 4 chương
trình sắc ký trên GC-MS để định tính và định lượng HCBVTV ở mức độ vết.
3/ Áp dụng qui trình đã xây dựng để phân tích sàng lọc định tính, định
lượng dư lượng HCBVTV bằng phương pháp GC-MS trong 110 mẫu dược
liệu, bao gồm dược liệu thu mua ở địa phương trồng, dược liệu nhập từ Trung
Quốc. Kết quả định tính cho thấy 14/110 mẫu dược liệu và 4/17 mẫu nông sản
nhiễm HCBVTV. Kết quả định lượng HCBVTVtrên 53 mẫu khảo sát cho thấy
có 6/53 mẫu nhiễm dư lượng Cypermethrin, trong đó có 2 mẫu Cúc hoa và
Khổ sâm cho kết quả dư lượng (tương ứng là 2,7 và 2,9 ppm) vượt mức giới
hạn cho phép (Theo BP2005-2009; USP 26-31 quy định dư lượng tối đa cho
phép tổng Cypermethrin và các đồng phân là 1,0 ppm). Ngoài ra 2 mẫu dược
liệu nhiễm OC nhưng đều dưới ngưỡng cho phép là Khổ sâm (nhiễm alpha-
HCH và beta-HCH với hàm lượng mỗi chất = 0,003ppm < MRL = 0,3ppm) và
Kinh giới (nhiễm delta-HCH 0,01ppm < MRL = 0,3ppm; Endrin 0,002ppm <
MRL = 0,05ppm).
Từ các kết quả thu được có thể đánh giá chất lượng dược liệu được
trồng và sử dụng ở Việt Nam về mặt tồn dư HCBVTV ở mức độ không
nghiêm trọng nhưng vẫn cần được kiểm soát.

9
4/ Đề xuất qui trình phân tích dư lượng HCBVTV trong dược liệu bằng
phương pháp GC-MS: qui trình định tính sàng lọc đồng thời các HCBVTV
trong dược liệu, qui trình định lượng bằng phương pháp GC-MS.
5/ Đề xuất qui định mức dư lượng tối đa cho phép của một số HCBVTV
c) Hiệu quả về đào tạo:
- Hướng dẫn 01 dược sĩ đại học đã bảo vệ thành công khóa luận tốt
nghiệp: Phân tích dư lượng hóa chất bảo vệ thực vật nhóm cơ phospho và
pyrethroid trong một số dược liệu bằng phương pháp sắc ký khí khối phổ”
(Đỗ Thị Kim Tuyến - Tháng 6 năm 2008)
- Tham gia giảng dạy chuyên đề “Kiểm nghiệm dư lượng hóa chất bảo vệ
thực vật trong dược liệu bằng phương pháp GC-MS” cho lớp tập huấn cán bộ
kiểm nghiệm dược liệu của trường đại học Dược Hà Nội và vụ Y học cổ
truyền (Bộ Y tế) tổ chức.
- Bồi dưỡng kiến thức cho một số cán bộ mới ra trường thông qua một số
nội dung nghiên cứu của đề tài: kỹ thuật chiết tách - làm giàu, kỹ thuật phân
tích,..
d) Hiệu quả về kinh tế:
Đề tài đã khai thác triệt để và hiệu quả những phương tiện sẵn có tại cơ
quan chủ trì đề tài là Viện Dược liệu (máy sắc ký khí, máy sắc ký khí khối
phổ,…) để triển khai và nghiên cứu theo các nội dung của đề tài được phê
duyệt.
e) Hiệu quả về xã hội:
- 01 công trình khoa học có liên quan đã công bố trên Tạp chí Dược liệu,
Tập 14, Số 6 (2009): ”Kết quả điều tra sơ bộ tình hình sử dụng hóa chất bảo
vệ thực vật trong trồng cây thuốc tại một số địa phương”.
- Việt Nam là một trong những quốc gia sử dụng nhiều HCBVTV trong
nông nghiệp nói chung và trong trồng dược liệu nói riêng. Qua khảo sát đã
đánh giá được tình hình sử dụng HCBVTV trong trồng dược liệu, sẽ kiến nghị
với các cấp quản lý có thẩm quyền nhằm mục đích hạn chế việc sử dụng

10
HCBVTV trong trồng dược liệu, áp dụng việc quản lý dịch hại tổng hợp trong
trồng dược liệu và áp dụng các quy trình dược liệu sạch, qua đó sẽ tiết kiệm
được tiền mua HCBVTV.
- Kết quả phân tích các mẫu dược liệu trồng trong nước đã cho thấy dư
lượng thực tế trong các mẫu dược liệu, qua đó đã sơ bộ kết luận phần lớn các
mẫu dược liệu trên thị trường không có dư lượng vượt quá quy định đối chiếu
theo Dược điển của các nước tiên tiến (Châu Âu, Mỹ…), tình hình chất lượng
dược liệu về dư lượng HCBVTV không đến mức trầm trọng như các phương
tiện thông tin đại chúng đã đưa tin.
f) Các hiệu quả khác.
Đề tài đã chứng minh khả năng áp dụng thiết bị GC-MS trong phân tích
sàng lọc, định tính và định lượng dư lượng HCBVTV trong dược liệu và
nông sản nhanh chóng và tiện lợi, tăng cường hiệu quả sử dụng của trang
thiết bị.
2. Áp dụng vào thực tiễn sản xuất và đời sống xã hội.
- Đã áp dụng kết quả nghiên cứu vào kiểm nghiệm dư lượng HCBVTV
trong dược liệu nhằm đảm bảo và nâng cao chất lượng thuốc có nguồn gốc
thực vật.
- Trong quá trình điều tra tình hình sử dụng HCBVTV trong trồng cây
thuốc và nông sản, chúng tôi thấy rằng hiện nay, trên thị trường có nhiều loại
HCBVTV ngoài danh mục được phép lưu hành (mặc dù có cùng hoạt chất
trong Danh mục hóa chất bảo vệ được phép sử dụng ở Việt Nam). Qua đây
kiến nghị Bộ Y tế phối hợp với Bộ NN & PTNT có biện pháp thích hợp và
khẩn trương rà soát lại Danh mục hoá chất bảo vệ thực vật được phép sử dụng,
hạn chế và cấm sử dụng ở Việt Nam theo hướng kiên quyết loại bỏ khỏi danh
mục những thuốc có nguy cơ ảnh hưởng lớn đến sức khoẻ con người, sinh vật
và môi trường. Đồng thời cần điều tra thống kê các HCBVTV hiện đang được
bán trên thị trường và được sử dụng trong nông nghiệp mà chưa được đăng ký.
3. Đánh giá thực hiện đề tài đối chiếu với đề cương nghiên cứu đã được
phê duyệt.

11
a/ Tiến độ: Hoàn thành theo đúng dự kiến (26 tháng- từ tháng 11 năm
2007- 12 năm 2009).
b/ Thực hiện các mục tiêu nghiên cứu: Đã hoàn thành đầy đủ các mục
tiêu nghiên cứu của đề tài.
c/ Các sản phẩm tạo ra so với dự kiến của bản đề cương: Các sản phẩm
thu được hoàn toàn trùng khớp và phù hợp với dự kiến.
d/ Đánh giá việc sử dụng kinh phí: Sử dụng kinh phí đúng mục đích,
hiệu quả và theo đúng quy định.
4. Các ý kiến đề xuất:
- Bộ Y tế cần có những văn bản quản lý và hướng dẫn sử dụng
HCBVTV trong trồng cây thuốc và bảo quản dược liệu; cảnh báo người dân về
tình trạng lạm dụng sử dụng HCBVTV trong trồng dược liệu, cũng như
khuyến cáo người dân thực hiện đúng qui định về sử dụng an toàn HCBVTV.
- Nhằm đảm bảo nâng cao chất lượng dược liệu, Bộ Y tế đã bổ sung kịp
thời chuyên luận phân tích dư lượng HCBVTV trong dược liệu và qui định
mức dư lượng cho phép đối với một số HCBVTV có độc tính cao vào Dược
điển Việt Nam xuất bản lần thứ tư. Tuy nhiên, cần kết hợp việc quy định mức
dư lượng tối đa cho phép của các HCBVTV với Danh mục hóa chất bảo vệ
thực vật cấm sử dụng hoặc hạn chế sử dụng tại Việt Nam Ban hành theo quyết
định của Bộ NN & PTNT năm 2009 (Thông tư Số: 09 /2009/TT-BNN).
- Bộ Y tế nên phối hợp với Bộ Nông NN & PTNT rà soát lại Danh mục
hoá chất bảo vệ thực vật được phép sử dụng và hạn chế sử dụng ở nước ta
nhằm đưa ra những biện pháp thích hợp và kịp thời đảm bảo chất lượng nông
sản và dược liệu, cũng như an toàn sử dụng cho người dân.

12
PHẦN B. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
ĐẶT VẤN ĐỀ
Sự phá hoại của sâu bệnh là một trong những yếu tố ảnh hưởng lớn tới
năng suất, chất lượng của cây thuốc nói riêng và cây nông nghiệp nói chung.
Hiện nay, phương pháp dùng hoá chất bảo vệ thực vật (HCBVTV) là một
phương pháp phòng trừ sâu bệnh hại hiệu quả nhất. Tuy nhiên, hiệu quả của
việc sử dụng HCBVTV ra sao, ảnh hưởng của chúng đến sức khỏe con người
và môi trường như thế nào là vấn đề đang được quan tâm.
Hiện nay, ước tính trên thế giới có trên 5000 loại HCBVTV khác nhau,
trong đó khoảng 200 loại HCBVTV ảnh hưởng mạnh tới sức khoẻ con người
và độc hại với môi trường, trong số đó có nhiều chất có khả năng gây ung thư.
Theo thống kê, Việt Nam là một trong những nước sử dụng HCBVTV
nhiều nhất trên thế giới. Theo Báo cáo thống kê của Vụ Khoa học Công nghệ
và Môi trường năm 2007, lượng HCBVTV nhập vào Việt Nam khoảng 77
nghìn tấn. Thực tế hiện nay, chúng ta vẫn chưa thực sự kiểm soát chặt chẽ
được việc sử dụng HCBVTV đúng cách. Trên thị trường có nhiều HCBVTV
chưa được kiểm tra cũng như đánh giá mức độ nguy hại nhưng vẫn công khai
mua bán và sử dụng. Các HCBVTV loại này xuất phát chủ yếu từ Trung Quốc,
do người dân mua bán không chính ngạch qua biên giới các tỉnh Lạng Sơn,
Quảng Ninh,..
Tuy các cơ quan chức năng đã có các hướng dẫn cụ thể cho người dân
về vấn đề sử dụng HCBVTV an toàn, hiệu quả trên cây nông nghiệp và một số
cây ăn quả nhưng chưa có hướng dẫn cụ thể đối với cây thuốc. Bên cạnh đó, sử
dụng các chất bảo quản chống nấm mốc, mối mọt cho một số nông sản và
dược liệu cũng là vấn đề đáng được lưu tâm.
Việc sử dụng HCBVTV đúng cách còn phụ thuộc rất nhiều vào trình độ
dân trí và ý thức của người dân ở từng vùng miền. Tuy nhiên nếu kiểm soát
chặt chẽ việc sử dụng HCBVTV an toàn và hiệu quả sẽ giảm tối đa các tác

13
động nguy hại đến sức khỏe con người cũng như môi trường sinh thái.
Kiểm soát mức dư lượng HCBVTV trong thực phẩm nói chung và dược
liệu nói riêng là việc làm cần thiết và cấp bách. Dược điển nhiều nước (Mỹ,
Châu Âu, Anh, Nhật Bản...) đã quy định mức dư lượng cho phép của
HCBVTV trong thực phẩm và dược liệu. Điều này giúp họ kiểm soát được
chất lượng nguồn thực phẩm, dược liệu trong nước cũng như nhập khẩu từ
nước ngoài.
Mặc dù Việt Nam đã có một số nghiên cứu khảo sát tình hình sử dụng
HCBVTV trong trồng cây thuốc và xây dựng qui trình phân tích tồn dư của
chúng, nhưng cho tới nay vẫn chưa có các quy định về mức dư lượng cho phép
của HCBVTV trong dược liệu cũng như các qui trình thường qui về phương
pháp kiểm tra, đánh giá HCBVTV trong dược liệu.
Nhằm góp phần nâng cao chất lượng dược liệu và nông sản, kết hợp
khai thác sử dụng hiệu quả một số kỹ thuật hiện đại và các thiết bị phân tích
tiên tiến, chúng tôi đã thực hiện đề tài: “Nghiên cứu ứng dụng sắc ký khí khối
phổ để phân tích dư lượng một số hóa chất bảo vệ thực vật thường dùng”
với mục tiêu:
1. Xây dựng quy trình định tính, định lượng một số HCBVTV thường dùng
một cách chính xác và nhanh chóng bằng sắc ký khí khối phổ (GC-MS).
2. Áp dụng qui trình phân tích một số HCBVTV bằng phương pháp GC-
MS trên những mẫu nông phẩm và cây thuốc.

14
Chương 1
TỔNG QUAN
1.1. HCBVTV VÀ TÌNH HÌNH SỬ DỤNG HCBVTV
1.1.1. Đại cương về HCBVTV
1.1.1.1. Khái niệm HCBVTV
Từ những năm 20 trước Công nguyên, con người đã biết sử dụng chất
bảo vệ thực vật để bảo vệ mùa màng. Số lượng, chủng loại HCBVTV ngày
càng tăng. Từ những năm 1940 trở đi HCBVTV dạng tổng hợp được sản xuất
với số lượng lớn dần.
Theo Uỷ ban bảo vệ môi trường Mỹ, HCBVTV là khái niệm chỉ những
chế phẩm có nguồn gốc tự nhiên, hoặc tổng hợp bằng con đường hóa học dùng
để phòng, trừ (diệt) các sinh vật gây hại tài nguyên thực vật, các chế phẩm có
tác dụng điều hòa sinh trưởng thực vật, các chế phẩm có tác dụng xua đuổi
hoặc thu hút các sinh vật gây hại đến để diệt trừ chúng. Các HCBVTV cũng
bao gồm các hóa chất được sử dụng trong việc bảo quản, lưu trữ và vận chuyển
nông sản sau khi thu hoạch [78].
1.1.1.2. Phân loại HCBVTV
HCBVTV được sử dụng rộng rãi trên thế giới từ giữa thế kỷ 20. Theo tài
liệu biên soạn năm 2003 của Hội Bảo vệ thực vật Anh, có khoảng 860 hoạt
chất được sử dụng trong các thương phẩm HCBVTV [76].
Để thuận tiện trong quá trình sử dụng cũng như công tác quản lý
HCBVTV, người ta thường phân loại chúng thành các nhóm khác nhau. Tuy
nhiên, sự phân loại HCBVTV cũng rất đa dạng, tùy thuộc mục đích. HCBVTV
có thể phân loại theo tác dụng, theo nhóm hoạt chất, theo thành phần nguyên tố
hay theo độc tính…Thông thường, ta chỉ quan tâm đến tác dụng và thành phần
nguyên tố hay nhóm hoạt chất trong thuốc trừ sâu [2], [82].
a/ Theo tác dụng:

15
Các HCBVTV được chia thành 3 nhóm chính [2]:
- Hóa chất diệt trừ sinh vật gây hại: diệt côn trùng, như thuốc trừ sâu, trừ
nấm, diệt cỏ, diệt chuột, trừ ốc sên, trừ nhện, thuốc trừ các loài ve, rệp, muỗi,
thuốc trừ côn trùng.
- Hóa chất điều hoà sinh trưởng thực vật, thường gọi là thuốc kích thích
thực vật, có nguồn gốc tự nhiên hoặc tổng hợp hoá học hay vi sinh.
- Hóa chất dùng trong bảo quản, xử lý hay chế biến sau thu hoạch.
b/ Theo thành phần hóa học hay nhóm hoạt chất:
Các thuốc HCBVTV được chia nhóm theo thành phần hóa học hoặc cấu
trúc hóa học của các hoạt chất có trong thành phần [82]:
- Nhóm các HCBVTV clo hữu cơ (cơ clor hay OC): Trong thành phần hóa
học chứa clo và clo có tác dụng chính. Ví dụ: DDT, HCH, Aldrin, Dieldrin,
2,4-D, 2,4,5-T (Hình 1.1).
Hiện nay, các hợp chất OC đã bị cấm sử dụng nhưng do tính bền vững,
chúng vẫn tồn tại trong môi trường, đất canh tác hay nguồn nước. Do vậy
chúng có thể nhiễm vào dược liệu, nông phẩm.
DDT HCH
Aldrin Endosulfan
Hình 1.1. Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm OC

16
Nhóm OC độc với tế bào thần kinh côn trùng do liên kết với một số
thành phần sợi trục thần kinh làm cản trở vận chuyển các ion Na+
, K+
qua
màng tế bào chất, làm mất sự cân bằng điện tích tạo nên sự dẫn truyền xung
động thần kinh dẫn đến thần kinh bị tê liệt [2].
- Nhóm phosphor hữu cơ (cơ phosphor hay OP): Điển hình như triclorfon
(Ophatox), methamidophos, methyl parathion (methaphos),
phosphamidon, melathion (Hình 1.2).
Acephat Triclorfon
Methyl parathion Methamidophos
Diazinon Dimethoat
Hình 1.2. Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm OP
Nhóm OP là các chất độc đối với hệ thần kinh, tác động lên enzym
acetylcholinesterase (nhóm carbamat cũng tác động lên enzym này nhưng theo
cơ chế khác). Các OP làm ức chế không thuận nghịch enzym
acetylcholinesterase (một enzym quan trọng đối với các chức năng thần kinh

17
của côn trùng, người và rất nhiều động vật) và tác động theo nhiều cách khác
nhau, do vậy OP rất độc [2], [82].
OP nhanh chóng bị phân hủy bởi phản ứng thủy phân khi để dưới ánh
sáng, trong không khí và trong đất trồng. Mặc dù một lượng nhỏ đôi khi vẫn
được phát hiện thấy trong thực phẩm và trong nước uống. OP phân hủy nhanh
hơn OC, tuy nhiên độc tính của OP lại cao hơn và rủi ro đối với sức khoẻ con
người sẽ rất cao khi hấp thụ một lượng lớn vào cơ thể [55].
Các OP được sử dụng phổ biến ở Việt Nam. Một số hợp chất như
Methamidophos (Monitor), Methyl parathion (Wophatox) tuy đã bị cấm nhưng
một số điều tra cho thấy vẫn được sử dụng trái phép [7], [13].
Pyrethroid (PY): là nhóm các hợp chất hóa học được tổng hợp tương tự
các hợp chất Pyrethrin tự nhiên có trong các loài cúc trừ sâu pyrethrum
(Chrysanthemum cinerariaefolium và C. coccineum). Hiện nay, PY là nhóm
hợp chất tổng hợp được sử dụng rộng rãi nhất ở Việt Nam và trên thế giới. PY
nhanh chóng bị phân hủy bởi ánh sáng và trong điều kiện khí quyển bình
thường sau từ 1-2 ngày và gần như không ảnh hưởng đến chất lượng nước mặt
[82].
PY là thuốc trừ sâu thuộc nhóm chất độc thần kinh do chúng có khả
năng giữ các kênh vận chuyển Na+
trên màng tế bào thần kinh luôn mở khiến
cho các ion Na+
vận chuyển tự do đến các sợi trục thần kinh và gây ra các phản
ứng tại đó. Khi bị nhiễm PY, hệ thần kinh bị giảm khả năng nhạy cảm và côn
trùng bị tê liệt.
Cypermethrin Deltamethrin

18
Fenvalerat Permethrin
Hình 1.3. Công thức cấu tạo của một số HCBVTV nhóm PY
Cả 3 nhóm OC, OP và PY đều là các chất diệt côn trùng. Ngoài ra, còn
có một số nhóm khác, như thuốc diệt nấm dẫn xuất Carbamat, thuốc trừ sâu
Carbamat (carbaryl, cartap, methiocarb), trừ nấm Carbendazim,
Dithiocarbamat (ferbam, maneb, thiram) ,... [82]. Hình 1.4
Cartap Nereistoxin
Hình 1.4. Công thức cấu tạo của một số HCBVTV thuộc nhóm khác
Tính chất hoá học và vật lý của các HCBVTV cũng khác nhau đáng kể.
Có một số HCBVTV mang tính acid, số khác trung tính hoặc base. Một số hợp
chất chứa các halogen, số khác chứa phospho, lưu huỳnh hoặc nitơ. Các dị tố
này có thể có mối liên quan đến việc phát hiện ra HCBVTV. Một số hợp chất
rất dễ bay hơi, nhưng số khác lại gần như không bay hơi. Sự khác nhau đa
dạng này là nguyên nhân của các vấn đề cơ bản trong việc xây dựng và phát
triển các phương pháp phân tích đa dư lượng (phân tích dư lượng nhiều chất
đồng thời) nhằm tăng khả năng phát hiện các HCBVTV [76].
1.1.2. Tình hình sử dụng HCBVTV
1.1.2.1. Tình hình sử dụng HCBVTV trên thế giới:

19
Ước tính hiện nay trên thế giới có khoảng trên 5000 loại HCBVTV độc
hại (khoảng 860 hoạt chất ), trong đó có từ 150 đến 200 loại HCBVTV có ảnh
hưởng mạnh tới sức khoẻ của con người thậm chí có khả năng gây ung thư.
Các chất này thuộc về hơn 100 nhóm chất. Trong đó, các nhóm quan trọng
nhất là benzoylureas, carbamates, các hợp chất OP, PY, sulfonylurea hoặc
triazine,…[76]
Theo con số thống kê, lượng HCBVTV được sử dụng ở Việt Nam từ
năm 1986 - 1990 khoảng 13 -15 nghìn tấn [8]. Nhưng từ năm 1991 - 1999, tỷ
lệ sử dụng HCBVTV có giảm đi do Việt Nam áp dụng chương trình quản lý
dịch hại tổng hợp (IPM) do FAO và chính phủ của một số nước tài trợ. Tuy
nhiên, Việt Nam vẫn là một trong những nước sử dụng nhiều HCBVTV nhất
thế giới. Một thực tế là hiện nay trên thị trường HCBVTV ở nước ta có rất
nhiều HCBVTV không rõ nguồn gốc xuất xứ, chưa được kiểm tra đánh giá về
mức độ độc hại,... nhưng vẫn được bày bán công khai và người dân thường
xuyên sử dụng trong sản xuất nông nghiệp. Điều này tiềm ẩn một nguy cơ lớn
ảnh hưởng đến sức khoẻ con người và môi trường xung quanh [8], [13], [16].
Theo thống kê của WHO, năm 1998 toàn thế giới sử dụng 6 triệu tấn
hoạt chất trong các thương phẩm HCBVTV, trị giá trên 40 tỷ USD. Mỗi năm
tăng bình quân 5 - 7%, tổng giá trị HCBVTV sử dụng trên toàn thế giới hiện
nay ước tính khoảng 60 tỷ USD, trong đó hóa chất diệt côn trùng được sử dụng
nhiều nhất [12].
Đánh giá của WHO và chương trình bảo vệ môi trường của Liên hợp
quốc (năm 2004) cho biết: mỗi năm 3 triệu nông dân ở các nước đang phát
triển bị nhiễm độc từ HCBVTV và trong số đó, khoảng 18000 người chết [58].
1.1.2.2. Tình hình sử dụng HCBVTV ở Việt Nam:
Việt Nam là quốc gia sử dụng nhiều HCBVTV, xu hướng này ngày càng
tăng, cả về số lượng và chủng loại [8].
Trong quá trình phát triển, cây trồng nói chung và cây thuốc nói riêng
thường bị hại bởi nấm, vi khuẩn, côn trùng ... ảnh hưởng đến quá trình sinh
trưởng, phát triển và năng suất của cây [20], [21] (ví dụ nấm gây bệnh phấn

20
trắng, nấm Phoma sp. gây bệnh thối nâu trên cây Thanh cao hoa vàng và thối
đen do nấm Alternaria sp. hoặc Nigrospora pallida Matz. gây ra; rệp gây hại,
virus hoa lá đốm trên cây Địa hoàng). Biện pháp phòng trừ sâu bệnh hại rất đa
dạng, tuy nhiên sử dụng HCBVTV là biện pháp phổ biến nhất [15], [11]
Theo các nghiên cứu của Viện Dược Liệu [20],[21], thiệt hại do sâu
bệnh gây ra tại Trung tâm nghiên cứu trồng cây thuốc Hà Nội làm giảm 20 –
25% sản lượng. Trong vụ đông xuân 1995 – 1996, nấm gây bệnh phấn trắng
(do Oidium sp.) đã phát triển thành dịch trên cây Mã đề gây tổn thất nặng trên
hầu hết các vùng sản xuất: Hà Nội, Hưng Yên…Điều tra tình hình sâu bệnh hại
cây Thanh cao hoa vàng năm 1991 - 1992 đã xác định bệnh thối nâu do nấm
Phoma sp., và thối đen do nấm Alternaria sp. hoặc Nigrospora pallida Matz
gây ra. Ngoài ra còn có rệp gây hại. Các bệnh do nấm làm giảm 47% hàm
lượng artemisinin, bệnh do rệp làm giảm khoảng 18% năng suất dược liệu.
Nghiên cứu về bệnh virus hoa lá đốm trên cây Địa hoàng ở Bắc Giang, Bắc
Ninh, Hà Nội và Hải Phòng từ 1988 - 1995 cho thấy tỷ lệ bệnh ở vụ Xuân Hè
là 20%.
Từ năm 1998, Thủ tướng chính phủ đã có Chỉ thị số 29/2000/CT-TTg về
tăng cường công tác quản lý việc sử dụng HCBVTV và các chất hữu cơ gây ô
nhiễm khó phân huỷ (ví dụ như các Polyclobiphenyl hay PCBs). Theo đó, bắt
đầu từ năm 2001 đến nay, hàng năm Bộ NN & PTNT ban hành Danh mục
HCBVTV được phép, hạn chế và cấm sử dụng ở Việt Nam [3], [4], [5], [6] .Số
lượng HCBVTV được phép sử dụng trong các danh mục trên được thống kê
trong Bảng 1.1.
Bảng 1.1: Thống kê số lượng HCBVTV được phép sử dụng ở Việt Nam
Số lượng
TT Khoản mục Năm
2001
Năm
2004
Năm
2008
Năm
2009
1 Tổng HCBVTV 278 418 744 886
2 Số thương phẩm 808 1212 2242 3795

21
3 Thuốc trừ sâu (Hoạt
chất/Thương phẩm)
108/337 160/499 292/959 365/1837
4 Thuốc trừ bệnh
(Hoạt chất/Thương
phẩm)
78/252 125/364 221/654 264/1063
5 Thuốc diệt cỏ
(Hoạt chất/Thương
phẩm)
74/191 96/266 130/400 151/549
6 Thuốc điều hoà sinh
trưởng (Hoạt
chất/Thương phẩm)
18/28 22/51 44/102 47/188
Số liệu thống kê từ Bảng 1.1 cho thấy số lượng HCBVTV được phép sử
dụng ở Việt Nam được Bộ NN & PTNT ban hành tăng dần theo các năm. Cụ
thể, năm 2004 có 418 HCBVTV / 1212 thương phẩm, năm 2008 có 744
HCBVTV / 2242 thương phẩm và năm 2009 (được bổ sung từ danh mục năm
2008) là 886 HCBVTV / 3795 thương phẩm. Trong danh mục này, thuốc trừ
sâu chiếm nhiều nhất và tăng nhanh theo các năm.
Danh mục hoạt chất hạn chế và cấm sử dụng tại Việt Nam năm 2009
được liệt kê trong Bảng 1.2
Bảng 1.2. Danh mục hoạt chất hạn chế và cấm sử dụng tại Việt Nam
(năm 2009)
TT Hoạt chất TT Hoạt chất
Danh mục các hoạt chất hạn chế sử dụng
1 Carbofuran 7 Zinc phosphid
2 Dichlorvos (DDVP) 8 Na2SiF6 50% + HBO3 10%
+ CuSO4 30%
3 Dicofol 9 Na2SiF6 80% + ZnCl2 20%
4 Dicrotophos 10 Aluminium phosphid

22
5 Diclorvos 13%
+ Deltamethrin2%
11 Magnesium phosphid
6 Methomyl 12 Methyl bromid
Danh mục hoạt chất cấm sử dụng
1 Aldrin 13 Monocrotophos
2 BHC, Lindane (γ-BHC, γ-HCH) 14 Parathion – ethyl
3 Chlordane 15 Pentachlorophenol
4 DDT 16 Pentachlorophenat Sodium
5 Dieldrin 17 Phosphamidon
6 Endosulfan 18 Polychlorocamphen
7 Endrin 19 Chlordimeform
8 Heptachlor 20 Captan
9 Isobenzen 21 Captafol
10 Isodrin 22 Hexachlorobenzen
11 Methamidophos 23 2,4,5 - T
12 Parathion - methyl 24-
29
Các hợp chất của As, Tl,
Cd, Hg, Se, Pb
Thực tế trên thị trường còn có rất nhiều hoạt chất lưu hành nhưng không
có trong danh mục được phép sử dụng, một số HCBVTV đã bị cấm như
Parathion-methyl (Wofatox), Methamidophos (Monitor) vẫn được người dân
sử dụng trái phép trong trồng trọt [6].
Về tình hình sử dụng HCBVTV trong trồng cây thuốc, các tác giả Trịnh
Văn Quỳ [16], và Trần Việt Hùng [13] đã tiến hành nghiên cứu khảo sát ở 3 địa
phương có truyền thống trồng cây thuốc: Thiết Trụ, Nghĩa Trai (Hưng Yên) và
Sapa (Lào Cai) từ năm 2002-2004. Kết quả cho thấy hầu hết các hộ dân cả 3 nơi
đều sử dụng HCBVTV, đã thống kê được 99 tên HCBVTV được sử dụng, trong
đó có 64 thuốc diệt côn trùng, 19 thuốc trừ bệnh, 8 thuốc điều hòa sinh trưởng, 7
thuốc diệt cỏ, 1 thuốc diệt chuột.

23
Trong số các HCBVTV đã thống kê được ở trên, ngoài các thuốc nằm
trong danh mục HCBVTV cho phép sử dụng ở Việt Nam, còn có các thuốc có
nguồn gốc từ Trung Quốc chứa Methamidophos và Endosulfan là thuốc cấm sử
dụng, các thuốc khác như Kẽm phosphid thuộc danh mục hạn chế sử dụng [6].
Do việc hướng dẫn sử dụng HCBVTV chủ yếu cho cây nông nghiệp và
cây ăn quả, chưa có sự hướng dẫn cụ thể đối với cây thuốc, vấn đề sử dụng
HCBVTV đối với cây thuốc chủ yếu người dân vận dụng theo công dụng của
thuốc [6], [14].
Năm 2001, nhà nước đã phê duyệt đề tài nghiên cứu cấp nhà nước KC
10-02 "Xây dựng một số qui trình sản xuất dược liệu sạch và chế biến sạch để
bào chế một số chế phẩm chất lượng cao" do Viện Dược liệu chủ trì. Kết quả
đạt được của đề tài là đã nghiên cứu, kết hợp với doanh nghiệp và nông dân
trồng và phát triển một số dược liệu an toàn như: Actiso (Sa Pa, Lào Cai),
Bạch chỉ, Ngưu tất (Thanh trì, Hà Nội), Cúc hoa (Nghĩa Trai, Hưng
Yên)…Mặc dù vậy, trồng cây thuốc ở nước ta trong giai đoạn này vẫn mang
tính chất trồng ở quy mô nhỏ lẻ, chưa có sự tập trung đầu tư lớn, chưa mang
tính ổn định và lâu dài, áp dụng tiêu chuẩn GAP mới bắt đầu, chưa rộng rãi
[19].
Trong định hướng chiến lược về công tác dược liệu đến 2010 và tầm
nhìn 2015, Bộ Y tế đã xác định mục tiêu cụ thể trong công tác phát triển dược
liệu, trong đó vấn đề quy hoạch và xây dựng các vùng trồng cây thuốc theo
tiêu chuẩn GAP (Good Agricultural Practice - Thực hành tốt nông nghiệp) là
một nhiệm vụ cấp bách.
Đối với sử dụng HCBVTV, tiêu chuẩn GAP yêu cầu: Các HCBVTV sử
dụng phải thuộc danh mục nhà nước cho phép; HCBVTV phải được nhà nước
đánh giá chất lượng, phải có nhãn mác đầy đủ; Việc sử dụng HCBVTV phải
tuân thủ nghiêm ngặt quy phạm. Sử dụng hóa chất gì phải ghi trong hồ sơ và
phải kiểm tra dư lượng của chất đó… [81]
Khái niệm dược liệu sạch đòi hỏi sự vận dụng sáng tạo những nguyên
tắc nhất định và cần triển khai từng bước theo những tiêu chí cụ thể [1], [14].

24
Ngày nay, sử dụng HCBVTV phải tuân theo yêu cầu nhất định (Tiêu
chuẩn GAP) nhằm đạt hiệu quả phòng trừ dịch hại và phải khống chế tối đa
mức tồn dư HCBVTV trong dược liệu. Đối với các HCBVTV có khả năng tích
lũy trong cơ thể, gây đột biến tế bào hoặc có độc tính cấp cao, được nhiều
nước trên thế giới trong đó có Việt Nam có quy định cấm sử dụng hoặc hạn
chế sử dụng [82].
Đời sống người dân ngày càng được nâng cao, theo đó các vấn đề liên
quan đến sức khỏe và môi trường được quan tâm hàng đầu. Cùng với mặt tích
cực của nền kinh tế thị trường, mặt trái của nó luôn cùng tồn tại. Do vậy, các
hàng rào về chất lượng và độ an toàn các sản phẩm nông nghiệp ngày càng
được quan tâm thắt chặt hơn.
Tất yếu của hội nhập hiện đại gắn liền với chất lượng sản phẩm lưu
thông. Điều đó ép buộc đồng thời thôi thúc chúng ta cần xây dựng một quy
trình đánh giá chất lượng các mặt hàng sản phẩm nông nghiệp một cách có
hiệu quả. Các mô hình trồng cây lương thực và cây thuốc theo tiêu chuẩn GAP
hay GACP dần được thiết lập và hoàn thiện. Dư lượng HCBVTV là một trong
các tiêu chí quan trọng phản ánh độ an toàn và chất lượng sản phẩm. Do đó
việc kiểm soát mức dư lượng cho phép đánh giá mức hiệu quả của quy trình
sản xuất. Các thiết bị phân tích công cụ hiện đại như GC, GC-MS, LC-MS,.. sẽ
có những trợ giúp quan trọng trong việc xây dựng và đánh giá các tiêu chí về
dư lượng cho phép của HCBVTV trên cây lương thực nói chung và cây thuốc
nói riêng.
1.2. DƯ LƯỢNG HCBVTV – KHÁI NIỆM VÀ PHƯƠNG PHÁP XÁC
ĐỊNH.
1.2.1. Khái niệm dư lượng
Dư lượng HCBVTV là lượng HCBVTV sử dụng trong nuôi trồng thực
vật còn tồn dư lại trên nông sản hoặc dược liệu sau khi thu hoạch, chế biến.

25
Đôi khi bao gồm cả các hóa chất sử dụng trong bảo quản và lưu giữ các sản
phẩm nông nghiệp [2], [78].
Dư lượng HCBVTV thường được tính bằng miligam HCBVTV trên 1
kilogam (mg/kg) nông sản hoặc dược liệu.
1.2.2. Dư lượng tối đa cho phép - MRL (Maximum Residue Limit)
Dư lượng HCBVTV tối đa cho phép là lượng HCBVTV lớn nhất được
phép tồn dư trong nông sản hay dược liệu mà không gây ảnh hưởng đến cơ thể
người và vật nuôi khi sử dụng [2], [70], [73].
Dư lượng tối đa được viết tắt là MRL. Tùy thuộc từng loại HCBVTV và
nông sản khác nhau mà MRL cho phép khác nhau.
Để đảm bảo sự an toàn đối với sức khỏe con người về chất lượng nông
sản cũng như thuốc và nguyên liệu làm thuốc có nguồn gốc từ thực vật, các
phương pháp phân tích AOAC Quốc tế và các Dược Điển tiên tiến như: BP
2007, BP 2009, Dược điển Châu âu V – EUP V (2006) và USP 30 (2007), USP
31 (2008) đều qui định mức dư lượng tối đa cho phép của nhiều HCBVTV
thuộc 3 nhóm OC, OP và PY trong nông sản, thực phẩm, dược liệu hoặc thuốc
có nguồn gốc thực vật [23], [70], [71], [73].
Tuỳ theo độ độc hại của mỗi HCBVTV mà mức dư lượng tối đa cho
phép cụ thể được quy định khác nhau [70], [71], [73].
Bảng 1.3: MRL của các HCBVTV trong dược liệu
(theo một số Dược điển)
Giới hạn
(mg/kg)
TT Hóa chất bảo vệ thực vật
BP
(2009)
EUP
V
(2006)
USP
26
(2003)
USP
31
(2008)
1 Alachlor 0,02 0,02 0,02 0,02

26
2 Aldrin and Dieldrin (tổng cộng) 0,05 0,05 0,05 0,05
3 Azinphos – methyl 1,0 1,0 1,0 1,0
4 Bromopropylat 3,0 3,0 3,0 3,0
5 Chlordan (tổng các đồng phân) 0,05 0,05 0,05 0,05
6 Chlorfenvinphos 0,5 0,5 0,5 0,5
7 Chlorpyriphos 0,2 0,2 - 0,2
8 Chlorpyriphos – methyl 0,1 0,1 - 0,1
9 Cypermethrin
(tổng các đồng phân)
1,0 1,0 1,0 1,0
10 DDT (tổng các đồng phân) 1,0 1,0 1,0 1,0
11 Deltamethrin 0,5 0,5 0,5 0,5
12 Diazinon 0,5 0,5 0,5 0,5
13 Dichlorvos 1,0 1,0 1,0 1,0
14 Dithiocarbamates (như CS2) 2,0 2,0 2,0 2,0
15 Endosulfan (tổng các đồng phân) 3,0 3,0 3,0 3,0
16 Endrin 0,05 0,05 0,05 0,05
17 Ethion 2,0 2,0 2,0 2,0
18 Fenitrothion 0,5 0,5 0,5 0,5
19 Fenvalerat 1,5 1,5 1,5 1,5
20 Fonofos 0,05 0,05 0,05 0,05

27
21 Heptachlor
0,05 0,05 0,05 0,05
22 Hexachlorobenzen 0,1 0,1 0,1 0,1
23 Hexachlorocyclohexan
0,3 0,3 0,3 0,3
24 Lindan (γ - Hexachlorocyclohexan) 0,6 0,6 0,6 0,6
25 Malathion 1,0 1,0 1,0 1,0
26 Methidathion 0,2 0,2 0,2 0,2
27 Parathion 0,5 0,5 0,5 0,5
28 Parathion - methyl 0,2 0,2 0,2 0,2
29 Permethrin 1,0 1,0 1,0 1,0
30 Phosalon 0,1 0,1 0,1 0,1
31 Piperonyl butoxid 3,0 3,0 - 3,0
32 Pirimiphos - methyl 4,0 4,0 4,0 4,0
33 Pyrethrins (tổng các đồng phân) 3,0 3,0 3,0 3,0
34 Quintozen (tổng các đồng phân) 1,0 1,0 1,0 1,0
Các Dược điển tiên tiến trên thế giới đều có quy định về MRL của
HCBVTV. Số hoạt chất có quy định MRL cũng có tăng dần theo thời gian. Ví
dụ USP 26 có 31 hoạt chất, đến USP 31 có thêm 3 hoạt chất mới là
chlorpyriphos, chlorpyriphos-methyl và piperonyl-butoxid.

28
1.2.3. Phương pháp phân tích xác định dư lượng HCBVTV.
Có lẽ không có hoá chất nào lại được quy định việc sử dụng một cách
tầm cỡ như các HCBVTV. Các mức dư lượng cho phép được xây dựng cho
các HCBVTV trong thực phẩm hay nước uống tại hầu hết các quốc gia nhằm
ngăn chặn các tác động có hại đến sức khoẻ cộng đồng và để đảm bảo việc
thực hiện tốt trong sản xuất nông nghiệp. Dư lượng các thuốc diệt cỏ trong đất
do được sử dụng trong vụ mùa trước đó có thể ảnh hưởng đến sự sinh trưởng
và phát triển của cây trồng trong mùa vụ tiếp theo. Dư lượng của thuốc trừ sâu
trong nước mặn có thể gây hại đến các sinh vật thuỷ sinh. Do vậ, có một lượng
lớn các phòng thí nghiệm trên thế giới đã tham gia vào công tác giám sát dư
lượng lớn nhất cho phép của HCBVTV trong thực phẩm hay môi trường. Việc
sử dụng nhiều phương pháp phân tích dư lượng đơn lẻ (phương pháp riêng biệt
được sử dụng phát hiện các chất hay nhóm chất đặc trưng) thường là quá đắt.
Tuỳ thuộc vào yêu cầu đặt ra, việc xác định dư lượng HCBVTV có thể
có chủ định hoặc ngẫu nhiên. Phân tích có chủ định là việc khảo sát kỹ lưỡng
các mức dư lượng lớn nhất cho phép (MRL - maximum residue level) của
HCBVTV đã biết trong các sản phẩm nông nghiệp. Tuy nhiên, sự chuyển hoá
hay phân huỷ các HCBVTV này có thể không được biết đến và sự phát hiện
cũng như nhận dạng chúng khi đó được gọi là phân tích ngẫu nhiên. Cả hai
phương pháp trên đều cần có các thiết bị và phương pháp khác nhau. Tuy
nhiên, các thiết bị liên kết với bộ phận khối phổ (MS – mass spectrum) được
sử dụng nhiều nhất trong các phân tích có chủ định.
Trong một vài thập niên gần đây, phương pháp xác định mức vi lượng
(dạng vết) các HCBVTV đã có những thay đổi đáng kể. Từ những năm đầu
thập niên 70, hầu hết các phân tích dư lượng thuốc trừ sâu đều được tiến hành
bởi hệ sắc ký khí (GC - gas chromatography) liên kết với các detector cộng kết
điện tử (ECD – electron capture detector), detector Nitơ-Photpho (NPD –
nitrogen-phosphorous detector) và detector quang hoá ngọn lửa (FPD - flame
photometric detector). Xuất phát từ yêu cầu về tính chính xác trong kết quả

29
phân tích, việc sử dụng sắc ký khí ngày càng được sử dụng ở mức độ sâu hơn
với sự đa dạng hoá các loại cột phân tích sắc ký và các detector phát hiện.
Ngày nay việc sử dụng GC liên kết với MS có thể xác định được đồng
thời và chính xác dư lượng của nhiều thuốc trừ sâu chỉ trong một lần chạy và
chỉ với một thiết bị. Trong hầu hết các trường hợp, độ nhạy thu được với GC-
MS là tương đương với hệ GC cùng với các detector cổ điển. Độ chọn lọc của
GC-MS có thể điều chỉnh bởi sự lựa chọn các phân mảnh ion hay ion phân tử
thích hợp, nhằm tránh sự ảnh hưởng của các dung môi được dùng khi chiết
tách HCBVTV.
Detector ECD có thể được sử dụng trước để nhận dạng các hợp chất
thông qua việc so sánh thời gian lưu các pic mẫu với pic chuẩn, tuy nhiên để
xác minh rằng pic đó không lẫn các tạp chất trong mẫu thực hay chất do sự rửa
giải nội sinh gây nên cần sự hỗ trợ của MS trong chế độ SIM. Do vậy, vai trò
và tầm quan trọng của các hệ GC với các detector ECD, NPD, hoặc FPD giảm
dần trong các phòng thí nghiệm hiện đại [54], [65].
Các phương pháp phân tích dựa trên LC được áp dụng trước đó hiếm hoi
hơn. Vì các detector truyền thống như UV, diode array và huỳnh quang thường
có độ nhạy và độ chọn lọc kém hơn so với thiết bị GC. Nhưng trong vài năm
gần đây, nhờ khả năng sự ion hoá trong điều kiện áp suất thường đã cho sự
thay đổi lớn so với các detector truyền thống. Ion hoá phun dòng electron
(ESI-electron spray ionization) hoặc ion hoá hoá học (CI-chemical ionization)
ở áp suất thấp và trong điều kiện kết hợp với MS đã tăng độ nhạy khi phát hiện
bằng LC, đặc biệt khi hoạt động trong chế độ lựa chọn tương tác (SRM-
selected reaction modul) [67], [45]. Do khả năng hạn chế hầu hết các ảnh
hưởng của tín hiệu nền trong LC-MS/MS khi chạy trong điều kiện SRM nên tỷ
số S/N tăng một cách rõ ràng và thang độ nhạy của thiết bị LC-MS có thể được
tối ưu hoá đầy đủ [54].
Có nhiều phương pháp khác nhau để xác định dư lượng HCBVTV với
các kỹ thuật đa dạng và đặc trưng cho từng phương pháp, tuy nhiên phương
pháp sắc ký được sử dụng nhiều hơn [30].

30
Trong các phương pháp sắc ký như TLC, GC, GC-MS, LC, LC-MS và
CE-MS thì hai kỹ thuật GC-MS và LC-MS được ứng dụng nhiều hơn cả do
tính ưu việt của nó trong việc xác định các HCBVTV [54], [68], [69], [74],
[79] [86].
1.2.3.1. Kỹ thuật GC – MS.
Sự ion hoá HCBVTV có nhiều kỹ thuật ion hóa, như kỹ thuật ion hóa bằng
va chạm điện tử EI, ion hóa hóa học (NCI hoặc PCI) cùng với thiết bị tứ cực
đơn (single quadrupole) được sử dụng phổ biến nhất để tách các ion. Ngoài ra
có thể kết hợp hệ thống GC-MS với bẫy ion tứ cực (quadrupole ion traps), thời
gian bay (time - of – flight - TOF) hoặc MS khác đều sử dụng được [54].
Hầu hết các kết quả nghiên cứu phân tích dư lượng HCBVTV bằng GC-MS
đều thực hiện trên thiết bị tứ cực đơn (single quadrupole) và ion hoá bởi EI.
Lợi thế của ion hoá bằng EI là ít bị ảnh hưởng cấu trúc phân tử lên các đáp
ứng, đồng thời luôn có một số lượng lớn các phân mảnh ion đặc trưng. Có
nhiều nghiên cứu đã mô tả bao quát việc xác định đồng thời 245 - 400 thuốc
trừ sâu bằng GC - EI - MS với bộ lọc khối tứ cực đơn (single quadrupole mass
filters) [28], [30], [37], [66]. Việc sử dụng các bẫy ion (ion traps-IT) trong
chương trình chạy quét (SCAN) đơn giản hơn vì không cần sự lựa chọn các ion
đặc trưng cần thiết trong suốt quá trình thu thập dữ liệu. Trong kỹ thuật IT, sự
chuyển đổi giữa chế độ SCAN toàn diện các ion do bắn phá (EI) sang các ion
do ion hóa hóa học (CI) theo một cách đơn giản cung cấp đầy đủ thông tin cho
việc nhận dạng và định lượng các HCBVTV và các chất chuyển hóa một cách
nhanh chóng [35]. Trong chế độ chạy SCAN đầy đủ, ở nồng độ thấp hơn thiết
bị này tỏ ra tương đối nhạy và chứng minh bằng việc tra thư viện phổ. Nhưng
khi so sánh với thiết bị đơn tứ cực chạy trong chế độ kiểm soát việc lựa chọn
ion (selected ion monitoring - SIM) các HCBVTV giống hệt nhau bị che phủ
lẫn nhau và độ nhạy khi đó khác nhau không nhiều [28].
Ion hoá hóa học (chemical ionization - CI) ít được sử dụng hơn. Ion hóa
hóa học (PCI hoặc NCI) khi liên kết với MS cho độ chọn lọc tốt hơn so với EI

31
đối với một số thuốc trừ sâu nhất định. Kết quả trong sắc ký đồ cho thấy giảm
sự tương tác của tín hiệu với đường nền [47] nhưng cường độ tín hiệu của các
thuốc trừ sâu khác (khi tiêm mẫu với lượng giống nhau) cho thấy sự biến thiên
nhiều hơn khi ion hóa bằng EI. Đặc biệt, GC - MS với sự ion hoá hoá học chỉ
được chú ý đến một vài loại hoạt chất đặc biệt như thuốc trừ sâu cơ Clo [24],
[29], Pyrethroid [63] và cơ Phospho [64]. Người ta hiếm khi sử dụng các
phương pháp này trong phân tích dư lượng nhiều chất đồng thời bởi vì chúng
không phải là kỹ thuật ion hoá phổ biến. Thêm nữa, khối phổ sinh ra bởi sự ion
hoá hoá học thường cho số lượng phân mảnh ít hơn, do vậy lượng thông tin thu
được ít hơn.
Thiết bị GC - TOF có thể hoạt động theo hai chương trình. Một loại cho tốc
độ quét rất lớn, cho phép việc tách các peak trùng lặp về tín hiệu [33], [61].
Điều này có thể chứng minh từ kết quả thu được 30000 peak từ khói thuốc lá
[31], [32]. Một loại thiết bị GC – TOF khác cho độ phân giải khối rất cao và
cho phép đánh giá dữ liệu với sự sai khác về khối hẹp ( khoảng 0.02 Da) [28].
Tuy nhiên, hầu hết các thiết bị TOF đều mắc phải nhược điểm là khoảng động
học hẹp [32].
Trong các thảo luận về CI - MS và GC - TOF, điểm nổi bật của hệ thống
GC - MS/MS là triệt đường nền khá tốt, độ chọn lọc và độ nhạy cao [27], [40].
Các thao tác với MS/MS có thể thực hiện cùng với bẫy ion [23], [38], [41] và
các phân tích khối phổ bộ ba tứ cực (triple quadrupole) [57]. Một vài hạn chế
trong GC-MS/MS là do sự thiếu vắng một chương trình ion hoá mẫu phổ biến
áp dụng cho các ion sản phẩm tương ứng với các ion phân tử của hầu hết các
loại HCBVTV. Ion hoá bằng EI phổ biến hơn, nhưng thông thường dòng ion
được phun lên rất nhiều mảnh, kết quả thu được các cặp ion cha mẹ có cường
độ thấp khi phân tích bằng MS/MS. Cho đến giờ, triển vọng của GC - MS/MS
vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng. Tỷ lệ % các thuốc trừ sâu phân tích bằng GC -
MS/MS từng được công bố chiếm một tỉ lệ rất nhỏ. Vì vậy sẽ là quá sớm để có
thể chọn GC - MS/MS thay thế cho GC - MS trong phân tích dư lượng
HCBVTV.

32
Việc sử dụng GC-MS trong phân tích dư lượng thuốc trừ sâu được tóm tắt
trong sổ tay phân tích thuốc trừ sâu [77], [79] ứng dụng các quy trình thiết bị
[22] hoặc các nghiên cứu khoa học [28], [37], [80] trên một số cơ sở dữ liệu
MS riêng biệt bao hàm MS – EI (electron impact) của rất nhiều thuốc trừ sâu
[34].
1.2.3.2. Kỹ thuật LC – MS.
Khi một TTS không thể phân tích bằng phương pháp GC, việc sử dụng LC
là sự thay thế tốt nhât. Tương tự như vậy, LC có thể kết hợp với thiết bị tứ cực
đơn, bẫy ion tứ cực, tứ cực ba - MS hoặc - MS/MS, TOF quang phổ kế hoặc
thiết bị hỗn hợp quadrupole – TOF.
Ngược lại với GC- MS, MS tứ cực đơn không được dùng trong các nghiên
cứu chủ yếu hiện nay khi giải quyết bằng LC - MS. Sự bất lợi của thiết bị tứ
cực đơn (và bẫy ion hoạt động trong chế độ SIM) là tín hiệu đường nền cao thu
được từ nền mẫu và các dung môi HPLC. Do sự nhiễu về mặt hóa học này,
trong định lượng các mẫu thực không thể thu được các giới hạn phát hiện rất
nhỏ, thậm chí cả khi các thiết bị có độ nhạy cao [45]. Đường nền hoá học có
thể giảm đáng kể khi các thiết bị MS/MS áp dụng kết nối với điều kiện SRM.
Thậm chí nếu một thành phần nền có khối lượng phân tử giống một thuốc trừ
sâu, thông thường cả hai ion đẳng tích có thể được tách trong thực nghiệm
SRM, bởi vì sự phân mảnh của chúng trong tế bào va chạm hầu như cho các
ion sản phẩm khác nhau. Vì vậy quang phổ kế -MS/MS cho độ nhạy rất tốt và
độ chọn lọc không thể trội hơn. Vì lí do đó, cho tới nay các máy phân tích khối
tứ cực ba sử dụng dedector MS nhiều nhất [51]. Bẫy ion tứ cực có thể hoạt
động cùng MS/MS mà giảm cường độ đường nền tới một mức như được biết
từ quang phổ kế - MS/MS. Tuy nhiên, sự thu thập ion, sự phân mảnh và phân
tích khối phổ của các mảnh là quá trình gồm các bước nối tiếp trong các bẫy và
yêu cầu nhiều thời gian hơn so với thiết bị tứ cực ba, một thiết bị có thể làm
hai việc đó song song. Hơn nữa, bẫy ion vấp phải một nhược điểm là khoảng
động học giới hạn, ít khả năng hơn trong phân mảnh các ion rất bền và không

33
hiệu quả khi bẫy các phân mảnh thấp khối [51]. Quang kế khối phổ TOF khi
liên kết với LC được sử dụng nhiều hơn trong chế độ phân giải cao (sai số số
khối đặc trưng < 2 mDa), có thể cho thấy sự khác biệt tốt hơn về đường nền
[48], [62]. Sự tiện lợi chính của loại thiết bị này là sự phân biệt các pic không
biết trong một mẫu, thậm chí khi việc phân tích chất chuẩn là không thể
[36],[39]. Nhưng ưu thế này thường không cần thiết khi luật pháp đã quy định
bắt buộc về dư lượng lớn nhất. Hơn nữa, sự nhận dạng các thuốc trừ sâu trong
mẫu bởi LC-MS-TOF là kém chắc chắn hơn so với bởi GC-EI/MS [75]
Việc sử dụng thiết bị tứ cực TOF hỗn hợp (Q-TOF) cho phép xác định hầu
như chắc chắn. Sự tin cậy này dựa trên sự kết nối giữa thời gian lưu, khối
lượng của các ion phân tử chọn lọc bởi bộ phận lọc khối tứ cực và sự va chạm
hoàn toàn dẫn đến phổ khối thu được từ các máy phân tích TOF [56]. Không
may, độ nhạy của Q-TOF khi liên kết với máy phân tích tứ cực ba là một loại
thiết bị có từ trường thấp hơn [31], [46]. Bên cạnh trở ngại này, khoảng tuyến
tính nhỏ hơn khiến cho việc sử dụng Q-TOF trong việc định lượng các dư
lượng bị hạn chế.
Tất cả thiết bị LC-MS có thể lắp ráp với 3 loại kỹ thuật ion hóa mềm đó là
ESI, APCI và photoionization. Cho đến nay, các bài báo về photoionization
trong phân tích thuốc trừ sâu rất ít thấy công bố [60]. ESI và APCI được áp
dụng nhiều hơn. So sánh về tính thích hợp của ESI và APCI trong việc ion hóa
rất nhiều thuốc trừ sâu, electrospray được nhận thấy là một thiết bị phổ biến
hơn [26], [49], [50], [69], [74].
Cho đến nay, tổng quan lớn nhất được đưa ra bởi Lehotay năm 2005
[52], người đã sử dụng LC - MS/MS để xác định 144 thuốc trừ sâu. Tuy
nhiên, một bản thống kê hoàn chỉnh tất cả các thông tin có thể của LC -
MS/MS về thuốc trừ sâu vẫn chưa có.
Sự lựa chọn thiết bị thích hợp nhất để vận dụng phân tích được phần lớn
các mẫu là một trong những quyết định quan trọng nhất trong việc đầu tư cho
các phòng thí nghiệm phân tích dư lượng và hiện tại, GC-MS là một trong các
thiết bị đó được lựa chọn và sử dụng.

34
1.3. XÁC ĐỊNH DƯ LƯỢNG HCBVTV TRÊN DƯỢC LIỆU.
1.3.1. Các quy trình xử lý mẫu.
Gồm các kỹ thuật chiết tách, làm sạch và làm giàu HCBVTV trong mẫu.
Quá trình này, thường sử dụng các dung môi hữu cơ không hoặc ít phân cực
như n-hexan, ether dầu hoả, aceton, acetonitril [53], [73]. Các kỹ thuật chiết
kinh điển có hiệu quả nhưng thường tốn dung môi và thời gian chiết. Gần đây
có nhiều kỹ thuật chiết hiện đại, ví dụ chiết bằng chất lỏng siêu tới hạn (sử
dụng dioxyd carbon), chiết pha rắn (thường dùng cột C18, Florisil, Silicagel,..),
vi chiết pha rắn (chiết và tự làm giàu một cách chọn lọc chất phân tích không
phân cực) [22], [30], [42], [79].
Ngoài ra, một số phương pháp khác như vi chiết pha lỏng, sắc ký rây phân
tử…cũng được áp dụng tùy đối tượng cụ thể [54].
1.3.2. Tình hình nghiên cứu phân tích dư lượng HCBVTV trong dược liệu
Đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, một số tác giả ở Pháp và Tây Ban
Nha đã nghiên cứu phân tích xác định dư lượng các HCBVTV nhóm OC trong
5 dược liệu sử dụng kỹ thuật SPE kết hợp với GC-MS [54].
Năm 2000, các tác giả Bồ Đào Nha đã giới thiệu phương pháp phân tích
xác định dư lượng 3 nhóm OC, OP và PY trong dược liệu sử dụng SPE, sắc ký
rây phân tử và GC [37].
Ở Trung Quốc, có nhiều công bố liên quan đến kỹ thuật phân tích dư
lượng HCBVTV trên dược liệu bằng GC. Tuy nhiên những minh chứng cho
thấy việc ứng dụng GC-MS trong phân tích HCBVTV trên dược liệu được sử
dụng nhiều hơn cả về khả năng định tính, định lượng và tính xác minh cao với
đọ nhạy tốt. Đồng thời, GC-MS là hệ có thể phân tích đồng thời nhiều nhóm
HCBVTV như OC, OP, PY, các chất chuyển hóa và phân hóa từ các
HCBVTV, [44], [59], [84], [85], [86] .Nhiều cơ sở tại Trung Quốc đã sản xuất
dược liệu theo tiêu chuẩn trồng cây thuốc sạch và công bố tiêu chuẩn chất
lượng của sản phẩm (ví dụ: Tam thất Châu Vân Sơn ở Vân Nam Trung Quốc

35
đã qui định giới hạn kim loại nặng độc As, Pb, Hg, Cd và giới hạn DDT không
được quá 1 ppm và Lindan không được quá 0,6 ppm) [17]. Dược điển Trung
Quốc 2005 đưa phương pháp xác định dư lượng HCBVTV trong dược liệu và
thuốc đông dược [72].
Ở Nhật Bản, nhiều HCBVTV được sản xuất và sử dụng, tuy nhiên chúng
được quy định và kiểm soát chặt chẽ. Luật vệ sinh thực phẩm Nhật Bản quy
định “Danh mục dư lượng HCBVTV trong nông sản và thực phẩm” phải được
kiểm tra. Năm 1995, Danh mục này áp dụng quy định đối với 108 HCBVTV,
đến năm 2006 Danh mục quy định mức dư lượng tối đa cho phép đối với hơn
400 HCBVTV. Các HCBVTV trong Danh mục có thể được phân tích bằng
phương pháp GC-MS ở nồng độ phát hiện là 1ppm đối với tất cả các
HCBVTV [83].
Do yêu cầu xác định dư lượng HCBVTV trong các sản phẩm nông nghiệp,
nhiều quốc gia như Mỹ, Anh, Đức, Hà Lan,.. đã có những hướng dẫn cụ thể về
phân tích HCBVTV trong các sản phẩm nông nghiệp [54]. Từ năm 2000,
AOAC Quốc tế cho tái bản sách nhiều tập về phân tích HCBVTV [25]. Đối
với dược liệu, năm 1998 WHO đã xuất bản sách “Phương pháp kiểm tra chất
lượng dược liệu” trong đó có mô tả phương pháp xác định dư lượng HCBVTV
Ở Việt Nam, có một số công trình nghiên cứu đã sử dụng GC-MS phân
tích đồng thời một số HCBVTV của các nhóm cơ clo. [13], [16].
Các tác giả Trịnh Văn Quỳ [16] và Trần Việt Hùng [13] đã nghiên cứu
các phương pháp xác định dư lượng HCBVTV trong dược liệu bằng kỹ thuật
GC:
- Sử dụng sắc ký khí mao quản với detector cộng kết điện tử (GC-ECD)
phân tích HCBVTV nhóm OC và PY;
- Sử dụng sắc ký khí mao quản với detector nitơ-phospho (GC-NPD)
phân tích HCBVTV nhóm OP;
- Sử dụng sắc ký khí với detector khối phổ (GC-MS) phân tích đồng thời
một số HCBVTV của các nhóm cơ clo.

36
Tuy nhiên các tác giả này mới chỉ dừng lại ở nhiệm vụ xác định nhóm
OC trên GC-MS.
Vấn đề liên quan đến dược liệu sạch sản xuất theo các tiêu chí GAP và
GACP đang được xây dựng và đẩy mạnh, đi đôi với nó là vấn đề an toàn đối
với sức khỏe người dùng và vệ sinh môi trường. Đó là một tiêu chí quan trọng
đang rất được quan tâm.
Cho đến nay, các công bố về các phương pháp phân tích đồng thời nhiều
nhóm HCBVTV trong dược liệu bằng GC-MS chưa được khảo sát thực hiện.
Hơn nữa, DĐVN III vẫn chưa có quy định về phương pháp chung cho phân
tích dư lượng của HCBVTV trong dược liệu [10].
Nhằm tạo cơ sở cho việc đánh giá tồn dư HCBVTV trong dược liệu một
cách có hệ thống và đi vào thường qui như một tiêu chí về độ an toàn của dược
liệu đối với sức khỏe nhân dân, gắn với tiêu chí xây dựng quy trình sản xuất
dược liệu sạch theo GAP, các phương pháp chung và khái quát xác định dư
lượng HCBVTV trong dược liệu cần được xây dựng và đưa vào sử dụng với
sự hỗ trợ của các thiết bị công cụ hiện đại và đảm bảo yêu cầu như GC-MS.

37
Chương 2
ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1. KHẢO SÁT ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH SỬ DỤNG HCBVTV
2.1.1. Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu thực địa, hồi cứu và nghiên cứu tại phòng thí nghiệm.
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là những hộ nông dân trồng dược liệu, có thể là chủ
hộ hoặc người trực tiếp trồng thuốc.
2.1.3. Địa điểm và thời gian nghiên cứu
1. Xã Duyên Hà - Thanh Trì - Hà Nội
2. Xã Vạn Phúc - Thanh Trì - Hà Nội
3. Xã Tự nhiên - Thường Tín - Hà Nội
4. Xã Bình Minh - Khoái Châu - Hưng Yên
5. Xã Hòa Bình - Hà Trung - Thanh Hóa
Thời gian nghiên cứu: từ tháng 1/2008 - 7/2009.
2.1.4. Phương pháp nghiên cứu
* Sử dụng các phương pháp điều tra tổng hợp hệ thống nông nghiệp:
- RRA (phương pháp đánh giá nhanh nông thôn).
- KIP (phương pháp thu thập thông tin từ nguồn, nhóm người am hiểu về
vấn đề trồng, chăm sóc, phân bón, HCBVTV cây thuốc và dược liệu).
* Sử dụng các tài liệu lưu trữ đã nghiên cứu, hồi cứu, tham khảo và sử
dụng các số liệu có liên quan.
* Sử dụng phiếu điều tra tại thực địa kết hợp với hồi cứu:
- Công cụ điều tra: Phiếu điều tra được thiết kế sẵn gồm có bộ câu hỏi.

38
- Đối tượng phỏng vấn: là những hộ nông dân trồng cây thuốc, có thể là
chủ hộ hoặc người trực tiếp trồng cây thuốc.
- Thu thập số liệu: tổng hợp số liệu thông qua phiếu điều tra.
- Hồi cứu:
+ Đối chiếu tên dược liệu và xem xét thành phần hóa học theo các tài
liệu
+ Đối chiếu tên HCBVTV theo Danh mục thuốc bảo vệ thực vật được
phép, hạn chế và cấm sử dụng ở Việt Nam năm 2008, 2009, Cẩm nang thuốc
bảo vệ thực vật.
+ Tên thuốc bảo vệ thực vật được phát âm không rõ hoặc không có trong
danh mục sẽ được ghi lại vào sổ tay để đối chiếu với tên trên bao bì thu của hộ
nông dân đó hoặc đối chiếu tại cửa hàng vật tư HCBVTV của địa phương.
2.2. XÂY DỰNG CÁC QUY TRÌNH XỬ LÝ MẪU ĐỂ PHÂN TÍCH CÁC
HCBVTV DỰA VÀO BỘ PHẬN DÙNG KHÁC NHAU CỦA DƯỢC LIỆU
VÀ NÔNG SẢN
- HCBVTV nhóm OC
- HCBVTV nhóm OP.
- HCBVTV nhóm PY
- Một số HCBVTV thuộc các nhóm khác.
2.2.1. Phương pháp lấy mẫu.
Áp dụng USP 30 và tham khảo thêm quy định của Bộ NN & PTNT về
phương pháp lấy mẫu .
- Cách lấy mẫu:
+ Lấy mỗi mẫu có cỡ mẫu 300g, lấy ra từ bao ở 3 vị trí trên cùng, giữa
bao và cuối bao, mỗi vị trí 100g, sau đó trộn đều. Mẫu được đựng trong túi
polyethylen sạch, mã hóa và mang về bảo quản trong tủ lạnh ở dưới 5o
C. Đối
với các mẫu cùng một loại dược liệu, các mẫu được coi là khác nhau khi mua ở
các hiệu thuốc khác nhau hoặc ở các hộ nông dân khác nhau.

39
+ Đối với các mẫu dược liệu, hoặc các mẫu nông sản tươi, lấy trực
tiếp tại các vườn trồng địa phương thì lấy mẫu trên hai đường chéo, mỗi đường
lấy 2- 3 mẫu.
2.2.2. Chuẩn bị mẫu.
Tùy theo bản chất mẫu, kỹ thuật chiết mẫu áp dụng, tiến hành làm thành
bột nửa mịn (cỡ rây 355/180 theo DĐVN III, Phụ lục 2.6), bột nửa thô (cỡ rây
710/250) hoặc bột thô (cỡ rây 1400/355). Sử dụng thuyền tán hoặc máy xay
dược liệu.
- Xác định mất khối lượng do làm khô: Tiến hành theo DĐVN III, Phụ lục
5.16.
- Xử lý mẫu:
(a) Lựa chọn phương pháp: Tùy theo tính chất của đối tượng nghiên cứu (dược
liệu) và của đối tượng phân tích (HCBVTV) mà sử dụng phương pháp xử lý
mẫu thích hợp gồm có:
Chiết
Làm sạch
Làm giàu đối tượng phân tích trong mẫu
(b) Khảo sát lựa chọn và xây dựng các quy trình xử lý mẫu:
1/ Áp dụng các kỹ thuật xử lý mẫu đã công bố [13], [16], [18]: Các quy trình
(viết tắt QT) xử lý mẫu khảo sát áp dụng chiết và làm sạch HCBVTV từ mẫu
dược liệu được ghi trong Bảng 2.4.
Bảng 2.4. Các kỹ thuật xử lý mẫu được lựa chọn áp dụng
Kỹ thuật xử lý mẫu sử dụng dung môi hữu cơ
Chiết Làm sạch và làm giàu
Ký
hiệu
Kỹ thuật Dung môi Kỹ thuật
bổ trợ
Tên kỹ thuật Rửa giải
QT1
Chiết lạnh Dung môi ít
phân cực
Siêu âm SPE pha thuận Dung môi
hữu cơ ít

40
phân cực
QT2 Chiết lạnh Dung môi hữu
cơ ít phân cực
Siêu âm SPE pha đảo như trên
QT3 Soxhlet
Dung môi hữu
cơ ít phân cực
Nhiệt độ SPE pha thuận như trên
QT4 Soxhlet Nước, dung
môi hữu cơ ít
phân cực
Siêu âm SPE pha đảo như trên
QT5 Chiết nóng Nước Nhiệt độ SPE pha đảo như trên
2/ Khảo sát xây dựng các qui trình xử lý mẫu:
- Khảo sát yếu tố ảnh hưởng đến hiệu suất chiết trên mẫu thử thêm chuẩn.
- Khảo sát khả năng làm sạch đối với các chất hấp phụ khác nhau:
+ Silica gel và than hoạt (6 ml, 1 g)
+ Florisil (8 ml, 2 g)
- Khảo sát và so sánh về khả năng làm sạch dịch chiết mẫu thử bằng cách
quan sát đường nền trên sắc ký đồ và R% mẫu chuẩn khi cho qua cột.
- Khảo sát, so sánh các hệ dung môi rửa giải về R% mẫu chuẩn khi qua cột.
(c) Cách tiến hành khảo sát hiệu suất thu hồi trên mẫu chuẩn khi cho qua cột:
- Chuyển 1ml dung dịch chuẩn có chứa các chất phân tích cần khảo sát
vào cột. Để dịch chảy tự nhiên, sau đó rửa giải tiếp tục với các lượng dung môi
cần khảo sát. Thu hồi dung môi rửa giải, chia thành từ 2 - 4 phân đoạn và hứng
vào các cốc hoặc ống nghiệm khác nhau. Bay hơi dung môi, hòa tan cắn trong
1 ml dung dịch nội chuẩn. Tiến hành phân tích sắc ký theo chương trình sắc ký
đã được xây dựng.
- Khảo sát hiệu suất thu hồi mẫu chuẩn khi qua cột: Số ml dung môi rửa
giải đủ để rửa hết các chất phân tích và xác định được chất hấp phụ và dung

41
môi rửa giải thích hợp (cho hiệu suất thu hồi cao ở các phân đoạn đầu đối với
phần lớn chất phân tích).
(d) Đánh giá phương pháp chiết và làm sạch:
Dựa vào hiệu suất hay tỷ lệ thu hồi (ký hiệu là R%) trên mẫu nhiễm. Mẫu
nhiễm được tạo ra từ mẫu dược liệu (mẫu trắng) bằng phương pháp thêm
chuẩn. Chiết và làm sạch mẫu nhiễm theo phương pháp đã nêu, phân tích sắc
ký xác định hiệu suất thu hồi.
- Mẫu trắng: Không có hoặc có dư lượng không đáng kể các chất cần
khảo sát.
- Tạo mẫu nhiễm: Tạo ra từ mẫu dược liệu (mẫu trắng) bằng phương
pháp thêm chuẩn.
- Đối với chiết lạnh, chiết Soxhlet và SPE trên C18 : Thêm 200 µl dung
dịch chuẩn pha trong aceton có chứa các đối tượng phân tích cần khảo sát ở
nồng độ thích hợp vào 5 g bột dược liệu trong bình nón nút mài để tạo mẫu
nhiễm chứa chất phân tích có nồng độ mong muốn, đậy nút, lắc mạnh.
- Tiến hành khảo sát tỷ lệ thu hồi: Chiết và làm sạch theo chỉ dẫn ở các
mục tương ứng. Tiến hành phân tích theo các CTSK phù hợp với mỗi nhóm
đối tượng phân tích.
- Tiêu chuẩn đánh giá phương pháp chiết: Áp dụng tiêu chuẩn ghi trong
USP hoặc Dược điển Châu Âu, phương pháp chiết được chấp nhận nếu như
70% ≤ R % ≤ 110% .
2.3. KHẢO SÁT VÀ XÂY DỰNG PHƯƠNG PHÁP ĐỊNH TÍNH,
ĐỊNH LƯỢNG ĐỒNG THỜI HOẶC TỪNG NHÓM DƯ LƯỢNG
HCBVTV THƯỜNG DÙNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP GC-MS
2.3.1. Dược liệu sử dụng cho nghiên cứu xây dựng phương pháp phân tích.
Đối tượng nông sản và dược liệu chọn để xây dựng phương pháp:

42
- Một số dược liệu và cây trồng có bộ phận dùng là phần dưới mặt đất (rễ hoặc
thân rễ) để khảo sát xây dựng phương pháp phân tích dư lượng HCBVTV
nhóm OC.
- Một số dược liệu có bộ phận dùng là phần trên mặt đất (lá, hoa, quả hoặc toàn
thân) để khảo sát xây dựng phương pháp phân tích dư lượng HCBVTV nhóm
OP và PY.
Bảng 2.5. Dược liệu được sử dụng làm mẫu nghiên cứu
xây dựng phương pháp phân tích
STT Dược liệu (Tên La tinh) Đối tượng
phân tích
Ký
hiệu
1 Sắn dây (Radix Puerariae) OC M1
2 Bạch chỉ (Radix Angelicae dahuricae) OC M2
3 Đương qui (Radix Angelica sinensis) OC M3
4 Đinh lăng (Radix Polysciacis) OC M4
5 Cúc hoa (Flos Chrysanthemi indici) OP, PY M5
6 Húng quế (Herba Ocimum basili) OP, PY M6
7 Bạc hà Á (Herba Menthae arvensis) OP, PY M7
Các mẫu ở địa phương trồng được mua của gia đình trực tiếp trồng.
2.3.2. Các HCBVTV thuộc 3 nhóm: OC, OP và PY
Đối tượng phân tích gồm có 51 hợp chất (Bảng 2.6).
- Nhóm chất OC: 24 hợp chất.
- Nhóm chất OP: 20 hợp chất.
- Nhóm chất PY: 5 hợp chất.
- Các nhóm khác: 2 hợp chất.
Ngoài ra, sử dụng 2 chất nội chuẩn (NC):
- Hexaclorobenzen (HCB) ký hiệu NC1.
- Carbophenothion (NC2).
Xử lý mẫu: Áp dụng các phương pháp xử lý mẫu thích hợp đã khảo sát.

43
Bảng 2.6. Đối tượng xây dựng phương pháp phân tích
STT HỢP CHẤT STT HỢP CHẤT
Hợp chất cơ clo Hợp chất cơ phospho
1 Aldrin 25 Azinphos-methyl
2 Clorothalonil 26 Diazinon
3 2,2’-DDD 27 Diclorvos
4 4,4’-DDD 28 Dimethoat
5 2,2’-DDE 29 Disulfoton
6 2,4’-DDE 30 o,o,o-Triethyl-phosphat
7 2,2’-DDT 31 Famphur
8 2,4’-DDT 32 Fenitrothion
9 4,4’-DDT 33 Famofos
10 Dieldrin 34 Malathion
11 Endosulfan I (alpha) 35 Methamidophos
12 Endosulfan II (beta) 36 Methidathion
13 γ - Chlordan 37 Parathion-ethyl
14 Endrin 38 Parathion-methyl
15 Endrin aldehyd 39 Phorat
16 Endrin ceton 40 Phosalon
17 α-HCH 41 Profenofos
18 β-HCH 42 Sulfotep
19 δ-HCH 43 Thionazin
20 γ-HCH (Lindan) 44 Triclofon
21 Heptaclor
22 Heptaclor epoxid Hợp chất Pyrethroid
23 Methoxyclor 45 Cypermethrin
24 Hexaclorobenzen 46 Deltamethrin
47 Fenvalerat
Các hợp chất thuộc nhóm khác 48 Permethrin
50 Cartap 49 Fenpropathrin
51 Diphenylamin

44
2.3.3. Phân tích sắc ký khí định tính và định lượng HCBVTV
Khảo sát và xây dựng 4 chương trình sắc ký:
- Chương trình 1 : CTSK GC-MS/EI, áp dụng phân tích OC.
- Chương trình 2: CTSK GC-MS/EI, áp dụng phân tích OP.
- Chương trình 3: CTSK GC-MS/EI, áp dụng phân tích đồng thời OC, OP, PY
và các hợp chất khác.
- Chương trình 4: CTSK GC-MS/NCI, áp dụng phân tích OC.
(a)Khảo sát khả năng tách các chất và tách riêng các nhóm chất
- Sử dụng các dung dịch chuẩn tiêm vào hệ thống sắc ký, ghi lại sắc ký đồ,
xem xét độ phân giải, điều chỉnh sao cho độ phân giải giữa các chất phải >
1,5 và thời gian xuất hiện các pic của hỗn hợp trong khoảng 30 phút ± 10
phút.
- Đối với hỗn hợp nhóm OC, OP và PY, sử dụng dung dịch chuẩn hỗn hợp có
chứa các chất OC, OP và PY tiêm vào hệ thống sắc ký, ghi lại sắc ký đồ,
xem xét độ phân giải, điều chỉnh sao cho độ phân giải giữa các chất phải >
1,5 và các chất phải tách riêng khỏi nhau.
(b)Đánh giá phương pháp phân tích
Đường chuẩn và độ tuyến tính: được thiết lập trên các dung dịch chuẩn (nồng
độ cỡ µg/ml) hoặc thiết lập từ chuẩn được thêm vào mẫu khảo sát (nồng độ cỡ
µg/g).
+ Đường chuẩn OC: Các dung dịch chuẩn hỗn hợp 20 chất có nồng độ
mỗi chất 0,01 µg.ml-1
– 1 µg.ml-1
.
+ Đường chuẩn PY: Các dung dịch chuẩn hỗn hợp có 5 chất có nồng
độ mỗi chất từ 0,01 µg.ml-1
– 5 µg.ml-1
.
+ Đường chuẩn OP: Hai hỗn hợp dung dịch chuẩn, mỗi hỗn hợp có lần
lượt 9 và 15 chất, nồng độ mỗi chất 0,01 µg.ml-1
– 1 µg.ml-1
.

45
Các dung dịch chuẩn được phân tích theo các chương trình sắc ký, xác
định phương trình hồi qui tuyến tính và hệ số tương quan giữa diện tích pic và
nồng độ các chất trong khoảng nồng độ đã nêu.
Xác định giới hạn phát hiện LOD và giới hạn định lượng LOQ:
- LOD của mỗi chất được xác định bằng 3 lần tỷ số giữa độ lệch tín hiệu nền
lân cận và độ nhạy của chất đó. Độ nhạy được xác định bằng hệ số góc của
đường hồi qui giữa tín hiệu (Y, mV) và nồng độ (X, µg/ml hoặc µg/g).
- LOQ được tính bằng 3,3 lần LOD. Sau khi đã xác định được giới hạn phát
hiện theo phương pháp vừa nêu, đối với 1 số mẫu, kiểm tra lại bằng cách thêm
một vài chất chuẩn ở khoảng nồng độ của ngưỡng phát hiện vào mẫu trắng để
kiểm tra lại.
- Dư lượng tối đa cho phép của một chất theo quy định giả sử là X mg/kg
tương ứng với X µg/g. Vậy muốn xác định được mức dư lượng của 1 chất để
so sánh với bảng mức dư lượng tối đa cho phép theo quy định thì giá trị LOQ
phải thấp hơn X.
Xác định độ lặp lại và độ tái hiện kết quả phân tích:
- Độ lặp lại và độ tái hiện kết quả phân tích của hệ thống sắc ký:
+ Độ lặp lại được khảo sát trên thời gian lưu và diện tích pic của cùng một
dung dịch chuẩn được tiêm 6 – 10 lần. Xác định độ lệch chuẩn (SD) của thời
gian lưu (tR) và độ lệch chuẩn tương đối (RSD %) của diện tích pic tương đối
(RA %). Trong phân tích dư lượng, theo dược điển, hệ thống sắc ký được coi
là ổn định nếu RSD % < 6 %.
+ Độ tái hiện (tại cùng phòng thí nghiệm và trên cùng thiết bị phân tích),
xác định tương tự độ lặp lại, khảo sát trên cùng một mẫu chuẩn. Giá trị được
chấp nhận trong phân tích dư lượng nếu như RSD % < 12 %.
- Độ lặp lại và độ tái hiện kết quả phân tích mẫu thử:
Ở mức tin cậy P = 0,95, phương pháp phân tích được chấp nhận nếu như độ
lặp lại kết quả phân tích trên mẫu thử không thấp hơn giá trị ghi trong Bảng
2.7.

46
Bảng 2.7. Độ lặp lại kết quả phân tích được chấp nhận (Theo USP 30)
Kết quả dư lượng Độ lặp lại Độ tái hiện
0,010 mg/kg ± 0,005 mg/kg (50 %) ± 0,01 mg/kg (100 %)
0,100 mg/kg ± 0,025 mg/kg (25 %) ± 0,05 mg/kg (50 %)
1,000 mg/kg ± 0,125 mg/kg (12,5 %) ± 0,25 mg/kg (25 %)
(c) Tính toán và đánh giá kết quả
Tính kết quả:
- Nồng độ hóa chất BVTV trong mẫu thử (nếu có) được tính dựa vào phương
trình hồi qui của đường chuẩn. Do độ pha loãng của mẫu thử là 1g.1ml-1
, nồng
độ chuẩn là µg.ml-1
. Vậy nồng độ HCBVTV trong mẫu thử sẽ là µg.g-1
tương
ứng với dư lượng HCBVTV trong mẫu (µg/g hay mg/kg).
Đánh giá kết quả: So sánh dư lượng với bảng mức dư lượng tối đa cho phép
(MRL) theo các dược điển như BP 2009, hoặc USP 31 (2008).
2.4. ỨNG DỤNG QUY TRÌNH ĐÃ XÂY DỰNG ĐỂ ĐỊNH TÍNH, ĐỊNH
LƯỢNG MỘT SỐ HCBVTV TRÊN MỘT SỐ MẪU NÔNG PHẨM
THƯỜNG DÙNG VÀ CÂY THUỐC TẠI CÁC ĐỊA PHƯƠNG
ĐÃ KHẢO SÁT
- Dược liệu, nông sản trồng ở các địa phương kể trên.
- Dược liệu mua trên thị trường, phần lớn được nhập từ Trung Quốc.
Bảng 2.8: Danh mục dược liệu và nông sản khảo sát dư lượng HCBVTV
TT Mẫu
Bộ phận
dùng
Nguồn gốc
Bình Minh, Hưng Yên
Hiệu thuốc phố Lãn Ông, Hà Nội
Nghĩa Trai, Hưng Yên
1
Bạc hà
Phần trên
mặt đất
Vạn phúc, Thanh Trì, Hà Nội2 Bạch chỉ Củ
Vạn Phúc, Thanh Trì, Hà Nội

47
Bạch linh Củ
Xã Tự Nhiên, Thanh Trì, Hà Nội
3
Bạch
truật
Thân rễ
Thái Nguyên, Hà Nội
Thái Nguyên, Hà Nội
4
Bồ bồ
Phần trên
mặt đất
Trung tâm Bắc Trung Bộ, Viện Dược liệu
5
Cam thảo Thân
Thị xã Cao Bằng
6
Cát căn Rễ
Hiệu thuốc phố Lãn Ông, Hà Nội7 Cốt khí
củ
Rễ
8
Cúc hoa
Phần trên
mặt đất
Xã Hoà Bình, Hà Trung, Thanh Hóa
Trung tâm cây thuốc Hà Nội
9
Diệp hạ
châu
Phần trên
mặt đất
10
Đinh
lăng
Rễ
xã Bình Minh, Khoái châu, Hưng Yên
xã Bình Minh, Khoái châu, Hưng Yên
11
Địa liền Củ
Ninh Hiệp, Hà Nội
Nghĩa Trai, Hưng Yên12 Đương
quy
Củ

48
Chợ đầu mối phía nam,
Hoàng Mai - Hà Nội
Hoàng Mai -Hà Nội
13
Gừng
Phần dưới
mặt đất
14
Hà thủ ô Rễ
Nghĩa Trai, Hưng Yên15
Hoa hoè Hoa
16
Hoắc
hương
Phần trên
mặt đất
17
Húng quế
Phần trên
mặt đất
18
Hương
nhu
Phần trên
mặt đất
Trung tâm Bắc Trung Bộ, Hà Nội
19
Hy thiêm
Phần trên
mặt đất
20
Ích mẫu
Phần trên
mặt đất
21
Khổ sâm
Phần trên
mặt đất
Xã Hoà Bình, Hà Trung, Thanh Hóa22 Kim tiền
thảo
Phần trên
mặt đất Xã Hoà Bình, Hà Trung, Thanh Hóa
23
Kinh giới
Phần trên
mặt đất

49
Trung tâm cây thuốc Tam Đảo,
Viện Dược liệu
24
Mã đề
Phần trên
mặt đất
Xã Tự nhiên, Thanh Trì, Hà Nội
25
Ngải cứu
Phần trên
mặt đất
Xã Duyên Hà, Thanh Trì, Hà Nội
26
Ngưu tất
Toàn thân,
rễ
Trung tâm cây thuốc Hà Nội,
27
Râu mèo
Phần trên
mặt đất
28
Sài đất
Phần trên
mặt đất
Trung tâm Bắc Trung Bộ, Viện Dược liệu29
Sâm báo Rễ
Chợ Đông Kinh, Lạng Sơn
30
Tam thất Rễ
Chợ Đông Kinh, Lạng Sơn
Hiệu thuốc phố Lãn Ông, Hà Nội31 Tam thất
gừng
Rễ
32 Thổ phục
linh
Rễ Hiệu thuốc phố Lãn Ông, Hà Nội
Vạn Phúc, Thanh Trì, Hà Nội33 Truật
nam
Rễ
34
Tía tô
Phần trên
mặt đất

50
2.5. PHƯƠNG TIỆN NGHIÊN CỨU.
2.5.1. Hóa chất – dung môi - thuốc thử.
- Khí methan, khí heli: Tinh khiết phân tích 99,99% Messer (Đức).
- Nội chuẩn: mua của hãng Supelco, bao gồm Hexaclorobenxen (NC 1- nội
chuẩn đối với các OC ) và Carbophenothion (NC2- sử dụng cho cả 3 nhóm chất).
- Chuẩn hỗn hợp HCBVTV thuộc các nhóm OC, OP và PY.
+ Chuẩn OC: Hỗn hợp 20 chất 1mg/ml, pha trong hỗn hợp hexan – toluen (1:1)
(mua của hãng Supelco, Mỹ).
Hỗn hợp Pesticide-Mix 14 (mua của hãng Supelco, Mỹ). gồm Aldrin,
4,4’-DDD, 2,4’-DDE, 2,4’-DDT, 4,4’-DDT, Dieldrin, Endosulfan I (alpha),
Endosulfan II (beta), Endrin, α-HCH, β-HCH, γ-HCH (Lindan), Heptaclor,
Heptaclor epoxid, Hexaclorobenzen và Methoxyclor;
+ Chuẩn PY: Chuẩn đơn (mua của hãng Sigma- Aldrich), bao gồm:
Cypermethrin 100 mg.
Fenvalerat 250 mg
Deltamethrin 100 mg.
Permethrin 100 mg
Fenpropathrin 100 mg
+ Chuẩn OP: Gồm hỗn hợp chứa 9 chất, bao gồm Dimethoat, Disulfoton,
Famphur, Parathion-methyl, Parathion-ethyl; O, O, O-Triethylphosphat;
Phorat, Sulfotep và Thionazin; Nồng độ mỗi chất 2000µg/ml pha trong n-
hexan – toluen (80-20) mua của hãng Dr.Ehrenstorfer GmbH, CHLB Đức.
Hỗn hợp 15 chất, bao gồm: O, O, O-Triethylphosphat, Diclorvos,
Methamidophos, Trichlorfon, Diazinon, Disulfoton, Dimethoat, Parathion-
methyl, Parathion-ethyl, Malathion, Famophos, Sulfotep, Phorat, Thionazin
Azinphos-methyl ( nồng độ 0,2 mg/ml, pha trong aceton, mua của hãng
Dr.Ehrenstorfer GmbH, CHLB Đức).

51
Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các chuẩn đơn, bao gồm: Triclofon 250mg;
Clorothalonil 250 mg (mua của hãng Sigma- Aldrich); Cartap 500mg,
Abamectin 100mg mua của hãng Supelco.
- Dung môi (tinh khiết sắc ký, Merck): aceton, diethylether, ethanol, n- hexan,
methanol, toluen…
- Florisil®
cỡ rây 60 – 100 (theo USP 26) tương ứng kích thước 0,250 - 0,150
mm của Fluka Chemie GmbH CH-9471 Buchs;
- Silica gel sắc ký (0,063 - 0,200 mm), sấy ở 150o
C trong 4 giờ, khử hoạt hoá
bằng 1,5% nước).
- Than hoạt.
2.5.2. Máy móc và thiết bị.
- Hệ thống chiết pha rắn LiChrospher 12 với các cột chiết pha rắn khác nhau: Cột
SPE silica gel loại nhồi sẵn (6 ml, 1 g); Cột SPE C18 loại nhồi sẵn (3ml, 0,5g)...
- Bộ chiết Soxhlet cỡ mẫu 5 g (bình cầu 100 ml) và cỡ mẫu 10 g (bình cầu 250
ml); Nồi cách thủy;
- Máy cất quay chân không (Rotavapor, Buchi R114).
- Máy sắc ký khí khối phổ Shimadzu GC-MS –QP2010 với detector khối phổ
đồng thời 2 chế độ EI/CI và NCI.
- Máy sắc ký khí Shimadzu GC-MS –QP2010 với detector ECD.
- Các thư viện khối phổ: NIST147, NIST27, PMW_TOX2, SZTERP,
WILEY7 và thư viện phổ thuốc trừ sâu PEST_NCI.
- Cột mao quản DB5-MS và HP5 (30 m x 0,25 mm, 0,25 µm): silica nóng
chảy, tẩm 0,25 µm pha tĩnh poly (5% diphenyl) (95% dimethyl) siloxan.
- Máy lắc siêu âm Branson 3510 (Đức); Ultrasonic LC 60H (Elma – Đức)
- Máy xay dược liệu IKA – Đức;
- Rây.

52
2.6. PHƯƠNG PHÁP XỬ LÝ SỐ LIỆU.
- Khảo sát điều tra: phương pháp thống kê, sử dụng công cụ hỗ trợ
Microsoft Excel.
- Đánh giá phương pháp phân tích: phương pháp thống kê.

53
Chương 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. ĐIỀU TRA TÌNH HÌNH TRỒNG VÀ SỬ DỤNG HCBVTV TRÊN CÂY
THUỐC ĐƯỢC TRỒNG TẠI MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG
3.1.1. Thành phần dược liệu được trồng tại các địa phương khảo sát
Tiến hành khảo sát tình hình trồng dược liệu tại năm xã trong vùng
nghiên cứu cho thấy các loại dược liệu và các bệnh hay gặp trên dược liệu
được thể hiện trong bảng sau:
Bảng 3.9. Danh mục cây thuốc được trồng tại các địa phương khảo sát
TT Cây thuốc Tên khoa học
Bộ phận
dùng
Các bệnh
thường gặp
1 Bạc hà
Mentha arvensis L.
Lamiaceae
Toàn thân Sâu, nấm
2 Bạch chỉ
Angelica dahurica
(Fisch. ex Hoffm.)
Benth.et Hook.f.
Apiaceae
Rễ
Nhện đá, sâu
xám, đốm lá,
lở cổ rễ
3 Cát căn
Pueraria thomsonii
Benth. Fabaceae
Rễ Nhện đá
4 Cốt khí củ
Polygonum cuspidatum
Sieb. et Zucc.
Polygonaceae
Rễ Sâu
5 Cúc hoa
Chrysanthemum indicum
L. Asteraceae
Hoa
Sâu xanh,
nấm trắng
6 Diệp hạ châu
Phyllanthus urinaria L.
Euphorbiaceae
Phần trên
mặt đất
Lở cổ rễ

Thuốc bảo vệ thực vật

Thuốc bảo vệ thực vật

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (20)

Similar to Thuốc bảo vệ thực vật

Similar to Thuốc bảo vệ thực vật (20)

Thuốc bảo vệ thực vật