1. บทที่ 10 ธาตุและสารประกอบในอุตสาหกรรม
เคมี (ว30224)
ระดับชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 5
โดย..คุณครูจริยา ใจยศ
โรงเรียนสา จังหวัดน่าน

2. อุตสาหกรรมแร่ อุตสาหกรรมเซรามิกส์
ธาตุและ
สารประกอบในอุตสาหกรรม
อุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้อง
อุตสาหกรรมปุ๋ย
กับโซเดียมคลอไรด์

3. แร่ทองแดง
แร่รัตนชาติ แร่สังกะสีแคดเมียม
แร่พลวง อุตสาหกรรมแร่ แร่ดีบุก
แร่เซอร์คอน แร่ทังสเตน
แร่โคลัมไบต์-แทนทาไลต์

4. วิธีการถลุงแร่ มีขั้นตอน ดังนี้
1. เลือกแร่ที่เหมาะสม คือ แร่ที่มีปริมาณโลหะที่ต้องการมากพอและต้องถลุงง่าย
ด้วย ได้แก่
- เหล็ก Fe ใช้ แร่ฮีโมไทต์ (FeO3)
- ทองแดง Cu ใช้ แร่คาลโคไพไรท์ (CuFeS2)
- ดีบุก Sn ใช้แร่แคสซิเทอไรต์ (SnO2)
- พลวง Sb ใช้แร่ 2 ชนิด คือ
1. แร่สติปไนต์ Sb2S3 เรียกว่าพลวงเงิน
2. แร่สติบิโคไนต์ Sb2O.nH2O เรียกว่าพลวงทอง
- Zn – Cd ใช้แร่ สฟาเลอไรต์ มีสาร ZnS
- Ta – Nb ใช้แร่โคลัมไบต์-แทนทาไลต์ ประเทศไทยส่วนใหญ่ใช้ตะกรันดีบุก
- Zr ใช้แร่เซอร์คอน ZrSiO4

5. วิธีการถลุงแร่
2. การล้างและการย่างแร่
ล้างแร่เพื่อขจัดสิ่งเจือปนเช่นดิน หิน โดยใช้น้าฉีด ล้างใน
ภาชนะ อาจเติมน้้ายาล้างให้สะอาดโดยวิธีการปั่นเพื่อให้สาร
ปนเปื้อนที่ติดอยู่หลุดออกไป แร่ส่วนมากจะ
มีลักษณะเบาลอยตัวขึ้นมาได้
การย่างแร่ เพื่อเปลี่ยนสารประกอบโลหะในแร่ให้เป็น
สารประกอบออกไซด์ เช่น Sb2O3 ซึ่งจะใช้ C (cokeถ่านหิน หรือ
CO ไปรีดิวซ์ Sb2O3 ให้ Sb )

6. วิธีการถลุงแร่
3. การถลุงแร่ (Smelting) ใช้เตาเฉพาะเช่น ถลุงเหล็ก ใช้เตา
หลอมขนาดใหญ่ที่ใช้ลมเป่า (blast fumace) และเตานอน
ส้าหรับถลุงแร่ดีบุก
4. การทาให้บริสุทธิ์ (refining) มี 2 วิธีได้แก่
1. แยกด้วยกระแสไฟฟ้า Electrolysis
2. หลอมเฉพาะส่วน ด้วยไฟฟ้า เพื่อท้าให้โลหะบริสุทธิ์
zone refining

7. แร่รัตนชาติ
แร่รัตนชาติเป็น “อโลหะ” ที่มีความส้าคัญต่อเศรษฐกิจของประเทศไทย
เป็นอย่างมาก เพราะเป็นสินค้าส่งออกที่ท้ารายได้ให้มาก โดยเฉพาะ
เพชรพลอยที่แปรรูปเป็นอัญมณีแล้ว
ความหมายของรัตนชาติหรืออัญมณี
“เป็นแร่และหรือสารประกอบอินทรีย์ที่นามาใช้เป็น
เครื่องประดับ”

8. สมบัติของแร่รัตนชาติ
1. ความสวยงาม
2. ความคงทน
3. ความหายาก
4. ความนิยม
5. ความสามารถในการพกพา
ส่วนสารประกอบที่เกิดจากสิ่งมีชีวิตและจัดเป็นรัตนชาติ
ได้แก่ ไข่มุก ปะการัง และอาพัน

9. การแบ่งกลุ่มอัญมณี
อัญมณีออกเป็น 2 กลุ่มคือ 1.เพชร
2.พลอยหรือหินสี
แร่รตนชาติ ที่มีชื่อเสียงของไทย ได้แก่ ทับทิมสยาม ไพลิน
ั
หรือแซปไฟร์สีน้าเงิน บุษราคัม

10. ทับทิมสยามและไพลิน
-เป็นพลอยในตระกูลแร่ คอรันดัม
-มีส่วนประกอบหลักเป็น อะลูมิเนียมออกไซด์ โดย มี Al ร้อยละ52.9 และ O ร้อย
ละ 47.1 โดยมวล
-การที่พลอยตระกูลคอรันดัมมีสีแตกต่างกันเนื่องจากมีธาตุอื่นเป็นมลทิน เช่น
ถ้ามี Cr จะท้าให้เนื้อพลอยมีสีชมพูจนถึงสีแดงเข้ม ซึ่งเรียกว่า “ทับทิม”
ถ้ามี Fe จะท้าให้พลอยมีสีเขียวอ่อน สีเหลือง หรือสีน้าตาล
ถ้ามีทั้ง Fe และ Ti ปนด้วยกัน จะท้าให้พลอยมีสีน้าเงินอ่อนถึงสีน้าเงินเข้ม
เรียก “ไพลิน”
ถ้ามีแร่รูไทล์ ปนอยู่ จะท้าให้พลอยมีลายเส้นเหลือบๆ หรือ รูปดาว เรียกว่า
“พลอยสาแหรกหรือพลอยสตาร์”

11. การตรวจสอบเพชรพลอยแท้หรือเทียม
จะใช้เครื่องมือและวิธีการเฉพาะ เพื่อตรวจสอบสมบัติที่
ปรากฏ เช่น ความแข็ง ความถ่วงจาเพาะ รูปลักษณะของผลึก
ที่เกิดตามธรรมชาติ เป็นต้น ซึ่งเป็นสมบัติเฉพาะของรัตนชาติแต่
ละชนิด
นักธรณีวิทยาชาวเยอรมัน ชื่อ เฟดริก โมส์ ได้จัดระดับ
ความแข็งของแร่ตั้งแต่อ่อนที่สุดจนถึงแข็งที่สุดไว้ 10 ระดับ โดย
เพชร เป็นแร่ที่มีความแข็งที่สุดและ โดยทั่วไปแร่รัตนชาติจะมี
ความแข็งสูงกว่า 6

12. การเพิ่มคุณภาพของแร่รัตนชาติ
1.การเจียระไน เป็นเทคนิคที่ท้าให้อัญมณีมีความแวววาวเป็น
ประกายและมีสีสันเด่นชัดขึ้น
2.การเผาพลอยหรือการหุงพลอย เป็นเทคนิคที่ช่วยให้พลอยมี
สีสันสวยงาม เนื้อพลอยจัดเรียงตัวใหม่ ท้าให้พลอยใสขึ้นและมี
สีเปลี่ยนไปอย่างถาวร
3.การย้อมเคลือบสี คือการเผาพลอยรวมกับสารเคมีบางชนิด
ท้าให้พลอยมีสีสันสวยงามขึ้น สีเปลี่ยนชั่วคราว
4.การอาบรังสี คือการน้าพลอยไปอาบรังสีแกมมาจากโคบอลต์-
60 ท้าให้สีเปลี่ยนแปลง

13. เพชรเทียม
เพชรเทียมที่ได้รับความนิยาสูงสุดคือ เพชรรัสเซีย หรือ
คิวบิกเซอร์โคเนีย
ลักษณะ
เพชรเทียมมีการกระจายแสงสูงกว่าเพชรธรรมชาติจึงท้าให้
เป็นประกายแวววาว และมีความถ่วงจ้าเพาะสูงกว่าเพชร
ธรรมชาติมาก