1. ผู้สอน...นางสาวจริยา ใจยศ
วิชาเทคนิคปฏิบัติการ
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4/1 (พ)
โรงเรียนสา อาเภอเวียงสา จังหวัดน่าน

2. การทาสารให้บริสุทธิ์
การแยกสารเป็นวิธีการทาสารให้บริสุทธิ์หรือเป็นวิธีแยกสารออกจาก
กัน ในการแยกสารให้บริสุทธิ์มีหลายวิธีขึ้นอยู่กับสมบัติของสารที่ผสม
กันอยู่และองค์ประกอบอื่น เช่น เครื่องมือที่มีประสิทธิภาพ วิธีการแยก
สารให้บริสุทธิ์ทั่วไปมีดังนี้
ใช้สมบัติจุดเดือดในการแยก - การกลั่น
ใช้สมบัติการละลายในการแยก – การใช้กรวยแยก, การกรอง,
การสกัด, โครมาโทกราฟี, การ
ตกผลึก

3. การสกัดด้วยตัวทาละลาย
การสกัดด้วยตัวทาละลายนั้นเป็นการแยกสารโดยไม่ต้อง
ใช้ความร้อนเข้าช่วย แต่อาศัยหลักการละลายของสาร ที่สาร 2
ชนิดละลายได้ในตัวทาละลายที่แตกต่างกัน

4. การเลือกตัวทาละลายที่นามาใช้ในการสกัดมีหลักทั่วไป ดังนี้
1. ต้องละลายสารที่ต้องการสกัดได้ดี
2. ไม่ทาปฏิกิริยากับสารที่ต้องการสกัด
3. ถ้าต้องการแยกสี ตัวทาละลายจะต้องไม่มีสี ถ้าต้องการแยกกลิ่น ตัวทา
ละลายต้องไม่มีกลิ่น
4. ไม่มีพิษ มีจุดเดือดต่า และแยกตัวออกจากสารที่ต้องการสกัดได้ง่าย
5. ไม่ละลายปนเป็นเนื้อเดียวกับสารที่นามาสกัด
6. มีราคาถูก

5. ประโยชน์ของการสกัดด้วยด้วยตัวทาละลาย
1. ใช้สกัดน้ามันพืชจากเมล็ดพืช เช่น น้ามันงา ถั่ว ปาล์ม นุ่น บัว
เป็นต้น นิยมใช้เฮกเซนเป็นตัวทาละลาย
2. สกัดสารมีสีออกจากพืช
3. ใช้สกัดน้ามันหอมระเหยออกจากพืช
4. ใช้สกัดยาออกจากสมุนไพร

6. จากตัวอย่างข้างต้น สรุปได้ดังนี้
1. ตัวทาละลายขมิ้น 2 ชนิด คือ น้า และเอทานอลให้ผลการสกัดสารต่างกันคือ ทั้งน้า
และเอทานอลสามารถสกัดสีขมิ้นได้ แต่น้าสามารถสกัดกลิ่นขมิ้นได้ดีกว่าเอทานอล
เนื่องจากเอทานอลมีกลิ่นแต่น้าไม่มีกลิ่น
2. การหั่นขมิ้นเป็นชิ้นเล็ก ๆ มีผลต่อการสกัด เพราะยิ่งขมิ้นชิ้นเล็ก การสกัดสารยิ่งดี
เนื่องจากผิวหน้าสารที่ถูกสกัดเพิ่มมากขึ้นเมื่อสารนั้นชิ้นเล็กลง

7. โครมาโทรกราฟี
วิธีนี้สามารถแยกสารที่ผสมกันอยู่โดยอาศัยหลักการที่ว่า สารต่าง
ชนิดกันจะกระจายตัวอยู่ในวัฏภาคนิ่ง (stationary phase) หรือตัวดูดซับ
และวัฏภาคเคลื่อนที่ (mobile phase) หรือตัวทาละลายได้ไม่เท่ากัน สารต่าง
ชนิดกันจึงเดินทางผ่านวัฏภาคนิ่งออกมากับวัฎภาคเคลื่อนที่ได้ไม่พร้อมกัน
จึงเกิดการแยกขึ้น

8. Paper Chromatography
Column Chromatography Thin-Layer Chromatography

9. หลักการแยกสารโดยใช้วิธีโครมาโทกราฟี มีดังนี้
1. แยกสารผสมที่มีสีและสารที่ไม่มีสี
2. สารที่ผสมกันจะต้องมีความสามารถในการละลายในตัวทาละลายชนิด
เดียวกันได้ต่างกัน และความสามารถในการถูกดูดซับโดยตัวดูดซับชนิด
เดียวกันได้ต่างกัน
3. สารที่ละลายได้ดีส่วนใหญ่จะถูกดูดซึมได้น้อยจึงเคลื่อนที่ไปได้ไกล สารที่
ละลาย ได้น้อยส่วนใหญ่จะถูกดูดซับได้ดี จึงเคลื่อนที่ไปได้ระยะทางน้อย
กว่า

10. โครมาโทกราฟีกระดาษ (Paper chromatography)
อุปกรณ์ที่สาคัญ คือ
- กระดาษโครมาโทกราฟีหรือกระดาษกรอง เพื่อทาหน้าที่เป็นตัวดูดซับ
- ตัวทาละลาย ซึ่งเป็นสารละลายชนิดต่าง ๆ และอุปกรณ์เสริมต่าง ๆ
เมื่อต้องการตรวจสอบสีที่นามาจากพืช
1. ใช้ปลายเข็มหรือปลายหลอดแคปิลารี จุ่มสีที่สกัดจากพืช มาแตะที่เส้น
ดินสอที่ขีดไว้ ทิ้งไว้ให้แห้งแล้วหยดซ้า ที่เดิมเพื่อให้เข้มขึ้น
2. นาแผ่นกระดาษกรองหรือกระดาษโครมาโทกราฟี ที่เตรียมไว้มาแขวน
ให้ปลายกระดาษกรองอยู่ในของเหลวในบีกเกอร์ แต่ไม่แตะกันกับบีกเกอร์

11. สรุปผลที่ได้
1. สารที่สกัดจากพืชที่เห็นเป็นสารเนื้อเดียว อาจมีองค์ประกอบชนิดเดียว
หรือมากกว่า 1 ชนิดก็ได้
2. ถ้าแยกได้หลายสี แสดงว่า มีองค์ประกอบมากกว่า 1 ชนิด
3. ถ้าแยกได้สีเดียว อาจมีองค์ประกอบเดียว หรือมีหลายองค์ประกอบที่
เคลื่อนที่ได้เร็ว ใกล้เคียงกันมากจะต้องตรวจสอบซ้า โดยใช้ตัวทา
ละลายชนิดอื่น หรือเพิ่มระยะทางของตัวดูดซับให้ยาวขึ้น

12. การวิเคราะห์สารว่าเป็นชนิดเดียวกันหรือไม่ มีหลักการดังนี้
1. มีสีเดียวกัน
2. มีค่า Rf เดียวกัน
3. มีระบบการทดลองเดียวกัน

13. อัตราการเคลื่อนที่ของสาร (Rf = Rate of flow)
สมบัติของ Rf
1. ค่า Rf ไม่มีหน่วย
2. ค่า Rf หาได้จากการทดลองเท่านั้น
3. ค่า Rf มีค่าไม่เกิน 1
4. ค่า Rf ขึ้นอยู่กับชนิดของสารและชนิดตัวทาละลาย
5. ค่า Rf เป็นค่าเฉพาะค่าคงที่ของแต่ละสาร

14. ผู้สอน...นางสาวจริยา ใจยศ
วิชาเทคนิคปฏิบัติการ
ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 4/1 (พ)
โรงเรียนสา อาเภอเวียงสา จังหวัดน่าน

15. กิจกรรม 1 การสกัดสีเขียวจากพืช
หั่นใบเตย บดให้ละเอียด

16. น้า แอลกอฮอล์ เฮกเซน
กรอง กรอง กรอง
ทาการทดลองในตู้ดูดควัน

17. ตัวอย่างตารางบันทึกผล

18. กิจกรรม 2 การวิเคราะห์องค์ประกอบสีจากใบไม้
ทาการทดลองในตู้ดูดควัน