2. UR BALIABIDEAK ETA BALDINTZATZAILEAK
UR BALIABIDEAK
IBAIAK URTEGIAK AINTZIRAK UBIDEAK AKUIFEROAK
Kantauri
isurialdea
Mediterraneo
isurialdea
Gizakiarentzako
hornidura
Ureztatzea
Argindarra sortzea
Ur gezazkoak
eta
endorreikoak
Inperiala
Lodosa
Bardeak
Tauste
Nafarroako U.
Kantaurialdeko
eta
Pirinioko
eremua
Ebroko beheragunea
ERLIEBE
TOPOGRAFIKOA
LITOLOGIA GIZAKIA LANDARETZA
BALIABIDEEN BALDINTZAZAILEAK
KLIMA
3. FAKTOREAK
-klima: leku euritsua eta hezea bada, ur emari haundia, aldiz leku
lehorra bada ur emari txikia. Prezipitazio irregularrak baditu, emaria ere
irregularra izango da. Mediterraneoan eta mediterranear
kontinentalizatuan emari gutxiago, atlantikoan berriz alderantziz.
IBAI ERREGIMENA: urte osoko ur emaria kontrolatu eta gero bere batazbestekoa egiten da.
hori, bat mailan jartzen da, eta gero hilabetez hilabete, maila horretik beiti edo goiti dagoen
jarri behar da, honela grafikoa eginez,
-euria: euri prezipitazioagatik iristen dira ibaira urak.
a-ozeanikoa: neguan bitik gorako grafikoa, baina martxorarte mantendu edo azken
hilabeteetan gorakada. Uda aldera berriro jaitsiera. (5)
b-mediterranearra: udaberri, udazken eta neguan gorakada izango du, prezipitazioaren
banaketagatik.
c-Mediterranear kontinentalizatua: klima mediterranear kontinentalizaturekin konparatzen
da. neguan euri gehiago eta udan berriz, zeroraino irits daiteke, ur emari txikiagatik.
d-betikoa: lehorte oso luzea. Neguan bakarrik batazbestekotik gora, gainerakoan bataren
azpitik.
Prof. ISAAC BUZO SÁNCHEZ
4. FAKTOREAK
Prof. ISAAC BUZO SÁNCHEZ
-elurretakoa: ibai horretako ura, elur prezipitaziotik etorri da. leku gutxitan
aurki dezakegu, mendi altuetan soilik (2000m+), penintsulan Pirineotan.
Berezitasun bezela, maximoak udan daudela( ekaina, uztaila, abuztua),
elurrak urtu direlako, udazken eta neguan alderantziz ez delako urtutzen. (1)
-elur-euri: elur prezipitazioak emandako urari, euri prezipitazioek sortutakoa
gehituko zaie. Maitza eta ekainean maximoak, baita, udazken eta neguan
ere, nahiz eta hauek baxuagoak izan, euria bakarra izaten baita orduan. (2)
-euri-elur: euri prizipitazioetatik bilduko du ur gehiena, baina baita elurretatik
ere. Neguan maximoak ematen dira, udazkenetik otsaila arte, gero martxo,
apirila, maitza inguruan, beste maximoa. (3)
7. FAKTOREAK
-erliebea:aldapatsua bada, ibaiek higadura edo erauzketa lana egingo
dute,hau da, mendiko partikulak, leku lauetara eraman (meandroak),
hemen berriz, sedimentazio lana egingo da, partikulak pilatzea alegia
(delta).
-lur mota : lur ezberdinekin, ezaugarri desberdinak. Kareharritsua
bada, ura erra iragazten da, eta lurzorua idor geratzen da. Buztintsua
bada aldiz, lurzoru iragazgaitza, eta ur emari handiko ibaiak sortzen
ditu, guztiak arro horretan bihurtuz.
-landaretza : zenbat eta landareri handiagoa, ur emari handiagoko
ibaiak, bestela emari txikikoak eta irregularrak, momentu batean
prezipitazio handiak daudelako eta ez dagoelako landaretzarik
kontrolatzeko.
-gizakia : urtegiak sortzen ditu(zentral hidroelektrikoak,
nekazaritzarako...), ibaiaren ur emariak erregulatzen ditu, kanaleen
bidez norabidea aldatu(ureztapenetarako). Eta trasbaseak ere egiten
ditu, hau da, arro bateko urak beste batera eraman. Tajo-Sugura da
egindakoa eta orain Ebrotik Murtziara egin nahi dute.
23. EBROKOA
Prof. ISAAC BUZO SÁNCHEZ
Ebro ibaiak, Kantabria, Gaztela-Leon, Euskal Autonomia Erkidegoa, Errioxa, Nafarroa, Aragoi eta
Katalunia zeharkatzen ditu. Araba eta Burgos artean, muga naturala da. 930 kilometroko luzera du
eta 83.093 km2-k azalera.
Ebroko sakon gunea izango genuke arro honen zatirik nagusiena eta ertzetan berriz
Kantabriar Mendikatea, Aurrepirineoa Kataluniako Kostaldeko Mendikateak eta Iberiar Sistemak
mugatzen dute. Bertako klima nagusiki Mediterranear kontinentalizatua izango genuke.
Iturburua, lehen Fontibre zela uste zen, 880 metrora; gaur egun, ordea, Ebro ibaiaren iturburua
Hijar ibaian kokatzen da, 1980 metrora. Ebro ibaiaren Deltak 7802 hektareako zabalera du, eta
bere barnean, Espainiako arroz landaketa nagusienak egiten dira. Gaur egun, gune natural honek
natura parkea osatzen du 1983. urtetik.
27. KANTAURI ISURIALDEA
Kantauri isurialdeko ibaiak haran sakonetan sartuta joaten dira, ibilbide laburra
dute eta arro txikia..
Ibilgua malda handikoa izaten dute; horregatik indar higagarri handikoak dira. Arro
gehienak hartuak dituen baso sarriari esker ez da hortik kalte handirik sortzen.
Ibai hauetan euriak erregulatzen du ur emariaren erregimena, eta urte guztian
barrena oso erregularrak dira, elikatzen dituzten euri ugari erregularrak direla
medio. Ibai hauek 1.000 km2
inguruko azalera drainatzen dute, hau da, Nafarroako
azaleraren % 10.
Isurialde honetako ibai nagusiak hauek dira:
Bidasoa, eta haren adarra, Ezkurra.
Urumea
Araxes eta
Leitzaran, Oriaren ibai-adarrak.
28. MEDITERRANEOKO ISURIALDEA
Nafarroako ibai gehienek Mediterraneora isurtzen dute ura Ebro ibaiaren bitartez,
izen bereko beheragunearen kolektore handia baita.
Ebro ibaiak 90 kilometro ditu Nafarroako mugapean; kilometro horietako asko
Errioxako Komunitate Autonomoarekin muga administratiboa dira.
Nafarroako tartean Nafarroako ibai handien ekarpena hartzen du.
Ibai hauek Nafarroako azalera gehiena drainatzen dute, hau da, 9.000 km2
inguru. Ibai
hauek Ebroko ur emariari egiten dioten ekarpena 4.180 Hm3
koa da, hau da, haren batez
besteko emariaren %23.
Nafarroako hiru ibai handiak hauek dira:
Ega ibaia, Urederra eta Irantzu ibai-adarrekin.
Arga ibaia, Aragoiaren ibai-adarra. Haren adar nagusiak dira Arakil,
Ultzama eta Elortz ibaiak.
Aragoi ibaia, eta haren adarrak: Eska, Irati (honi Zaraitzu, Urrobi eta
Erro ibaiek ematen diote ura) eta Cidacos.
Eta Ebro ibaia, Nafarroa eta Errioxaren arteko muga, Nafarroako Erriberaren
hegoaldean.
Ebro ibaia
29. Helburuak: 220 herri baino gehiago urez
hornitzea, Iruña bera ere bai; denera 350.000
biztanle baino gehiago. Bere ibilbideko
eskualdeetan kontsumo, industria eta
nekazaritzarako dagoen ur defizita berdintzea;
57.713 ha ureztalur bihurtzea eta Nafarroak
kontsumitu behar duen energiaren %6,5
produzitzea eta haren garabide sozioekonomikoa
garatzea.
Ibilbidea: Nafarroako Ubidea Itoizko urtegian
hasten da, Agoizko arroa kurritzen du Urrotz
ondoraino. Erro ibaia eta Elortz ibaiko ibarra
pasatzen ditu. Artederreta (el Carrascal)
gurutzatuta Artaxoara buruz egiten du; handik
Tafallara iritsi eta Nafarroa erdialdea pasatzen
du. Aragoi ibaiaren ibarra eta Bardeetako ipar-
mendebaldea pasatuta, Tuterako Erriberara
iristen da eta Ebro gurutzatzen du. Montes del
Cierzo mendiak inguratu eta Lorko aintziran du
bukaera (Ablitasen).
Datu jakingarriak: Luzera osotara 145 km;
enbor nagusi bat eta lau adar ditu: Artaxoa,
Tafalla, Corella eta Ablitasera.
Honako obrak hartzen ditu: 6 túunel, 12 sifoi, 2
akueduktu eta 4 erregulazio idoi Villavetan, Elon,
Artaxoan eta Pitillasen.
ITOIZKO URTEGIA ETA NAFARROAKO UBIDEA
30. Nafarroako urtegiak
Nafarroako urtegiak gutxi dira
eta garrantzi gutxikoak. Esakoa,
Aragoi ibaian, da Nafarroako
urtegi garrantzitsu bakarra, duen
ur azaleragatik eta hartzen duen
ur kopuruagatik. Urtegi honetako
ura ureztatzeko erabiltzen da eta
bai ur kiroletarako ere, halanola
bela, wind-surf eta uretako
eskia.
Beste urtegi aipagarri batzuk dira
Allozkoa, salado ibaian; Eugikoa,
Arga ibaian; Irabia, Irati ibaian
eta Itoizkoa, hura ere Irati
ibaian. Urtegi hauetako ura noiz
ureztatzeko eta noiz edateko edo
argindarra sortzeko erabiltzen
da.
Añarbeko urtegia
Allozko urtegia
Irabiako urtegia
Eugiko urtegia
Esako urtegia
Ebro
ibaia
Ebro ibaia
Aragoiibaia
Saladoibaia
Arakil ibaia
Zaraitzu
ibaia
Arga ibaia
Iratiibaia
Eskaibaia
Itoizko
urtegia
Cidacos
ibaia
Argaibaia
Alham
a
ibaia
Queiles
ibaia
31. Ebro ibaia
NAFARROAKO AINTZIRAK
Nafarroan ez daude aintzira asko
eta haien azalera ere ez da oso
handia. Denak jatorri
endorreikokoak dira eta
Nafarroako hegoaldean egoten
dira.
Hona nagusiak: Juncalekoa,
Tafallako mugapean; Pitillaskoa;
Lorko aintzira, Ablitasen;
Pulguerkoa, Tutera ondoan, eta
Las Cañasko aintzira Viana
ondoan.
Aintzira gehienak gizonak
eraldatuta daude ura hartu eta
banatzeko gaitasuna handitzeko
erreten eta uharken bidez.Aragoi ibaia
JUNCAL
PITILLAS
LAS CAÑAS
LOR
EL PULGUER
Argaibaia
