abhaz, abazin, aşıwa

1. Abazin (Aşıwa – Aşk’arıwa) AnBan (Alfabesi)
HARF SES AÇIKLAMALAR ÖRNEKLER
01 A*a A Aбаза (Abaza) - Abaza aрыба (arıba) - horoz
apи (ari) - Bu aмла (amla) - açlık
aхща (ax’şa) - kız kardeş aща (a’şa) - erkek kard
02 Б*б B баpа (bara) - sen(bayan) бора (boura - ahır
бага (baga) - tilki быжьба (bıijba) - yedi
бабыщ (babı’ş) - ördek бнa (bna) - orman
03 B*B V Yabancı kelimelerin başına gelir. Sözcük вагон (vagon) - vagon
başında v, ortadaw (keskin v) yada u gibi вaгвы (vaguı) - kambur
okunur. вишна (vişna) – vişne
04 Г*г G гара (gara) - beşik гылра (gılra) - kalkmak
ганы (ganı) - en газет (gazet) - gazete
газ (gaz) - gaz гapтa (garta) - götürecek
05 ГI*гI Ğ Boğaz ortasından çıkan kalın, sert bir ğ гІапны (ğapnı) - ilkbahar
sesini andırır. (Arapça’daki - ğayn sesidir.) гІайыра (ğayıra) - bitki
гІаншара(ğanşara) – ola
06 Гь*гь Ge, eG Kendinden sonra sesli gelirse hafif bir ge гьата (geata) - kılıç
veya gi, son harf ise eg veya ig şeklinde гьадащ (geada’ş) - kümes
Gi, iG ses verir. гьей (giey) - balina
07 Гв*гв Gu, uG Kendinden sonra sesli geliyorsa gu, ses гвы (guı) - kalp
bitiyorsa ugşeklinde bir ses verir. гвры (gurı) - iğne
гвадз (guadz) - buğday
08 Гъ*гъ Ğ Boğazın ağza açıldığı yerden çıkan hırıltılı гъны (ġnı) - kış
bir ğ’ye benzer. (Arapça’daki - ġayın гъба (ġba) - gemi, vapur
harfi) гъыбза (ġıbza) – ağıt
09 Гъь*гъь Ğe, eĞ ġ sesi hafifletilip inceltilerek okunur. багъьа (baġea) - sert, sıkı
Bkz.гъ квтІагъь (ku’daeġ) - yumurta
Ği, iĞ тыгъь (tıiġ) - koç

2. 10 ГIв*гIв Ğu, uĞ Bkz. гI гІвбa (ğuba) - iki
гІвза (ğuza) - arkadaş
гІваша (ğuaşa) – Salı
11 Гъв*гъв Ġu, uĠ ġu sesi verir. Bkz.гъ гъвы (ġuı) - kereste, kalas
гъвpa (ġura) - gem
гъвтшыт (ġutşıt) – tahta
12 Д*д D ду (du) - büyük дагв (daug) - sağır
дада (dada) - baba / dede даpа (dara) - onlar
датша (datşa) - başka, diğer дыppа (dırra) – bilgi
13 ду (du) - büyük дагв (daug) - sağır
Дж*дж C дада (dada) - baba / dede даpа (dara) - onlar
датша (datşa) - başka, diğer дыppа (dırra) - bilgi
14. d ile z karışımı, z’ye yakın peltek bir sestir. дзы (dzı) - su
Дз*дз Dz дзaxpa (dzaxra) - dikiş
дзсы (dzsı) - oğlak
15. c sesine yakın yumuşak bir sestir. джьымca (‘cımsa) - kaş
Джь*д ‘C джьaxIвa (‘ca’hua) - çekiç
джьмa (‘cma) - keçi
жь
16. Kalın ve boğuk bir c sesidir. джвapa (djara) - kusmak
Джв*д Dj джвджвapa (djdjara) - yıkamak
джвджвы (djdjı) - tükürük
жв
17. Yalnızca yabancı kökenli sözcüklerde kelime дуней (duney) - dünya
E*е E başına gelebilen bir harftir. Eвропе (Evrope) - Avrupa
псейспа (pseyspa) - yavaş
18. жакІьа (jakgea) - sakal жыга (jıga) - kazma
Ж*ж J жакІьадa (jakgeada) - köse жыpта (jırta) - kuyu
жакІьадз (jakgeadz) - olta жираф (jiraf) - zürafa
19. Yumuşak okunuşlu bir j sesidir. жьора (jeora) - şemsiye
Жь*жь Je, eJ жьи (ji’y) - demirci
жьы (jiı) - et

3. 20. Dudaklar yuvarlanıp çıkarılan sert жвы (‘jı) - inek
Жв*жв ‘J bir j sesidir. жвцІы (‘jtzı) - kırlangıç
жвaба (‘jaba) - on
21. згІва (zğua) - hastalık закІы (zakgı) -bir
З*з Z згІвадаpa (zğuadara) - sağlık зны (znı) -bir defa
зaзa (zaza) - tembel зары (zarı) - kızılcık
22. Kelime ortasında ve sonunda iy’e yakın бзи (bzi) - iyi, hoş
И*и İ, İy bir i sesiyle, başta ise i okunur. хрина (xrina) -salıncak
тира (tiyra) - satış
23. йаpа (yara) - o (erkek) Йауа? (Yawa?) - Neden?
Й*й Y йачІва (ya’dja) - yıldız йацы (yatsı) - dün
йамына (yamına) - veba йахъа (ya’ka) - dün gece
24. кды(kdı) - kütük качкІы (kaçkgı) - şımarık
К*к K кыт(kıt) - köy кыб (kıb) - çalılık
клыб(klıb) - törpü
25. Kesik, keskin bir k sesidir. Dilin arka kısmı üst кІасы (kgası) - eşarp
КI*кI Kg damağa değdirilerek çıkarılır. кІынхІаpа (kgın’hara) - delik
кІаpтIоф (kgar’dof) - patates
26. Dudaklar yuvarlanıp çıkarılan bir ku sesidir. квa (kua) - yağmur
Кв*кв Ku, uK квтІу (ku’du) - tavuk
квтІaгъь (ku’daeġ) - yumurta
27. İnce bir k sesidir. кьым (kiım) - topaç
Кь*кь Ke, макьа (makea) - bileği taşı
чакьга (çaekga) - tartı, kantar
Ki/eK,
iK
28. Dilin üst kısmı ile onun karşısındaki üst damaktan къаз (khaz) - kaz
Къ*къ Kh çıkan kaba bir k sesidir. (Arapça’daki - къама (khama) - kama
khaf harfi) къапщы (khap’şı) - kırmızı
къaб (khab) - kabak
29. Daha yumuşak bir kg sesidir. Bkz.кІ кІьанджьы (kgean’cı) - kukla
КIь*кIь Kge, кІьаya (kgeava) - çekirge
кІьыда (kgiıda) - ayrı, farklı
Kgi

4. 30. Dudaklar yuvarlanıp çıkarılan кІвдыр (kgudır) - eyer
КIв*кIв Kgu bir kgu sesidir. Bkz.кI кІвap (kguar) - vadi, dere
кІвaжвa (kgua’ja) - prenses
31. Yumuşak ve ince bir kh sesidir. Bkz.къ къьаба (kheaba) - pulluk kaması
Къь*къ Khe, такъьара (takheara) - hapsetmek
ь Khi
32. Dudaklar yuvarlanıp çıkarılır. Bkz.къ къвыд (khuıd) - fasulye
Къв*къ Khu къвaбыз (khuabız) - akardeon
къвым (khuım) - çöl
в
33. ла (la) - köpek / göz лагa (laga) - deli
Л*л L лаба (laba) - sopa лаcа (lasa) - yün
лaктa (lakta) - surat лaдзы (ladzı) - gözyaşı
34. Yumuşak ve ince bir l(le) sesidir. льагьан (leagean) - leğen
Ль*ль Le, eL льальа (lealea) - gevşek
/ Li,
iL
35. мзы (mzı) - ay мтшаша (mtşatşa) - pazar
M*м M мза (mza) - lamba мчыбжьы (mçıbjiı) - hafta
мара (mara) - güneş мшы (mşı) - gün
36. напІы (na’bı) - el наль (nael) - nal
Н*н N наша (naşa) - salatalık нaпІхы (na’bxı) - tırnak
напІтара (na’btara) - eldiven нашылырта (naşılırta) - giriş
37. Ara harfidir, kelime başında yer almaz. Yabancı oрган (organ) - organ
О*о O kökenli sözcüklerin başında bulunabilir. област (oblast) - idari bölge
топ (top) - top
38. пcapт (psart) - makas пшдза (pşdza) - güzel
П*п P пaca (pasa) - erken пещ (pe’ş) - oda
пщаша (p’şaşa) - perşembe пщырхІа(p’şır’ha) - kova
39. Sert, p’ye yakın keskin bir b sesidir. пІатІy (‘ba’du) - saygı
ПI*пI ‘B пІатІaypa (‘ba’davra) - hareket
пIacтa (‘basta) – basta

5. 40. paчва (raçşa) - kömür pымдза (rımdza) - sandalye
Р*р R pайша (rayşa) - düzgün paca (rasa) - ceviz, fındık
pаxвы (raxuı) - sığır / mal pызна (rızna) - gümüş
41. capa (sara) - ben caбa (saba) - toz
С*с S cыc (sıs) - kuzu capa (sara) - ben
cы (sı) - kar сахІат (sa’hat) - saat
42. тажв (ta’j) - yaşlı kadın тдзы (tdzı) - ev
Т*т T тxIaмaда (t’hamada) - thamada таца (tatsa) - gelin
тaгвжва (taugja) - hanım, zevce тыбгІа (tıbğa) - derin
43. Üst ön dişlerin dibinden çıkan, t ile d arası bir тIы (‘dı) - baykuş
ТI*тI ‘D sestir тIaмa (‘dama) - kayısı
тIaтIa (‘da‘da) - yumuşak
44. t ile ş karışımı, kalın ç’ye benzer bir sestir. тшы (tşı) - at
Тш*тш Tş тшада (tşada) - eşek
тшага (tşaga) - çapa
45. Genellikle kelime başında w (keskin v), diğer уapa(wara) - sen (erkek)
У*у V,U,W yerlerde ise uveya v gibi okunur. уандыр (wandır) - araba
уaca (wasa) - koyun
46. фачыгІв (façıuğ) - şeker фыp (fır) - kahraman
Ф*ф F фачІвы (fa’djı) - yiyecek фгІвы (fğuı) - koku
фачыгІвтapa (façıuğtara) - şekerlik фатагьан (fatagean) - gazyağı
47. Boğazın ağza açıldığı yerden çıkan hırıltılı xaн (xan) - testere
Х*х X bir h sesidir. (Arapça’daki -xı harfi) xпа (xpa) - üç
хaша (xaşa) - Çarşamba
48. Boğaz ortasından çıkan kalın bir h sesidir. хІa (‘ha) - armut
ХI*хI ‘H (Arapça’daki -ha harfi) хІaра (‘hara) - biz
xIaгІa (‘hağa) - yüksek, yüce
49. İnce bir x sesini andırır. хьанта (xeanta) - ağı
Хь*хь Xe, eX/
rхьапщ (xeap’ş) - altın
Xi, iX хьтa (xita) - soğuk
50. Boğazın ağza açıldığı yerden çıkan bir xu sesidir. хваша (xuaşa) - Cuma
Хв*хв Xu, uX хвы (xuı) - değer
хвба (xuba) – beş

6. 51. Ancak kelime sonunda yer alabilen bir нартыхв (nartıuh) - mısır
Хв*хв Hu, sestir. чІыхв (dcıuh) - mavi
хвáтa (huáta) - namazlık şal
uH
52. k ile x arası, k’ye yakın kalın bir sestir. хъа (‘ka) - kafa
Хъ*хъ ‘K хъылпа (‘kılpa) - başlık
хъазы (‘kazı) - yalnız
53. Boğaz ortasından çıkan kalın bir хІвынап (‘huınap) - fare
ХIв*хIв ‘Hu/ ‘hu sesidir. Bkz.xI хІвacпа (‘huaspa) - bıçak
хІвaca (‘huasa) - erik
u’H
54. Bkz.хъ хъва (‘kua) - kül
Хъв*хъ ‘Ku/ хъварп (‘kuarp) - mantar
хъвынчІвы (‘kuın’djı) - dirgen
в u’K
55. Dil ucunun ön dişlere dokunarak цxa (tsxa) - bal
Ц*ц Ts çıkardığı, t ile s karışımıs’ye yakın bir sestir. цгвы (tsguı) - kedi
цба (tsba) - altı
56. ц harfinin daha keskinidir. Dil üst damağa цІapa (tzara) - keskin
ЦI*цI Tz dokundurularak çıkarılır. цІла (tzla) - ağaç
цІaпха (tzapxa) - kilit
57. чпара (çpara) - yapmak чай (çay) - çay
Ч*ч Ç чмазгІвы (çmazğuı) - hasta чыр (çır) - yavru
чaтa (çata) - kaymak чкIвын (çkguın) - küçük / çocuk
58. d-c arası, c’ye yakın, bir sestir. чІахъва (dca’kua) - ekmek
ЧI*чI Dc чІыхв (dcıuh) - mavi
чІaт (dcat) - çay tabağı
59. ş’ye yakın, kalın bir ç sesidir. Dudaklar чвымла (çşımla) - merdiven
Чв*чв Çş yuvarlanarak çıkarılır. чварта (çşarta) - yatak
чвара (çşara) - uyku
60. Sert, vurgulu, boğaz girişinden gelen, c’ye yakın чIвa (‘dja) - elma
ЧIв*чIв ‘Dj kalın bir sestir. чIвыла (‘djıla) - yer, zemin
чIвapa (‘djara) - oturmak
61. Dudaktan söylenen bir ş sesidir. шыла (şıla) - un
Ш*ш Ş шырдза (şırdza) - darı

7. 62. чIв’ye benzer, ama ş’ye daha шІа (cşa) - ağız
ШI*шI Cş yakın bir c sesidir. шІуб (cşub) - köstebek
мшІы (mcşı) - odun
63. Dudaklar yuvarlanarak söylenen kalın швара (şuara) - siz
Шв*шв Şu, uŞ bir ş sesidir. швхы (şuxı) - havuç
тшва (tşua) - dar
64. ş'yi andıran bir dudak sesidir. ща (‘şa) - kan
Щ*щ ‘Ş щта (‘şta) - iz, ayakizi / evet
щха (‘şxa) - arı
65. Sesi kesintiye uğratan bir işarettir. мъа (m’a) - kemer
Ъ*ъ ‘ араъа (ara’a) - bura(sı)
aуaъa (awa’a) - ora(sı)
66. Kelime başında bulunmaz. кыт (kıt) - köy
Ы*ы I ры(rı) - ordu
cы(sı) - kar
67. Pratikte, he olarak söylenir. тлапад (heapad) - çorap
Тл*тл Tl тлапIа (hea’ba) - pahalı
тлагвpa (heugra) - düzlük
(he)
68. Rus kökenli sözcüklerde bulunur. Эльбрус (Ealibrus) - Elbruz
Э*э Ea
69. Rus kökenli sözcüklerde bulunur. Юрий (Yuriy) <özel isim>
Ю*ю Yu
70. Rus kökenli sözcüklerde bulunur. Таня (Tanya) <özel isim>
Я*я Ya
Hazırlayan : Hap’at Mehmet 2011