Προφορική Ιστορία και σχολείο: αξιοποίηση της Προφορικής Ιστορίας μέσα από τα διδακτικά αντικείμενα Γυμνασίου και Λυκείου

1. ΕΠΙ: Η Προφορική Ιστορία στην Εκπαίδευση
Αθήνα, 26-27 Ιουνίου 2015
Η Προφορική Ιστορία στο σχολείο μέσα
από τις ελεύθερες ζώνες των Βιωματικών
Δράσεων του Γυμνασίου και της
Ερευνητικής Εργασίας του Λυκείου:
Προκλήσεις, προβλήματα,
αναστοχασμός
Βασιλική Σακκά
Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Μεσσηνίας

2. Ένωση Προφορικής Ιστορίας: www.epi.uth.gr

3. Η προφορική ιστορία είναι λεκτικά δομημένη
αφήγηση ζωής και προϋποθέτει μνήμη.
Ο λόγος των προφορικών μαρτυριών
ανασημασιοδοτείται μέσω της μνήμης, της
λήθης, της αποσιώπησης ή της απώθησης.
Αξιοποιεί την ανάγκη των ανθρώπων να
διατηρήσουν ζωντανό το παρελθόν τους μέσα
από την κατάθεση του προσωπικού τους
βιώματος

4. Η μνήμη ανασημασιοδοτείται από την
εκ των υστέρων γνώση και το παρόν
• Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία: «η
μνήμη συνιστά μια εκ των υστέρων
κατασκευή που δομεί τα διάφορα κομμάτια
από το παρελθόν κάτω από την επίδραση
του παρόντος» (Α. Βιδάλη, 2002: 129)

5. Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές την
αναγκαιότητα επιλογής και κριτικής
αξιολόγησης των ιστορικών πηγών.
Να αναπτύξουν την ικανότητα μέσα από τη
γνώση του παρελθόντος, να κατανοήσουν το
παρόν, να στοχαστούν για τα προβλήματά του
και να προγραμματίσουν υπεύθυνα το μέλλον
τους.

6. Παθογένειες της ελληνικής ιστορικής εκπαίδευσης
• Εθνοκεντρισμός, διδακτισμός, φρονηματισμός
• Στερεοτυπικές προσεγγίσεις (περιεχόμενο-μεθοδολογία)
• Ομφαλοσκοπικές και εσωστρεφείς αφηγήσεις
• Απουσία ενσυναίσθησης – απουσία του «άλλου»
• Ισοπεδωτικά «φιλειρηνικός», άνευρα αντιπολεμικός
λόγος
• Ατολμία στις θεματικές επιλογές (τραυματικά γεγονότα)
• Απουσία ιστορικών ερωτημάτων, πολυπρισματικών
προσεγγίσεων, αιτιακών συναφειών, ένταξης επιμέρους
θεματικών σε ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο, σύλληψης
«μεγάλης εικόνας», προσέγγισης εννοιών β΄επιπέδου
• Απουσία θεατρικής, αισθητικής, κινηματογραφικής
παιδείας-βιωματικών προσεγγίσεων

7. Ιστορικές έννοιες δευτέρου επιπέδου
Δεν καταναλώνουμε ιστορία αλλά μαθαίνουμε ενεργητικά
(becoming active learners of history) στόχος:
καλλιέργεια κριτικής ιστορικής σκέψης, διατύπωση
ερευνητικών ερωτημάτων.

8. • Γιατί διδάσκουμε ιστορία;
• Τι θέλουμε να έχουν αποκομίσει οι μαθητές μας όταν
φύγουν από το σχολείο;
• Πώς θα τους πείσουμε ότι η ιστορία έχει σχέση με τη ζωή
και την καθημερινότητά τους;
• Τι σημαίνει ιστορική και κοινωνική συνείδηση;
• Ποιος ο ρόλος των δημόσιων χρήσεων της ιστορίας;
• Ποια η σημασία του οπτικού και του μιντιακού
εναλφαβητισμού (visual – media literacy);
• Ποια η σημασία των βιωματικών προσεγγίσεων στην
ιστορία;
Παρελθόν ≠ Ιστορία

9. Ανάγκη για ενεργητικές, ερευνητικές, βιωματικές
και ενσυναισθητικές προσεγγίσεις

10. Βιωματικές προσεγγίσεις: γιατί;
• Ακούω και ξεχνώ
• Βλέπω και θυμάμαι
• Ενεργώ και
καταλαβαίνω

11. Πού, πότε και πώς;
• Βιωματικές Δράσεις στο Γυμνάσιο: ΣΚΖ, Τέχνη και
Πολιτισμός, Τοπική Ιστορία στο Γυμνάσιο
• Ερευνητικές Εργασίες (Project) στο Λύκειο
• Σχέδια Εργασίας σε διάφορα αντικείμενα
Μπορεί να συνδυαστεί με θέματα της Γενικής Ιστορίας, στο
πλαίσιο γεγονότων τα οποία έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια
του περασμένου αιώνα όπως π.χ. το θέμα της
αποκατάστασης των προσφύγων, η απελευθέρωση της
Αθήνας, η μετανάστευση, η συγκέντρωση στα αστικά κέντρα
τη δεκαετία του ’60 και έπειτα, η ανάπτυξη αντιστασιακής
δράσης κατά την περίοδο της δικτατορίας, η αλλαγή της
φυσιογνωμίας μιας συνοικίας/οικιστικού χώρου/τοπίου, η
σχολική και κοινωνική ζωή της εποχής, κλπ

12. Πώς ξεκινάμε;
Αφόρμηση για την παραγωγή ενός σχεδίου
εργασίας προφορικής ιστορίας θα
μπορούσε να είναι:
μια σχετική αναφορά του σχολικού βιβλίου,
ένα επίκαιρο αφιέρωμα στα ηλεκτρονικά ή
έντυπα Μ.Μ.Ε.,
η δημοσίευση εικόνων, φωτογραφικού
υλικού, επιστολογραφίας κ.τ.λ.

13. Mια είδηση, μια δράση που συγκίνησε

14. Δεκαετία ‘60: εσωτερικοί μετανάστες, γείτονες
στην «αυλή των θαυμάτων» γιορτάζουν την
Καθαρή Δευτέρα (Πετρούπολη)

15. Oδησσός, σχολική χρονιά 1933-34
«Οι μαχητάδες του ελληνικού
επτατάξιου σχολείου Γιάλτας 1933-
34»

16. Κάρτες, επιστολές

17. • Οι μαθητές θα προσπαθήσουν να
διερευνήσουν, να τεκμηριώσουν ή να
διασταυρώσουν πτυχές του θέματος με τη
συγκέντρωση και επεξεργασία προφορικών
μαρτυριών.
• Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη σύνταξη
ειδικού ερωτηματολογίου και την οργάνωση
ελεύθερων αφηγήσεων προσωπικής ιστορίας,
μέσω συνεντεύξεων ( P. Thompson, 2002).
Η Προφορική Ιστορία ως μέθοδος:
συλλογή προφορικών μαρτυριών, συνεντεύξεις

18. Α. Η Προφορική Ιστορία* ως μέθοδος:
συλλογή προφορικών μαρτυριών, συνεντεύξεις
• Ερωτηματολόγια και ημιδομημένη συνέντευξη
• Αρχές και προετοιμασία
• Διαδικασία και δεοντολογία
• Καταγραφή, αξιολόγηση, ερμηνεία και αξιοποίηση
↔
• Ανάπτυξη ενσυναισθητικών και κοινωνικών
δεξιοτήτων
• Πρώτο βήμα για την κατανόηση της αξίας και της
σημασίας των προφορικών μαρτυριών μέσα από
την προσωπική εμπλοκή των μικρών μαθητών
* Προφορική Ιστορία- Αφήγηση ζωής- μαρτυρία- πηγή

19. Βιωματικές Δράσεις Α΄Γυμνασίου:
Σχολική – Κοινωνική Ζωή
• Στην Α΄ τάξη υλοποιούνται θέματα της Σχολικής και
Κοινωνικής Ζωής (ΣΚΖ), η οποία δεν έχει συναφή
διδασκόμενα στο ωρολόγιο πρόγραμμα μαθήματα, και
αναφέρεται στον κοινωνικο-συναισθηματικό τομέα που
πραγματεύεται θέματα όπως οι σχέσεις του μαθητή με τον
εαυτό του και με τους συμμαθητές του, η ταυτότητα και η
ετερότητα, η διαχείριση των συναισθημάτων, των ρήξεων
και των συγκρούσεων, η πρόληψη και η αντιμετώπιση
του σχολικού εκφοβισμού κλπ.
• Στόχος: η ομαλή μετάβαση των μαθητών στη νέα
εκπαιδευτική βαθμίδα (school transition) (Εκπαιδευτικοί,
διαπολιτισμικοί, κοινωνικοί στόχοι)

20. Ανάπτυξη της Βιωματικής Δράσης σε
επτά ενότητες (από το Π.Σ.)
• Τρίτη Ενότητα: Συλλέξαμε, Ταξινομήσαμε,
Μελετήσαμε και Παρουσιάζουμε τα Δεδομένα
μας
- Ρωτήσαμε και μάθαμε πληροφορίες, απόψεις,
στάσεις, επιλογές, λύσεις σχετικές με τα
ερωτήματά μας (χρήση ερωτηματολογίων και
συνεντεύξεων).
- Ακούσαμε ή/και είδαμε, προσέξαμε και
εντοπίσαμε αξιοσημείωτα στοιχεία σχετικά με τα
ερωτήματά μας (μελέτη οπτικο-ακουστικού
υλικού).

21. • Παρατηρήσαμε, καταγράψαμε φαινόμενα,
δρώμενα ή/και συμπεριφορές, αντιληφθήκαμε
και επισημάναμε σχέσεις αιτίου-
αποτελέσματος, χρονικές, λογικές, ταξινομικές,
ιεραρχικές κλπ στα δεδομένα που αφορούν στα
ερωτήματά μας (φυσική παρατήρηση ή/και
πείραμα).
- Συμμετείχαμε σε δράσεις ή/και σε επισκέψεις,
βιώσαμε, αισθανθήκαμε και
συνειδητοποιήσαμε (συμμετοχική
παρατήρηση)-
(Μουσεία & προφορικές μαρτυρίες).

22. • Οι μαθητές μπορούν είτε να διερευνήσουν
συγκεκριμένα θέματα, είτε να συνθέσουν
οικογενειακές / προσωπικές ιστορίες και να
οδηγηθούν σε αναγωγές. Π.χ. αφηγήσεις γονέων
μαθητών αλλοδαπής προέλευσης, οι οποίοι έχουν
εγκατασταθεί στη χώρα μας κατά τις τελευταίες
δεκαετίες, στο ελληνικό σχολείο: οι μαθητές οι
οποίοι βιώνουν τη νέα, πολυπολιτισμική
πραγματικότητα της ελληνικής κοινωνίας μπορούν
να συλλέξουν πολύτιμες μαρτυρίες και πολυφωνικές
απόψεις για πλειάδα θεμάτων
αναπτύσσοντας παράλληλα ανάλογες
δεξιότητες, παιδαγωγικές και κοινωνικές..
• Π.χ. Διαφορετικότητα, bullying

23. Μεσσηνία: Ενδεικτικές δράσεις όπου
αξιοποιήθηκε η τεχνική της συλλογής
προφορικών μαρτυριών
• «Το νέο μου σχολείο: Φόβοι και προσδοκίες ».
• «Τι είναι αυτό που μας ενώνει, μας χωρίζει, μας
πληγώνει»
• «Μπορούμε μαζί;»
• «Από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο: οι φόβοι μας και οι
φόβοι τους»
• «Ένας ξένος στο σχολείο»: μονόπρακτο με διαλόγους
από συλλογή μαρτυριών
• «Ο μετανάστης παππούς και η πρώτη μέρα στο
καινούργιο σχολείο»

24. Β΄Γυμνασίου: Φύση και Αθλητισμός
Τέχνη και Πολιτισμός
Ευρύτατο πεδίο θεματικών στη δεύτερη επιλογή
Θέματα με αξιοποίηση μαρτυριών:
• «Το παιχνίδι στο παρελθόν και το παρόν»
• «Διασκέδαση τότε και τώρα».
• «Διατροφικές συνήθειες: ο πολιτισμός της εστίασης»
• «Πλατείες και συναναστροφές: η λειτουργία των
δημόσιων χώρων»
• «Θρησκευτικές επιρροές στον τρόπο διασκέδασης»
• «Μια φορά και ένα καιρό σε ένα σπίτι» (Αθηνά
Ταρσούλη-Κορώνη)

25. Γ΄ Γυμνασίου: Τοπική Ιστορία
Πιλοτικό σχολείο: Γυμνάσιο Μελιγαλά
Οι θεματικές που αναπτύχθηκαν:
• «Ιθώμη. Η Αρχαία Μεσσήνη και η αξιοποίηση
του χώρου σήμερα: τουρισμός, εκπαίδευση
και τοπική κοινωνία».
• «Οι Σιδηρόδρομοι της Μεσσηνίας»
• «Μετανάστευση και Μεσσηνία»

26. Γενικά προβλήματα στην ανάπτυξη των
σχετικών δράσεων
• Μη ικανοποιητική κατανόηση των όρων βιωματικότητα
και ενσυναίσθηση
• Εμμονή στη βιβλιογραφική έρευνα και τη χρήση
διαδικτυακών πηγών (λογοκεντρισμός):
«Δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε σωστά γιατί δεν έχουμε
πρόσβαση στο διαδίκτυο/ δεν υπάρχει διαθεσιμότητα στο
εργαστήριο πληροφορικής/ δεν έχουμε βιβλιοθήκη»
• Υποβάθμιση άλλων μεθοδολογικών εργαλείων (π.χ.
θεατρικό παιχνίδι).
• Έλλειψη επαρκούς και ανατροφοδοτικής επιμόρφωσης
(ανάγκη για βιωματικά εργαστήρια)
• Έλλειψη χρόνου (εναλλαγή θεμάτων)

27. Προβλήματα
• Οι ενδεχόμενες αρνητικές ή/και τραυματικές εμπειρίες
των μαθητών και της οικογένειάς τους δεν είναι πάντα
ανακοινώσιμες: σε αυτές τις περιπτώσεις προτείνεται η
ενσυναισθητική προσέγγιση μέσα από παραδείγματα
τρίτων
• Προχειρότητα ή φλυαρία στη συλλογή μαρτυριών
• Αδυναμία ένταξης στο ευρύτερο ιστορικό πλαίσιο των
μαρτυριών και του υλικού (ιστορικοποίηση). Δυσκολία
τόσο στη σύλληψη μιας μεγαλύτερης εικόνας όσο και
στις αναγωγές ή γενικεύσεις (που εμπεριέχουν
κινδύνους)
• Ανάγκη για ενίσχυση ιστορικού και κοινωνικού
γραμματισμού

28. Ερευνητικές Εργασίες Α΄και Β΄Λυκείου
• Ανεξάντλητη δυνατότητα επιλογής θεμάτων
• Μεγάλη προτίμηση σε θέματα Τοπικής Ιστορίας
• Συστηματική και περισσότερο «δουλεμένη»
αξιοποίηση προφορικών μαρτυριών (4 χρονια
εφαρμογής)
• Περισσότερες διαθέσιμες ώρες στην Α΄τάξη (2 ώρες)
• Δυνατότητα επιλογής θεμάτων που συνομιλούν με
θεματικές της Λογοτεχνίας, της Γλώσσας, της
Ιστορίας και της Πολιτικής Παιδείας
• Μεγαλύτερη εξοικείωση των εκπαιδευτικών με
μεθοδολογικά εργαλεία βιωματικών προσεγγίσεων
και ομαδοσυνεργατική διδασκαλία

29. Ερευνητικές Εργασίες -Λύκειο
• Επιμορφωτικές ανάγκες και εδώ
Πρόβλημα:
• ο αποκλεισμός των ειδικοτήτων (Φιλόλογοι,
Μαθηματικοί, Φυσικοί) από τη διδασκαλία για
λόγους οικονομίας τοποθετήσεων
• Η αδυναμία υλοποίησης του αρχικού σχεδιασμού
(δυο εκπαιδευτικοί από διαφορετικές ειδικότητες
στην τάξη): αναίρεση μέσα σε 15 ημέρες. (Όταν η
οικονομική κρίση επηρεάζει τα παιδαγωγικά
κριτήρια με τα οποία αναπτύσσεται μια καινοτόμος
ιδέα στην πράξη).
• Περιορισμένος χρόνος. Ψευδεπίγραφη επιλογή από
τους μαθητές. Λογοκεντρισμός.

30. Θέματα Ερευνητικών Εργασιών:
• «Περί οίνου ο λόγος»
• «Η Ιστορία του Σχολείου μας»
• «Διατροφή και θρησκευτικές πεποιθήσεις»
• «Γεύσεις του κόσμου»/«Κουζίνες του κόσμου:
Πολίτικη Κουζίνα»
• «Επαγγέλματα που χάθηκαν ή γεννήθηκαν στο
χρόνο»
• «Η Μεσσηνιακή αγγειοπλαστική»
• «Ο Μεσσηνιακός Τύπος στα τέλη του 19ου
και στις
αρχές του 20ου
αιώνα: οι εφημερίδες της Καλαμάτας
μέχρι το 1914»
• «Οι ποιήτριες της Μεσσηνίας»

31. • «Τα Νεοκλασικά κτήρια της Καλαμάτας και ο σεισμός
του 1980»
• «Ο σεισμός και η αλλαγή της οικιστικής φυσιογνωμίας
της Καλαμάτας»
• «Οι πλατείες της Καλαμάτας: εικαστικές παρεμβάσεις»
• «Η ονοματοθεσία των δρόμων της Καλαμάτας»
• «Τα Μουσεία της Καλαμάτας»
• «Λέσχες και όμιλοι της Καλαμάτας»
• «Το Ορφανοτροφείο Aρρένων της Καλαμάτας και το
Μουσικό Σχολείο»
• « Η εγκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Παραλία
της Καλαμάτας»
• «Η Αρχαία Μεσσήνη» (ή Μεθώνη, Κορώνη, Πύλος)

32. «Το Ορφανοτροφείο Aρρένων της Καλαμάτας
και το Μουσικό Σχολείο»

34. Θέματα Τοπικής Ιστορίας
• «Κυπαρισσία: Η πόλη με τις τέσσερις μητροπόλεις»
• «Γαργαλιάνοι και σταφίδα»
• «Τα νεοκλασικά κτήρια της πόλης των Γαργαλιάνων»
• «Φιλιατρά: Οι άνθρωποι κι ο τόπος»
• «Χαρτογράφηση της αρχιτεκτονικής της πόλης των
Φιλιατρών»
• «Μνήμες κατοχής και αντίστασης στην πόλη των
Φιλιατρών»
• «Μετανάστες και ευεργετισμός στο Δώριο
Μεσσηνίας»

35. Γενικές παρατηρήσεις
• Προτίμηση σε έρευνες εθνογραφικού /
λαογραφικού περιεχομένου (ανώδυνες)
• Απροθυμία προσέγγισης πρόσφατου
παρελθόντος και ευαίσθητων και
συγκρουσιακών θεματικών: ο εμφύλιος δεν
υφίσταται ως θέμα
• Γνωστικοί στόχοι: επιτυγχάνονται καλύτερα
μέσα από ομαδοσυνεργατικές, βιωματικές και
ενσυναισθητικές προσεγγίσεις. Οι
συναισθηματικοί στόχοι (αλλαγή στάσεων),
ωστόσο, δύσκολα προσεγγίζονται.

36. Ζητούμενα
• Εναλλακτικές προσεγγίσεις (π.χ. έμφυλες)
• Ανάδυση αφανών ή «ενοχλητικών» κοινωνικών
ομάδων μέσα από θεματικές που ενσωματώνουν (π.χ.
Ρομά)
• Εναλλακτικές ματιές και γωνίες θέασης: αμφισβήτηση
κυρίαρχου λόγου και Μεγάλης Αφήγησης
• Τόλμη στις θεματικές επιλογές
• Ξεκάθαροι στόχοι επιλογής πληροφορητών (όχι
διεκπεραιωτικά κριτήρια). Εξάσκηση στο να
επεξεργάζονται οι μαθητές αντίθετα σχήματα από
αυτά τα οποία έχουν στο μυαλό τους.
• «Αποπλαισιωμένη ή εμπρόθετη δράση;» (Γραίκος)

37. • Νοηματοδοτούσα γνώση: σύνδεση με προσωπικά
βιώματα, προϋπάρχουσα γνώση, ενδιαφέροντα
μαθητών και καθημερινή ζωή (κονστρουκτιβισμός)
• Ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων, ενίσχυση
προφορικού λόγου και ζωντανών παρουσιάσεων
• Κριτικός αναστοχασμός, ιστορική σκέψη και
συνείδηση, μετασχηματίζουσα μάθηση (αλλαγή
στάσεων), επικοινωνιακή και χειραφετική γνώση-
όχι εργαλειακή (Habermas), Ζητούμενο : Ενεργός
πολιτειότητα (π.χ. ανάπτυξη ακτιβισμού,
εθελοντισμού)

38. Επισημάνσεις:
• Η περίπτωση των Σχολείων Δεύτερης
Ευκαιρίας
• Ο διαγωνισμός παραγωγής
ιστορικού ντοκιμαντέρ (2013, 2015)
• Η περίπτωση της Κύπρου
(Τουρκοκύπριοι)
• EUROCLIO 2016 Conference, Belfast

39. Ζάννειο:
Ιστορικό Αρχείο Προφορικών Μαρτυριών

40. Project A΄τετραμήνου
Οι μαθητές συγκέντρωσαν μαρτυρίες και ιστορικό υλικό σχετικά με το Β'
Παγκόσμιο Πόλεμο, τον Εμφύλιο, τη μάχη της Κρήτης, την τουρκική
εισβολή στην Κύπρο και το Πολυτεχνείο. Στη συνέχεια συγκρότησαν το
Αρχείο Προφορικής Ιστορίας του σχολείου τους και ορισμένες από τις
μαρτυρίες - ηχογραφημένες ή βιντεοσκοπημένες αναρτήθηκαν στην
τράπεζα μνήμης www.memoro.org

41. Μemoro. Tράπεζα αναμνήσεων
www.memoro.org/gr

42. • Οι μαθητές θα προσπαθήσουν να
διερευνήσουν, να τεκμηριώσουν ή να
διασταυρώσουν πτυχές του θέματος με τη
συγκέντρωση και επεξεργασία προφορικών
μαρτυριών.
• Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με τη σύνταξη
ειδικού ερωτηματολογίου και την οργάνωση
ελεύθερων αφηγήσεων προσωπικής ιστορίας,
μέσω συνεντεύξεων ( P. Thompson, 2002).
Η Προφορική Ιστορία ως μέθοδος:
συλλογή προφορικών μαρτυριών, συνεντεύξεις

43. Προβλήματα - δυσκολίες
Οι μαθητές πρέπει να ενθαρρύνονται:
• να αμφισβητούν τις μαρτυρίες και τα στοιχεία που
συγκεντρώνουν
• να τα ταξινομούν σε κατηγορίες και
• να προχωρούν στην επεξεργασία και ερμηνεία
τους, έτσι ώστε να διαμορφώνουν μια αφήγηση
που οδηγεί πέρα από την εμπειρία του ενός
ατόμου.

44. Επαγωγική σκέψη
• Πρέπει δηλαδή να ενθαρρύνονται στο να
αναπτύξουν επαγωγική σκέψη και να
προχωρούν σε γενικεύσεις (επαγωγική
ιστορική λογική).
• Διαδικασίες πολύ απαιτητικές αφού απαιτούν
από το μαθητή να επιδείξει μια ολοκληρωμένη
γκάμα δεξιοτήτων ιστορικού.

45. 47
• Γνώση της γενικής ιστορίας
• Γνώση των γενικών αξόνων της
ιστορίας του τόπου
«Όσο περισσότερα γνωρίζει ο ερευνητής
τόσο περισσότερα μαθαίνει»
Τ. Βερβενιώτη

46. Αμμόχωστος:
«Οχι στο εφικτό»

47. Οργάνωση ενός σχεδίου εργασίας
προφορικής ιστορίας: η προετοιμασία
• Υλικό: φωτογραφίες, ταχυδρομικές κάρτες, χάρτες,
αποσπάσματα άρθρων από παλιές εφημερίδες κλπ, με
στόχο να «ερεθίσουμε» τη μνήμη των μαρτύρων.
• Μπορούμε να ξεκινήσουμε με μια αναφορά από το
σχολικό βιβλίο ιστορίας, ή μια αναφορά από μια
ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή για ένα θέμα και να
διερευνήσουμε τι ακριβώς θυμούνται οι κάτοικοι της
περιοχής: έπειτα προβαίνουμε σε σύγκριση των
αναφορών και σε ερμηνείες.

48. • Μπορούμε να διοργανώσουμε ελεύθερες
αφηγήσεις ζωής, όπου τα άμεσα
εμπλεκόμενα άτομα μιλούν για τα
σημαντικά γεγονότα της ζωής τους και για
τις αντιδράσεις τους σε αυτά.

49. Προετοιμασία για τους μαθητές 1
• Ενημερωθείτε όσο πιο καλά μπορείτε σχετικά με
το αντικείμενο της έρευνας και το ιστορικό
περιβάλλον (μέσω σχολικών βιβλίων, λεξικών,
βιβλίων αναφοράς πάνω στο θέμα).
• Σκεφθείτε από ποιον θέλετε να πάρετε συνέντευξη
(παππούδες, συγγενείς, γείτονες…)
• Συγκεντρώστε αρχικές πληροφορίες σχετικά με
τον μάρτυρα (όνομα, ηλικία, μόρφωση, επάγγελμα,
φάσεις της ζωής του, ενδιαφέροντα).

50. Προετοιμασία για τους μαθητές 2
• Κάνετε μια προσωπική επαφή μέσω μιας επιστολής και / ή
τηλεφωνήματος και παρουσιάστε τον εαυτό σας και το
περιεχόμενο της εργασίας.
• Αν ο μάρτυρας διστάζει, μπορείτε να προτείνετε να του
στείλετε τις ερωτήσεις προκαταβολικά. Η συνεισφορά της
μαρτυρίας του μπορεί να γίνει επίσης ανώνυμα.
Σημείωση: Πριν διεξαχθεί η συνέντευξη για τις ερευνητικές
ανάγκες του σχολείου οι μαθητές μπορούν να εξασκηθούν
δοκιμάζοντας να κάνουν κάτι παρόμοιο με συγγενικά τους
πρόσωπα (π.χ. παππού-γιαγιά).

51. Περιβάλλον της συνέντευξης.
• Το φιλικό κλίμα αποκαθιστά κλίμα
εμπιστοσύνης, αλλά το υπερβολικά «φιλικό»
περιβάλλον μπορεί να προκαλέσει
προβλήματα.
• Η ανειλικρίνεια του / της μάρτυρα μπορεί να
οφείλεται στο φόβο της έκθεσής του. Ο καλά
πληροφορημένος ερευνητής, εκείνος που είναι
σε θέση να ελέγξει τα λεγόμενα, είναι ο
ασφαλέστερος τρόπος αντιμετώπισης του
προβλήματος.

52. οι ερευνητές / ερευνήτριες θα πρέπει να
βρίσκονται στη θέση τους εγκαίρως, να είναι
προετοιμασμένοι, να είναι ευγενικοί.
να ακούνε προσεκτικά (ενεργητική ακρόαση).
Να μην θέτουν ερωτήσεις τις οποίες ο / η
μάρτυρας έχει ήδη απαντήσει μέσα από άλλες
ερωτήσεις.
να είναι υπομονετικοί. Να παρέχουν στο
μάρτυρα το χρόνο για να απαντήσει με το δικό
του τρόπο. Να μην αντιδικούν ή διορθώνουν το
μάρτυρα.

53. Σχολιασμός σχετικών φωτογραφιών:
διευκολύνει τη διαδικασία.

54. να κρατούν τον / τη μάρτυρα σε ένα «δρόμο»
αλλά να μην τον / την διακόπτουν πολύ συχνά.
αν νομίζουν οι ερευνητές ότι πρέπει να
διατυπώσουν μια επιβεβαιωτική (follow up)
ερώτηση την οποία δεν είχαν προγραμματίσει
μπορούν να το κάνουν και να τη σημειώσουν για
μελλοντική αναφορά.
να κλείσουν τη συνέντευξη ευχαριστώντας τον /
τη μάρτυρα. Να αποστείλουν ένα ευχαριστήριο
γράμμα αργότερα (ανάπτυξη κοινωνικών και
επικοινωνιακών δεξιοτήτων) .

55. • Οι ερευνητές πρέπει να ελέγχουν τις προσωπικές τους
θέσεις, να μην τις προβάλλουν, να μην παρασύρονται.
Απαραίτητη προϋπόθεση είναι: η καλή προετοιμασία, οι
ξεκάθαροι στόχοι και η ακριβής και προσεκτική ενημέρωση
του μάρτυρα σχετικά με το προς διερεύνηση αντικείμενο.
• Ζητούμενο είναι η αυθεντική αφήγηση και όχι η
«παράσταση». Απαιτείται εγρήγορση και προσοχή αφού ο
ερευνητής βρίσκεται στο «έλεος» του / της μάρτυρα. Είναι
σωστό να έχει προηγηθεί κριτική αξιολόγηση και
επισκόπηση έργων προφορικής ιστορίας, ενημέρωση
πάνω σε προφορικά ντοκουμέντα που έχουν παραχθεί,
στη σχετική βιβλιογραφία πάνω σε αυθεντικές
συνεντεύξεις. Προφανώς, δουλειά του εκπαιδευτικού.

56. Τι πρέπει να προσέξουν οι μαθητές;
• Θα πρέπει να αναπτύξουν την ικανότητα να
αναγνωρίζουν και να συγκεντρώνουν μόνο τις
πληροφορίες εκείνες που είναι πολύτιμες και σχετικές με το
θέμα.
• Θα πρέπει να μάθουν να συγκρίνουν και να
αντιπαραβάλλουν τις πληροφορίες και να εντάσσουν το
διαφορετικό και εξαιρετικό μέσα στο ομοιογενές και το
αντιπροσωπευτικό*.
• Θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται την
πρόθεση εξαπάτησης από το μάρτυρα. Θα πρέπει να
αναγνωρίζουν την προκατάληψη, την επιρροή και την
υπερβολή σε μια μαρτυρία
(* Τα ποδήλατα και οι δασκάλες του Αγρινίου)

57. Αξιολόγηση της μαρτυρίας
• Αξία. Είναι σχετική με το θέμα και το αντικείμενο της
έρευνας και χρήσιμη η μαρτυρία;
• Αλήθεια. Υπάρχει επιρροή, υπερβολή – υποστηρίζει
αυτό το οποίο ήδη γνωρίζουν οι ερευνητές-μαθητές;
• Αντιπροσωπευτικότητα. Υπάρχει η πιθανότητα να
έχουν παρασυρθεί οι ερευνητές-μαθητές από κάτι το
οποίο φαντάζει ασυνήθιστο;
• Χρονολογία. Τοποθετήθηκαν τα γεγονότα σύμφωνα με
τη χρονική ακολουθία με την οποία συνέβησαν;
(Phillip Ingram, (2001). Oral History, Council of Europe Publishing)

58. Καρτέλα αξιολόγησης μαρτυριών
• Νομίζω ότι αυτές οι δηλώσεις / μαρτυρίες είναι αληθινές
και σημαντικές (λίγο-αρκετά-πολύ)
• Νομίζω ότι αυτές οι μαρτυρίες δεν είναι σημαντικές
• Νομίζω ότι οι ακόλουθες μαρτυρίες ίσως περιέχουν
στοιχεία επηρεασμού και προκατάληψης
• Σύμφωνα με όσα γνωρίζω, νομίζω ότι οι ακόλουθες
μαρτυρίες δεν είναι αληθινές
• Σύμφωνα με όσα γνωρίζω, νομίζω ότι οι ακόλουθες
μαρτυρίες δεν είναι αντιπροσωπευτικές
Διότι…
(Οι μαθητές θα πρέπει πάντοτε να αιτιολογούν τις
κρίσεις τους).

59. Αναστοχασμός και αξιολόγηση της
καταγεγραμμένης συνέντευξης ή μεταγραφής
(απομαγνητοφώνησης)
• Φαίνεται αυτή μια καλή επαφή / επικοινωνία μεταξύ του
ερευνητή και του μάρτυρα;
• O ερευνητής ακούει και ανταποκρίνεται στο μάρτυρα;
• Είναι αυτή μια καλή συνέντευξη; Γιατί;
• Πόσο χρήσιμη είναι η συνέντευξη ως ιστορική
μαρτυρία;
• Πώς μπορούμε να πιστοποιήσουμε ότι οι πληροφορίες
που παρέχονται είναι ακριβείς;
(Robert Strandling, 2001)

60. Παρουσίαση της εργασίας
• Γίνεται σε επίπεδο σχολείου, ή τοπικής αυτοδιοίκησης
ή περιφέρειας.
• Είναι πολύ σημαντικό να οργανώσουν τα παιδιά την
παρουσίαση της ερευνητικής τους δραστηριότητας,
επιλέγοντας τα πλέον ουσιώδη και ενδιαφέροντα
σημεία τόσο του περιεχομένου, όσο και της
διαδικασίας.
• Η παρουσίαση αυτή καταγράφεται (audio-video) και
αναπαράγεται σε μορφή dvd, αναρτάται στην
ιστοσελίδα του σχολείου ή / και δημοσιεύεται σε μορφή
καλαίσθητης έκδοσης, την επιμέλεια της οποίας έχουν
πρωτίστως οι μαθητές.

61. Αναστοχασμός
Σημαντική διαδικασία:
• Οι μαθητές καταγράφουν τις εμπειρίες τους και τις
συζητούν
• Ενδιαφέρει το βίωμα και η έκφραση - περιγραφή του
• Ενδιαφέρει τι έμαθαν και πώς το έμαθαν
• Ενδιαφέρει η συνεργασία μεταξύ τους αλλά και με τον
ευρύτερο κοινωνικό χώρο, τους ανθρώπους τους
οποίους προσέγγισαν
• Είναι σημαντικό να εντοπίσουν λάθη και αστοχίες
• Είναι σημαντικό να εντάξουν την εργασία τους στο
γενικότερο ιστορικό πλαίσιο και να προσεγγίσουν
επαγωγικά την ιστορία της χώρας

62. Συνεργασία...